تئوری x و y در مدیریت

نظریه X و نظریه Y

نظریه x و y از جمله رهیافتهای منابع انسانی به مدیریت است. داگلاس مگ گریگور با تأثیرپذیری شدید از مطالعات هاتورن و نظریه مزلو، در کتاب معروف خود تحت عنوان بعد انسانی سازمان این نظریه را ترویج کرد که مدیران باید توجه بیشتری به نیازهای اجتماعی و خودشکوفایی افراد در محیط کار داشته باشند. مک گریگور در نظریه ای دو ساحتی ئر مورد انسان، برداشتها ، طرز تلقیها و نگرشهای مدیران را در مورد انسان به دو گروه تقسیم کرده است. وی برای اجتناب از پیشداوری افراد در مورد این دو گروه، آنها را با دو حرف x و y مشخص کرده است. به طور کلی مفروضات نظریه x عبارتند از:

1.بیشتر انسانها ذاتاً تنبل و از کار بیزارند؛

2. بیشتر انسانها از قبول مسئولیت گریزانند و ترجیح می دهند که تحت هدایت دیگری قرار گیرند؛

3. برای انگیزش انسانها باید از مشوقهای مادی و اقتصادی و ایجاد امنیت استفاده کرد؛

4. قابلیت خلاقیت و نوآوری برای حل مسائل فقط در تعداد محدودی از افراد یافت می شود که به مشاغل مدیریت و رهبری می پردازند؛

5. بیشتر مردم باید تحت کنترل دقیق قرار گیرند؛ زیرا معمولاً افراد از علاقه کافی برای کار برخوردار نیستند.

در حالی که مفروضات نظریه y عبارتند از:

1. کار به طور طبیعی مانند بازی است؛

2. معمولاً افراد مسئولیت پذیرند و با اشتیاق به دنبال پذیرش مسئولیت هستند؛

3. اگر افراد به کار خود علاقمند باشند، به طور مناسبی برانگیخته می شوند؛ در واقع احساس رضایت درونی بهترین پاداش برای افراد است و شیوه خود کنترلی مؤثرتر از کنترل توسط دیگران است؛

4. ((قابلیت خلاقیت و نوآوری برای حل مسائل)) به طور طبیعی بین جمعیت انسانها توضیع شده است؛

5. کنترل را می توان به خود افراد واگذار کرد؛ در واقع شیوه خود کنترلی مؤثرتر از کنترل توسط دیگران است.

ویژگیهای سبکهای مورد استفاده مدیران، بر مبنای مفروضات x و y

ویژگیهای سبکهای مدیریت بر مبنای پیش فرضهای نظریه x	ویژگیهای سبکهای مدیریت بر مبنای پیش فرضهای نظریه y
1	تأکید بر تمرکز و تصمیم گیری متمرکز	1	تأکید بر عدم تمرکز و استقلال واحدهای سازمانی
2	تأکید بر کنترل منابع	2	تأکید بر ارزیابی نتایج
3	مدیر مداری و ایفای نقش رهبری توسط مدیران	3	کارمند مداری و ایفای نقش حمایتی توسط مدیران
4	استفاده از مشوق های خارجی	4	استفاده از مشوقهای درونی شغل
5	توقع حصول نتایج کوتاه مدت	5	توقع حصول نتایج بلند مدت
6	استفاده از ساز و کار های کنترل توسظ دیگران	6	استفاده از ساز و کار های کنترل درونی
7	تدکید بر استفاده صرف از امکانات و ظرفیتهای موجود	7	کوشش برای توسعه منابع و افزایش ظرفیت تولید و خدمات
8	تأکید بر ضرورت رفع تضاد میان منافع افراد	8	پذیرش امکان وجود وحدت و همکاری در میان کارکنان (یا حداقل وجود منافع متقابل)

بر اساس این نظریه، مدیران با توجه به مفروضاتی که در مورد انسان دارند، به هدایت کارکنان می پردازند و سبکی را برای رهبری انتخاب می کنند که متناسب با مفروضات مذکور باشد.

مگ گریگور بر این باور بود که مدیران باید نگرش خود به انسان را بر مبنای مفروضات نظریه y قرار دهند؛ به همین دلیل، آن گروه از مدیران که مفروضاتی مبتنی بر نظریه x دارند را به تغییر مبانی نگرش فرا می خواند.

به نظر وی اگر نگرش مدیر مبتنی بر مفروضات نظریه x باشد، با کارکنان خود نیز با همان نگرش رفتار خواهد کرد؛ از این رو، چنین مدیری از ساز و کارهای کنترل تفصیلی بهره می گیرد و برای ایجاد انگیزه در کارکنان، صرفاً از محرکهای مادی استفاده می کند؛ در حالی که اگر نگرش مدیر مبتنی بر مفروضات نظریه y باشد، می تواند هدفهای فردی و سازمانی را تلفیق کند. چنین مدیری برای تلفیق هدفهای مذکور به کارکنان خود آزادی عمل بیشتری می دهد، خلاقیت و نوآوری را تشویق می کند، کنترل را به حداقل می رساند، و برای جذاب تر کردن کار و ارضای نیازهای سطوح عالی تر کارکنان می کوشد. تحت چنین شرایطی، کارکنان نیز تعهد بیشتری نسبت به سازمان خواهند داشت. البته مک گریگور نیز می دانست که برخی از کارکنان نابالغ، در ابتدای کار به کنترل بیشتری نیاز دارند تا به بلوغ کافی دست یابند و شایستگی آن را پیدا کنند که با آنها بر مبنای نگرش مبتنی بر نظریه y رفتار شود.

پرسشنامه تئوری X - Y

این پرسشنامه که از سایت www . BUSINESSBALLS . com گرفته و برگردان شده است دارای دو بخش می باشد ، که بر اساس تعاریف تئوری X و Y داگلاس مک گریگور شیوه مدیریت در یک سازمان ( بخش اول )و سبک مدیریت دلخواه کارکنان ( بخش دوم ) آن را مشخص می کند .

● بخش اول پرسشنامه :
برای این که مشخص شود ، شیوه مدیریت مدیر سازمان شما از نوع " X " است یا " Y " به هر یک از جملات زیر نمره بدهید . ( ۵ = همیشه ، ۴ = بیشتر اوقات ، ۳ = اغلب ، ۲ = گاهی ، ۱ = خیلی کم ، ۰ = هرگز )
۱ ) رییس من مودبانه از من می خواهد تا کارها را انجام دهم ، دلایل را به من خاطر نشان می کند و از پیشنهادات من استقبال می کند .
۲) من تشویق می شوم تا خارج از حوزه ی مسوولیتم مهارت هایی را یاد بگیرم .
۳ ) بدون هیچ گونه دخالتی از سوی رییس ، کارم را انجام می دهم ، اما هر وقت که بخواهم به کمک او دسترسی دارم .
۴ ) هنگامی که کارم را انجام می دهم یا تلاش بیشتری می کنم ، از من تعریف و تمجید می شود .
۵ ) هنگام خروج کارکنان از سازمان ، از آن ها " نظر سنجی " به عمل می آید تا نظرات آن ها در باره ی سازمان شنیده شود .
۶ ) من تشویق می شوم تا کارم را به خوبی و با پشتکار انجام دهم .
۷ ) اگر مسوولیت بیشتری بخواهم ، رییس راهی پیدا می کند تا به آن برسم .
۸ ) اگر آموزش بیشتری نیاز داشته باشم ، رییس کمک می کند تا به آن برسم یا خود آن را سازماندهی کنم .
۹ ) من رییس و رییس رئیسم را با اسم کوچک صدا می زنم .
۱۰ ) رییس جهت شنیدن دغدغه ها ، نگرانی ها و پیشنهادهای من در دسترسم می باشد .
۱۱ ) می دانم اهداف سازمان چه چیزهایی هستند .
۱۲ ) به من گفته می شود که چگونه سازمان در یک چارچوب منظم فعالیت می کند .
۱۳ ) به من فرصت داده می شود تا مسایل مربوط به کارم را حل کنم .
۱۴ ) رییس آنچه را که در سازمان اتفاق می افتد با من در میان می گذارد .
۱۵ ) با رییس جلسات منظمی دارم تا ببینم چگونه می توانم در کارم پیشرفت داشته باشم .
▪ شیوه ی نمره گذاری :
۷۵ - ۶۰ = شیوه ی مدیریت در حد قوی مبتنی بر تئوری " Y " است ( در کوتاه و دراز مدت موثر و کارآمد ) .
۵۹ - ۴۵ = شیوه ی مدیریت عموماً مبتنی بر تئوری " Y " است .
۴۴ - ۱۶ = شیوه ی مدیریت عموماً مبتنی بر تئوری " X " است .
۱۵ - ۰ = شیوه ی مدیریت در حد قوی مبتنی بر تئوری " X " است .
● بخش دوم پرسشنامه :
برای این که مشخص شود ، شیوه مدیریت دلخواه و مرجح از نظر شما از نوع " X " است یا " Y " ( به بیان دیگر ترجیح می دهید مدیر سازمان شما چه نوع شیوه ی مدیریتی داشته باشد ) به هر یک از جملات زیر نمره بدهید .
( ۵ = همیشه ، ۴ = بیشتر اوقات ، ۳ = اغلب ، ۲ = گاهی ، ۱ = خیلی کم ، ۰ = هرگز )
۱ ) مایلم تا رییس در مورد اینکه چگونه بتوانم کارم را به بهترین نحو انجام دهم ، با من مشورت کند .
۲ ) می خواهم تا مهارت هایی را خارج از حوزه ی مسوولیتم فرا بگیرم .
۳ ) مایلم تا بدون دخالت رئیسم کار کنم ، اما بتوانم در صورت نیاز از او کمک بگیرم .
۴ - من بدون اعمال فشار از سوی رییس و یا تهدید مبنی بر از دست دادن شغلم ، به بهترین نحو و با حد اکثر عملکرد کار می کنم .
۵ ) دوست دارم هنگام خروج از محل کارم از من نظر سنجی شود تا نظراتم را در مورد سازمان بیان کنم .
۶ ) دوست دارم به خاطر عملکرد خوبم و تلاشم مورد تشویق و تمجید قرار گیرم .
۷ ) مایلم که مسوولیتم را بیشتر کنم .
۸ ) مایلم که آموزش ببینم تا کارهای جدیدی را انجام دهم .
۹ ) مایلم با رییس و مدیریت صمیمی باشم .
۱۰ ) دوست دارم که دغدغه ها ، نگرانی ها و پیشنهادهایم را با رییس یا مدیر دیگر در میان بگذارم .
۱۱ ) دوست دارم که بدانم اهداف سازمان چه چیزهایی هستند .
۱۲ ) مایلم به من گفته شود که سازمان چگونه در یک چارچوب منظم فعالیت می کند .
۱۳ ) دوست دارم به من فرصت هایی داده شود تا مسایل مربوط به کارم را حل کنم .
۱۴ ) مایلم رییس آنچه را که در سازمان اتفاق می افتد با من در میان بگذارد .
۱۵ ) مایلم که جلسات منظمی با رییس داشته باشم تا بدانم چگونه می توانم در کارم پیشرفت داشته باشم .
▪ شیوه ی نمره گذاری :
۷۵ - ۶۰ = شدیداً شیوه ی مدیریت مبتنی بر تئوری " Y " را ترجیح می دهید .
۵۹ - ۴۵ = عموماً شیوه ی مدیریت مبتنی بر تئوری " Y " را ترجیح می دهید .
۴۴ - ۱۶ = عموماً شیوه ی مدیریت مبتنی بر تئوری X را ترجیح می دهید .
۱۵ - ۰ = شدیداً شیوه ی مدیریت مبتنی بر تئوری X را ترجیح می دهید .

تئوری x و y در مدیریت

مطالب مشابه :

تئوری در مدیریت آموزشی

تئوری

مدیریت آموزشی

تئوری مدیریت از دیدگاه حضرت امام علی (ع) قسمت دوم

تئوری مدیریت از دیدگاه امام علی (ع)

چالش های تئوری بومی مدیریت درایران

تئوری x و y در مدیریت

ماهیت رشته مدیریت آموزشی