آفات وبیماریهای مرکبات و روش های مبارزه با آن

مقدمه

در کشاورزی امروز مسئله کنترل آفات و بیماریهای گیاهی به قدری حساس و دقیق شده است

که علیرقم وجود اطلاعات نسبتا کافی نمیتوان با صراحت وقاتعیت اقدام به مبارزه نمود . در

خصوص توجه به دیدگاه محیط زیست پایدار و حفظ تعادل در اکوسیستم های طبیعی و ایجاد تعادل در اکوسیتم های کشاورزی باید از کلیه اجزای مورد استفاده در برنامه های کنترل اطلاع کافی داشت و گاه با وجود داشتن اطلاعات کافی باز هم هماهنگ کردن این مجموعه امکانات ممکن است نتایج دراز مدت مطلوبی به همراه نداشته باشد لذا ما به عنوان کسانی که در این مجموعه به هم پیوسته خدمت میکنیم وظیفه داریم حداثر سعی را در جمع آوری اطلاعات و انجام آزمایشات لازم داشته باشیم تا ازخطا و بروز ضایعات جبران ناپذیر در حد امکان جلوگیری شود. تهیه این مجموعه با هدف بر داشتن گامی در جهت گرد آوری ا طلاعات انجام شده است به امید آنکه موثر و مفید واقع گردد.

پروانه مینوز مرکبات miner Citrus leaf_

Phyllocnistis citrella

این حشره در مناطق گرمسیردر تمام فصول سال فعال است. هر کجا که سرمای زمستانه وجود داشته باشد زمستان را به صورت حشرات کامل در زیر برگهای خشک وپناهگاههای دیگر به سر می برد. حشرات کامل معمولاً تخم های خود را در سطح زیرین برگ و در داخل پارانشیم قرار می دهند. دوره جنینی تخم 2 تا 13روز به طول می انجامد . لاروها پس از خروج زیر کوتیکول برگ دالان های کج ومعکوج ایجاد می کنند.دوره لاروی بین 4.5 تا 23روز و شفیرگی 5 تا24 روز به طول می انجامد.طول دوره رشدی حشره متناسب با درجه حرارت واز2تا 8 هفته متغیرمی باشد و می تواند سالیانه 8 تا 11 نسل در سال داشه باشد. پروانه های مینوز بیشترین خسارت را در نهالستان های مرکبات ایجاد می کنند. روی درختان مسن وپارور اهمیت چندانی ندارد. گاهی برگهای جوان را مانند شته لوله می کنند ویا در بعضی از قسمتها خشکیدگی ایجاد می نمایند.

کنترل شیمیایی: مصرف سموم زیر برای نهالستانها پیشنهاد می شود.

نام عمومی سم	نام تجاری	فرمولاسیون	مقدار مصرف
1. دیفلوبنزورون	دیمیلین	wp25%	5/. درهزار+ 3/. درصد روغن
2. ایمیداکلوپراید	کونفیدور	SC35%	4/. درهزار + 3/. درصد روغن

عسلك مركبات

Aleurolobus marlatii

* نام فوق تعيين نامي است كه توسط مؤسسه بررسي و تحقيقات آفات و بيماريهاي گياهي تهران از نمونه‌هاي ارسالي از جهرم صورت گرفته است. دراكثر نشريات و كتب از گونه Aleurocanthus woglumiبه عنوان مگس سياه مركبات نام برده مي‌شود.

زيست‌شناسي:

مگس‌هاي سفيد اصولاً از نظر طرز زندگي و دگرديسي وضع به خصوصي دارند. پوره سن اول متحرك و فعال است و Crawler نام دارد. سنين بعدي (سن دوم و سن سوم) ثابت هستند و چهارمين سن اين حشرات شفيره Pupa ناميده مي‌شود كه حشره كامل با ايجاد شكافي به شكل T از آن خارج مي‌گردد. تخم‌گذاري اين حشره حالت مخصوص خود را دارد و غالباً تخم‌ها روي خطوط فنري يا در دواير متحدالمركز گذاشته مي‌شوند. ظاهراً حشره ماده در موقع تخمريزي در پشت برگ به شكل فنر ساعت حركت مي‌كند. تخم‌ها بيضوي و داراي يك ساقه خيلي كوتاه (Pedicel) مي‌باشند. اين حشره چند نسلي و در سال ممكن است 3 تا 6 نسل در سال داشته باشد.

کنترل:

1. رعایت فاصله کشت، هرس شاخه های متراکم

به میزان 2در هزار EC20% 2. آمیتراز(مایتاک)

شپشك استراليايي مرکبات

Icerya purchasi

* حشره‌اي است پلي‌فاژ كه علاوه بر انواع مركبات به عده زيادي از رختان زينتي از جمله اقاقيا و طاووسي حمله مي‌كند. اين حشره قدرت تكثير و زاد و ولد سريع دارد. در حالت پوره سن اول به سرعت منتشر مي‌شود. خسارت آن به صورت تغذيه پوره‌ها و حشرات كامل از شيره گياهي است كه با ترشح فراوان عسلك همراه است.

زيست‌شناسي:

زمستان را به صورت ماده كامل و پوره به خصوص پوره سن دوم و سوم مي‌گذراند. ماده‌هاي بارور در مدت 20 تا 25 روز تخم مي‌گذارند. تخم‌ها پس از چند روز داخل كيسه تخم تفريخ شده و پوره‌هاي جوان كيسه را ترك نموده و در اطراف رگبرگهاي اصلي و زيربرگ متمركز مي‌شوند. حدود 20 روز پس از تفريخ تخم، پوره سن اول تعویض جلد نموده و وارد سن دوم پورگي مي‌شود و بعد از مدتي متوقف شده و حدود 20 روز بعد برای بار دوم تعویض جلد نموده و بالاخره پس از سومين جلدكه آنهم حدود 3 هفته طول مي‌كشد تبديل به حشره بالغ مي‌گردد. حشرات بالغ بيشتر روي شاخه‌ها متمركز شده و كمتر روي برگ و ندرتاً روي ميوه ديده مي‌شوند. اين حشره در مناطق مختلف کشور تعداد نسل متفاوت در سال تولید میکند.

کنترل بیولوژیک:

لاروه و حشره كامل كفشدوزك استراليايي از تمام حالات اين شپشك تغذيه مي‌كند.

Novius (Rodalia=Vedalia) cardinalis

کنترل شیمیایی:

* روغن پاشی زمستانه پس از سپری شدن اوج سرما و قبل از بیداری درختان

نام عمومی سم	نام تجاری سم	فرمولاسیون	مقدار مصرف
1. روغن	----------	O 80%	1.5 درصد
2. آزینفوس میتل	گوزاتیون	EC20%	2 درصد
3. اتیون	اتیون	EC47%	2- 1.5 درصد
4. کلرپیریفوس	رلدان	EC40%	2- 1.5 درصد
5. دیازینون	بازودین	EC60%	1 درهزار
6. اتریمفوس	اکامت	EC50%	1.5 در هزار
7. مالاتیون	مالاتیون	EC57%	1.5 در هزار
8. پیری پیروکسی فن	آدمیرال	EC10%	5/. تا75/. در هزار

پروانه برگخوار مرکبات

Papilio demoleus

زمستان را به صورت شفیره روی درختان مرکبات یا گیاهان مجاور آن به سر می برد. دربهارتبدیل به حشره کامل می گردد که پس از جفت گیری که معمولاًدرحالت پرواز انجام می گیرد تخمهای خود را به طورانفرادی یا جفت جفت در سطح برگها قرار می دهد. لاروها پس از خروج تخم شروع به تغذیه از برگ می کنند. دارای5 سن لاروی است و پس از آن روی شاخه ها تبدیل به شفیره(بدون پیله) می شود. درجهرم 4 تا 5 نسل در سال دارد.مبارزه شیمیایی ضرورت ندارد.زنبوری از خانواده pteromalidae با نام pteromalus puparum شفیره های این آفت را پارازیته می کنند.

کنترل: معمولاً نیاز به مبارزه ندارد. در مورد نهالها جمع آوری لاروها موثر است. در صورت لزوم از سموم گوارشی استفاده شود.

سپردار زرد شرقي مركبات

Aonidiella orientalis

يكي از آفات مهم مركبات خوزستان، فارس (باروس)، هرمزگان، بوشهر و سيستان و بلوچستان مي‌باشد. به تعداد زيادي گياهان علفي و درختچه‌هاي مثمر و غير مثمر نيز حمله مي‌نمايد. ليمو شيرين به اين آفت حساس، ليموترش نيمه حساس يا نيمه مقاوم و نارنگي، پرتقال و نارنج مقاوم مي‌باشند. اين شپشك بيشتر روي ميوه و برگ مشاهده مي‌شود. مهمترين عامل بقاي شپشك و فعاليت آن دماي مناسب مي‌باشد و در مناطقي كه دما به زير صفر مي‌رسد قادر به فعاليت نيست. شروع فعاليت بسته به دماي منطقه از اول يا آخر فروردين آغاز شده و در نسلهاي اول و دوم بيشتر روي برگها و در نسلهاي سوم، چهارم و پنجم بر روي ميوه‌ها ديده مي‌شوند. زمستان گذراني به صورت حشرات كامل بر روي برگها و يا ميوه‌ها مي‌باشد.

کنترل بیولوژیک:

1ـ زنبور پارازيتوئيد مراحل اول پورگيEnoarsia aurantii (Hym.: Aphelinidae)

2ـ كفشدوزك‌هاي شكارچي

Exoehomus nigromaeulatus Chilocorus bipustulatus

Equadripustulatus Exoehomus undulatus

کنترل شیمیایی:

مبارزه شیمیایی باید زمانی انجام شود که حدود 75% پوره ها از زیر سپر خارج شده باشند.

مقدارمصرف	فرمولاسیون	نام تجاری	نام عمومی سم
2 درهزار	EC20%	گوزاتیون	آزینفوس متیل
1.5 در هزار	EC47%	----------	اتیون
1 در هزار	EC50%	اکامت	آتریمفوس
1-1.5 در هزار	EC40.8%	دورسبان	کلرپیریفوس
0.5 درصد	O 80%	----------	روغن امولسیون شونده

کنه زنگ(نقره ای) مرکبات Phyllocoptruta oleivora این آفت در باغات مرکبات شمال ایران(با نام مخملک) شایع است. معمولاً پوست میوه های آفت زده ضخیم است. میوه ها کوچکتر و ترش است . برگها و میوه های درختان لیمو در اثر حمله کنه ، خاکستری مایل به نقره ای میشود و اطلاق نام کنه نقره ای بدین لحاظ است . کنه زنگار زمستان را به صورت کنه کامل می گذراند.

کنترل شیمیایی :

میزان مصرف	فرمولاسین	نام عمومی سم
1.5 در هزار	EC25%	نئورون
0.5-0.4 در هزار	WP25%	پیریداین
0.2 در هزار	EC1.8%	آبامکتین
2.5 در هزار	EC10%	نیسرون
2در هزار	WP80%	زینب

شته سبز

در ايران شته مزبور با حمله به برگ درختان سبب پيچيدگي آن شده و خسارت بسيار شديدي به بار مي‌آورد. خسارت اين حشره در درختان بادام شديد مي‌باشد.

از نظر خسارت افراد كامل و پوره‌ها با استقرار در سطح زيري برگ ميزبان‌هاي اصلي كلني‌هاي انبوهي را تشكيل مي‌دهند. برگهاي مورد حمله پيچيده و قبل از موعد مي‌ريزند. سرشاخه‌ها قادر به رشد نبوده و به طور كلي رشد عمومي درخت متوقف مي‌شود و در نتيجه محصول كاهش يافته و كيفيت آن نقصان پيدا مي‌كند. در اثر تغذيه شديد در روي ميزبان‌هاي ثانوي برگ‌ها زرد شده و تغيير شكل‌هايي در آن موجب مي‌گردد و به طور كلي منجر به توقف رشد عمومي درخت مي‌شود. شته علاوه بر چنين خسارتی باعث انتقال بیماریهای ویروسی بسيار خطرناك از گياهي به گياه ديگر میشود.

زيست‌شناسي:

سيكل زندگي آن Holocyclic مي‌باشد. زمستان را به صورت تخم‌هاي سياه براق بر روي شاخه‌هاي درختان ميزبان مي‌گذراند. در اوايل بهار هنگامي كه شكوفه‌هاي هلو باز مي‌شوند تخم‌ها تفريخ شده و شته‌هاي ماده موسس اين نسل به توليدمثل خود به روش بكرزايي مي‌پردازند. شته مزبور در اين موقع 2 تا 3 نسل را مي‌گذراند، سپس افراد بالدار بوجود آمده و بر روي ميزبان‌هاي ثانويه خود كه شامل برخي از گياهان زراعي يكساله خانواده بادمجانيان و پنيركيان (Solanaceae & Malvaceae) و برخي از علف‌هاي هرز هستند، مهاجرت مي‌نمايد. روي اين گياهان نيز شته چندين نسل به روش بكرزايي ايجاد مي‌كند و با نزديك شدن فصل پاييز افراد نر و ماده بوجود مي‌آيند و مجدداً از روي گياهان يكساله به درختان ميوه ميزبان مراجعت مي‌كنند. در اين جا حشرات نر و ماده با هم جفت‌گيري نموده و حشره ماده تخم‌هاي تلقيح يافته خود را بر روي شاخه‌ها گذارده و بدين وسيله شته تا بهار سال بعد زمستان گذراني مي‌كند.

کنترل شیمیایی:

اگر شته‌ها موجب پيچيدگي برگ شوند يا توليد گال نمايند از سموم سيستميك مانند اكسي دی متون متيل (متاسيستوكس) و تيومتون (اكاتين) استفاده مي‌شود ولي اگر موجب پيچيدگي نشوند از پريميكارب (پريمور)‌ كه يك شته كش اختصاصي است، استفاد مي‌شود. براي مبارزه با شته‌هاي سبزي و جاليزي از هپتنوفوس (هوستاكوئيك) استفاده مي‌شود چون اثر سريع داشته ولي كم دوام است.همچنین سموم پر دوام در اوایل فصل مصرف شود.

1. تیومتون(اکاتین) EC60% یک در هزار

2. اکسی دیمتون متیل EC25% یک درهزار

3. مالاتیون EC25% دو درهزار

4. پیریمیکارب(پریمور) Df50% نیم درهزار

5. پیریمیکارب WP50% نیم درهزار

6. هپتنفوس EC50% یک در هزار

7. دیازینون EC60% یک درهزار

بلاست مركبات Citrus blast

بيماري ناشي ازباكتري Pseudomonas syringae pv. Syringae است كه در مركبات ايجاد لكه ‌هاي نكروتيك در برگها، دمبرگها و ميوه مي‌نمايد. لكه‌هاي تيره رنگ روي ميوه black pit نيز ناميده شده‌اند. نشانه‌هاي بيماري در شاخ و برگ جوان شبيه نشانه‌هاي سرمازدگي است.

كنترل: سمپاشي با تركيب بردو 0.5درصد و اكسي كلرور 1 درهزار. هرس شاخه‌هاي آلوده واقدامات قرنطينه‌اي

بيماري آنتراكنوز مركبات Citrus anthracnose

عبارت آنتراكنوز به معناي شبه زغال Like-coal واولين بار توسط Faber و Dunal در سال 1853 روي انگور گزارش شده‌است. بيماري در سال 1326 توسط اسفندياري از مناطق شمالي كشور جمع‌آوري وگزارش شده وسپس در سال 1333 از مناطق جنوب توسط شريف گزارش گرديده‌است.

آنتراكنوز مركبات انتشار جهاني دارد. بيماري ناشي از گونه‌ Colletotrichum gloeosporiodes در انواع مركبات كه نشانه‌هاي آن لكه‌هاي نكروتيك در برگ و خشكيدن سرشاخه‌هاست. در ميوه نشانه بيماري به صورت لكه‌هاي قهوه‌اي تا سياه ظاهر مي‌شود. آنتراكنوز ميوه در ميوه‌هاي رسيده مخصوصاً واريته‌هاي ميان‌رس و زودرس گريپ‌فروت ديده مي‌شود.

كنترل شيميايي :

1- استفاده از قارچ‌كشهاي فربام، زينب، كاپتان به نسبت 2- 1.5 درهزار

2- در پاييز موقع خواب سمپاشي با دو كيلوگرم سولفات مس، يك كيلوگرم سولفات روي و دو كيلو گرم آهك وصد ليتر آب

توصيه‌ها: 1- تقويت گياه

2- حذف شاخه‌هاي خشكيده در پاييز 3- كنترل آفات وساير بيماريها

گموز‌‌ ‌‌مركبات Citrus gummosis

بيماري گموزGummosis يا پوسيدگي طوقه‌ و ريشه Root-rot درختان

ن مركبات اولين بار در سال1834 ازآسور گزارش گرديده است. در ايران بيماري اولين بار در سال 1320 گزارش شده و در مناطق شمالي و جنوبي كشور بخصوص خوزستان و فارس وجود دارد.

عامل بيماري در بيشتر مناطق ايران Phytophthora citrophthora و Phytophthora parasitica مي‌باشد. قارچ Phytophthora ازقارچهاي كاذب Oomycetes است كه فرم جنسي آن بصورت oospore است. قارچ داراي تيپهاي متفاوت وهتروتاليك است. اما‌ زمستانگذراني بوسيله ااسپور وكلاميدسپور مي‌باشد.

علائم بيماري بروي طوقه در ابتدا به صورت لكه كوچك قهوه‌اي ظاهر شده كه خيلي نامشخص است وبه تدريج گسترش يافته وجهت پخش آن به طرف بالا است وبه صورت بيضي در مي‌آيد وآوندهاي آبكش را از بين مي‌برد. در محل آلودگي مركبات ترشح صمغ دارد از جمله موارد ديگر مورد حمله ريشه است؛ كه اغلب لهيدگي وسياه شدن ريشه را در پي دارد. در بارندگي شديد ميوه نيز بر اثر حمله قارچ دچار آسيب مي‌شود.

كنترل: شامل پيشگيري ومعالجه مي‌باشد.

پيشگيري :

1- انتخاب پايه مقاوم : انواع پرتقال، انواع نارنگي، ليموترش، ليموشيرين، بكرائي و ترنج از جمله ارقام حساس مي‌باشد. نارنج (به تريستيزا حساس) ونارنج پونسيروس تريفولياتا (به اگزوكورتيس حساس) به بيماري گموز مقاومند.

2- محل پيوندك بايد 30-15 سانتيمتر از خاك فاصله داشته باشد.

3- حذف علفهاي هرز از دور طوقه

4- خوداري از ايجاد زخم اطراف طوقه

5- جلوگيري از جمع شدن آب دور طوقه درخت

7- خريد نهال سالم از خزانه

8- بايد دقت شود در حين پيوندزني قطراتي از آب يا ذره‌اي ازخاك باغ بين پايه وپيوندك قرار نگيرد.

9- فواصل بين درختان حفظ شود

10- اگر پوسيدگي بيشتر از نصف دور طوقه را فرا گرفته باشد بايد درخت آلوده را قطع كرد.

معالجه:

ابتدا خاك دور طوقه درخت مبتلا را كنار زده واز رسيدن آب به آن جلوگيري به عمل آورد. درخت مبتلا بايد جداگانه آبياري شود. نقطه پوسيده اگر توسعه نداشته ‌باشد ودر مراحل اوليه پيشرفته است با يك چاقوي تيز پوست محل را تراشيده تا به بافت زنده برسيم آنگاه به وسيله محلول يك درصد پرمنگنات پتاسيم و يا مخلوط بردو و يا ارتوسايد و كوپراويت به ميزان يك در هزار ضدعفوني سطحي مي‌كنيم وپس از دو هفته محل را با چسب باغباني مي‌پوشانيم.

طرز تهيه محلول بردو يك درصد:

كات كبود يا( سولفات مس) 200 گرم، آهك زنده200 گرم، آب20 ليتر

طرز تهيه محلول بردو براي ضدعفوني ريشه‌ها قبل از كاشت:

كات‌كبود 70 گرم، آهك زنده 70 گرم، آب 20 ليتر D-D و واپام

شانكر باكتريايي مركبات citrus canker

نوعي بيماري در مركبات كه در مناطق جنوبي كشور از جمله هرمزگان جيرفت، كرمان، سيستان و بلوچستان باعث بروز مشكلاتي براي باغداران گرديده است.

عامل آن باكتريXanthomonas axonopodis pv.citri است وروي ميوه وبرگ لكه‌هاي ابتدا آبگز وبعد چوب پنبه‌اي كمي برجسته وروي شاخه‌هاي جوان زخمهاي جرب مانند ايجاد مي‌كند. از اين باكتري پنج سويه به نامهاي A،B،C،DوE گزارش شده است سويه‌A نسبت به سويه‌هاي ديگر قدرت بيماري‌زايي بيشتر ودامنه ميزباني وسيع‌تري دارد

citrus blanck spot لکه سیاه مرکبات

اين بيماري در آفريقاي جنوبي، استراليا و تايوان اهميت بالايي دارد و داراي خسارات اقتصادي است. بيماري ناشي از Guignardia citricarpa است كه شكل غير جنسي قارچ Phyllosticta citricarpa است . تمام واريتهاي تجارتي مركبات به اين بيماري حساس هستند وبيشتر بيماري روي درختان مسن وضعيف است. قارچ روي درختان ديگري مثل بادام و رز ديده شده است. برگهاي آلوده بيشتر حالتLatent دارند. اين برگها پس از افتادن اندام باردهي قارچ بر روي آنها تشكيل مي‌شود. پس از رسيدن آسكها آسكوسپورها آزاد شده وبه وسيله باد منتشر مي‌شود پيكنيديوسپورها نيز به وسيله باران پخش مي‌شوند ولي نقش آسكوسپورها مهمتر است. نشانه اصلي بيماري وجود لكه‌هاي تيره در برگ وميوه است كنترل بيماري از طريق سمپاشي با تركيب بردو يا زينب.

citrus greening لکه سبز مرکبات

Liberobacter asiaticum بيماري ناشي از باكتريهاي (عامل L.africanum سخت كشت (عامل لكه سبز آسيايي) و

( عامل لكه سبز آفريقايي) در مركبات كه نشانه‌هاي آن موزائيك در برگها، زردي شاخه‌ها، باقي ماندن لكه‌هاي سبز روي ميوه و زوال درختان است. باكتريهاي مزبور در بافت آبكشي درختان آلوده استقرار دارند و هر يك با گونه‌اي پسيل انتقال مي‌يابند. يكي از پرخسارت ترين بيماريهاي مركبات درجنوب شرقي آسيا، شبه قاره هند، آفريقاي جنوبي و شبه جزيره عربستان است

citrus tristiza تریستیزای مرکبات(بیماری غم)

به معني غم و اندوه است. اين بيماري اولين بار در اواخر سال 1890 در آفريقاي جنوبي

Trieste مشاهده شده است. در ابتدا تصور مي‌شد كه علت ناسازگاري بين پايه و پيوندك است. در ايرن مشاهده شده است. satsuma بيماري در سال 1355 در ساري روي نارنگي ساتسوما تريستيزا به انواع مركبات حمله مي‌كند. پايه‌هاي نارنگي و پرتقال حساسند و پايه‌هاي نارنج و لمون بسيار حساسند. روي پايه سلطاني مركبات، توسرخ، توسبز مرگ ناگهاني ايجاد مي‌كند.

كه با شته Closterovirus عامل ويروس رشته‌اي به ابعاد 2000×12 نانومتر از گروه انتقال مي‌يابد و داراي گسترش جهاني است. علائم تيپيك در درختان پيوند خورده با پايه‌هاي سريع يا مزمن بروز مي‌نمايد. اما در درختان پيوند نخورده (decline) حساس بصورت زوال زردي ظاهر مي‌شود. در درختان جوان گل دهي به ميزان بالايي است. در درختان مسن. (stem pitting) درخت ميوه زياد و ريزي توليد مي‌كند ازعلائم ديگر بيماري آبله‌اي شدن ساقه‌هاي كمتر از يك سال است. بر اثر فعاليت ويروس در بافت آبكش مواد غذايي به ريشه نمي‌رسد و درخت دچار زوال مي‌شود. در حالتهاي شديد باعث زرد شدن برگهاي انتهايي و است. Elisa توقف رشد آنها مي‌شود. متداولترين روش تشخيص بيماري تريستيزا روش تست

تنها راه مبارزه و پيشگيري بيماري تهيه پيوندك عاري از ويروس و پيوند آن روي يك پايه و راف لمون است.poncirus trifoliata ازپايه‌هاي مقاوم نارنجمقاوم است.

پايه‌هاي متحمل پرتقال، ليمو خاركي، نارنگي كلئوپاترا و ترنج است.

منابع

· عملیات باغداری مرکبات در کناره دریای خزر--علی مجتهدی

· پرورش مرکبات در ایران-- دکتر رضا فتوحی قزوینی

· پنج محصول باغی آمار و مرایا-- اداره کل آمار و اطلاعات وزارت کشا ورزی

· اصول تغذیه مرکبات -- مهندس سلطنت خوئی

· آفات درختان میوه-- دکتر ابراهیم بهداد

· راهنمای کامل مبارزه با آفات به روشهای شیمیایی و غیر شیمیایی--غلامرضا جمسی

· منابع اینترنتی

آفات وبیماریهای مرکبات و روش های مبارزه با آن

عسلك مركبات

زيست‌شناسي:

شپشك استراليايي مرکبات

زيست‌شناسي:

مطالب مشابه :

آفات وبیماریهای مرکبات و روش های مبارزه با آن

اطلاعیه: مبارزه علیه شپشک های مرکبات

کنترل شپشک های درختان مرکبات

شپشک‌های آرد آلود مهم‌ترین آفت چای در شمال ایران است

شپشک استرالیایی و مبارزه با ان

سپردار قهوه ای مرکبات

مبارزه با آفات مرکبات توسط کفشدوزک

شپشک آرد آلود