انقلاب اسلامی در ارومیه از سال 1340تا1357پایان نامه ی کارشناسی ارشدقسمت اول
دانشگاه اصفهاندانشكده ادبيات و علوم انسانيگروه تاريخ
پايان نامه ي كارشناسي ارشد رشته ي تاريخ گرايش ايران اسلامي
آقاي مسعود آسيوند زاده
تحت عنوان
تاريخ انقلاب اسلامي در اروميه از1340 ش/ 1961 م تا 1357 ش/ 1979 م.
در تاريخ 10/7/84 توسط هيات داوران زير بررسي و با درجه ي عالي به تصويب نهايي رسيد.
1 . استاد راهنماي پايان نامه دكتر لقمان دهقان نيري دانشيار امضاء
2. استاد راهنماي پايان نامه دكتر مرتضي نورائي استاد يار امضاء
3 . استاد مشاور پايان نامه مهدي مهر عليزاده مربي امضاء
4 . استاد داور داخل گروه دكتر مرتضي دهقان نژاد استاد يار امضاء
5 . استاد داور خارج گروه دكتر محمد علي بصيري استاد يار امضاء
امضاء مدير گروه تاريخ
تقدير و تشكر
برخود لازم مي دانم از زحمات اساتيد محترم راهنما و مشاور آقايان دكتر لقمان دهقان نيري ، دكتر مرتضي نورايي و دكتر مهدي مهر علي زاده كه در تمامي مراحل تدوين اين رساله با راهنمايي هاي ارزنده خويش مرا ياري نمودند؛ نيز از مديريت و ساير اساتيد ارجمندگروه تاريخ كه پيوسته از علم و تجربه ي آنها بهره مند شده ام صميمانه سپاسگذاري نمايم.
تقديم به
همسر فداكار و فرزندان عزيزم كه پيوسته با ايثار خود پشتيبان من بودند .
همه ي كساني كه در نگارش اين اثر مرا ياري دادند.
نقش آفرينان انقلاب اسلامي.
چكيده
اين رساله بر آن است تا تاريخ انقلاب اسلامي ايران را در شهر اروميه از سالهاي 1340 تا 1357 ش /1961 تا 1979 ميلادي مورد توجه قرار دهد. در اين زمينه كارهاي پراكنده اي انجام گرفته ولي تا به حال تحقيق جامعي صورت نگرفته است .
روش تهيه ي اطلاعات بيشتر از طريق ارائه ي پرسشنامه به اشخاصي است كه در دوره ي مورد نظر در متن حوادث قرار داشتند و نيز ازطريق مراجعه به خاطرات مكتوب برخي افراد ديگر، اسناد مركز اسناد انقلاب اسلامي، نشريه ي آماري ، برخي كتب و تعدادي مصاحبه.
در فصل اول رساله موقعيت جغرافيايي ، طبيعي ، حدود، راهها ، برخي حوادث تاريخي از دوره هاي باستاني ، اسلامي ، قاجار وپهلوي مورد توجه قرار گرفته است. همچنين برخي آثار باستاني ، گردشگاه ها ، سابقه ي امكانات فرهنگي ، تمدني اروميه از دوره ي قاجار تا سال 1340 ش /1961 م و نيز اقليت ها بررسي شده اند. علاوه بر اين نگاهي دارد به وضعيت آماري شهر اروميه در زمينه ي جمعيت ، سواد، مشاغل ، كيفيت مالكيت ، مصالح ساختمانها ، ازدواج و مذهب در سال 1335 ش /1956 م.
فصل دوم به بررسي وضع علماي اصولي و اخباري ، اثرات حوادث سياسي ، مذهبي تهران و قم بر اروميه مي پردازد.مانند : مسئله ي مرجعيت پس از فوت آيت الله يروجردي ، قيام پانزده خرداد 1342 ش / 6 ژوئن 1963 م ، دستگيري و تبعيد امام خميني وترور حسنعلي منصور نخست وزير.
فصل سوم به نمونه هايي از چگونگي حاكميت رژيم پهلوي بر اروميه مي پردازد . همچنين عملكرد بهائيان ، احزاب دولتي ، انجمن حجتيه ، افراد مبارز و علماي تبعيدي را مورد بررسي قرار مي دهد.
فصل چهارم ماجراهاي ايام انقلاب را مورد توجه قرار داده است. مانند : پيامدهاي حوادث 19 دي قم /8 ژانويه و29 بهمن /17 فوريه ي تبريز در اروميه ، حمله ي چماق به دستان به شهر ، اقدامات فرهنگيان ، جريان مسلح شدن مردم ، حوادثي مانند دوشنبه و پنجشنبه ي خونين ، فتح ساواك و سرا نجام پيروزي انقلاب .
كليد واژه ها: انقلاب اسلامي ، اروميه ، علما ، مردم ، مساجد ، ساواك
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول : جغرافياي تاريخي ووضعيت آماري اروميه
1. 1.آذربايجان غربي در بستر جغرافيا.................................................................................................................................1
1. 2. موقعيت و اوضاع طبيعي اروميه ................................................................................................................................2
1. 3.اطلاعاتي درباره ي درياچه ي اروميه .......................................................................................................................3
1. 4.گردشگاه ها ، آثار و ابنيه ي تاريخي اروميه..............................................................................................................5
1. 5. پيشينه ي تاريخي اروميه ........................................................................................................................................10
1. 5. 1. اروميه در دوره ي باستان ...................................................................................................................................11
1. 5. 2.اروميه در دوره ي اسلامي ...................................................................................................................................12
1. 5. 3. اروميه در دوره ي قاجار ......................................................................................................................................14
1. 5. 4.اروميه در دوره ي پهلوي .....................................................................................................................................18
1. 6.برخي امكانات فرهنگي ، تمدني اروميه از دوره ي قاجار تا سال 1340 ش/1961م ...................................23
1. 6. 1.امكانات شهري ........................................................................................................................................................23
1. 6. 2.تشكيلات نظامي و انتظامي .................................................................................................................................27
1. 6. 3.تعليم و تربيت در اروميه ......................................................................................................................................28
1. 6 .4.مساجدو زيارتگاه ها ...............................................................................................................................................30
1. 6. 5.چاپ ونشريات ........................................................................................................................................................31
1. 6. 6.در آمد ، اشتغال و محصولات ..............................................................................................................................33
1. 7. اقليت هاي ديني ........................................................................................................................................................36
1. 8.نگاهي به وضعيت آماري شهر اروميه: جميعت، سواد، مشاغل ،كيفيت‌مالكيت و مصالح ساختماني ،ازدواج و مذهب در سال 1335ش/1956م...................................................................................................................................36
1. 8. 1.جمعيت ....................................................................................................................................................................36
1. 8 .2 .سواد ........................................................................................................................................................................37
1. 8. 3.مشاغل.......................................................................................................................................................................38
1. 8. 3. 1.شاغلين مرد........................................................................................................................................................38
عنوان صفحه
1. 8. 3. 2شاغلين زن...........................................................................................................................................................41
1. 8. 4. صنايع خانگي ........................................................................................................................................................42
1. 8. 5.وضع ساختمان ها و مالكيت آنها ......................... ......................... ............................ .....................................43
1. 8. 6.مذهب و محل تولد ساكنان ............. ................................... ................................... .........................................43
1. 8. 7.وضعيت ازدواج مردان وزنان ................................................................................................................................44
فصل دوم: تاريخ انقلاب اسلامي در اروميه از سال 1340ش / 1961 م تا 1357ش / 1979 م
2. 1.جلوه هايي از حضور روحانيت در شهر و مواضع آنها درمقابل حكومت ..........................................................45
2. 1. 1.علماي اخباري ........................................................................................................................................................46
2. 1. 2. علماي اصولي ........................................................................................................................................................48
2. 2. اثرات برخي حوادث سياسي مذهبي تهران و قم بر اروميه تا سال 1344ش/1965 م ..............................60
2. 2. 1.ديدار آقاي حسني با آيت الله كاشاني ...............................................................................................................60
2. 2. 2.ماجراي دكتر گرمان .............................................................................................................................................61
2. 2. 3. مسئله ي مرجعيت امام خميني .......................................................................................................................62
2. 2. 4. قيام امام خميني در سال1342ش/1963م.....................................................................................................63
2. 2. 5.كاپيتولاسيون و تبعيد امام خميني ...................................................................................................................66
فصل سوم :نمونه هايي از حضور رژيم پهلوي در شهر اروميه
3. 1.وضع روستائيان و مسئله ي اصلاحات ارضي ........................................................................................................70
3. 2.روابط خاندان سلطنتي با برخي افراد در اروميه ...................................................................................................72
3. 3.وضعيت فرهنگي و اخلاقي مطلوب رژيم پهلوي ..................................................................................................73
3. 4.بهائيت و نقش آن در استحاله فرهنگي مردم اروميه ..........................................................................................77
3. 5. نقش احزاب دولتي ....................................................................................................................................................83
3. 6. نگاهي به عملكرد نيروهاي امنيتي و انتظامي رژيم پهلوي در ميان مردم اروميه .......................................85
3. 7. ظهور مبارزات مردم اروميه قبل از وقوع انقلاب اسلامي سال 1357ش/1979م.....................................102
3. 8. انجمن حجتيه .........................................................................................................................................................105
3. 9. برخي فعالان و فعاليت هاي ديگر .......................................................................................................................108
عنوان صفحه
3. 10.جلوه هايي از اثرگذاري علما و تبعيدي هايي كه به اروميه دررفت و آمد بودندجريان بيداري مردم. 112
3. 11.نمونه هايي از همكاري برخي عناصر رژيم پهلوي با مبارزان اروميه ..........................................................115
فصل چهارم : حوادث ايام انقلاب
4. 1. ديدار باامام ...............................................................................................................................................................120
4. 2.انعكاس حادثه ي 19 دي 1356ش/8 ژانويه 1978.........................................................................................121
4. 2. 1 انعكاس قيام 29 بهمن 1356ش/18فوريه 1979 در اروميه ....................................................................124
4. 3. حادثه ي سينما كريستال اروميه ، سينما ركس آبادان...................................................................................127
4. 4.حادثه ي 17 شهريور ميدان شهداي تهران .......................................................................................................129
4. 4. 1.برخي حوادث پس از 17 شهريور 1357ش/8سپتامبر 1978م ، دراروميه.............................................129
4. 5.حوادث سوم تا پنجم آبان 1357ش/25تا27اكتبر 1978م ، در اروميه و پيامدهاي آن ..........................130
4. 5. 1.اقدامات تيم تعقيب پرونده ي حوادث سوم تا پنجم آبان 1357ش/25تا27 اكتبر 1978م...............132
4. 5. 2. واكنش مردم اروميه به حوادث سوم تا پنجم آبان 57...............................................................................132
4. 6.نقش مبارزات فرهنگيان اروميه درانقلاب اسلامي ............................................................................................136
4. 6. 1. چگونگي حضور فرهنگيان در مبارزات سال 1357ش/79-1978 م.......................................................137
4. 6. 2.تشكيل كميسيون امنيت اجتماعي استان با حضور نمايندگان فرهنگيان .............................................139
4. 6. 3.شروع تحصن فرهنگيان و واكنش گروه هاي مختلف (6 آبان 1357ش/28 اكتبر1978 م ).............141
4. 6. 4.اقدامات متحصنين و پيامدهاي آن .................................................................................................................143
4. 6. 4. 1. بيان يك حركت شبه انقلابي ....................................................................................................................153
4. 7. استاندار شدن ورهرام درمورخه ي 26/8/1357 / 17نوامبر 1978 م..........................................................154
4. 7. 1.پيام راديويي استاندار جديد و واكنش آقاي حسني و مردم.......................................................................154
4. 8. جريان مسلح شدن مردم اروميه ..........................................................................................................................155
4. 8. 1. بيان علت مسلح شدن مردم اروميه از زبان حجت الاسلام غلامرضا حسني.........................................158
4. 9. حادثه ي شنبه 11 و 4/7/57 ، در اروميه .......................................................................................................159
4. 10.راه پيمايي هاي تاسوعا وعاشوراي19 و 20/9/1357ش/9 و10 دسامبر 1978م.....................................161
4 .11.حادثه ي پنج شنبه ي خونين 23/9/1357ش/13دسامبر 1978م............................................................164
عنوان صفحه
4. 11. 1. برخي حوادث داخل و خارج بيمارستان ....................................................................................................168
4. 12.بازگشايي دانشگاه اروميه در مورخه ي 23/10/1357ش/ 13ژانويه 1979م............................................170
4. 13. حادثه دوشنبه خونين ،دوم بهمن 1357 ش /22ژانويه 1979م ..............................................................171
4. 13. 1. صدور اطلاعيه ي ارتش و واكنش آقاي حسني .......................................................................................175
4. 14. 11 بهمن 1357ش/31 ژانويه 1979م ،آماده شدن مردم اروميه براي ورود امام خميني به كشور 176
4. 15 . حادثه ي 18 بهمن /17 فوريه ،حمله ي چماق بدستان به شهر ............................................................176
4. 16. روزهاي 19 تا 22 بهمن 1357ش/ تا 11 فوريه 1979م در اروميه و خلع سلاح رژيم........................177
4. 16 .1.فتح ساواك.........................................................................................................................................................179
نتيجه ...................................................................................................................................................................................180
يادداشتها .............................................................................................................................................................................183
گاه شماري ..........................................................................................................................................................................196
اسناد......................................................................................................................................................................................205
سوالات پرسش نامه ..........................................................................................................................................................227
منابع و مآخذ ......................................................................................................................................................................232
i
فهرست پیوست ها
عنوان صفحه
سند ش 1، در خصوص ابراز تنفر مردم رضائیه از مسببان وقایع 15 خرداد.........................................................158
سند ش 2 ،تلگراف در خصوص اثرات واقعه ي 15 خرداد 1342 در رضائیه و مراقبت ساواک........................159
سند ش3 ، تلگراف درخصوص اثرات واقعه ي15 خرداد 1342 بر روحانيون رضائیه و مراقبت ساواک........ 160
سند ش 4، برگه ي تعرفه و بیوگرافی ساواک درباره ي روحانی حاج محمد فوزی ...........................................161
سند ش5 ، برگه ي تعرفه و بیوگرافی ساواک درباره ي روحانی حاج رضا ناصحی فرد.................................... 162
سند ش6، برگه ي تعرفه و بیوگرافی ساواک درباره ي روحانی حاج میر حمزه (سید حمزه )...................... 163
سند ش7 ، برگه ي تعرفه و بیوگرافی ساواک درباره ي روحانی حاج میر آقا زاهدی........................................ 164
پیوست ش8 ، برگه ي تعرفه و بیوگرافی ساواک درباره ي روحانی میر علی اکبر قرشی................................. 165
سند ش 9 ، برگه ي تعرفه و بیوگرافی ساواک درباره ي روحانی حاج محمد امین رضوی................................166
سند ش10 ، گزارش ساواک درباره ي آقای اشراق خاوری مبلغ بهایی مأمور درارومیه................................... 167
سند ش 11 ، گزارش ساواک درباره ي رساله ي آیت الله خمینی و ترتیب دادن توطئه علیه ایشان ...........168
با استفاده ا زپخش کتب در بین طرفدارن معظم له از جمله کتاب محمد امین رضوی به نام «تجسم علم با تبدیل نیرو به ماده»
سند ش12 ،گزارش ساواک درباره ي اظهارات آقای عباس صداقه ای دانجشوی ایراني...................................170 وکمونیست مقیم آلمان علاقه مندبه فعالیت چریکی در رضائیه
سند ش13 ، گزارش ساواک درباره ي تظاهرات در ارومیه در مورخه ي7/8/57 و خشونت مردم.................171
در دو برگ
سند ش14 ،گزارش ساواک از شروع تحصن فرهنگیان رضائیه (ارومیه )............................................................ 173
سند ش15 ، گزارش ساواک درباره ي تظاهرات انقلاب درشهرهاي کشور از جمله در رضائیه (ارومیه ).....174
سند ش 16، شرح حال روحانی 85 ساله ي تبعیدی به رضائیه (ارومیه ) به نام سادات الحسینی ................175
جهرمی در 3 برگ
سند ش 17 ،گزارش ساواک درباره ي تظاهرات متعدد مردم در رضائیه (ارومیه ) در مورخه ي...................178
11/9/57 و درگیری با مأمورین
سند ش18 ،درخصوص تبعید آقاي ناصر مکارم شیرازی به مناطق مختلف از جمله مهاباد و سردشت ........179
فهرست علايم و نشانه ها
ب: باز يابي
ج ش : جدول شماره
رك: رجوع كنيد
ش: شماره
ش : شمسي
ص : صفحه
صص :صفحات
ض : ضميمه
ف: فصل
ق:قمري
م: ميلادي
م.ا.ا.ا.:مركز اسناد انقلاب اسلامي
نك:نگاه كنيد به
ي : ياد داشتها
پیشگفتار 1
تاريخ انقلاب اسلامي در اروميه از سال 1340ش/1961 م تا 1357ش/1979 م موضوعي است كاملاً بديع كه انتخاب آن براي من بسيار هيجان انگيز بود زيرا به نظر مي رسيد در رابطه با آن هيچ كاري صورت نگرفته است. علاوه برآن اروميه به ظاهر شهري است مانند همه ی شهرهاي عادي كشور و اينكه در خصوص موضوع مورد نظر حتي مطبوعات بومی ،آن هم در شرايط خفقان و پليسي رژيم پهلوي مطلبي ولو اندك نگاشته شود تصوري دور از انتظار بوده و هست . براي من تنها راه باقي مانده مراجعه ی مستقيم به خود مردم بود .
البته اين كار بسيار سخت بود و احتمال توفيق ناچيز به نظر مي رسيد . ولي با نگاهي واقع بينانه ،تنها راه كار ،همين بود وبس . در انتخاب اين موضوع بسيار دشوار كه سرانجام مرا به ترديد و پشيماني انداخت، چند عامل كمكي مرا ياري دادند .
عامل اول عشق و علاقه به ارائه ی يك كاربكر و متفاوت و به واقع مايل بودم صفحاتي بر تاريخ بيفزايم و اين كار را بر تحقيق منابع مكتوب ترجيح مي دادم. زيرا هدف از رساله ی دانشگاهي ارائه ی يك كار جديد است و براي فارغ التحصيل رشته ی تاريخ شايسته تر آن است كه در نقش يك مورخ ظاهر شود و چه بهتر كه اولين اثر او تاريخ نگاري باشد نه تدوين و سرهم كردن مطالب مكتوب ديگران .
عامل دومي كه مشوق من شد مطرح شدن مباحثي از مقوله ی تاريخ شفاهي در سطح گروه تاريخ دانشگاه اصفهان و كلاس درس روش تحقيق بود . اين مقوله با توجه به دايره ی بسيار گسترده ي آن در سطح جهان و بها دادنش به نقش توده ی مردم در تاريخ نگاري ، به ذهنيت و طرح من جلوه ي فوق العاده اي بخشيد و هم اكنون هر قدمي را كه در اين راه برداشته شده است قوياً مديون مقوله ی فوق و متوليان آن مي دانم .
عامل سوم ياري كننده تحكم و اصرار و ابرام اعضاي محترم هيات علمي گروه تاريخ در جلسه ی تصويب موضوع پايان نامه بود كه باعث شد مصمم و مطمئن آغاز به كار نمايم اگر چه هيچ نشاني از موفقيت را مشاهده نمي كردم . در اين جلسه من فقدان مكتوبات در خصوص موضوع مورد نظر را مطرح كردم و انصراف خود را اعلام نمودم و چون مخالفت شديد حضار محترم و تأكيد آنها را به درستي انتخاب مشاهده كردم تنها راه كار را تهيه ی پرسشنامه در خصوص موضوعات و حوادث مربوطه و ارائه ی آن به مردم و شاهدان عيني دانستم كه به اين پیشنهاد هيچ اعتراضي نشد .
بدين ترتيب اولين بارقه هاي اميد خود را نشان داد و من دست به كار شدم . ناگفته نماند برخي اعضاي محترم گروه تاريخ وجود اسناد و مدارك در سازمان ها و مراكز اسنادي كشور را ياد آور شدند. اما پرواضح است كه بدون مكتوب شدن حوادث و ماجراها كه دراذهان مردم و شاهدان عيني نهفته است ، اسناد و مدارك مورد نظر نخواهند توانست تصويري كامل ارائه دهند. امّا در اين خصوص نكته ی مهمي قابل طرح است : عمده ی اسناد و مدارك مورد نظر با توجه به ماهیت موضوع پايان نامه داراي ابعاد امنيتي و سياسي هستند و چون از دوره ی مورد نظر هنوز فاصله اي قابل قبول نگرفته ايم، به لحاظ مسائل حيثيتي و حقوقي، اين اسناد، در اختيار محققان تاريخ قرار داده نمي شوند .
نتيجه اين مي شود كه مراجعات اينجانب به دو مركز عمده ی سازمان اسناد تاريخي كشور يعني سازمان اسناد و كتابخانه ی ملي و مركز مطالعات تاريخ معاصر كشور بي ثمر ماند و مركز اسناد انقلاب اسلامي هم جز در موارد معدودي نتوانست پاسخگو باشد . از ديدگاه متصدي اسناد در سازمان اسناد و كتابخانه ی ملي ،حداقل بايد صد سال از عمر سند بگذرد تا بتوان آنرا در اختيار مورخان قرار داد حتي ايشان موضوع رساله را براي نگارنده به لحاظ حقوقي موجب درد سر دانست .
بدين لحاظ به حق مشاهده مي شود كه تنها راه براي تحقق پروژه ی مورد نظر، مراجعه به مردم و شاهدان عيني است. يعني همان كاري كه مورخان در همه ی اعصار انجام داده اند و امروزه با تأكيد هر چه تمام تر ،تواريخي داراي اهميت و ارزش والايي هستند كه مورخان آن، يا خود، در متن حوادث بوده اند و يا به شاهدان عيني استناد نموده اند. خوشبختانه اعتبار اثر حاضر مستند به دو ركن فوق است .
براي شروع كار مناسب ترين راه همان طور كه قبلاً نيز متذكر گرديدم، تهيه ی پرسشنامه ای بود كه حاوي يك سلسله سؤالات درباره موضوعات متنوع و كليدي باشد و امكان ورود به متن حوادث و ماجراهای اثر گذار را فراهم كند . مزيت اين راهكار نسبت به مصاحبه (بدون اينكه منكر ارزشهاي آن شوم)، فرصت داشتن مصاحبه شونده برای تمرکز روی خاطرات ودقت بیشتر است . علاوه بر آن دست خط مصاحبه شونده به عنوان اولين سند تاريخي درباره ی حادثه ی مورد نظر به يادگار مي ماند كه در آن صورت مي شود آنرا به سازمانها و مراكز اسنادي سپرد تا مورد پژوهش ساير محققان نيز قرار گيرد .
دومين مرحلة‌كار ،جستجوي افراد موثق ،قابل اعتماد ،امين، آگاه و در متن حوادث بود كه نوشته هاي آنها مي توانست در حد وسيع تري، به بسياري از مكتوبات و زواياي پنهان نور افشاني كند و بهترين وسيله ی تبيين اوضاع در دوره ی مورد نظر باشد تا نسل هاي بعدي با مطالعه ی مكتوبات آن ها تصوير روشنتري از اوضاع معاصر خود و چون وچرايي آن بدست آورند .
بدين لحاظ اين مرحله بسيار مهم و حياتي و عدم توفيق در اين مرحله در واقع به معناي شكست طرح بود. خوشبختانه تلاش و پشتكار دراين مرحله منجر به همكاري گسترده و متعهدانه ی طيف قابل توجهي از دوستان و آشنايان و افراد ديگر شد . در نتيجه پرسشنامه ها به حدود شصت نفر از مطلعين ، به طور مستقيم و به حدود بيست تن ديگر از طريق واسطه و يا پست ارائه شد و براي پاسخگويي دو ماه وقت تعيين گرديد. در موعد مقرر حدوداً بيست نفر پاسخگوي پرسشنامه ها بودند و يا حضوراً مورد مصاحبه قرار گرفتند . يا با ارائه ی خاطرات مكتوب خود ويا ساير نهاد ها و افراد ديگر با اين طرح، با نهايت حسن ظن و روي گشاده همراهي نمودند. باقي مانده ی افراد،گروهي به علت كهن سالي ،عده اي به علت مشغله هاي فراوان و يا بيماري و برخي به علت بي اطلاعي و يا بي حوصلگي، با وجود
ديدگاه مثبت و نظر مساعد و برخورد تشويق آميز نتوانستند همكاري كنند. تعدادي ديگر از افراد نيز در طي تماس هاي مکرر كه بنده با آن ها داشتم اظهار مي داشتند كه مشغول نوشتن هستند ولي متأسفانه به علت كمي وقت ،ديگر نمي توانستم منتظر آنها بمانم. ناگزير از زحمات آنها چشم پوشي كردم . در مجموع بيش از چهار صد صفحه مطلب در موضو عات متنوع و مختلف به دست آمد كه نتيجه ي كار بسيار رضايت بخش و جامع و كامل به نظر مي رسيد كه اساس كار قرار گرفتند . بويژه كه در موارد متعددي با وجود تنوع زاويه ی ديد شاهدان عيني ، يك دلي و يگانگي درموضوعات مطروحه مشاهده مي شود كه نشانه ی صدق گفتار آنهااست .
به لحاظ تاريخ نگاري محلي، تاريخ انقلاب اسلامي، در اروميه رنگ و بوي مخصوص به خود دارد. به طوري كه نمونه ی آن را در هيچ يك از نقاط كشور نمي توان مشاهده كرد. اگر چه در كليات و اصول ،جريان انقلاب اسلامي در سراسر كشور بر يك محور مي چرخد ولي با مطالعه ی چند و چون حوادث انقلاب در اين شهر از سال 1340ش/1961م تا1357ش/1979م متوجه برخي ويژگي هاي محلي خاص مي شويم. براي مثال: جريان اخباري گري در دوره ی مورد بحث، ضمن همسويي با رژيم پهلوي (به دليل سابقه ی ناامني درمنطقه) تداوم يافته بود و حال آن که درمقطع مورد نظر در ساير مناطق كشور و حوزه هاي علميه ی ايران و عراق اين جريان ظهور و بروزنداشت. و يا در بين اصوليون دو جريان سنتي (ايپ بوركي لر) و نوگرايان مشاهده مي شود كه در مقابل مظاهر تمدن جديد واكنشهاي متفاوت از خود بروز مي دهند. كه اين مورد حال و بوي محلي دارد و متفاوت با ساير مناطق است .
به مسئله ی امنيت اشاره شد. پديده ی ناامني هاي قومي و مذهبي نيز مخصوص اين شهر و حومه ی آن است كه روي گرايشات مذهبي و سياسي علما به طور اعم و مردم اثر خاصی بخشيده بود . به طوري كه نوع برخورد آنها را با حكومت مركزي باساير نقاط كشور متفاوت ساخته بود و اين عليرغم تعهدات خالصانه ی آنها به اعتقادات ديني بود . به عبارت ديگر مسئله ی تقيه و رعايت جوانب احتياط در اين شهر نمود بيشتري داشت . در مجموع مي توان نتيجه گرفت كه جريان انقلاب اسلامي را در سطح كشور نمي توان كاملاً‌يك دست و يك رنگ پنداشت . هرچند در نتيجه ی نهايي به يك سرانجام منتهي مي شود، ولي مسيرهاي عبور متفاوتي در هر محل و منطقه وجود دارد كه حال و هواي آن را متفاوت مي سازد و اين مسئله ی مهم و جالب توجهي است كه اهميت تاريخ نگاري محلي را صد چندان مي سازد. واي كاش دستگاه تاريخ نگاري كشور به ويژه گروههاي تاريخ دانشگاه ها حساب جداگانه اي براي آن باز كنند و به عنوان يك تكليف ،دانشجويان را به سمت نگارش تاريخ معاصر محلي هدايت نمايند .در هر حال چون هر كاري نيازمند زمينه هاو پيش در آمد هاست لذا قبل از ورود به موضوع لازم بود نگاهي به اوضاع جغرافيايي، طبيعي، تاريخی ، فرهنگي ،تمدني وآماري شهر اروميه انداخته شود كه اين مهم طي فصل اول صورت گرفته است. و در فصول دوم لغــایت چهارم طي بخشهای متعــــدد به موضوع اصلی پرداخـــته و تلاش شده است به
سوال های:
1. رابطه ی عوامل رژيم پهلوي با مردم شهر
2. رابطه ی علما با مردم وحکومت
3. گرايشات اعتقادي ، سياسي ،تفريحي و اخلاقي مردم .
4. و فعاليتهاي سياسي ،اعتقادي و مبارزاتي عليه رژيم شاه در شهر اروميه تا حد امكان پاسخگويي شود .
معرفي گزيده اي از منابع
الف. شاهدان:
ضمن اذعان به اهميت اسناد چون محور تحقيق فوق شاهدان عيني بودند و اساس كار نيز عمدتاً پرسشنامه قرار گرفته شد، بدين لحاظ در اين طرح گروه فوق اولویت اصلي را دارد. لذا تلاش مي شود تعدادي از آن ها به جهت اهميت و نقش محوريشان در اطلاع رساني معرفي گردند.
1. محمد علي (محمد تقي ) صاحب الزماني، 70 ساله،مدرس حوزه علمیه ارومیه، که از علماي موثق شهر اروميه مي باشد و علاوه بر تدریس عهده دار مجالس وعظ و سخنراني در مساجد و برنامه هاي راديويي و تلويزيوني است . نامبرده از سال 1341ش تابه حال در متن حوادث و مسائل ديني مرتبط با روحانيت و مردم شهر اروميه قراردارد. اظهارات ايشان درپاسخگويي به سؤالات منحصر به فرد بوده و با پاره اي اسناد ساواك مطابقت داردو حتي بدون تكيه بر اسناد فوق از اركان مهم اين طرح محسوب مي شود .
2. حميد فاسونيه چي، 71 ساله بازنشسته ی ارتش ،او يكي از معتبر ترين افراد در بحبوحه ی انقلاب اسلامي و سالهاي قبل از آن است . بويژه درتشكيل نيروهاي مسلح مردمي شهر اروميه در سال 1357 نقش مؤثري ايفا نمود.اظهارات او نيز منحصر به فرد و تاريخي است و از اركان مهم اين طرح مي باشد .
3. حاج عباس نصر اللهي، 76 ساله، بازاري ، مكتوبات او در پاسخگويي به سؤالات پرسشنامه جامعيت خاصي دارد و حتي به حوادث سال هاي 1330 به بعد هم اشاره دارد و اطلاعات ذيقيمتي از گروههاو افراد و جريانات تا سالهاي انقلاب ارائه مي دهد . او نيز به علت سن بالا و قرار گرفتن در متن حوادث و رويدادها به مسائل اين دوران اشراف دارد و با سخاوت فراوان پاسخگوي سؤالات بود و بدون تكيه بر داده هاي او اين طرح جامع به نظر نمي رسيد .
4. حامد كوتا نساز،50ساله ، پدر او چنانكه از قرائن بر مي آيد از شاگردان مرحوم محمد امين رضوي در مسجدمیرزا حسين آقا بود . حاج حامد عليرغم سن كم يكي از اركان ايدئولوژيك ،حداقل در بين جوانان انقلابي ایام انقلاب و از افراد ثابت قدم در مسجد ميرزا حسين آقا در سالهاي قبل از انقلاب بود. درنتیجه اطلاعات موثق و فوق العاده اي از روند تكوين جريان ايدئولوژيك اسلام در بين جوانان و مردم متعهد و متدين دارد و به خوبي به سير تعالي و تكامل اسلام گرايي سياسي در بين گروه های مختلف مردم و جوانان در مساجد مختلف اشراف دارد و از طيف هاي مختلف علما و جريان قرآن پژوهي كه به صورت يك نهضت درحال نضج بود مطلع می باشد. لذا عليرغم مشكلات عديده حاضر شد طي يك مصاحبه ی حضوري به مدت قريب 4ساعت اطلاعات بسيار ذيقيمتي را به اينجانب انتقال دهد که توسط اينجانب مكتوب گرديد. لازم به ياد آوري است نامبرده از بنيانگذاران سپاه پاسداران اروميه و از مفسران زبده ی نهج البلاغه و مسئول مسائل عقيدتي و ايدئولوژيكي سپاه تا سال 1360 بود. اطلاعات ارائه ي شده توسط او شفافيت فراواني به شكل گيري جريان پيروان امام خميني و نيز افول جريان اخباري گري در اروميه مي دهد و از اين نظر بسيار حائز اهميت است .
5. محمود صفاري،64 ساله، فرهنگي باز نشسته و معلم قرآن در مسجدشهرک فرهنگيان اروميه، نامبرده از چهره هاي متعهد فرهنگي در دوره ی مورد نظر است وديدگاه موثقي به برخي مسائل شهر اروميه از جمله روحانيت ،مسائل فرهنگي شهر ،بهائيان و نقش معلمان در جريان انقلاب اسلامي دارد . كه با دقت مورد استفاده قرار گرفتند.
6. بيت الله جعفري، 52 ساله، مدير كل دفتر روابط عمومي امور بين الملل ديوان محاسبات، نامبرده بخش مهمي از دوره ی مورد نظر را به عنوان دانش آموز وبعد معلم درك كرده است و در خصوص پاره اي ازروحانيون ،عملكرد ساواك، فعاليت برخي مساجد، افراد دگرانديش ، اعضاي احزاب دولتي ،تحصن فرهنگيان در ايام انقلاب و برخي زندانيان اطلاعاتي به يادماندني ارائه داده است . لازم به ياد آوري است او به شاعر انقلاب معروف است. در ايام انقلاب در محافل و تجمعات مردمي اشعاري را به زبان تركي مي سرود كه بسيار مورد استقبال واقع مي شد و پس از پيروزي انقلاب از سوي مردم اروميه دوبار به نمايندگي مجلس شوراي اسلامي انتخاب شد.
7. قربانعلي سعادت،52 ساله استاندار فعلي لرستان و استاندار قبلي قم و آذربايجان غربي ،او در دوره ی مورد نظر به برخي پيامدهاي قيام 15 خرداد سال 1342 ش در روستاهاي اطراف اروميه اشاره كرده است كه جالب و منحصر به فردمی باشد. نيز اطلاعاتي درباره ی برخي روحانيون و يا جريانات سياسي مبارز و دانشجويي دارد. همچنین همانند ساير افراد به مسئله ی نقش امنيت در ذهنيت عموم اشاره كرده است كه بيانگر جامعيت نظريه فوق می باشد.
8. يونس نصير زاده، 58 ساله شغل پاسدار، تحليلی در خصوص وضع مذاهب و ميزان بهره مندي آن ها از اوضاع ارائه داده است. نيز اشاراتي به هیأت ها ی مذهبي دارد و برخي حوادث انقلاب و نقش موثر علما را ياد آوري كرده است اما مسئله ی منحصر به فرد و تاريخي كه مورد توجه ايشان بوده است حادثه ی آتش سوزي سينما كريستال اروميه است كه همزمان با آتش سوزي سينماركس رخ داد.و از منظر ايشان اين حادثه و دو حادثه ی مشابه و همزمان ديگر كار ساواك بود.
9. جواد يوسفزاده، 50 ساله مدير يكي از پروژه هاي عمراني وزارت صنايع و معادن ، او نيز تحليل ها و اطلاعات جالبي از تلاش هاي علماي مبارز و دانشجويان و اعضاي گروه هاي مبارز سياسي ارائه داده است كه در مطابقت با ساير اطلاعات و داده ها قابل اعتبار و موثق مي باشند .
10. خليلي 56 ساله ،شغل آزاد، در كنار برخي اطلاعات از سال هاي وقوع انقلاب نامبرده اطلاعات جالب و منحصر به فردي از ماجراي دكتر گرمان يهودي در سال 1340ش و تظاهرات مردم ارائه داده كه حائز اهميت است .
ب. اسناد :
چنانکه قبلا نیز اشاره شد تقارن دوره ی مورد نظر با زمان حاضر احتمالاً دلیل مهمی است که مانع از آن شده است اسناد ساواک و دیگر مراکز اطلاعاتی و امنیتی رژیم پهلوی ـکه اینک در اختیار وزارت اطلاعات است ـ به مراکز نگهداری اسناد تاریخی داده شود ، زیراهنوز عمر اداری آن ها به پایان نرسیده است وروی آوری محققان و پژوهشگران به این اسناد ممکن است برای آنها پیامدهایي داشته باشد . بدین سبب مراجعات اینجانب به این سه مرکز مهم تقریبا بی نتیجه بود . خوشبختانه حدود 42 برگ سند در ارتباط با حوادث 15 خرداد 1342 ، گروهی از علما و مبارزان سیاسی، تبعیدی ها ، تبلیغات بهائی گری ، حوادث ایام انقلاب مربوط به ارومیه و... بدست آمد که بسیار حائز اهمیت می باشند .
ج.روزنامه ها:
حوادث مورد بحث در اين پايان نامه نوعاً به گونه اي نبودند كه موافق طبع روزنامه هاي دولتي وقت باشند لذا درباره ی آن ها تقريباً خبري در مطبوعات آن دوره مشاهده نمي شود . مگر پاره اي حوادث حاد، آن هم دربحبوحه ی انقلاب در سال 1357 كه البته تعداد آن ها هم بسيار اندك مي باشد . «كيهان» و «اطلاعات» دو روزنامه ی عمده هستند كه در دروه انقلاب توسط كاركنان انقلابي اداره مي شدند نتيجه آن كه اخبار انقلاب اسلامي باشدت و گستردگي در آن ها درج مي شد. از جمله پاره اي از اخبار انقلاب در شهر اروميه.
د. كتاب ها :
كتب مورد استفاده را عمدتاً مي توان به دو بخش تقسيم نمود :
بخش اول:
آثاري است كه به اوضاع تاريخي ،جغرافياي ، آماري ، فرهنگي و تمدني اروميه مي پردازند و از دوران باستان تا سال 1340 ش را شامل مي شوند كه برخی از آن ها عبارتند از :
1. سرزمين زردشت اثر علي دهقان؛ در اين اثر مولف به تاريخ اروميه از اوايل پيدايش آن تا زمان حيات خود پرداخته است و تقريبا به همه ی منابع معتبر كه به نوعي به اروميه اشاره داشته اند مراجعه كرده است . ازجمله سياحت نامه شاردن ، مسالك و و ممالك اصطخري ،صوره الارض ابن حوقل ،عالم آراي عباسي اسكندر بيگ ،ريحانه الادب مدرس تبریزی،فتوح البلدان بلاذری، تاریخ یعقوبی، اغانی چاپ مصر،جلد 11، تجارب الامم بن مسكويه،الكامل ابن اثیر، مجمل التواريخ ،تحقيقات باستان شناسي دومرگان ،كتاب ايرانشهر ،دايره المعارف اسلامي فرانسه ،تاريخ افشار نسخه ی خطي ميرزا رشيد اديب الاشعرا . مؤلف در پردازش به حوادث تاريخ معاصر اروميه با جامعيت نظر حوادث سياسي ايران و منطقه را مورد بررسي قرار داده و اطلاعات جامعي از وضعيت آماري مردم، ويژگيهای زيستي، محيطي و اقدامات ميسیونرهای مسیحی ارائه داده است .
2. تاريخ رضائيه (اوضاع ايران در جنگ اول) اثر محمد تمدن؛در اين تأليف اوضاع جغرافيايی منطقه ی اروميه ،مكان هاي تاريخي ، گردشگاهي و حوادث محلي ارومیه از سال 1915 م مورد توجه قرار گرفته است و مؤلف در خصوص حوادث محلی از شاهدان عيني بوده است.
3. كتاب نامه هاي اروميه : مشتمل است بر مكاتبات معتمد الوزاره حكمران وقت اروميه در سالهاي 4-1333كه به كوشش كاوه بيات جمع آوري شده اند و حكم اسناد رسمي را دارند.
4. كتاب جغرافياي چي چست يا درياچه رضائيه، تأليف رحيم هويدا ، علاوه بر پژوهشهاي جغرافيايی وزيست محيطي در خصوص درياچه ی اروميه به حوادث سياسي و تاريخي اطراف آن از تولد زردشت تا غائله سمیتقو و كاظم خان اشاراتي دارد . به ويژه درباره ی كاظم خان ،كه مؤلف با او حشر و نشري داشته و اظهارات اندكش درباره ی او بديع مي باشد .
5. كتاب Historical gazetteer of Iran تالیف ال دبيلیو آدامك،درباره اورميه ودرياچه ی آن دو صفحه مطلب دارد . با اينحال اطلاعات آن درباره ی حضور روسها در اروميه ، بازار ، وضعيت شهر ،اقليتهاي مسيحي و هم سويي آنها با روسها و هر دو عليه عثماني ها و موقعيت زيستي و طبيعي دشت اروميه دست اول مي باشد .
6. كتاب اروميه درمحاربه ی عالم سوز ، مجموعه يادداشتهاي روز به روز و مفصل رحمت اله خان معتمد الوزاره كفيل كارگزاري اروميه می باشد ،كه به كوشش كاوه بيات جمع آوري شده است. معتمد الوزاره خود از عوامل اصلي سياسي و ناظر جريانات اروميه در غائله ی مسيحيان و سمیتقو و ...بود. احمد كسروي در نگارش تاريخ 18 ساله ی آذربايجان آن را مورد استفاده قرار داده است .
7. دايره المعارف سرزمين مردم ايران تأليف عبدالحسين سعيديان ،
بخش دوم
اين بخش شامل آثاري مي شود كه عمدتاً به حوادث موضوع مورد بحث يعني تاريخ انقلاب اسلامي از سال 1340 تا 1357 مي پردازند و عبارتند از :
1. انقلابنامه آنچه ديدم ،آنچه شنيدم و آنچه خواندم اثر محمد حسن بكايي، نامبرده از جمله علماي مهاجر به اروميه در سال 1333 ش مي باشد و تا خرداد ماه 1338ش در اين شهر سکنا گزيد و از نزديك ناظر مسائل سياسي ،مذهبي ،فرهنگي و اخلاقي بود و خود در متن حوادث حضور فعال داشت . هر چند سال هاي اخير مستقيماً مورد نظر رساله ی حاضر نيست ولي از اين نظر كه زمينه ساز و پيش در آمد حوادث بعدي است مورد توجه قرار گرفته است.
2. ره آورد ماندگار تأليف سيد مهدي قرشي، در اين اثر مؤلف به شرح مختصر زندگي ، فعاليت هاي سياسي مذهبي و معرفي تأليفات پدر خويش حجت الاسلام سيد علی اکبر قرشی پرداخته است . بخش فعاليت هاي سياسي و مذهبي نامبرده مورد استفاده قرار گرفت زيرا عمدتاً‌به حوادث انقلاب در شهر اروميه در دوره ی مورد نظر مربوط مي شود و بسيار حائز اهميت است .
3. جزوه ی مسير مبارزات مردم اروميه در انقلاب اسلامي و نقش فرهنگيان اين شهرستان منتشره از سوي روابط اداره ی كل آموزش و پرورش آذربايجان غربي در سال 1359ش، در اين اثر به طور مشروح ضمن ارائه ی روز شمار انقلاب اسلامي در كشور به تبیين دقيق نقش هماهنگ ويكپارچه ی فرهنگيان در حوادث انقلاب سال 1357 و انعكاس آن در سطح شهر ، استان و كشور پرداخته است . علاوه بر آن به شكل چشمگيري فعاليت هاي كاركنان ادارات مختلف و همسويي آنان را با روحانيت و جريان انقلاب نشان داده است. همچنین به ذكر برخي حوادث مهم پرداخته و جريان مسلح شدن مردم اروميه را شرح داده است.
4. خاطرات مهدي يوسفزاده، كه توسط واحد تاريخ شفاهي حوزه ی هنري دفتر ادبيات انقلاب اسلامي ضبط شده و توسط خود او به صورت مكتوب در آمده است . در اين اثر شرح مبسوطي از فعاليت مساجد اروميه علي الخصوص مسجد ميرزا حسين آقاو مسجد اعظم و نيز فعالان سياسي مذهبي و حتي غير مذهبي در سال هاي پس از سال1350 ش تا پيروزي انقلاب اسلامي ارائه شده كه در نوع خود بي نظير است و براي تدوين پايان نامه بسيار مورد استفاده قرار گرفت .
پيشگفتار 2
سورة مائده آيات 54 و 56 :
يا ايها الذين آمنو ، من يرتد منكم عن دينه فسوف يا تي الله بقوم ، يحبهم ويحبونه، اذله علي المؤمنين اعزه علي الكافرين ، يجاهدون في سبيل الله ولايخافون لومه لائم ، ذالك فضل الله ، يوتيه من شاء والله واسعً عليم ... فانٌ حزب الله هم الغالبون.
اي اهل ايمان هر كدامتان از دين خدا مرتد شود، بزودي خدا قومي (ايرانيان) را به نصرت اسلام بر مي انگيزد كه در راه خدا جهاد كنند و دراين راه از ملامت احدي باك ندارند، خدا آنها را.... و آنها نيز خدا را دوست دارندو نسبت به مؤمنان فروتن و به كافران سرفراز و مقتدرند، اين فضل خداست و به هر كس كه خواهد عطا كند، .... پس به درستي كه لشكر خدا فاتح خواهد بود.]تفاسير نمونه ج 4 ص418و منهاج الصادقين ج3 ص 264[
سورة توبه آيات 38 و39 :
يا ايها الذين آمنوا !!! مالكم ؟ اذا قيل لكم : انفروا في سبيل الله ، اثا قلتم الي الارض ؟!!! ارضيتم بالحيوه الدنيا من الاخره؟ فما حيوهٌ الدنيا في الاخره الا قليل 38 الا تنفروا، يعذبكم عذاباً اًليما و يستبدل قوماً غيركم، ولاتفروه شيئاً والله علي كل شي ء قدير39
اي كساني كه ايمان آورده ايدشماراچه شده ؟ كه وقتي به شما گفته مي شود در راه دين خدا آماده شويد ، چون بار گران به زمين سنگيني مي كنيد؟ آيا حيات دنيوي را به حيات اخروي ترجيح مي دهيد؟!!! در حالي كه حيات دنيوي در مقابل حيات اخروي بسيار اندك است بدانيد! اگر درراه دين خدا براي جهاد خارج نشويد خدا شمارا به عذابي دردناك معذب خواهد كرد و قومي ديگر(ايرانيان) را براي جهاد به جاي شما بر مي گمارد و شما به خدا زياني نرسانيده ايدو خدابر هر چيز تواناست
]تفاسير نمونه ج7ص417 والمناروروح المعاني[
سوره ي 47 محمد آيه 38 :
ها انتم ، هولاء تدعون لتنففوا في سبيل الله، فمنكم من يبخل فانما يبخل عن نفسه و الله الغني وانتم الفقراء ، وان تتولوا،يستبدل قوماً غيركم،ثم، لا يكونواامثا لكم
آري شما، همان مردميد كه چون براي انفاق در راه خدا دعوت مي شويد باز بعضي از شما بخل مي ورزدوهر كه در انفاق بخل ورزد به ضرر خود اوست. خداغني وبي نياز است در حالي كه شما فقير و نيازمنديد، و اگر شما از دين حق روي گردانيد خدا قومي ديگر (ايرانيان) را جايگزين شما مي كند كه مانند شما بخيل نيستند.]تفاسير صافي و مجمع البيان طبرسي[
ريشه هاي موضوع و شرح مختصر آن
الف . ريشه هاي موضوع :
محور اصلي اين پژوهش نظريه ي معروف (( بازگشت به خويشتن اصيل اسلامي))است كه از سوي برخي از جمله دكتر علي شريعتي ارائه شده است. اين نظريه، ريشه اي قرآني دارد و متفكران و مجاهدان برجسته اي چونان سيد جمال الدين اسد آبادي ، دكتر اقبال لاهوري محمد رضا حكيمي ، استاد مطهري،جلال آل ا
مطالب مشابه :
نمونه هايي از تقديم و تشكر براي صفحه تقديم پايان نامه
نمونه هايي از تقديم و تشكر براي صفحه تقديم پايان نامه پايان نامه را به به همسر
نمونه هايي از تقديم و تشكر براي صفحه تقديم پايان نامه
نمونه هايي از تقديم و تشكر براي صفحه تقديم پايان نامه تقدیم به همسر درباره وبلاگ. در
شيوه تايپ و تنظيم صفحات کار تحقيقي
نگارش پايان نامه را از خويش و يا همسر و يا فرزند خود تقديم تقديم به
حج همسر و چشم من (شعر)
غزلي تقديم به همسرم که امسال به حج رفته است: حج همسر حج به پايان نامه خود را درباره ی
قلعه‌نویی: جهانگیرشاه دولو را نمی‌شناسم!+حاميان حيوانات به «مهران مديري» نامه گلايه آميز نوشتند+ چه
درصد وفاداری به متن نامه در پايان به محصولات مذكور تقديم به تمام دوستان
انقلاب اسلامی در ارومیه از سال 1340تا1357پایان نامه ی کارشناسی ارشدقسمت اول
تقديم به همسر در متن حوادث و رويدادها به پايان نامه نوعاً به گونه
بیوگرافی (زندگی نامه) رئیس جمهوری ایران دکتر محمود احمدی نژاد
و تفسیرها درباره متن آن واکنش به نامه محمود احمدی به پايان رسيد و اين
برچسب :
متن درباره تقديم پايان نامه به همسر