معنی و نکات مهم درس اول ادبیات فارسی2 سال دوم-شعر همای رحمت
درس همای رحمت...................................................................تهیه و تنظیم:یُلمه
معنی بیت 1: یاعلی، ای همای سعادت بخش الهی، توچه نشانۀ عظیمی ازجانب خداوندهستی ! که سایۀ همایونی خودرابرسرهمۀ مخلوقات افکنده ای.
توضیحات :
* هما= استعاره ازعلی، وجه شبه بین علی وپرنده ای به نام هما:1- سعادت بخشی( براساس داستانها)2-بی آزاری، نیازردن مخلوق.شعرشاهد:
همای برهمه مرغان ازآن شـرف دارد که استخوان خـورَدومردمان نیازارد
ومؤیّد همین مطلب فرمایشی است ازخودمولا(ع)با این مضمون که اگر دنیارابرای من بدهند که پرِکاهی راازدهان مورچه ای به زوربگیرم هرگزاین کاررانخواهم کرد. 3- صبرواستقامت دربرابرناملایمات.شعرشاهد:
زسختگیری دوران چه باک عارف را زقحط سال، هما بی نوا نخواهد شد
*انواع شبه جمله ها=عبارتند از 1- نداومنادا:الف – باحرف ای مثل:ای هماب- بدون ای(منادابه تنهایی) مانند: علی،دل(دربیت دوم)ج- با «ا»حرف ندا درآخرکلمه مانند: شهریارا2-اصوات؛مانند:« هله» دربیت نهم .این شبه جمله هادرحکم یک جمله هستند. پس بیت اول کلاً چهارجمله می باشد. جملۀ سوم این بیت(توچه آیتی خدارا!) یک جملۀ تعجّبی است ونبایدپرسشی خوانده شود.
* ماسِوا= مخفّف ترکیب عربی «ماسویَ الله» ، یعنی آنچه غیرخداست، مخلوقات.
معنی بیت2: ای دل ، ای عزیز، ای انسان، اگرمی خواهی خدارابه درستی بشناسی تماماٌ به سیمای علی بنگر(به علی روی بیاور).به خداوندسوگندکه من خدارابامعرفت علی شناختم.
توضیحات :
*این بیت اشاره به این نکتۀ عارفانه داردکه علی (ع)ضمن اینکه مرزبین اسلام وکفراست ،حضرت ایشان مرزبین اسلام وایمان هم هست یعنی اینکه بدون دستگیری ایشان ایمان واقعی برکسی میسّر نمی شود برای ورود به مدینۀ ایمان(عرفان)بایدازدروازۀ علی (ع) عبورکرد.
*دل= مناداوشبه جمله * به خداقسم= یک جملۀ معترضه است که فعل آن(می خورم) به قرینۀ معنوی محذوف است *جملۀ معترضه= جمله ای است که دربطن جمله ای دیگر می آیدوتوضیحی برآن می افزایدطوری که اگرحذف بشوداشکالی درمعنای جملۀ اصلی پدیدارنمی شود. پس این بیت کلاً پنج جمله است.
*به دنبال این بیت درنسخۀ اصلی، بیتی مضبوط است که اینجاحذف شده است:
به خداکه دردوعالم اثرازفنـانباشد چوعلی گرفته باشدسرِچشمۀ بقارا
معنی بیت 3:ای علی!ای ابررحمت الهی! مگراین که روزقیامت شفاعت تو شامل حال مابشود والاّ جهنّم باآتش خشم وعذاب جان همۀ انسانها راخواهدسوزاند.
توضیحات :
*این بیت اشاره داردبه اینکه روزقیامت ،شفاعت مولاعلی شامل حال شیعیان آن حضرت خواهدشد.
*سحاب = استعاره ازعلی(ع) * دوزخ= نهادجملۀ سومِ این بیت است .
* ماسِوا = مخلوقات، اینجا مجازاً انسانها(کلّ راگفته جزء رااراده کرده است)
*شرارقهر= اضافۀ اقترانی است که بعداً درانواع اضافات بحث خواهیم کرد.
معنی بیت4:ای گدای بی نوا!برو درخانۀعلی رابه صدادرآورونیازت رابااودرمیان بگذارهمان علی که هنگام رکوع، انگشتر حکومتش را ازروی کرم به سائلی بخشید.
توضیحات :
*(مفهوم: ای سالک طریقت ! ای انسان نیازمندهدایت !به علی (ع) پناه ببروازاویاری جوی. چراکه او ازروی کرم ، سلطنت فقر رابه فقیرسالک می بخشد .)شعرشاهدازهاتف اصفهانی:
بی ســروپـاگــدای آنجارا پـای برفـرق فـرقـدان بـینی
هم درآن پابرهنه جمعی را سرزملک جهان گران بینی
*گدا = منظورهرانسان نیازمند(مادی ومعنوی) *درخانۀ کسی رازدن =کنایه از پناه آوردن یاابرازنیاز کردن
*نگین = مجازاً انگشتری (جزء راگفته کلّ رااراده کرده است.)
*تلمیح = یعنی به گوشۀ چشم اشارت کردن . دراصطلاح ادبی آرایه ای است که درآن شاعر کلمه یاکلماتی رامی آورد که یادآورِ داستانی ، ماجرایی تاریخی، آیه ای وحدیثی باشد.توضیح این که اگر کلّ داستان یاآیه وحدیث آورده شود ، دیگرتلمیح نخواهدبود.
*این بیت تلمیح دارد به ماجرای بخشش انگشتربه سائل توسّط علی (ع) به هنگام رکوع . این نکته درآیۀ 55سورۀ مائده آمده است:« انَّما ولیـُّکم الله ورسولُه والذین آمنوا الذین یُقیمون الصلوة ویؤتون الزکوه وهم راکعون »
*حرف «را» درقسمت قافیۀ این بیت به معنی «به وبرای» می باشد وکلمۀگدا، متمم است.
معنی بیت5: تنها علی است که به فرزندش، حسن(ع)، سفارش می کند؛ تازمانی که ابن ملجم ، قاتل من، اسیرشماست بااو به نرم خویی رفتارکنید.
توضیحات :
*این بیت تلمیح داردبه ماجرای ضربت خوردن آن حضرت به دست ابن ملجم مرادی وسفارش ایشان به امام حسن، درمورد قاتلش. درشعری دیگرازهمین شاعر می خوانیم: می زند پس، لب اوکاسۀ شیر می کندچشم اشارت به اسیر
*این بیت وابیات 6و7و11 استفهام انکاری دارند.
*دراستفهام انکاری شاعرجمله را به صورت سؤالی مطرح می کند امّـا منظورش سؤال کردن وپاسخ شنیدن نیست بلکه ردوانکارچیزی است.( استفهام انکاری ازمقولۀ دستوری است وآرایه ادبی شمرده نمی شود)بهتراست چنین جملاتی رابه صورت خبری منفی ،معنی کنیم نه پرسشی.به عنوان مثال:
چراعاقل کندکاری که بازآرَد پشیمانی یعنی : عاقل،هرگز کاری رانمی کندکه پشیمانی به بارآورد.
معنی بیت6:تنها علی است که فرزندی بسیارشگفت انگیز چون حسین (ع)پرورش می دهد که شهیدان کربلا رادردنیامشهوروپرآوازه سازد.
توضیحات :
*تلمیح داردبه ماجرای نهضت عاشورا وشهادت امام حسین(ع) به همراه هفتادودوتن ازیاران باوفایش وجاویدماندن یاد و نام آنها درسراسرتاریخ اسلام.
*ابوالعجایب= ترکیب عربی است که درزبان فارسی شبه ساده تلقی می شود ، یعنی پدرشگفتیها منظور بسیارشگفت انگیز.
*عَلـَم کردن = کنایه از مشهور وپرآوازه ساختن. درجای دیگر کنایه ازبرپاداشتن وبرافراشتن وبلند کردن است. عَلـَم= پرچم
*بین عَلـَم وعالَم نوعی آرایه به نام جناس ناقص افزایشی هست که دردرسهای بعدی توضیح خواهیم داد.
معنی بیت 7:آن هنگام که عاشقان راستین ، باخداوند پیمان دوستی می بندند،هیچکس مثل علی نمی تواند تاآخربرسرپیمان خودوفادار بماند.یاهیچ کس مثل علی نمی تواند وفاداری اش را با سرشکافته،به اثبات رساند.
توضیحات :
*این بیت تلمیح داردبه عهدوپیمان خداوند(= دوست) باهمۀ انسانها هنگام تولد که این پیمان درآیه ای اینگونه آمده است :
اَ لَستُ بِرَبـِّـکُم قالوا بَــلی. (آیامن پروردگار شمانیستم ؟ گفتندآری) *چو اول= زمانی که و چو دوم = مانند. جناس تام به کاررفته است.
*پاکباز= صفت فاعلی مرکب مرخم. مثال دیگر: خونفشان وقضای گردان درهمین شعر . پاک(قید است =کاملاً)+ باز(بازنده): کاملاًبازنده : قماربازی که همه چیزش رادرقمارکاملاً ببازد. اینجا عاشقی که درراه عشق محبوب ازهمه تعلّقاتش بگذرد.
*به سربردن وفا: درکلمۀ سر ایهام بسیارلطیفی وجود دارد. 1- انتها2- سرمبارک علی یعنی : یک باربه معنای تاآخر وفادارماندن وباردیگر وفاداری راباسرشکافته تقدیم کردن. می دانیم که:
* ایهام درلغت به معنی به وهم افکندن است ودراصطلاح ادبی آرایه ای است که شاعریانویسنده کلمه یاکلماتی رابیاورند دارای دومعنا که هردو، موردنظرآنهاباشد. مثل ایهامی که سعدی به کاربرده است :
این گلستان نه جای دلتنگی است 1- باغ 2- گلستان سعدی یاکلمۀ «تاب» درمقدمۀ بنده
معنی بیت 8:شکوه وعظمت علی آنقدروالاست که نه می توانم اوراخدابخوانم نه می توانم بشرعادی به حساب آورم. درحیرتم که سلطان سرزمین جوانمردی رابا چه نامی توصیف کنم؟!
توضیحات :
*مصراع اول اشاره داردبه اعتقادفرقه ای به نام«علی اللهی ها» که علی راخدامی خوانند .اینها درزمان خودمولاهم بوده اند.حضرت می فرماید من ازدوفرقه نخواهم گذشت یکی ،کسانیکه مراآنقدردوست می دارند که خدایم می خوانندودیگر،کسانی که ولایت مرا برمؤمنان انکارمی کنند.
*مصراع دوم تلمیح دارد به ندای مشهوری که فرشتگان الهی درجنگ احد درتحسین مولاعلی (ع) این چنین سردادند:
لا فَتی اّلا علی لاسیفَ اّلاذوالفقار ( هیچ جوانمردی چون علی وهیچ شمشیری چون ذوالفقارنیست)
*ازاین بیت به بعد،ضمایرشخصی(ش-او- ت- تو)که به کاررفته است مرجع تمامی آنها علی(ع) است.
معنی بیت 9:ای نسیم رحمت الهی به این دو چشم خونبار من توجّهی کن وازکوی عشق علی غباری به من بیاورتاآن راسرمۀ چشمانم کنم.(مفهوم مصراع دوم: با ذرّه ای ازعشق علی به حقایق عرفان، بصیرت پیداکنم.)
توضیحات :
* هله= ازاصوات است به معنی آگاه باش .ولی اینجابه معنی «توجه کن یاعنایت کن» می باشد.
*توتیا = اکسید ناخالص روی است ولی اینجا منظورشهریاردقیقاً »سرمه »می باشدکه شعرای دیگرنیز درهمین معنا به کاربرده اندودرلغت نامه هانیز سنگ سرمه ثبت شده است .
* این بیت کلاً سه جمله است که ازدوشبه جمله(هله= صوت و ای نسیم رحمت=نداو منادا) ویک جمله ساده تشکیل شده است.اضافه می نمایم که دوچشمِ خونفشان ترکیب وصفی (موصوف وصفت )است وبه دوچشمِ خونفشانم گروه متممی است نه یک جملۀ مستقل.
*حرف «را» درقسمت قافیۀ این بیت به معنی «به عنوان» است حرف اضافه محسوب می شود وتوتیا نقش متممی دارد.
*دراین بیت و ابیات10و13و 14آرایۀ تشخیص(جان بخشی یاانسان انگاری) به کاررفته است.
معنی بیت10: ای علی، چه پیامهایی(اشعاری) سراپا سوزوگدازعاشقانه به بادصبا سپردم به امید این که شایدنثارخاک پای توبشود(ومرا از ارادتمندان خودبه شمارآوری.)
توضیحات :
*دراین بیت مصراع دوم قبل ازمصراع اول معنی می شود.
*واژۀ چه صفت تعجبی ووابستۀ پیشین است؛تعجب درمقام کثرت سوزوگدازاست.نبایدآن راقیدبگیریم.
* منظورازپیامها:اشعارومدایح شهریاراست. * همه= تماماً، قیداست
*به خاک پایت برسد: کنایه است .یعنی: پذیرفته وشایستۀ درگاه توباشد.این جمله فروتنی شاعر رامی رساند.
معنی بیت11: یاعلی، ازآنجاکه تو بلا گردان جان شیعیانی ؛ تورابه حقّ دعای دردمندان سوگند می دهم که حوادث تلخ وناگوار را(انحرافات وگمراهیها را) ازجسم وجان ما بازگردانی.
توضیحات :
* قضا= حکم کلّی پروردگاراست وتغییر ناپذیر وقدر حکم جزئی خداونداست وقابل تغییر.امــّا اینجا به معنی اتفاقات وحوادث شوم مخصوصاًآفت جان آدمی( گمراهیهاوپلیدیها) است.
*به دعای مستمندان = جملۀ هسته است ازیک جملۀ مرکب که فعل آن (سوگندمی خوریم)به قرینۀ معنوی محذوف است.
*واژۀ مستمند= درواقع ازمُست(غم واندوه)+ مند(پسوند دارندگی ) تشکیل شده است به معنای صاحب غم وغصّه= دردمند.
معنی بیت12: من چراباید همچون نی، دم به دم ازشورواشتیاق علی(ع) نغمه سردهم؟ جاییکه حافظ شیراز، آن لسان الغیب، این نواراخوشترمی نوازد(حقّ مطلب رابهتر ادامی کند.)
توضیحات :
* برای معنی کردن صحیح ابتدا بدین گونه مرتّب می کنیم: من چه (چرا)چون نای(نی) هردم ازنوای شوق او(علی)دم زنم.
*دم زدن: کنایه ازسخن گفتن حرف زدن .اینجا به معنای شعروصفی سرودن.
*بین دم اول ودم دوم جناس تامّ و بین نای ونوای جناس ناقص افزایشی است که توضیح آن دردرسهای بعد خواهدآمد.
*بین نای ونوای ودم ونواختن آرایۀ مراعات النظیر(تناسب) وجود دارد نای= ایهام تناسب دارد(1- نی2- گلو)
*لسان غیب = همان لسان الغیب است لقب حافظ شیرازی ؛ یعنی:زبان غیبی
*این نواراخوشترمی نوازد= منظوراین که حق مطلب رابهترادا می کند یاحافظ بهترازمن سروده است.
معنی بیت13 : تمامی شب رادراین امیدوآرزو به سرمی برم که نسیم سحرگاهی باپیغام دوستی آشنا (محبوب ازلی)ازاین شاعرعاشق دلجویی کند.
توضیحات :
*این بیت تضمینی است ازغزل حافظ.
*تضمین= دراصطلاح ادبی یعنی :شاعر،مصراعی یابیتی هموزن وهمقافیه ازشاعری دیگررادرلابلای اشعارخود بیاورد؛طوری که ارتباط معنایی هم بین آنهابرقرارباشد.(عبارت تضمین شده رابه رسم امانت داری داخل گیومه قرارمی دهند.)
همه شب = تمامی شب، ازاول شب تاصبح( همۀ شبها نادرست است)
*درشعرحافظ، آشنای اول=خدا وآشنای دوم= خودحافظ امااززبان شهریار،آشنای اول= علی(ع) وآشنای دوم= خودشهریار.
*شهریاردربین دوواژۀ(بنوازد)بیتهای خود وحافظ آرایۀ جناس تامّ رابرقرارکرده است اولی= نواختن، دومی = دلجویی کردن
معنی بیت14:ای شهریار، به آواز مرغ یا حق دراثنای شب گوش جان بسپار تاپی ببری که رازونیاز کردن بامحبوب ازلی چقدر دلنشین است!
توضیحات :
*دلِ شب= اثنای شب ،بین دل اول ودوم جناس تام برقرار است اولی= اثنا،میان- دومی= قلب
* دوست: محبوب ازلی، خداوند
* شهریارا: نداومنادا،شبه جمله وتخلّص محمد حسین بهجت است. تخلّص دراصطلاح ادبی به دومورد اطلاق می شود یکی نام یالقب شعری که شاعر دربیت آخریاماقبلِ آخر می آورد ودیگری بیتی درقصیده که شاعر توسط ِآن ازمقدمه رهایی می یابد وبه مدح ممدوح می پردازدبه این بیت« بیت تخلص یا گریز » می گویند.
*مرغ یاحق : نوعی جغدکه به خاطر طبیعتش شب زنده داراست وصدای اوطوری است که انگار« حق حق » می گویدوباخداوند رازونیاز می کند البته درثناگویی پرندگان هیچ تردیدی نیست جاییکه همۀ آفریده ها تسبیح گوی اویند:
«یُسَبِّحُ ِللّهِ مَافی السَّمواتِ ومَافی الاَرضِ»
ونیزشعرای پارسی گوی ما این گونه سروده اند:
توحــیدگوی او نه بنی آدمندوبس هربلبلی کـه زمزمه برشاخسارکرد
یا:
دوش مرغـی به صــبح می نالید عقل و صبرم ببرد وطاقت وهوش
یـکی ازدوســـــتان مخـلص را مـگرآواز من رسیــــد به گوش
گفـت باورنداشتم که تــــــورا بانگ مرغی چنین کند مدهوش
گفــتم این شرط آدمیّت نیـست مرغ تسبـیح خوان ومن خاموش
مطالب مشابه :
نکات و توضیحات مهم کتاب ادبیّات فارسی(2) سال دوم دبیرستان
نکات و توضیحات مهم نکات و توضیحات مهم کتاب ادبیّات فارسی(2) سال دوم دبیرستان درس اول.
نکات مهم و کلیدی ادبیات فارسی دوم دبیرستان
نکات مهم و کلیدی ادبیات پیش دانشگاهی و دبیرستان های اند که"ادبیات سال اول:
معنی و نکات مهم درس اول ادبیات فارسی2 سال دوم-شعر همای رحمت
زبان و ادبیات فارسی دبیرستان معنی و نکات مهم درس اول ادبیات فارسی2 سال دانلود کتابچه ی
نکات کلیدی و مهم دین و زندگی 1
سلام ُامروز براتون جزوه ای پر از سوالات و نکات مهم درس دین وزندگی اول دبیرستان اول | دانلود.
ادبیات فارسی اول دبیرستان نوبت اول
ادبیات فارسی اول دبیرستان نوبت اول ادبیات اول دبیرستان. نکات مهم درس زبان وادبیات
جزوه آرایه های ادبیات فارسی اول دبیرستان
زبان و ادبیات فارسی دبیرستان های ادبیات فارسی اول دبیرستان نکات مهم درس ادبیات
برچسب :
دانلود نکات مهم ادبیات اول دبیرستان