فرایند جمع آوری و انتقال شیر در ایران

در کشورهایی که دامداری ها به صورت پراکنده در مناطق روستایی و یا اطراف شهرها قرار گرفته و بخشی از مادۀ اولیه واحدهای فراوری را تهیه می کنند ، احداث مراکز جمع آوری شیر و فعالیت آنها جایگاه مهمی را در تولید شیر و فراورده های آن به خود اختصاص می دهد . در کشور ما تاریخ احداث مراکز جمع آوری شیر به اوایل 60 خورشیدی بر می گردد . در طی دو دهه تعداد این مراکز از 800 مورد تجاوز کرد و شیر جمع آوری شده نیز از مرز یک میلیون تن در سال گذشت .

اهدافی که برای ایجاد مراکز جمع آوری شیر مد نظر قرار گرفته ، عبارتند از :

1- ایجاد بازار دائمی و مطمئن برای دامداران، به خصوص دامداران خرده پا در محیط روستایی و اطراف روستاها به نحوی که با اطمینان به تولید شیر اشتغال یافته و از فروش محصول خود مطمئن باشند.

2 - تأمین شیر مورد نیاز کارخانه های لبنی

3- کوتاه کردن دست واسطه ها از بازار شیر ، زیرا فعالیت این افراد نوسانات شدیدی در بازار ایجاد کرده و امکان برنامه ریزی تولید را از دامدار سلب می کند .

مشخصات كيفي شيرخام استاندارد براي تحويل به كارخانه بشرح زير است :
1-در داخل دامداري شرايطي فراهم گردد كه شير توليدي داراي رنگ ،‌بو،‌وطعم طبيعي باشد .توليدي كاملا‌تميز بوده وعاري از مواد خارجي باشد.
3- شير توليدي يخ نزده باشد ولي دماي آن حداكثر 5 ساعت پس از دوشش به 4 درجه رسيده باشد

4-عاري از مواد خنثي كننده و ضد عفوني وآنتي بيوتيك ومواد بازدارنده رشد ميكروبي وآغوز باشد.
5-وزن مخصوص يا دانسيته شير درماي 15 درجه معادل 290/1 تا320/1 باشد .
6-نقطه انجماد شير در شرايطي طبيعي 540/ - 530/. درجه سانتيگراد باشد.
7-اسيدیته شير خام حداكثر 16 درجه دور نيك باشد.
8-چربي شير حداقل 2/3 درصد باشد.
9-ماده خشك بدون چربي حداقل 5/8 درصد نسبت وزني باشد.
10-پروتئين شيرخام حداقل 3 درصد باشد.
11-توتال كانت شيرخام يك ميليون باكتري باشد و سوماتيك سل كانت بيش از 400 هزار نباشد.
12-زمان تست ردوكتاز حداقل 2 ساعت باشد.
13-در مقابل الكل 68 درجه پايدار باشد.
براي رسيدن به مشخصات بالاراه طولاني را بايستي طي كرد . خوشبختانه قسمتي از اين راه در ايران بخصوص در استان آذربايجان غربي طي شده كه نمودارها وگزارش هاي شركت سهامي صنايع شيرايران مويد اين امر است . اما متاسفانه در ساير كارخانجات بعضا‌هنوز قدمهاي

اوليه را برنداشته اند و نياز به اعمال ضوابط قانوني بر حسب آئين نامه هاي اجرائي دامپزشكي است.

تعریف مراکز جمع آوری شیر

مراکز جمع آوری شیر مکان های ثابتی هستند که از امکانات خنک کردن شیر برخوردار بوده، شیر تولیدی دامداران را جمع آوری نموده و پس از سرد کردن به واحدهای فراوری تحویل می دهند . در برخی گزارشات به مراکز جمع آوری سیار اشاره شده است . در صورتی که وسایل سیار مجهز به سیستم سرد کردن، توزین و برخی آزمون ها باشند می توان آنها را مراکز سیار ایده آل تلقی نمود .

در کشورما فکر احداث مرکز جمع آوری شیر زمانی آغاز شد که کارخانه های شیر با ظرفیت بالا در شهرهای بزرگ احداث شد . به عبارت دیگر بازار خرید مصرف شیر از دامدار روستایی فاصله گرفت و حمل مقادیر اندک شیر از روستاهای دور به کارخانه های شیر مقرون به صرفه نبود . از طرف دیگر ، دامداران صنعتی موجود به آن اندازه شیر تولید نمی کردند که بتواند تمامی ظرفیت کارخانه های تازه احداث شده را تکمیل و تولید را اقتصادی نمایند . لذا به نظر می رسید که حلقه ای در زنجیرۀ تولید ، فراوری و توزیع شیر مفقود گردیده که همان جمع آوری شیر است. اهداف مراکز عبارتند از :

1 - توزین دقیق شیر تولید کندگان

2 - تحویل و دریافت شیر مطلوب به طوری که دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته باشد .

3 - پرداخت بهای شیر شیر به طور منظم و تشویق تولید کنندگان به تولید شیر بهداشتی از طریق پرداخت جایزه

4 - حمل و نقل اقتصادی شیر به کارخانه ها

این مراکز در روستاها و نزدیک به محل دامداری های خرده پا احداث می گردد . مرکز جمع آوری شیر مکانی است بهداشتی از نظر کاشی کاری دیوارهاف موزاییک کف، سقف نقاشی شده ، سیستم جمع آوری فاضلاب ، لوله کشی اب بهداشتی ، آب گرم کن و... آماده شده و خط در یافت شیر در آن نصب می گردد . خط دریافت شامل :تشتک جهت تخلیه شیر دامدار ، قپان جهت توزین شیر دریافتی ، پمپ جهت انتفال شیر و شیر سردکن به تعداد و ظرفیت کافی می باشد .در جدارل این مخازن تبادل دما صورت گرفته و شیر پس از خنک شدن توسط تانکرهای مخصوص استیل با دیوارۀ عایق به کارخانه تحویل می گردد و قبل از دریافت شیر از دامدار چند آزمایش ساده بر روی شیر انجام می گیرد ات از سلامت ان اطمینان حاصل گردد و سپس نمونه ای از شیر جهت انجام آزمایشات تکمیلی به آزمایشگاه کارخانه ارسال می گردد .

انواع سیستم های جمع آوری شیر عبارتند از :

- مستقیم : در این سیستم شیر مستقیما " به کارخانه تحویل می شود .

- دو مرحله ای : در این سیستم شیر تولید کنندگان به مرکز تحویل می شود و از آنجا به کارخانه حمل می گردد .

- چند مرحله ای :در این سیستم شیر از مرکز جمع آوری به یک مرکز واسطه تحویل می شود و سپس به وسیلۀ تانکر به کارخانه حمل می گردد .

مراکز جمع آوری فعلی اکثرا " دارای سیستم سرد کردن و مخازن نگهداری شر بوده و دارای آزمایشگاه کوچکی می باشند که می توانند برخی آزمایشات تأیید کیفیت را در کنار اندازه گیری چربی شیر انجام دهد .این مراکز دارا ترازو و یک سیستم کوچک بایگانی نیز می باشند .

عوامل مؤثر در رشد و تکثیر باکتری ها پس از دوشش

در سال های اخیر و به ویژه از سال 1378 به بعد موضوع بار میکروبی شیر خام به عنوان مهمترین شاخص کیفی شیر در نظر گرفته شده و جوایز قابل توجهی جهت تشویق تولیدکنندگان به کاهش بار میکروبی در نظر گرفته شده است . لذا لازم است دامداران و مدیران مراکز جمع آوری شیر پیوسته به دنبال شناسایی نقاط بحرانی و انجام اقدامات پیشگیرانه جهت کاهش بار میکروبی باشند . به وجود آمدن شرایط زیر ، رشد و تکثیر باکتری ها را سرعت بخشیده و دامدار را از جوایز بهداشتی محروم می کند . به همین دلیل توجه به موارد زیر برای برنامه ریزان ضروری است :

1- زمان نگهداری شیر در دامداری یا مرکز : چنانچه شیر دوشیده شده در محل دامداری و یا منزل روستاییان باقی بماند تا صبح روز بعد تحویل شود ، ایجاد آلودگی هر چه بیشتر در آن امری حتمی خواهد بود . این امر در مراکز جمع آوری مهم است چون شیر دامداران مختلف با هم مخلوط می شود و چنانچه دامداری شیر آلوده داشته باشد ، موجب آلودگی کل محموله خواهد شد .

2 -خنک کردن شیر به طور آهسته : این عمل موجب می شود که باکتری هایی که قبلا وارد شده اند امکان رشد و تکثیر بیابند . زیرا تا زمانی که دمای شیر به 4 درجه نرسیده باشد هنوز رشد و تکثیر باکتری ها ادامه دارد . درحالیکه ، اگر دمای شیر 4 درجه باشد ، رشد باکتری ها تقریبا " متوقف می شود . بنابراین باید شیر را بلافاصله پس از دوشش خنک کرده و اجازه نداد که در دمای محیط باقی بماند .

3 - معطل نشدن شیر قبل از تحویل : حتی شیر خنک شده نیز باید سریع تر به مقصد حمل شده و معطل نشود زیرا این امر موجب بروز کهنگی ، رشد باکتری های سرمادوست و محرومیت از جوایز بهداشتی خواهد شد .

راهکارهای تحقق اهداف مراکز جمع آوری

به طور کلی به منظور تحقق یافتن اهداف ایجاد مراکز جمع آوری توجه به 7 اصل زیر ضروری است :

1- آموزش : این اصل مهمترین اصل دستیابی به اهداف است . برنامۀ آموزشی افراد مانند دامداران صنعتی ، دامداران تحت پوشش مراکز ، مسوولین و خدمۀ مراکز جمع آوری شیر ، راننده ها و کارشناسان مربوطه در کارخانه ها را شامل می شود . آموزش را می توان به وسیلۀ کلاس های حضوری در محل روستا یا کارخانه ، انتشار بولتن ، خبرنامه ، فیلم ، انتشار مقاله در روزنامه ها ، و آموزش نفر به نفر به هنگام بازدید از دامداری انجام داد . مطالب اموزشی شامل : توجیه و تفسیر و توضیح استاندار شیر خام ، جوایز بهداشتی و تأثیر آن در محصولات لبنی ، رعایت موازین بهداشتی در هنگام شیردوشی ، نحوۀ شستشو در جای شیر سردکن ، شردوش و تانکر حمل شیر ، نحوۀ کار با با دستگاه های برودتی ، شیردوش ، و غیره

2 - رعایت بهداشت در کلیۀ مراحل تولید و جمع آوری

• جلوگیری از کپک زدگی علوفه در دامداری که در این حالت از ورود سموم حاصل از فعالیت کپک ها و قارچ ها که مهمترین آنها افلاتوکسین است به داخل شیر ممانعت به عمل می آید .

• رعایت موازین بهداشتی هنگام شیردوشی شامل نضافت کف اصطبل ، شستشوی پستان با اب ولرم و خشک کردن آن قبل از شیردوشی ، دور ریختن قطرات اولیۀ دوشش ، استفاده صحیح از شیردوش

• رعایت موازین بهداشتی هنگام شیردوشی از جمله شستشوی پستان با آب ولرم و خشک کرن آن قبل از شیر دوشی با حوله های مخصوص هر دام

• تخلیۀ قطرات اولیه شیر پستان در ظرف دیگری که بعدا دور ریخته می شود زیرا قطرات اولیه حاوی تعداد زیادی باکتری است .

• ضد عفونی کردن سر پستانک ها پس از دوشیدن هر راس گاو یا استفاده از محافظ سر پستانک ها

• تغذیۀ دام در خارج از شیردوشی انجام گیرد

• پس از شیردوشی به علت باز بودن سر پستانک ها نباید به گاو اجازه خوابیدن داده شود . زیرا در اثر تماس با کف اصطبل ، کود و فضولات سبب نفوذ عوامل عفونی به داخل مجرا و آلوده شدن مجرا و شیر و موجب ورم پستان می گردد .

• شستشو در جای کامل دستگاه شیردوشی، شیر سرد کن ، ظروف و تانکر حمل شیر پس از هر بار استفاده با استفاده از مواد شویندۀ استاندارد

• استفاده از لوله و پمپ های استیل در مراکز جمع آوری و اتاق شیردوشی

• تحویل شیر در دو نوبت برای ممانعت از باقیماندن شیر در دامداری و ترشیدگی آن به خصوص در دامداری های سنتی که فاقد تجهیزات سرد کردن شیر می باشند

• وجود یک چک لیست بهداشتی در مرکز جمع آوری و یا دامداری برای کارگری که مشغول به کار است می تواند اشتباهات یا فراموشی کاری را از بین ببرد .بدین منظور لازم است لیستی از کارهایی که باید انجام شود مثلا هنگام شیردوشی و یا هنگام دریافت شیرو ... تهیه و در محل دید کارگر قرار داده شود .

• عدم استفاده از ظروف پلاستیکی برای دوشش و حمل و نقل شیر و استفاده از بیدن های آلومینیومی برای این منظور . حمل شیر از مراکز جمع آوری به کارخانه حتما " باید با تانکرهای استیل دو جداره انجام پذیرد.

• شیر دام های بیمار و تحت درمان با آنتی بیوتیک نباید به کارخانه تحویل شود

• شستشوی تانکر یا بیدون ها در محل مراکز جمع آوری شیر و سپس تحویل آنها به دامدار

• توجه به وضعیت بهداشتی آب مصرفی و استفاده از کلر

• توجه به بهداشت و شستشوی ظروف و وسایل نومنه برداری از شیر

• جلوگیری از ایجاد گرد و غبار ، تردد مگس و پرندگان در اتاق شیردوشی و آلودگی شیر با کود

3 - خنک کردن شیر بلافاصله پس از دوشش

- با آب

- شیر سرد کن

- سرد کنندۀ صفحه ای

4 - کم کردن فاصلۀ زمانی دوشش تا تحویل شیر

شیر دوشیده شده از پستان سالم تقریبا " عاری از باکتری است . اگر تا مدتی که شیر به کارخانه تحویل می گردد ، شیر سرد نگهداشته شده و در کوتاهترین زمان ممکن به کارخانه منتقل یابد در این صورت عوامل ضد باکتریایی طبیعی شیر از تکثیر باکتریها ممانعت به عمل می آورد .

5 - بازنگری و تغییر سیستم مدیریت مراکز جمع آوری شیر

- اعطای مجوز احداث مراکز به افراد ذیصلاح

- استخدام مسئول فنی برای مرکز

-حذف واسطه ها

- دریافت شیر در دو نوبت

6 – برقراری جوایز بهداشتی و جرایم تقلب

گرچه شیر تولیدی همۀ گاوها رنگی مشابه دارد ولی ترکیبات و کیفیت آن می تواند با یکدیگر تفاوت فاحش داشته باشد . لذا نمی توان به کلیۀ محموله های شیر تحویلی قیمت یکسان قائل شد . بنابراین در تعیین قیمت شیر باید عواملی مانند چربی ، پروتئین ، ماده خشک ، میزان بار میکروبی ، شمارش سلول های سوماتیک ، وجود آنتی بیوتیک در شیر ، در نظر گرفته شود .

7 – تداوم در اجرای برنامه ها و ثبات دستورالعمل ها

8 – همکاری و کمک شرکت های بزرگ لبنی

به منظور بالا بردن کیفیت شیر خام دریافتی بهتر ات اقدامات زیر توسط شرکت های بزرگ لبنی انجام گیرد :

1 - بازدید مستمر از دامداری ها و مراکز جمع آوری شیر توسط کارشناسان و نمونه برداری از مراحل مختلف جمع آوری شیر و تذکر مطالب بهداشتی به افراد مسوول

2- برقراری کلاس های اموزشی برای دامداران و اداره کنندگان مراکز و پرسنل مربوطه در کارخانه ها

3- تهیۀ جزوات و بروشورهای آموزشی و ارسال پیام های بهداشتی از طریق رسانه های جمعی

4-تهیه و تأمین و نصب لوله و اتصالات و پمپ های استیل در مراکز جمع اوری شیر

5-خرید و توزیع شیرسردکن بین مراکز جمع آوری شیر و گاها " دامداران واجد شرایط

6-انجام آزمایشات بار میکروبی و تست الکل و ردوکتاز و غیره در سطوح مختلف برای جلوگیری از دریافت شیر غیر بهداشتی

7-دریافت شیر در دو نوبت برای مراکزی که با این روش شیر سالم تری تحویل نمایند .

8-برقراری سیستم پرداخت جوایز بهداشتی جهت تشویق دامداران به تولید شیر بهداشتی

شرایط لازم برای ایجاد یک مرکز جمع آوری

1 – توان تولید شیر در منطقه و امکان ایجاد مرکز :

برای ایجاد مرکز جمع آوری دو نوع بررسی لازم است اول اینکه توان کلی تولید شیر و امکانات احداث مرکز و جاده هایی که وسایل نقلیه باید از آن عبور کنند مورد بررسی قرار می گیرد . لذا باید اطلاعات لازم دربارۀ تعداد دام ای منطقه ، وضع کشاورزی و محل های تمرکز تولید شیر به دست آید و بررسی دوم باید تعداد تولید کنندگان شیر و امار دام های شیری و در مراحل بعد ، میزان تولید فعلی شیر و امکان تشکیل تعاونی تولیدکنندگان شیر مورد بررسی قرار گیرد .

2 – وضعیت محل احداث مراکز جمع اوری : از نظر مکان هایی ساخته شوند که شیر کافی وجود داشته و به قدری به دامداران طرف قرارداد خود نزدیک باشند که دامداران به آسانی قادر به تحویل شیر در دو نوبت باشند . فاصلۀ مرکز تا دامداران 3-10 کیلومتر توصیه می شود که بستگی به امکانات دامداران دارد .

3 – ساختمان مراکز جمع آوری ، تچهیزات و کارکنان : ساختمان مرکز جمع آوری شیر بایستی به اندازۀ کافی بهداشتی بوده و از مصالح تأیید شده ساخته شده باشد تا امکان نظافت روزانۀ آن و جلوگیری از تجمع مگس و سایر حشرات میسر باشد . تجهیزات و امکانات و پرسنل طوری باشد که امکان دریافت شیر در دو وعده را داشته باشد . بهتر است در هر مکز یک کارشناس دامپروری یا صنایع غذایی حضور داشته باشد تا اصول علمی مربوطه را به اجرا بگذارد . تجهیزات شستشو در جا برای نظافت روزانه ، وسایل سرد کننده و مسیرها و پمپ ها و حتی شستشوی بیدون دامداران طرف قرارداد حتما " باید وجود داشته باشد . این امر نقش مهمی در کاهش بار میکروبی شیر دارد . در مراکز جمع آوری الگو شیر دامداران باید طبقه بندی شده و آن دسته از دامداران که شیر با کیفیت بالا تولید می کنند شناسایی شده و شیر آنها نیز در مخازن جدا دریافت شود .

4 – تعیین روش های کار و نحوۀ خرید

کلیه مواردی مانند توزین ف آزمایش های کیفی شیر ، ثبت نتایج ، حمل منظم شیر به کارخانه و ... عدم استفاده از افراد غیر مسئول در رابطه با خرید شیر نکات مهمی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند . این افراد با خرید شیر با قیمت کم از دامداران روستایی و فروش آن با قیمت دولتی به مراکز ، افزودن فاصلۀ زمانی دوشش تا تحویل شیر از طریق گشت زنی در روستاها جهت خرید آن ف دستکاری و تقلب در شیر ، ضربه زدن به تولید کننده از طریق ایجاد بازار کاذب ، دریافت هرگونه شیر با هر کیفیت بدون آزمایش و مخلوط کردن آن با سایر محموله های شیر ... مشکلات زیادی برای مراکز و کارخانه ها ایجاد می کنند .

5 – سرپرستی و نظارت بر مرکز ، ثبت مشخصات شیر دامداران طرف قرارداد مراکز جمع آوری : در مراکز الگو برای هر یک از دامداران پرونده ای گشوده می شود که وضعیت بهداشتی و اشکالات تولید و تقلبات احتمالی ، آموزش های داده شده و... در ان ثبت می شود و چنانچه نتیجۀ مورد انتظار عاید نشود ، مورد بررسی دقیق تر قرار می گیرد . مراکز وضعیت کیفی و ترکیبی شیر را به طور ماهیانه یا فصلی به دامداران ارائه نومده و آنها را در جریان بهبود نسبی شیر قرار می دهند . کنترل دقیق ، موجب اطمینان دامداران شده و بین آنها انگیزۀ رقابت را به وجود می اورد . با اجرای اموزش های کوتاه مدت می توان مواردی از قبیل مادۀ خشک ، چربی و جمعیت میکروبی را برای دامداران تدریس نمود .

مشکلات مراکز جمع آوری شیر و راه های برطرف کردن آنها

مشکلات بهداشتی

1 - توتال کانت یا بار میکروبی : این شاخص نشان دهنده جمعیت باکتری های شیر می باشد و جهت بررسی و بیان شدت الودگی شیر پس از دوشش به کار می رود . بالا بودن بار میکروبی بیشترین لطمه را به کیفیت شیر خام و محصولات تولیدی وارد می کند . بهترین راه جلوگیری از افزایش توتال شیر خام رعایت بهداشت از ابتدای دوشش تا تحویل به کارخانه و خنک کردن شیر بلافاصله پس از دوشش می باشد . شستشو در محل ظروف و مسیرها نیز از اهمیت خاصی برخوردار است .

2 - عدم رعایت بهداشت در دامداری ها

3 -کمبود خدمات دامپزشکی

4 -معطل شدن شیر در منزل دامدار : محیط اصطبل در دامداری های روستایی به طور کامل تمیز نمی شود و معمولا " شیردوشی نیز در همین مکان صورت می گیرد . معمولا " ذرات گردو غبار و مگس و احتمالا " ذرات کود داخل شیر می شوند . این ذرات تعداد زیادی میکروب با خود وارد شیر می کنند و در صورت فراهم بودن شرایط محیطی از نظر دما به سرعت رشد و تکثیر می یابند . برای حل این مشکلات لازم است شیر دامدار روزانه در دو نوبت دریافت شود .

5 -وجود واسطه ها

6 -تانکر و ظروف حمل نامناسب شیر : ظروف پلاستیکی به هیچ عنوان مورد تأیید نیستند .

7 -عدم همکاری دامداران جهت تحویل دو نوبته

8 -آب بهداشتی: در صورت الوده بودن آب تمامی اعمال شستشو بی فایده خواهد بود .

9 -شستشو یا CIP : پس از هر بار شیردوشی و تحویل شیر به کارخانه لازم است دستگاه شیردوشی ، ظروف حمل شیر و تانکرها و مسیرهای عبور شیر به طور کامل شستشو و نظافت شود . -شستشوي CIP كامل دستگاه شيردوشي ، شيرسرد كن ، ظروف و تانكر حمل شير پس از هر بار استفاده بسيار مهم است مواد مورد استفاده در شستشو از اهميت زيادي برخوردار است.
روش CIP به اين شرح است :
- آبكشي با آب سرد در ابتدا ( آب گرم موجب انعقاد شير و ايجاد لخته شير در مسير ميشود).
- شستشو با مواد پاك كننده وبرطرف كننده چربي.
- آب كشي.
- شستشو با محلول سود سوز آور با درجه حرارت 70درجه سانتيگراد.
- آب كشي با آب داغ.
- آب كشي با آب ولرم.
- درهر هفته يك بار با اسيد نيتريك بمنظور برطرف كردن اجرام معدني شستشو ميدهند.
- هريك از مراحل بالا زمان خاصي بايد بطول بيانجامد.
- مواد شوينده بايستي طبق دستورالعمل شركت سازنده و از مواد مجاز باشد

10 -ساختمان بهداشتی : ساختمان بهداشتی دامداری شامل تهویه ، مساحت متناسب با تعداد دام و امکان جمع آوری کود به طور منظم ، آبشخور تمیز می باشد که تأثیر مستقیم بر تولید شر بهداشتی و سلامت دام دارد .

11 -کمبود دامدار صنعتی در حوزۀ مراکز جمع آوری : یکی دیگر از مشکلاتی که صاحبان مراکز جمع آوری اظهار می دارند همین مسأله است زیرا به اعتقاد آنان دامداران صنعتی موازین بهداشتی را رعایت می کنند . یک دامدار صنعتی چندین برابر دامدار روستایی شیر تولید می کند لذا ان امر انتقال تجربیات و آمزش را آسان کرده و نصب تجهیزات پیشرفته و سایر امکانات مأثر در کیفیت بهداشتی شیر را توجیه پذیر می سازد .

مشکلات مربوط به تجهیزات و نیروی متخصص

1 - وسایل برودت

2 - وسایل حمل ونقل : گران بودن این وسایل باعث شده که برخی مراکز از تانکرهای گالوانیزه به جای استیل و یا از کامیون ها ی فرسوده استفاده کنند . اجارۀ آنها نیز هزینۀ سننگینی به مرکز تحمیل می کند . لذا لازم است تسهیلات مالی با بهرۀ کم جهت تأمین این وسایل در اختیار مراکز جمع آوری شیر قرار گیرد .

3 - ظروف حمل شیر

4 - عدم وجود آزمایشگاه : به منظور استفاده از جوایز بهداشتی آزمایشات تکمیلی لازم است که به دستگاه های الکترونیکی و پیچیده نیاز دارد که سرمایه گذلری بالایی را می طلبد .

5 - اختلاط شیر دامداران :در مراکز جمع آوری شیر ، شیر دامداران شیر دامداران با هم مخلوط می شود و چمن هر یک از آنها تحت شرایط خاصی تولید شده است بار میکروبی شیر تحویلی مراکز به کارخانه ها همیشه بیشتر از دامداران صنعتی است .

6 - عدم سرمایه گذاری جدید : برای انجام سرمایه گذاری جدید نیاز به توجیه کافی وجود دارد .

7 - نیروی انسانی متخصص : برای ادارۀ یک مرکز جمع آوری به نیروی انسانی کارآزموده نیاز است .

مشکلات مالی :

1 -پرداخت بهای شیر : در برخی ماه ها تعدادی از کارخانه های شیر نمی توانند بهای شیر تحویلی مراکز را به موقع پرداخت نمایند . این موضوع موجب می شود فشار مالی مضاعفی به صاحبان مراکز وارد شود که چنانچه با اختلاف قمت بازار همراه باشد موجب قطع ارتباط با دامدار خواهد شد .

2 -کمبود منابع وام دهنده : در حال حاضر قمتی از نیاز مالی مراکز جمع آوری توسط کارخانه ها و قسمتی دیگر توسط بانک ها تأمین می شود که به دست آوردن این منابع بسیار دشوار است . لذا چنانچه ضوابط خاصی برای برخورداری از این تسهیلات تعریف گردد ، مشکل برطرف خواهد شد .

3 -جرایم بهداشتی :گاها " مراکز جمع آوری به دلیل نقصان در کیفیت شیمیایی یا میکروبی شیر مشمول جریمه می شوند و یا شیر آنها برگشت داده می شود که زیان قابل توجهی را به مراکز تحمیل می کند . چنانچه آزمایشگاه های مراکز تجهیز گردد و شیر قبل از دریافت از دامدار و ارسال به کارخانه مورد بررسی دقیق قرار گیرد این مشکل تقریبا " حل خواهد شد .

4 -هزینه های مرکز جمع آوری شیر : بدیهی است که مراکز جمع اوری شیر متحمل هزینه های ثابت و جاری قابل توجهی می گردند که صرف نظر از شخص اداره کننده مرکز ، منبع تأمین کنندۀ هزینه و توجیه اقتصادی آن نیز باید روشن گردد . هزینه های مرکز عمدتا " شامل خرید وسایل سرمایه ای مانند پلیت کولر و ملحقات ان ، تانکر حمل شیر ، تأمین ساختمان ، خرید وسایل آزمایشگاهی و نظایر آن پرداخت هزینه های جاری مانند هزینۀ دستمزد و آب و برق ، سوخت ، مواد شیمیایی آزمایشگاه ، تعمیرات و غیره از طرف دیگر می باشد . چنانچه این هزینه ها از جانب منبع ذینفعی پرداخت نگرد توسط خود دامداران خرده پا و از محل بهای شیر آنان تأمین خواهد شد . در صورت خودداری آنان از پرداخت هزینه ها ، مرکز جمع آوری شیر تعطیل خواهد شد . از طرفی باز گذاشتن دست اداره کنندگان مراکز برای کسر هزینه های مرکز از بهای شیر دامدار زمینه های سوئ استفاده و تحمیل سایر هزینه های نامربوط به داامداران را فراهم خواهد اورد . به منظور رفع اشکالات فوق و ایجاد انگیزه برای احداث مرکز و ادامه کار مراکز موجود بهتر است تا کارخانه های بزرگ لبنی قسمتی از این هزینه ها را بر عهده بگیرند . بنابراین در زمان قیمت گذاری شیر ، هزینه های مراکز جمع آوری نیز باید برآورد گردد .

5 -اختلاف در وزن و مقدار چربی : مراکز جمع آوری قبل از ارسال محموله شیر وزن آن را محاسبه و در صورت داشتن تجهیزات ، درصد چربی را نیز اندازه می گیرند . این مقادیر در کارخانه نیز مجددا " اندازه گیری می شود و ممکن است با اعداد اولیه تطابق نداشته باشد . اگر مراکز بپذیرند که اعداد اعلام شده توسط کارخانه ملاک عمل است این مشکل حل خواهد شد .

مشکلات اجرایی مراکز

1 - عدم آموزش پذیری بعضی از دامداران : عده ای از فراگیران به دلیل بی سوادی و یا بی اعتقادی به آموزش ها و یا به دلایل مالی و عدم انگیزه کافی در کلاس ها حاضر نمی شوند و یا مطالب آموخته شده را به اجرا نمی گذارند . بنابراین هنگام شروع آموزش لازم است فراگیران توجیه شوند .

2 -نوسان کیفیت شیر دریافتی توسط کارخانه : گاهی اوقات کارخانه های دریافت کنندۀ شیر مواجه با کمبود شیر می شوند و هر نوع شیر مراکز را دریافت می کنند و گاهی با شیر مازاد مواجه شده و تمامی شیر دریافتی مراکز را تحویل نمی گیرند که در این صورت فشار مالی زیادی به مراکز وارد می شود . بنابراین لازم است طرفین قرارداد خود را ملزم به اجرای آن بدانند .

3 -اشکالات ایجاد شده از جانب سایر ادارات : مشکلات قطع برق ، مجوز های لازم از شهرداری ، ادارات بهداشت و دامپزشکی مواردی هستند که ممکن است عملکرد مراکز را با اشکال مواجه نمایند .

4 - خشکسالی : این امر باعث گران شدن علوفه و افزایش مشکلات دامداری و محدودیت در آب مصرفی می گردد . بنابراین همواره باید راهکارهای مقابله با آن مد نظر باشد .

5 - تداخل حوزۀ عمل مراکز : گاها " حوزۀ عمل دو یا چند مرکز جمع آوری با یکدیگر تداخل کرده و در فصل کم شیری مشکلات و اختلافاتی را موجب می گردد که بهتر است با انتخاب مرجعی این اختلافات حل و فصل گردد .

6 - پراکندگی دامداران :تعداد دامداران تحت پوشش مراکز و فاصلۀ آنها تا مرکز در همۀ مناطق یکسان نیست . مراکزی که با تعداد زیادی دامدار طرف قرارداد بوده و یا دامداران با مرکز فاصلۀ زیادی دارند در ادرۀ امور دچار مشکل می شوند .

7 - وجود واسطه ها : واسطه ها در حوزۀ مراکز به رقابت بر می خیزند و از نقاط ضعف مراکز مانند عدم پرداخت به موقع بهای شیر و یا ارزانی قیمت خرید نهایت استفاده را می برند .

منبع

فرایند جمع آوری و انتقال شیر در ایران

مطالب مشابه :

ساختمان گاوداری

پروار بندی گوسفند

بخش های مختلف گاوداری

طرح احداث واحد نيمه صنعتي پرواربندي بره به ظرفيت 100 رأس در هر دوره

انتقاد اجتماعی – اقتصادی به پیدایش گاوداری ها و مرغداری های صنعتی ایران از :دکتر محمدخالقی مقدم- جا

نحوه و مراحل اخذ مجوزهای لازم جهت احداث مراكز پرورش دام و طیور

امنیت زیستی در گاوداری.

فرایند جمع آوری و انتقال شیر در ایران

تحقیق حرفه وفن واحد 8 دامداری