نقشه

نقشه:

در لغت نامه دهخدا ذیل کلمه نقشه آمده است: صفحه کاغذی که در روی آن شکل و صورت چیزی را اسم کرده ، می نمایانند... طرح و تصویری که به مقیاسی بسیار کوچکتر از محله یا راه یا شهر یا مملکت یا قاره یا کره زمین برکاغذ رسم کنند تا به دلالت آن موقعیت طبیعی، اقتصادی و سیاسی و دیگر مشخصات آن سرزمین را به دیگر بشناسانند.

فرهنگ نظام به کوشش سید محمد علی داعی الاسلام در مورد نقشه چنین می نویسد: شکل مخصوص که برای عمارت یا آبادی یا زمین یا جزئی از آن روی کاغذ و جز آن کشند.

و در فرهنگ بزرگ سخن ، نقشه را چنین تعریف می کند: نقشه نموداری از یک ناحیه از زمین یا آسمان که معمولا روی سطح صاف ترسیم شود.

بنا براین " نقشه تصویری افقی و قراردادی بخشی از سطح زمین یا منطقه جغرافیایی و یا از تمام کره زمین است که به طریق هندسی ، عوارض موجود در سطح زمین را بر روی سطح مستوی نشان می دهد." به لحاظ لغوی نقشه واژه ای عربی به معنی یک نقش از هر چیزی است. از این رو نقشه جغرافیایی ، نمایش سطح زمین یا قسمتی از آن بر روی یک سطح هموار خواهد بود.

نقشه خوانی عبارت است از : استفاده از نقشه به منظور پی بردن به ویژگی های سطح زمین که در آن منعکس شده است.و برای آن که به ویژگی های مورد اشاره پی ببریم ابتدا باید بدانیم که در یک نقشه چه چیزهایی قابل مشاهده است.

در یک نقشه جغرافیایی معمولا " عوارض و پدیده های طبیعی یا انسانی ، مقیاس ، طول و عرض جغرافیایی، جهت شمال ، علائم راهنما مبتنی بر اصول و فنون نقشه کشی ، ارتفاع سیستم تصویری و.... قابل مشاهده است .با این اوصاف تعریف دیگری را می توان از نقشه ارائه نمود: نقشه جغرافیایی عبارتست از : صفحه ای مسطح که بر روی آن پدیده های طبیعی یا انسانی تمام یا بخشی از سطح زمین را به طور مجزا یا آمیخته با یکدیگر نمایش داده و ابعاد آن عوارض را با به کار گیری تکنیک ها و ابزار خاص و فنی به نسبت معینی کوچک کرده و موقعیت ریاضی آنها را با استفاده از علائم قراردادی مشخص نموده باشند.

تاریخچه پیدایش نقشه:

از پیدایش اولین نقشه ها اطلاعات دقیقی در دست نیست . شاید اولین نقشه ها توسط انسان های نخستین بر روی دیوار های غار محل سکونتشان ترسیم شده باشد تا از آن طریق محل زندگی خود را توصیف کرده باشند. و بعد ها بر روی پوست حیوانات و سپس بر روی لوحه های گلی چنین تصاویری کامل تر شده باشد. احتمالا لوح گلی کشف شده از حدود 5هزار سال قبل ، ممکن است قدیمی ترین نقشه باشد . اگر چه برخی نیز نقشه های اطراف دره رود نیل را که حدود املاک شخصی را نشان می دادند ، قدیمی ترین نقشه می دانند. بر اساس همین نظر ، بطلمیوس که مقارن قرن اول و دوم می زیسته ، تمامی نوشته های قدیمی باقی مانده در باره زمین را جمع آوری کرد و از مجموع آنها مطالبی نوشت که می توان آن را اساس و پایه علم کار توگرافی دانست. وی شرح داده است که چگونه می توان شکل زمین را به طور مسطح روی کاغذ نمایش داد به گونه ای که تغییر حالت و شکل آن به حداقل برسد.

در دوره قبل از رنسانس بر اساس تعالیم کلیسا ، نقشه هایی ارایه شد که بیت المقدس( اورشلیم) در مرکز آن قرار داشت.سه قاره اروپا ، آسیا و آفریقا تنها قاره های شناخته شده آن زمان بودند و دریای مدیترانه به شکل حرف در قسمت مرکزی آن بودند و دو رود نیل و دن از شرق و غرب به آن می ریختند.بهشت در جایی دور دست در شمال این نقشه قرار می گرفت و اطراف آن را اقیانوسی از آب احاطه کرده بود.در این دوره جغرافیدانان مسلمان با ترجمه و نگهداری آثار جغرافیایی از جمله نقشه هایی که بوسیله بطلمیوس تهیه شده بود دانش معتبر تری را ارائه می کردند.و به این طریق در حفظ آنها کوشیدند. اروپا تنها پس از دوره رنسانس پی به وجود و ارزش و اهمیت این اسناد برد.

افزایش مسافرت و تجارت،سفرنامه ها ، سیاحان، اکتشافات جغرافیایی کریستف کلمب، واسکودوگاما،ماژلان و دیگران در قرن 15 و 16 میلادی سبب افزایش توجه به نقشه گردید و تقاضا های جدیدی را در این زمینه بوجود آورد.

در قرن 16 و 17 میلادی توسعه دریانوردی نیاز به نقشه را باز هم افزون ترنمود.در این دوران اغلب نقشه های قبلی با استفاده از اطلاعات علمی اصلاح شدند. در سال 1701 ادموند هالی نقشه ای تهیه کرد که بنام نقشه موضوعی یا تماتیک معروف است. و در آن خطوط هم زاویه رسم شده بود که از اتصال نقاطی در یک راستا ی مغناطیس بوجود می آمد و بعد ها در ترسیم نقشه ها کاربرد زیادی پیدا کرد. تا قبل از قرن 19 میلادی واحدهای اندازه گیری در نقشه بسیار متنوع بود و این امر استفاده از نقشه را در سطح بین المللی مشکل می ساخت. به طوری که در انگلستان از واحد یارد، در روسیه از ورست، در فرانسه از تواز و... برای اندازه گیری طول استفاده می شد.از این رو نقشه های تهیه شده براین مقیاس کار برد گسترده ای نداشت چون اغلب موجب بروز اشتباهاتی می شد. در اوایل قرن 19 با انتخاب واحد متریک به عنوان واحد بین المللی این مشکل بر طرف گردید.

وقوع دو جنگ جهانی از مهم ترین عوامل بود که در رشد و توسعه کارتو گرافی موثر افتاد. بخصوص در خلال جنگ جهانی دوم که لشکر کشی های برزگ صورت می گرفت و اهمیت نقشه در موفقیت عملیات نظامی صد چندان شده بود. توسعه صنایع هوایی و افزایش اطلاعات حاصل از صنعت عکاسی سبب شد تا اولین عکسهای هوایی در جریان جنگ جهانی اول تولید شود که خود سرآغازی بود بر شاخه ای از دانش جغرافیا به نام فتو گرامتری یا تهیه و تفسیر عکسهای هوایی . این داستان قبل از اختراع هواپیما آغاز شده بود ، آنجا که در خلال جنگ جهانی اول با استفاده از بالن و یا پرندگان ، تصاویری هوایی از سنگر ها و استعداد نیرو های دشمن تهیه می کردند. اما به دلیل عدم کنترل کافی و وسعت کم مناطقی که عکسبرداری می شد ، چندان موثر نبود. امروزه با استفاده از اطلاعات رقومی ماهواره های موجود در فضا و عکسهای دقیق هوایی که بوسیله هواپیماهای پیشرفته اختصاصی برای فتو گرامتری تهیه مشوند و همچنین اصلاح اطلاعات بدست آمده بوسیله نقاط کنترل زمینی بوسیله نرم افزار های رایانه ای دقت نقشه های تو لید شده بسیار افزایش یافته است.

در این بخش بد نیست تا با تفاوت نقشه و عکس هوایی آشنا شویم.عکسهای هوایی ، تصاویر حقیقی قسمتی از سطح زمین هستند که طبیعت زمین را به صورت واقعی نشان می دهند و تفاوتشان با نقشه در این است که چون توضیحات و اسامی و سایر اطلاعات لازم روی عکس هوایی درج نمی شود، لذا درک آن نسبت به نقشه برای مبتدیان قدری مشکل تر است. از سوی دیگر مزیتی در عکس هوایی وجود دارد که کمتر می توان در نقشه یافت و آن امکان برجسته بینی عوارض سطح زمین در عکسهای هوایی است.در صورت قرار دادن یک جفت عکس هوایی هم پوشان که بلافاصله پشت سر هم تهیه شده باشد ، بوسیله دستگاه ساده ای بنام استریوسکوپ ( برجسته نما) می توان تمام عوارض قابل رویت در عکس را به شکل سه بعدی مشاهده نمود. در حالی که وجود مقیاس و علائم قراردادی و سایر اطلاعات موجود در نقشه استفاده از آن را راحت تر می نماید . بهر حال به دلیل وجود مزایا و معایب هر یک از این دو ( عکس هوایی و نقشه) ، اغلب محققین از هر به همراه هم استفاده می نمایند.

انواع نقشه:

نقشه ها دارای انواع مختلفی هستند و بر اساس مشخصات ، اطلاعات و کاربرد آنها قابل دسته بندی خواهند بود. ساده ترین شکل دسته بندی نقشه شامل نقشه های توپوگرافی، موضوعی، راهنمای شهری و راههاست. اما می توان این صبقه بندی را به شکل کاملتری ارائه نمود مثلا طبقه بندی برمبنای موضوع ، هدف ، مقیاس ، محتوا و زمینه کاربری . نقشه ها بر اساس موضوع شامل نقشه های طبیعی ، انسانی ، اقتصادی و ...که هر یک خود انواع دیگری دارندمثلا نقشه های طبیعی شامل نقشه های زمین شناسی،ژئومورفولوژی، اقلیمی، منابع آب،خاکها،پوشش گیاهی، آمایش سرزمین،کاربری اراضی و... می باشند و در همین مرحله نیز قابل تقسیم بندی جزئی تری هستند به طوری که نقشه های اقلیمی به نقشه های دینامیک اقلیمی ، سینوپتیک و... تقسیم میشوند.

نقشه های انسانی شامل نقشه های جمعیتی،پراکندگی جمعیت ، گروه های سنی، مهاجرت ، روستائی ، شهری ، توریستی، سیاسی، تفریحی، فرهنگی، پراکندگی مذاهب،و.... می باشند.نقشه های اقتصادی شامل نقشه های پراکندگی صنایع ، تنوع کشت، توزیع خدمات، محصولات صنعتی یا کشاورزی،صادرات و واردات و یا ترکیبی از چند نوع قبلی می توانند باشند.

نقشه های ناهمواری دسته ای دیگر از نقشه ها بر مبنای موضوع هستند که شامل نقشه های توپوگرافی ، هیپسومتری ، هاشور ، سایه روشن و .... هستند.

چنانچه بخواهیم نقشه ها را برمبنای هدفشان تقسیم بندی کنیم می توانیم به نقشه های نظامی ، دریانوردی ، کوهنوردی ، بازاریابی و... اشاره کنیم.

راه دیگر دسته بندی نقشه ها بر اساس محتوای اطلاعات درون نقشه هاست . از این جهت می توان نقشه ها را به دو گروه عمده تقسیم نمود:

1- نقشه های عمومی شامل نقشه های جهان نما، قاره ای ، منطقه ای ، کشوری ، استانی ، و...

2- نقشه های ویژه شامل نقشه های ناوبری هوایی ف توریستس کاداستر ( ثبت املاکی) ، نقشه های طرح جامع و پیش بینی آینده و....

نوع دیگری از دسته بندی نقشه ها بر اساس مقیاس آنهاست. بر این مبنا می توان به نقشه های بسیار کوچک مقیاس ( با مقیاس کوچکتر از 1:500000) ف نقشه های کوچک مقیاس ( با مقیاس بین 1:250000 تا 1:500000 ) ، نقشه های متوسط مقیاس ( با مقیاس بین 1:50000 تا 1:250000) ، نقشه های بزرگ مقیاس ( با مقیاس بین 1:10000 تا 1:50000 ) و نقشه های بسیار بزرگ مقیاس ( با مقیاس بزرگتر از 1:10000 ) اشاره کرد . البته بین جغرافیدانان در این تقسیم بندی گاهی اختلاف نظر هایی دیده می شود به عنوان مثال برخی نقشه های متوسط مقیاس را بین 1:50000 تا 1:500000 می دانند .{ توجه داشته باشید هر چه عدد مقیاسی بزرگتر باشد آن نقشه کوچک مقیاس تر خواهد بود چون مقیاس کمیتی کسری است و در کسر هر چه مخرج برزگ تر باشد مقدار کسر کوچک تر خواهد بود}.
لازم است قدری بیشتر در مورد مقیاس بدانیم .از جمله اطلاعات بسیار مهم در نقشه و نقشه خوانی ، مقیاس است و اساسا برای وجود مقیاس است که نقشه ارزش علمی پیدا می کند . نقشه بدون مقیاس ؛ نقاشی است.

نقشه

مطالب مشابه :

نقشه هاي توپوگرافي

نقشه های توپوگرافی

نقشه

آموزش و نرم افزار تبدیل مختصات(UTM Conversion)

تفسیر عکس های هوایی

مساحی و نقشه برداری

اهمیت نقشه های توپوگرافی

نقشه های توپوگرافی