تدریس درس های تاریخ سال سوم راهنمایی

درس دوم تاریخ سال سوم راهنمایی

صفویان(2)

تصویر یک سرباز دوره ی شاه عباس صفوی. به وسایل رزم این سرباز توجه کنید

آنتونی شرلی کسی که به همراه برادرش رابرت شرلی برای شاه عباس در اصفهان توپ و تفنگ ساختند

تصویر شاه عباس اول (کبیر) قدرتمندترین پادشاه صفوی

شاه عباس پنجمین و مشهورترین شاه صفوی است. بطوریکه سلسله صفوی توسط شاه اسماعیل تأسیس شد، شاه تهماسب آن را ثبت نمود و شاه عباس آن را قدرتمند ساخت. او در ابتدا قزلباشهای سرکش را سرکوب کرد و از همان گروه، نیروی جدیدی بوجود آورد که بوسیله این نیرو مخالفان خود را سرکوب و قدرت خود را محکم کرد و اداره ی امور را در دست گرفت. با فریب عثمانی ها ابتدا غرب و شمال غربی ایران را به آنان واگذار کرد، زیرا می خواست با خیال راحت به جنگ ازبکان برود و بدین ترتیب توانست ازبکان را شکست دهد و با کمک انگلیسی ها به ساختن توپ و تفنگ پرداخت و سپس جنگ با عثمانی را آغاز کرد. یکی از وقایع مهم زمان شاه عباس جنگ با استعمارگران پرتغالی است. چون آنها جزایر جنوبی خلیج فارس و بندر گمبرون را تصرف کرده بود. علت همکاری انگلیسی ها با شاه عباس درا اخراج پرتغالی ها از خلیج فارس دو علت داشت اولاً انگلیسی ها با پرتغالی ها در تجارت رقابت داشتند و ثانیاً شاه عباس آنان را تهدید کرده بود که اگر با پرتغالی ها وارد جنگ نشوید حق تجارت با ایران را نخواهید داشت و بدین ترتیب پرتغالی ها شکست خوردند و از خلیج فارس بیرون رفتند. ولی پس از شاه عباس افرادی ضعیف و نالایق بر تخت نشستند و در زمان آنها قدرت صفویان کم شد و سرانجام به سقوط کامل این سلسله انجامید. در زمان شاه سلطان حسین که آخرین پادشاه صفوی است افغانها دست به شورش زدند علت شورش افغانها این بود که در اواخر حکومت صفوی گرگین خان حاکم قندهار شروع به ظلم و ستم به افغانها نمود. به دنبال آن گروهی برای عرض شکایات به اصفهان آمدند، اما از آنجا که گرگین خان با درباریان همدست بود، شکایات آنان به نتیجه نرسید. به همین جهت افغانها به رهبری محمود از راه کویر به سوی اصفهان حرکت کردند و چند ماه اصفهان در محاصره آنها بود نهایتاً با تسلیم شدن سلطان حسین اصفهان و حکومت صفویان بدست افغانها افتاد. در دوره صفوی کشورهای اروپایی خواهان برقرار ی رابطه با ایران بودند به دو علت:

1- به دلیل جنگهای آن کشورها با دولت عثمانی

2- رقابت تجاری، سیاسی و نظامی کشورهای اروپایی با یکدیگر.

بنیان نیروی نظامی صفویان را جنگ جویان قزلباش تشکیل می دادند. در دوره صفوی تجارت رونق یافت زیرا راه ها و کاروانسراها احداث شدند.

امنیت بر قرار شد و واحدهای اندازه گیری وزن و پول در سراسر کشور یکسان شدند. مهم ترین صادرات ایران ابریشم، گلاب، قالی، و خشکبار بود و مهم ترین کارخانه های ایران در اصفهان کارخانه توپ سازی و ابریشم بافی بود.

سی و سه پل یا پل الله وردی خان

عالی قاپو کاخ شاه عباس صفوی در اصفهان

در رأس حکومت صفوی، پادشاه قرار داشت. بعد از پادشاه صدر اعظم بود که اعتماد الدوله نامیده می شد. فرماندهان نظامی نیز از مقامات مهم بودند که مستقیماً از پادشاه دستور می گرفتند. ولی در اواخر دوره صفوی آنان نیز به جمع آوری مال و کسب قدرت و راحت طلبی روی آوردند، حکومت ایران ناتوان شد و به همین دلیل نتوانست در مقابل افغانها مقاومت کند و در دوره ی صفوی، تجارت خارجی ایران بیشتر با کشور های چین و هند بود و کشورهای اروپایی همچون اسپانیا، انگلیس، فرانسه و هلند با صفویان رابطه برقرار کرده بودند.

پایتخت مهم صفویان شهر اصفهان بود که هنوز بناهای بسیاری را از این دروه به یادگار دارد.

شاه صفی ششمین پادشاه صفوی

شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفی

شاه عباس کبیر یا اول در هنگامی که بر تخت نشست 17 ساله بود. و مرشد قلیخان استاجلو از سران قزلباش به دلخواه خویش رفتار می نمود و علی قلی خان رئیس ایل شاملو نیز در خراسان ادعای پادشاهی داشت که در جنگ با ازبکان کشته شد و شاه عباس، مرشد قلیخان را در اردوگاه شاهرود به قتل رساند و تا حدودی از سران قزلباش راحت شد و برای صلح با عثمانی ها نوه ی خود و پسر حمزه میرزا را نزد سلطان مراد ثالث عثمانی فرستاد و لعن به سه خلیفه اول را که در ایران معمول شده بود ممنوع کرد.

در سال 1007 هجری آنتولی شرلی و رابرت شرلی با بیست و شش نفر از جانب ارل اسکی برای شاه ایران پیغام آورده بود، که از یک طرف شاه را به انعقاد پیمان دوستی با دوَل اروپا علیه عثمانی ها تحریک می نمود و از طرف دیگر ارتباط بازرگانی میان انگلیس و ایران را بر قرار نمایند. پسر رابرت شرلی قشون جدید شاه عباس را سرو سامان داد و سه سپاه هر کدام دوازده هزار تن را منظم کرد. سپاه اول قوللر یا بندگان که سواره نظام و مسلح به شمشیر و نیزه بودند و اکثراً از نژاد قفقازی بودند. سپاه دوم پیاده نظام که منحصراً از نژاد ایرانی و از میان دهقانان قوی هیکل استخدام شده بودند و سپاه سوم یا توپچی ها همه تعلیم دیده رابرت شرلی بوده و از دولت جیره و مواجب می گرفتند و فرماندهی کل آنها با الله وردیخان بود.

تفنگ های مورد استفاده در دوره ی صفوی

و البته یک ارتش مرکب از عشایر موسوم به شاهسون (دوستداران شاه) که نه بواسطه ی قرابت طایفگی بلکه به سبب محبت و علاقه به شاه مربوط می شدند و تشکیل پیاده نظامی که تا درجه ای به ارتش ینی چری عثمانی شباهت داشت، ایجاد شد.

در سال 1031 با اتحاد قوای ایرانی و انگلیسی قلعه هرمز به محاصره در آمد و بعد از دو ماه این قلعه فتح شد و پایگاههای پرتغالی ها پس از 155 سال یعنی از زمان شاه اسماعیل بدست آنها افتاده بود به ایران بازگردانده شد.

شاه عباس در شب 24 جمادی الاول سال 1038 در شهر اشرف یا بهشهر مازندران فعلی بر اثر تب جنگلی در گذشت و جسد او را بنا به وصیت او به کربلا انتقال می دادند که به شهر کاشان رسید و چون امکان حمل جنازه نبود او را در امامزاده حبیب بن موسی کاظم در داخل بازار فعلی کاشان دفن کردند. او هنگام مرگ 60 ساله بود. شاه عباس در سال 1000 هجری پایتخت ایران را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و به ساختن عمارات عالیه مانند عالی قاپو و میدان بزرگ نقش جهان و مسجد شاه و باغهای دلگشا اقدام کرد و 999 کاروانسرا در سراسر ایران بخصوص در مسیر کربلا و مشهد ساخت و در سال 1028 امامقلی خان را مأمور کرد که با ایجاد تونلی در کوهرنگ آب کاروان را به زاینده رود سرازیر کند. اما بر اثر فقدان و سایل فنی موفق به این کار نشد. در زمان او اصفهان سی و هشت کیلومتر محیط داشت ششصد هزار تن جمعیت داشت و پول واحد ایران عباس نام گرفت که دارای یک مثقال نقره برابر 6/4 گرم بود.

شاهان صفوی و رویدادهای مهم دوره ی حکومت آنان

درس سوم تاریخ سال سوم راهنمایی

افشاریه و زندیه

صحنه ای نقاشی شده از جنگ نادر با هندی ها یا نبرد کرنال

نادر پس از پیروزی بر دشمنان خارجی و آرام کردن اوضاع داخلی کشور در سال 1148هـ.ق بزرگان کشور را در دشت مغان جمع کرد و گفت چون خسته شده نیاز به استراحت دارد و بزرگان کشور می دانستند او مایل به سلطنت است، شاه عباس سوم را از سلطنت خلع کردند و حکومت افشاریه را با پادشاهی نادر اعلام کردند. نادر 12 سال پادشاهی کرد و مناطق بحرین، قندهار، خوارزم و بخارا را فتح کرد و مهم ترین فتح نادر هندوستان بود علت فتح هندوستان آن بود که افغانهای یاغی پس از فتح قندهار به دهلی گریختنه بود و پادشاه هند حاضر به تسلیم آنها به نادر نبوده اند. نادر با لشکرکشی به هند در جنگ کرنال آنها را شکست داد و دهلی پایتخت آنها را تصرف کرد و پادشاه هند دو الماس گرانبهای کوه نور و دریای نور را تقدیم نادر کرد.

نادر اواخر عمر اخلاقش عوض شد و بر اثر رفتارهای ناشایست و گرفتن مالیات از مردم با شورش هایی روبرو شد. هنگامی که برای سرکوبی یکی از این شورش ها به خراسان (قوچان) رفته بود جمعی از سردارانش شبانگاه به چادر وی حمله کردند و او را به قتل رساندند و پس از قتل نادر سرداران او هر کدام به محل حکومت خود بازگشتند و ادعای استقلال کردند. و چون نادر جانشین مشخصی نداشت، در عرض یک سال 3 نفر به سلطنت رسیدند و سرانجام نوه ی نادر بنام شاهرخ که نابینا بود در مشهد بر تخت نشست. اما تنها خراسان را در اختیار داشت.

(افشاریه):

ایل افشار از زمان سلجوقیان به ایران آمدند و به زبان ترکی صحبت می کردند. رئیس آنها شخصی بنام اوشار بود که افشار از آن نام گرفته شده است. نادر یکی از افراد عادی ایل افشار از طوایف قراخلو بود که در کلات به دنیا آمد و پدرش امامقلی نام داشت و به سبب تنگدستی با پوستین دوزی زورگار می گذرانید، نادر در 13 سالگی پدر خود را از دست داد، در هیجده سالگی دختر بابا علی بیک حاکم ابیورد را گرفت و داماد حاکم ابیورد شد. و بعد از پدر زنش به حکومت ابیورد رسید و زمانی که شاه تهماسب قلی یعنی تهماسب دوم دست نیاز به سوی حاکمان ایران دراز کرد به شاه جوان پاسخ مثبت داد و با فتح مشهد به تهماسب قلی یعنی بنده شاه تهماسب ملقب شد و سپس نادر در نبرد مهماندوست در نزدیکی دامغان اشرف افغان را با سی هزار سپاه افغان شکست داد و در دومین جنگ مورچه خورت در 40 کیلومتری شمال اصفهان شکست سخت دیگری بر افغان ها وارد کرد و سه روز بعد از آن نادر با سپاه خود اصفهان را از دست افغانها پس از هفت سال باز پس گرفت و افغانها بسوی فارس رفتند. شاه تهماسب سریع خود را به اصفهان رساند (هشتم جماد الاولی 1142 هـ.ق) و به دیدار مادر پیر خود که هفت سال بود به لباس مبدل کنیزی می کرد نایل گشت. نادر در آخرین جنگ خود با افغانها در زرقان در پنج فرسنگی شیراز آنها را مغلوب کرد و اشرف افغان در هنگام فرار در بلوچستان بدست فردی بلوچ کشته شد.

مقبره نادر در مشهد

پس از قتل نادر، سپاه بزرگ او از هم پاشیده و هر سردار که حاکم یک ناحیه بود به محل حکومت خود بازگشت و ادعای استقلال کرد. در این احوال کریم خان توانست بر دیگر مدعیان سلطنت پیروز شود و با سرکوبی آنها خود در شیراز سلسله ی زیدیه را تأسیس کند و خود را وکیل الرعایا یعنی نماینده و وکیل مردم نامید. تلاش اصلی او حفظ کشور و جلوگیری از شورشهای داخلی بود و فتح بصره تنها جنگ خارجی زمان او با عثمانی ها بود. آخرین فردی که از زندها به سلطنت رسید لطفعلی خان جوان بود که با اقدامات خود بار دیگر حکومت زندیه را سر و سامان داد. ولی آقا محمد خان قاجار پسر رئیس ایل قاجار که توسط کریم خان سالها در شیراز گروگان و زندانی بود توانست با مطیع کردن برادرانش در گرگان تمام مازندران و تهران و اطراف آن را به تصرف خود در آورد و با فریفتن حاج ابراهیم خان کلانتر، صدر اعظم خان زند توسط او شیراز را تصرف کند و در تعقیب لطفعلی خان زند او را در قلعه ی بم دستگیر کرد و کمی بعد پس از نابینا کردن او را کشت و سلسله زندیه پایان پذیرفت.

گوشه ای از مسجد وکیل

کریم خان در شیراز بناهای مهمی ساخت، روابط خوبی با مردم داشت، او چندان به تشریفات درباری علاقه نداشت و به پاس اقدام نادر خراسان را همچنان در دست شاهرخ نابینا باقی گذاشت و در دوره ی زندیه مانند دوره ی افشاریه هیچ تحول خاصی در فرهنگ و تمدن ایران صورت نگرفت زیرا قدرت خاندان زند هیچگاه بطور کامل بر ایران برقرار نشد و بیشتر در جنوب ایران توفیق داشتند و در هر گوشه ی کشور رؤسای ایلات و حکام به میل خود حکومت می کردند.

وقایع تاریخ ایران در دوره ی افشاریه

وقایع تاریخ ایران در دوره ی زندیه

هنگامی که شاهرخ نابینا در مشهد به سلطنت رسید، در هر گوشه از کشور یکی از سرداران نادر به قدرت رسیده بودند، آنان برای کسب قدرت و قلمرو بیشتر، مدام با یکدیگر مشغول جنگ بودند اما در اصفهان سه تن از سرداران نادر بنام ابو الفتح خان، علیمردان خان، کریم خان زند با هم متحد شده بودند تا یکی از بازماندگان صفویان بنام شاه اسماعیل سوم یا میرزا ابوتراب نوه ی دختری شاه سلطان حسین را به سلطنت برسانند و قدرت را میان خود تقسیم کنند. اتحاد این سه طولانی نشد زیرا ابوالفتح خان بدست علیمردان خان کشته شد و در نتیجه کریم خان به جنگ علیمردان خان رفت و او را شکست داد. بدین ترتیب تنها سردار قدرتمند کریم خان زند بود. در این هنگام شاه اسماعیل سوم به محمد حسن خان رئیس ایل قاچار پناه برد و این امر موجب جنگ میان کریم خان با وی شد کریم خان و محمد حسن خان مدت ها با یکدیگر جنگیدند و سرانجام با شکست خوردن محمد حسن خان و قتل او بدست یکی از افراد ایل قاجار، کریم خان با از بین بردن تمام مخالفان خود به شیراز آمد (1173 هـ.ق) و با نام وکیل الرعایا سلسله زندیه را تأسیس کرد و بیست سال حکومت نمود و تنها جنگ زمان فتح او فتح بصره بود علت لشکرکشی و فتح بصره این بود که والی بغداد با ایرانیان و زائران ایرانی بدرفتاری و متعرض مرزهای ایران می شد. کریم خان از سلطان عثمانی خواست تا او را از ارتکاب به این اعمال باز دارد اما چون سلطان عثمانی اقدامی در این باره بعمل نیاورد کریم خان توسط برادرش صادق خان بصره را فتح کرد. علت دیگر فتح بصره رقابت تجاری این بندر با بندر بوشهر بود. زیرا عثمانی ها توانسته بودند با کمک تجار اروپایی تجارت بصره را رونق بخشند و تجارت بوشهر را از رونق بیندازند پس از فتح بصره بار دیگر تجارت بوشهر فعال گردید.

بازار وکیل در شیراز از بناهای دوره ی زندیه

کریم خان زند (وکیل الرعایا)

تدریس درس های تاریخ سال سوم راهنمایی

مطالب مشابه :

موارد مهم­تر تاریخ ادبیّات فارسی سال سوم راهنمایی

عربی سوم راهنمایی

عربی سوم راهنمایی - درس اول

نکات مهم علوم سوم راهنمایی

درس سوم علوم تجربی سوم راهنمایی

نکات مهم جغرافیای دوم راهنمایی(استرالیا و قطب جنوب)

ترجمه ی دروس عربی سوم راهنمایی

تدریس درس های تاریخ سال سوم راهنمایی

نکات مهم تکمیلی درس ریاضی سال سوم راهنمایی

نکات مهم و پیشرفته ریاضی دوم راهنمایی

موارد مهمتر تاریخ ادبیّات فارسی سال سوم راهنمایی