پرورش ماهی در قفس

امروزه در بسیاری از نقاط جهان بیش از 130 گونه ماهی و حدود 12 گونه میگو درون محیط های محصور پرورش داده می شود. در كشور ایران نیز از سال 1372 پرورش ماهی در محیط های محصور به نحوی آغاز شده است.

محیط های محصور به سه نوع تقسیم می شوند:

1) قفس

2) پن (سواحل محصور شده)

3) كانال های آب رسانی

این ها، بخش هایی از منابع آبی نظیر دریاچه های پشت سد، دریاچه های طبیعی و مصنوعی، آبگیرها، مرداب ها، رودخانه ها و كانال های آبرسانی هستند كه توسط تور، محصور و در آنها اقدام به پرورش ماهی می شود.

مزایای پرورش ماهی در قفس

- سهولت كار نسبت به استخر های خاكی و بتونی چه در احداث و چه در اجرا.

- هزینه سرمایه گذاری كم تر و تولید بیشتر در واحد سطح.

- استفاده اصولی از منابع آب های طبیعی و نیمه طبیعی با توان تولید پایین.

- محصور كردن ماهیان در یك سطح كم و مصرف انرژی كم تر و تبدیل انرژی به ماده بیشتر.

- امكان توسعه بیشتر و قابلیت جابجایی راحت تر.

- استفاده از غذای طبیعی و زنده و در نتیجه كیفیت گوشت بالاتر.

منظور از قفس یا كیج، بخشی از آب دریا، سراب، آب پشت سد و..… است كه از اطراف و كف توسط ابزارهای مختلفی مثل توری با چشمه های مختلف محصور گردد و در آن محیط محصور، ماهی پرورش داده شود.

اولین بار ماهیگیران از قفس برای نگهداری موقت ماهی (تا زمان آماده شدن برای فروش) استفاده می كردند. پرورش در قفس، روش نوینی است كه در سالهای اخیر در نواحی ساحلی بکار برده می شود.

تنوع زیادی در اندازه ها و طرح های قفس دیده می شود. قفس ها با شرایط مختلف محیطی تطابق پذیری زیادی دارند واز آنها به طرق مختلف استفاده می شود.

انواع قفس

قفس ها در مقایسه با انواع اولیه آن توسعه زیادی یافته و امروزه انواع و طرح های متنوعی از آنها وجود دارد که چهار نوع اصلی قفس عبارتند از: ثابت، شناور، قابل غوطه وری و غوطه ور که استفاده از 2 مدل ثابت و شناور رایج تر است.

1) قفس های ثابت: از یك كیسه توری تشكیل شده اند كه به وسیله تیرك هایی در كف دریاچه یا رودخانه در آب نگهداری می شود. این قفس ها نسبتاً ارزان و ساختن آن ها آسان است، ولی از لحاظ اندازه و شكل محدودیت دارند و فقط در محل های كم عمق با بستر مناسب مستقر می شوند.

2) قفس های شناور: كیسه قفس های شناور توسط یك حلقه یا چارچوب شناور نگهداری می شود. كاربرد این قفس نسبت به سایر انواع قفس بیشتر است و می توان آن ها را در اشكال و اندازه های مختلف طراحی كرد.

3) قفس های قابل غوطه وری: كیسه توری قفس قابل غوطه وری، متكی به یك چارچوب یا دكل است و می تواند در عمق های مختلف آب قرار گیرد. این مزیت باعث می شود كه در شرایط آب و هوایی بد از صدمات در امان باشد. این مدل قفس در زمان آرامش آب، در سطح آب نگه داشته می شود و هنگام بدی آب و هوا درون آب غوطه ور می گردد.

4) قفس های غوطه ور: قفس های غوطه ور ساده، معمولاً از تعدادی جعبه چوبی ساخته می شوند كه در میان آن ها شكاف هایی وجود دارد و آب از درون آن ها عبور می كند. این قفس ها توسط سنگ یا پایك به بستر آب محكم می شوند.

محل استقرار قفس

جهت انتخاب محل استقرار قفس 3 معیار اصلی وجود دارد که همواره باید مورد ملاحظه قرار گیرند:

• بررسی مقدماتی شرایط فیزیكوشیمیایی محیط كه تعیین می كند آیا یك گونه می تواند در آن محیط به لحاظ دما، شوری، اكسیژن، جریان ها و ..… پرورش یابد یا خیر.

• عواملی كه با موفقیت یك سیستم قفس ارتباط دارند (آب وهوا، محفوظ بودن، عمق و بستر )

• بررسی مسائل مربوط به احداث و سود دهی مجتمع پرورشی همانند جنبه های حقوقی، دسترسی، تأسیسات محلی، امنیت و بحث های اقتصادی و اجتماعی.

كیفیت آب محل استقرار قفس

دما، شوری، اكسیژن، گل آلودگی و آلودگی آب، پارامترهایی هستند كه قبل از نصب قفس در محل مورد نظر، باید مورد توجه قرار گیرند. هر یک از گونه های ماهی برای رشد بهتر به درجه معینی از دما،شوری، اكسیژن و ..... نیاز دارند.

میزان گل آلودگی كمتر از 100 میلی گرم در لیتر برای بیشتر گونه ها قابل تحمل است. البته مدت در معرض قرار گرفتن نیز مهم است.

پرورش دهندگان باید از محل هایی كه میزان گل آلودگی بالایی دارند پرهیز كنند. اصولاً رودخانه ها احتمال گل آلودگی بالایی دارند و مقدار مواد جامد معلق آنها، ممكن است به چندین هزار میلی گرم در لیتر برسد.

از نقطه نظر پرورش ماهی در قفس، یك آلوده كننده چیزی است كه به ساختمان قفس صدمه بزند، اثرات منفی روی ماهی های درون قفس یا غذای مصرفی بگذارد، یا در بدن ماهی به مقداری جمع شود كه دیگر قابل مصرف نباشد.

در نتیجه محل استقرار قفس باید تا حد امكان دور از صنایع و نقاط پر جمعیت باشد تا خطر این آلودگی ها كاهش یابد.

شرایط محل استقرار قفس

• عمق

قفس های ثابت در مناطق كم عمق دریاچه ها و مخازن یا رودخانه ها و در عمق های كمتراز 8 متر مستقر می شوند. زیرا پیدا كردن تیرك های بلندتر كه بتواند قدرت كافی برای نگه داشتن قفس ها را در عمق بیشتر را داشته باشد مشكل است.

عمق آب برای قفس های شناور چندان مهم نیست، اما با افزایش عمق، هزینه ها و مشكلات مهار كردن بالا می رود. برای اكثر انواع پرورش در قفس، قفس ها باید در عمق كافی مستقر شوند تا تبادل آب حداکثر باشد و در عین حال كف قفس به اندازه كافی با بستر فاصله داشته باشد.

در اثر رسوب مواد زاید در زیر قفس و كیفیت آب، اطراف قفس نامساعد می شود، بنابراین بهتر است ماهی های درون قفس را 4 الی 5 متر بالاتر از رسوبات نگهداری كرد.

عمق مناسب را می توان با ابزارهایی ساده مثل نخ و شاقول یا پیچیده مثل اكوساندرد به سرعت تعیین كرد.

قفس های شناور این مزیت را دارند كه می توان آنها را به آبهای عمیق تر منتقل كرد.

• بستر

وضعیت بستر، روی انتخاب طرح قفس تأثیر می گذارد. درآب های شیرین، فرو كردن پایه های قفس ثابت مشكل است و از قفس های شناور استفاده می شود.

• جریان آب

تبادل خوب آب هم از لحاظ تأمین اكسیژن و هم از لحاظ برطرف كردن مواد زائد حاصل از سوخت و ساز، اهمیت دارد.

سرعت آب بین 1/0 تا 5/0 متر در ثانیه مناسب است و سرعت های متوسط بین 2/0 تا 3/0 نیز نتایج رضایت بخشی را نشان داده اند. با افزایش سرعت جریان آب، هزینه های مهار و ساختمان قفس افزایش می یابد.

مواد مناسب ساخت قفس

مواد مناسب برای ساخت كیسه قفس باید دارای شرایط ذیل باشند:

* قوی

* سبك

* مقاوم در برابر پوسیدگی، ساییدگی و هوازدگی

* مقاوم در برابر مواد چسبیده به تور

* راحتی كار و قابل تعمیر بودن

* خاصیت كشیدگی زیاد

* بافت صاف و غیر خشن برای ماهی

* ارزان

یك ماده تمام كیفیت های ذكر شده را ندارد، اما بی شك بعضی مواد برای برخی گونه ها، محل ها و هدف ها مناسب ترهستند.

عموماً كیسه قفس را از توری های قابل انعطاف كتابی یا نایلونی می دوزند. همچنین از شبكه های توری غیر قابل انعطاف، از مواد مختلف و به اشكال مختلف برای مكان و هدف های مختلف استفاده می شود.

تور مناسب قفس باید مقداری سنگین تر از آب باشد تا به راحتی از حلقه شناور آویزان شود و به قدركافی محكم باشد و توانایی تحمل وزن مقداری ماهی را در هنگام بالا كشیدن تور در زمان صید داشته باشد.

جنبه های پرورش در قفس

از قفس می توان در پرورش متراكم، نیمه متراكم و گسترده استفاده كرد. در پرورش گسترده، ماهی ها متكی به غذاهای طبیعی و قابل دسترس آبی هستند ولی در روش های متراكم و نیمه متراكم غذای دستی كاربرد دارد.

در پرورش گسترده و نیمه متراكم در قفس، از گونه ماهی های علف خوار و همه چیزخوار و در پرورش متراكم از گونه های گوشت خوار استفاده می شود. بیش از 130 گونه ماهی و 12 گونه میگو، خرچنگ دریایی و خرچنگ معمولی در قفس پرورش داده می شوند.

گونه انتخابی پرورش تجاری در ایران، ماهی قزل آلای رنگین كمان است. ماهی قزل آلا به راحتی به غذای دستی عادت كرده و ارزش اقتصادی بالایی دارد و همچنین تهیه بچه ماهی به مقدار مورد نیاز به راحتی امكان پذیر است.

دوره پرورش

در كشور ما با توجه به دمای آب، پرورش دهندگان ماهی در قفس بین 4 تا 8 ماه فرصت دارند تا ماهیان مزارع خود را به وزن بازار برسانند.

حمل و نقل و رهاسازی ماهی در قفس

24 تا 48 ساعت قبل از حمل و نقل بچه ماهی ها، غذادهی قطع می شود و با وسیله مناسبی بچه ماهی ها به محل استقرار قفس منتقل می شوند. پس از رسیدن وسیله حمل و نقل، قفس را به كنار ساحل نزدیك كرده و ماهی ها را توسط لوله های پلاستیكی یا برزنتی به داخل قفس تخلیه می كنند یا اینكه ماهی ها را توسط قایق به محل مورد نظر می برند.

پیش از رهاسازی، باید دمای آب ماهی با دمای محیط جدید تقریباً برابر باشد. بلافاصله پس از انتقال ماهی در قفس، نباید به آن ها غذا داد.

بر مبنای تولید نهایی هر قفس و محاسبه تعداد تلفات، ماهی ها را در قفس رهاسازی می كنند.

غذادهی در قفس

از غذادهی در هنگام سرما یا گرمای شدید و هنگام طوفان خودداری شود، زیرا ماهی ها در این مواقع اشتهای مناسبی ندارند. ماهی های قفس را بایستی، به زمان های مشخص غذادهی عادت داد. با توجه به طول و وزن متوسط هر ماهی، غذا با سایز مشخصی استفاده می شود. از دادن غذا در مواقع تاریكی یا كدورت آب باید خودداری شود.

صید ماهیان در قفس

صید ماهی های قفس، براساس چرخه تولید، یا به صورت یك جا یا به صورت مرحله ای انجام می شود. اگر ماهی ها در زمان رهاسازی یك وزن باشند، یك جا برداشت و به بازار ارسال می شوند، اما اگر ماهی ها در هنگام رها سازی اختلاف وزن داشته باشند یا در دوره های مختلف رها سازی شده باشند و در دوره های مختلف به وزن بازاری برسند، مرحله ای صید می شوند. 24 ساعت قبل از صید، غذادهی قطع می شود.

برای صید ماهی از قفس، تور را بالا می كشند، تا حدی كه ماهی ها در یك حجم كوچك از آب جمع شوند سپس با یك ساچوك، ماهی ها را از داخل تور خارج می كنند. در قفس های بزرگ، از جرثقیل برای بالا كشیدن تور استفاده می شود.

عملیات بعدی، جایگزاری قطعات خرد شده یخ لابلای ماهی ها و فرستادن آن ها به بازار مصرف است.

رعایت چند نكته مدیریتی در طول دوره پرورش در قفس

- بررسی كیفیت آب: آگاهی از كیفیت آب در طول دوره پرورش بخصوص برای مزارع قفس كه به صورت متراكم در آن ماهی پرورش داده می شود، اهمیت زیاد دارد.

مهم ترین پارامترهای آب، اكسیژن محلول و دماست. دما باید به طور روزانه در اول صبح، وسط روز و اوایل شب اندازه گیری و در جدول مشخصی ثبت شود. اندازه گیری سایر پارامترها از قبیل عمق شفافیت، PH و نیتروژن نیز الزامی است.

- بیومتری ماهی ها: به منظور آگاهی از میزان رشد ماهی های قفس، بایستی در فواصل منظم از ماهی ها نمونه گیری و وزن و طول آن ها تعین شود.

- بهداشت ودرمان ماهی ها: آگاهی از سلامتی ماهیان پرورشی در طول دوره قابل اهمیت است. هر گونه تغییر در ظاهر، پوست، چشم، باله ها و دم، مهم بوده و می تواند علامت بیماری باشد. جمع آوری ماهی های مرده در قفس می تواند در جلوگیری از سرایت بیماری كمك كند.

جهت جلوگیری از شیوع بیماری های مسری، پرورش دهندگان باید نكات بهداشتی را رعایت نموده و با كارشناسان بهداشت مشاوره نمایند.

-تعمیر ونگهداری قفس: قفس در اثر طوفان، جانوران شكارچی، اشیای شناور روی آب، كشتیرانی و دزدان، فرسوده و خراب شده و برای استفاده مجدد در فصول بعدی پرورش نیاز به تعمیر دارد.

پارگی های كوچك توری قفس را می توان با نخ های ابریشمی، در محل ترمیم كرد، اما اگر صدمه دیدگی زیاد باشد باید كیسه تور تعویض شود یا در ساحل تعمیر گردد.

برای جلوگیری از گرفتگی چشمه ها و تعویض سریع تر آب در قفس، بهتر است همراه با افزایش وزن ماهی ها، بویژه در محیط های دریایی، كیسه های توری را با توری چشمه بزرگ تر تعویض كرد.

بسیاری از گونه های ماهیان از جمله گربه ماهی، تیلاپیا، استریپدبس، قزل آلا، کپور ماهیان و ... برای پرورش ماهی در قفس مناسب هستند.

قفس باید به راحتی قابل دسترس و یک راه ورودی جهت عملیات غذادهی روزانه، مراقبت و تمیز کردن داشته باشد و وجود یک اسکله برای رفت و آمد بر روی قفس ها لازم است. اسکله ای با عرض یك متر می تواند ۳ قفس ماهی را پشتیبانی كند.

یک قفس در یک سوی اسكله و دیگری در ناحیه انتهایی اسکله واقع شود.

یک قفس ۸×۴×۴ فوت می تواند ۱۰۰۰ گربه ماهی را در خود جای دهد. البته چنانچه کسی برای اولین بار این کار را انجام می دهد بهتر است با ۵۰۰ قطعه کار را آغاز نماید.

ماهیان درون قفس به راحتی صید و غذا دهی می شوند.

پرورش ماهی در قفس

مطالب مشابه :

ساخت قفس مخصوص جوندگان

قفس کبوتر

پرورش ماهی در قفس

پرورش ماهی در قفس

ساخت قفس

:::...:::...:::... قفس ابتکاری ساخت خودم ...:::...:::...:::