نقش روابط عمومي در پيشگيري از فساد و تخلفات اداري

از سوي ديگر واحد هاي روابط عمومي در سازمان ها به عنوان بازوي قدرتمند مشورتي مديريت و پل مستحکم ارتباطي ميان لايه هاي مختلف مديريتي سازمان در صورتي که از جايگاه واقعي برخوردار باشند ، خواهند توانست نقش موثري در مقابله و پيشگيري از فساد و تخلفات اداري داشته باشند . از آنجاييکه سهم مهمي از گردش و جريان اطلاعات وا رتباطات توسط روابط عمومي سازمان توليد ، توزيع ، مديريت و نظارت ميگردد ، فلذا آنها ميتوانند با بصيرت و اشراف همه جانبه موضوعات مربوط به فساد و تخلف را رصد نموده و با همکاري واحدهاي ذيربط نظير حراست ، بازرسي ، رسيدگي به شکايات و... در اين زمينه مرجع قابل اطميناني براي مديريت باشند .
روابط عمومي ميتواند با بهره گيري از امکانات سمعي و بصري مطلوب ، آموزش و هشدارهاي لازم را به کارکنان داده و با برگزاري جلسات مشاوره ، نقادي مشورتي و کارگاهي عواقب مخرب فساد و تخلفات اداري را براي آنان تشريح نمايد.
مقاله حاضر سعي دارد به اختصار ، بحث مهم « فساد و تخلفات اداري» را از اين زاويه که روابط عمومي ها چه نقشي در پيشگيري و مقابله ميتوانند داشته باشند و همچنين ابعاد و جوانب خود موضوع فساد و تخلفات اداري را در 4 بخش زير مورد بررسي قرار دهد:
الف) تعريف فساد وتخلف و انواع تخلفات اداري
ب) علل پيدايش و بروز فساد و تخلفات اداري
ج) آثار ناشي از فساد و تخلفات اداري
د) روا بط عمومي و نقش آن در پيشگيري از فساد و تخلفات اداري

الف) تعريف فساد و تخلف و انواع تخلفات اداري :
معنی کلمه " فساد " (به فتح فاء ) مطابق لغت نامه دهخدا عبارت است از : تباه شدن – آشوب و فتنه بر پا کردن - ضد صلاح – به ستم گرفتن مال کسی را و...
همچنین دانشنامه آزاد ویکی پدیا ، فساد اداری را اینگونه تعریف میکند : فساد اداری به اقداماتی اطلاق میشود که ناشی از بکار گیری قدرت و توان سازمانهای دولتی و یا وابسته به دولت برای کسب منافع مالی فردی و یا گروهی است . نتایج فساد اداری به طور طبیعی مخالف مصالح و منافع آحاد مردم است . فساد اداری عموما در اشکال رشوه ،خویشاوند گماری ،پارتی بازی و تعارض منافع روی میدهد .
در كتاب ترمينولوژي حقوق (دکتر جعفر لنگرودی ) ، تخلف از ديدگاه حقوق اداري عبارت است از « تجاوز مامور دولت از مقررات اداري در حين انجام وظيفه و يا نقض مقررات صنفي بوسيله يك نفر از افراد آن صنف »
از سوي ديگر ، انواع تخلفات اداري را سازمان امور اداري و استخدامي كشور ( سابق ) در كتاب مجموعه قوانين و مقررات استخدامي در ماده 8 از فصل دوم قانون رسيدگي به تخلفات اداري مصوب 7/9/1372 مجلس شوراي اسلامي و در 38 عنوان (تيتر) ذكر نموده كه عبارتند از :
1- اعمال و رفتار خلاف شئون شغلي يا اداري .
2- نقض قوانين و مقررات مربوط .
3- ايجاد نارضايتي در ارباب رجوع يا انجام ندادن يا تاخير در انجام امور قانوني آنها بدون دليل .
4- ايراد تهمت و افتراء هتك حيثيت .
5- اخاذي.
6- اختلاس.
7- تبعيض يا اعمال غرض يا روابط غير اداري در اجراي قوانين و مقررات نسبت به اشخاص .
8- ترك خدمت در خلال ساعات موظف اداري .
9- تكرار در تاخير ورود به محل خدمت يا تكرار خروج از آن بدون كسب مجوز.
10- تسامح در حفظ اموال و اسناد و وجوه دولتي ، ايراد خسارات به اموال دولتي .
11- افشاي اسرار و اسناد محرمانه اداري.
12- ايجاد ارتباط و تماس غيرمجاز با اتباع بيگانه .
13- سرپيچي از اجراي دستورهاي مقامهاي بالاتر در حدود وظايف اداري.
14- كم كاري يا سهل انگاري در انجام وظايف محوله .
15- سهل انگاري روسا و مديران در ندادن گزارش تخلفات كارمندان تحت امر .
16- ارائه گواهي يا گزارش خلاف واقع در امور اداري .
17- گرفتن وجوهي غير از آنچه در قوانين و مقررات تعيين شده يا اخذ هرگونه مالي كه در عرف رشوه خواري تلقي مي شود .
18- تسليم مدارك به اشخاصي كه حق دريافت آنرا ندارند يا خودداري از تسليم مدارك به اشخاصي كه حق دريافت آنرا دارند
19- تعطيل خدمت در اوقات مقرر اداري .
20- رعايت نكردن حجاب اسلامي .
21- رعايت نكردن شئون و شعائر اسلامي .
22- اختفاء ، نگهداري ، حمل ، توزيع و خريد و فروش مواد مخدر .
23- استعمال يا اعتياد به مواد مخدر .
24- داشتن شغل دولتي ديگر به استثناي سمتهاي آموزشي و تحقيقاتي .
25- هر نوع استفاده غير مجاز از شئون يا موقعيت شغلي و امكانات و اموال دولتي .
26- جعل يا مخدوش نمودن و دست بردن در اسناد و اوراق رسمي يا دولتي .
27- دست بردن در سئوالات ، اوراق ، مدارك و دفاتر امتحاني و افشاي سئوالات امتحاني يا تعويض آنها .
28- دادن نمره يا امتياز ، برخلاف ضوابط .
29- غيبت غيرموجه به صورت متناوب و متوالي .
30- سوء استفاده از مقام و موقعيت اداري .
31- توقيف ، اختفاء ، بازرسي يا بازكردن پاكتها و محمولات پستي يا معدوم كردن آنها و استراق سمع بدون مجوز قانوني .
32- كارشكني يا شايعه پراكني، وادار ساختن يا تحريك ديگران به كارشكني يا كم كاري و ايراد خسارت به اموال دولتي و اعمال فشارهاي گروهي براي تحصيل مقاصد غيرقانوني .
33- شركت در تحصن ، اعتصاب و تظاهرات غيرقانوني ، يا تحريك به برپايي تحصن ، اعتصاب و تظاهرات غيرقانوني و اعمال فشارهاي گروهي براي تحصيل مقاصد غيرقانوني .
34- عضويت در يكي از فرقه هاي ضالهّ كه از نظر اسلام مردود شناخته شده اند .
35- همكاري با ساواك منحله به عنوان مامور يا منبع خبري و داشتن فعاليت يا دادن گزارش ضد مردمي .
36- عضويت در سازمانهايي كه مرامنامه يا اساسنامه آنها مبتني بر نفي اديان الهي است يا طرفداري و فعاليت به نفع آنها .
37- عضويت در گروههاي محارب يا طرفداري و فعاليت به نفع آنها .
38- عضويت در تشكيلات فراماسونري
اگر بخواهيم تعريف ساده اي از فساد و تخلفات اداري را بيان كنيم شايد بتوان گفت كه : فساد و تخلفات اداري ، عبارت از هرگونه فعل (عمل) ، بيان و گزارشي است كه باعث اختلال در نظم و انضباط سازماني، عدم سلامت در گردش كارها، تضعيف اهداف و برنامه هاي سازماني، سلب آسايش و ايجاد مفسده در بين كاركنان و ... گردد .
ب ) علل پيدايش و بروز فساد و تخلفات اداري :
مهمترين علل پيدايش و بروز فساد و تخلفات اداري را ميتوان به قرار زير مورد بررسي قرارداد :

1- فقدان نظام كارآمد كنترل و نظارت در سازمانها :
عده اي كنترل و نظارت را چيزي شبيه به بررسي كارت حضور و غياب ، سركشي به افراد ، رسيدگي به فرمهاي كاري، اسناد و ... مي دانند . هر چند كه اين موارد در عرف اداري نشان از كنترل و نظارت دارد اما يك امر جامع و باثباتي نيست چرا كه در ميان كاركنان ، هستند كساني كه مثلاً كارت حضور و غياب خود را پانچ نمي كنند مثل رانندگان مقامات سازمان .
2- ضعف در اعتقادات و بنيانهاي مذهبي كاركنان :
وجود ضعف اعتقادي در افراد باعث ميشود كه حجابهاي دوري و پرهيز از تخلف و گناه برداشته شده و فرد دست به اعمال و يا افعالي بزند كه موجب تخلف گردد . عده اي به عنوان مثال براي تخلف و رفتار خود به اصطلاح « كلاه شرعي» درست مي كنند و از زير بار مسئوليت و بويژه عواقب اخروي امر خود را مبرا مي سازند .
3- مشكلات اقتصادي و معيشتي كاركنان :
« زندگي خرج دارد » اين عبارتي است كه بعضي ها آنرا دستاويز و توجيه تخلف خود مي دانند . آبراهام مازلو ، يكي از دانشمندان علوم رفتاري و مديريتي براي انسان پنج نياز را مطرح كرده كه هر كدام به زعم ايشان ، در صورت ارضاء شدن باعث ارتقاء به سطح نياز بعدي مي شود . وی معتقد است که مهم ترین نیز بشری ( کارکنان ) نیازهای فیزیولوژیک یا نیازبه آب ، هوا ، تغذیه و خوراک است که به آن نیازهای زیستی میگوییم. بنا بر این فقر در معیشت میتواند فساد انگیز باشد .
در شرع مقدس اسلام هم تاكيد بسياري بر مسايل اقتصادي فرد و جامعه شده و معروف است كه شكم گرسنه دين و ايمان ندارد ( من لا معاش له ، لا معاد له ) .
صرف نظر از اينكه موارد فوق در ميان جوامع و شرايط مختلف ممكن است كاربرد ضعيف يا قوي داشته باشد ، اما خود حاكي از اهميت موضوع مي باشد . چرا كه الزامات زندگي امروزي باعث مي شود تا افراد ضعيف تر زودتر از ديگران از ميدان بدر شوند .
در وضعيتي كه زندگي كارمندي و نظام ناهماهنگ پرداخت باعث « سرخ نگه داشتن صورت با سيلي » توسط قشر آسيب پذير ( كاركنان دولت ) است خيلي هم دور از انتظار نيست كه تخلفات اداري در ميان سازمانها بروز يابند . باكمي ملاحظه خواهيم ديد كاركنان دولت در زمره مظلومترين اقشار جامعه هستند و يك مورد براي اثبات اين ادعا آن است كه قبل از دريافت حقوق و مزاياي خود ، ماليات آنها كسر مي شود در صورتي كه تجار و توليد كنندگان و ... بعد از كسب درآمد ، ماليات به آنها تعلق مي گيرد آن هم آيا بدهند آيا ندهند !؟! در دهه اول پس از وقوع انقلاب اسلامي بحث رشوه و ... آنقدر زشت و مذموم بود كه حساب ندارد اما متاسفانه در سالهاي اخير شاهديم كه اين قبيل امور قبح خود را تا حد بسياري از دست داده است .
چندي پيش تصويري كاريكاتوري و طنز ديدم از يك محيط اداري كه در آن كارمندي را نشان مي داد به اين مضمون كه مبلغي پول از ارباب رجوع گرفته و با جسارت و شهامت خطاب به همكاران خود مي گفت : نگاه كنيد ! 10000 تومان است فردا نگوئيد 20.000 تومان گرفته ام !؟! خوب! به سادگي ملاحظه مي شود كه گرفتن رشوه ، و يا وجوهي تحت عنوان : كارچاق كني ، تسريع در كار ، پول چاي و ... كه بشدت مذموم و مطرود است در اثر فشارهاي اقتصادي موجود كه بر دوش كاركنان دولت سنگيني بسياري دارد ، رفته رفته قبح خود را از دست داده و امري عادي تلقي مي شود و اگر كسي بشنود كه در فلان اداره كار فردي با سهولت و خوبي و خوشي انجام شده شايد باعث تعجب شود يا شما ملاحظه بفرماييد كه مثلاً حق تاهل و حق اولاد كاركنان دولت واقعا رقم بسیار ناچیزی است . آخر با اين مبلغ چه خدمتي ميتوان به همسر و اولاد نمود؟
4- برخورد غيرعقلايي با نيروي انساني :
بعضاً برخوردهاي نامناسب و غيرمنطقي افراد و يا مديران باعث ميشود كه فرد دچار تخلف شود. بكار بردن كلمات نامناسب ، اخذ تصميم هاي نابجا، عدم درك صحيح از كاركنان و نيازها و خواسته هاي آنان و ... از جمله عوامل غيرعقلايي هستند كه به پيدايش و بروز تخلف كمك مي نمايند .
5- زمينه هاي خانوادگي و محيطي :
رفتار و كردار آدمي غير از آنچه كه اكتسابي و ناشي از محيط پنداشته ميشود ، در حد بسيار زيادي ناشي از وراثت و زمينه هاي خانوادگي است . « از كوزه همان تراود ، كه در اوست »
فردي كه زمينه خانوادگي نامناسب داشته باشد آمادگي و شكنندگي بيشتري در مقابل انجام تخلف دارد . از طرف ديگر ، بارها ديده و شنيده ايم افرادي كه به زندان رفته اند اذعان داشته اند كه در آنجا در اثر تماس با سايرين مطالب جديدتر و بيشتري را آموخته اند ، كه اين همان تاثيرات محيطي بر رفتار و كردار آدمي است .
در خانواده اي كه حدود و ثغور الهي و اجتماعي ، حلال و حرام و ... رعايت نميشود نميتوان الزاما انتظار فرزنداني صالح و نيك رفتار داشت . بعضي ها ، كار رسمي و موظف اداري شان را كار دوم خود مي پندارند چون تاثير محيط باعث شده تا دخل و خرج خود را تنظيم نمايند !
6- تبعيضها و نابرابريها :
امروز متاسفانه مرسوم است كه مثلاً فلان مديركل را براي فلان قسمت ، از بيرون اداره مي آورند ، در حاليكه در درون سازمان مطمئناً افراد مناسب براي تصدي فلان پست با كمي بررسي و كنكاش يافت مي شوند . حتماً شما هم افرادي را سراغ داريد كه با وجود نداشتن تحصيلات و تخصص كافي و صرفاً بر اساس پاره اي ملاحظات شخصي و سازماني فلان مقام مسئول ، پستهاي مديريتي را اشغال كرده اند كه واقعاً كارآيي و شايستگي آنرا ندارند ، در حاليكه افراد مناسب ديگري هستند كه ميدان رشد و ارتقاء به آنها داده نمي شود . ملاحظه مي شود كه اين قبيل تبعيضها و نابرابريها ميتوانند بستر و زمينه ساز بروز فساد و تخلف باشند .
7- تقدم منافع فردي بر منافع جمعي :
هنگامي كه فرد ، منافع و سود جويي شخصي خود را مقدم برصلاح و مصلحت و منافع جمعي و سازمانی بداند ، زمينه بروز تخلف نيز آماده تر خواهد بود . سازمان بهداشت جهاني ، در چند سال گذشته شعار جهاني را اين چنين عنوان كرده بود که : جهاني فكر كنيم ، منطقه اي عمل نماييم . خوب ! اگر افراد بيايند و « سازماني فكر كنند و قسمتي عمل نمايند» ديگر شاهد تخلفات اداري آن هم به صورگوناگون نخواهيم بود و يا امكان وقوع آنرا به حداقل خواهيم رساند .
8 – تمرکز اختیارات و امکانات در دست دولت :
هر چقدر اختیارات و امکانات بيشتر در دست دولت متمرکز باشد ، بیشتر بیم آن میرود که تخلفی بروز نماید . چرا که حجم عمليات دولت گسترده بوده و نظارت گسترده و پر هزينه اي را ميطلبد.
9- وجود قوانين و مقررات زياد ، بعضا مبهم و دوپهلو ، موازي ، معارض ، قديمي و ناکارامد براي پاسخ گويي به سئوالات عصر حاضر.
چون واقعا يک مرجع تخصصي کامل و يک کاسه اي در خصوص تصويب و وضع قوانين و مقررات در کشور وجود ندارد ، بنا براين ممکن است در اين ميان عده اي با تمسک بر برخي داوريها و برداشتها ي از قانون و شکافهاي قانوني که وجود دارد اقدام به تخلف نمايند .
10- الگو گرفتن کارکنان از مديران و کوچکترها از بزرگترها
چنانچه کارکنان در محيط کاري مشاهده نمايند که وقتي فلان مدير تخلف نموده و برخورد آنچناني با او نميشود ، ممکن است جسارت پيدا کرده يا وسوسه شده که آنان نيز مرتکب تخلف شوند .

11- تبليغات و وسوسه هاي دشمنان و رقيبان
دشمنان کشور يا رقباي سازمان ها هر کدام به صورت بالقوه و بالفعل توانايي دارند که با ابزارهاي تبليغاتي در اختيار از قبيل شبکه هاي ماهواره اي ، خبر گزاريها ، مجلات ، سايتهاي اينترنتي و... به گونه اي شايعه پراکني ، سياه نمايي و فضاسازي کنند که افراد تشويق و ترغيب شده تا مرتکب فساد و تخلف گردند.

ج) آثار ناشي از فساد و تخلفات اداري :
مهمترين آثار ناشي از تخلفات اداري را شايد بتوان به شرح زير برشمرد :

1- آثار فردي :
از اثرات مستقيمي كه ممكن است انجام تخلف بر روي فرد داشته باشد مي توان به :
الف ) عذاب وجدان ب) آسيب پذيري رواني و عاطفي ج ) تزلزل در تفكر ، شخصيت و عملكرد اشاره نمود .
2- آثار سازماني :
فرد متخلف ، سازمان را نيز دچار خسران و زيان مي نمايد كه اين آثار ممكن است :
الف) فساد و بروز تخلف را در ساير همكاران شامل شود .
ب) باعث بوجود آمدن بيكاري پنهان و كاهش سطح كارآيي سازماني گردد .
ج) سازمان را از درون تهي كرده و در اساس و پايه آن زوال و پوسيدگي ايجاد نمايد .
د) روح سوء ظن و فضاي عدم اعتماد و اطمينان را بسط و گسترش دهد .
3- آثار خانوادگي :
يك بخش با اهميت تر آثار ناشي از فساد و تخلفات اداري ، تاثير و نقشي است كه فرد متخلف بر روي خانواده خود مي‌گذارد كه ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود :
الف) لقمه حرام به خانه بردن :
بالاخره وقتي فرد پول ناحقي را كه در قبال آن هيچ كوشش و فعاليت صحيح و خاصي را به انجام نرسانده به خانه مي برد ، بر روح و شخصيت خانواده تاثير خواهد گذارد .
در فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی ما معروف است كه لقمه حلال ، كسب حلال ‌، رزق حلال و ... چه تاثير مهمي بر روي افراد خانواده دارد .
ب) تربيت ناصحيح فرزندان :
افراد متخلف آنچنان كه بايد و شايد توجه و تمركز بر روي تربيت صحيح فرزندان خود ندارند و ضرورتي احساس نمي‌كنند تا به قول معروف فرزندشان درست و حسابي بار بيايد چون آنها مزه راه و كج و تخلف را چشيده اند .
ج) پرخاشگري و ستيز با خانواده :
فرد متخلف ، براي رهايي از عذاب وجدان و تسكين آلام و مشكلات خود ، گاهي دست به پرخاشگري و ستيز با خانواده مي زند بالاخص آنكه خانواده ، معترض به رفتار و كردار فرد باشند و او را سرزنش و نكوهش و يا طرد نمايند.
د) بداخلاقي و سوء رفتار :
بدخلقي و بدرفتاري يكي ديگر از آثار خانوادگي ناشي از تخلفات اداري است كه با درهم ريختن شخصيت روحي و رواني فرد حاصل مي شود .جواب سربالا دادن به ارباب رجوع – بي تفاوتي و اسائه ادب به همكاران و همسايه ها – گوشه گيري و انزواطلبي و رفتار بد و غيراخلاقي با خانواده هر كدام مي توانند آثاري باشند كه سازمان و فرد و جامعه را به خسران و زيان سوق دهند .

د) روابط عمومي و نقش آن در پيشگيري از فساد و تخلفات اداري :
مهمترين روشهاي پيشگيري از فساد و تخلفات اداري و نقش روابط عمومي ها را ميتوان به قرار زير برشمرد :
1- تقويت بنيانهاي مذهبي و اعتقادي كاركنان :
حقيقت اين است كه تقویت و حفظ دين و به عبارتي « دينداري » ميتواند بسياري از مشكلات فردي و سازماني ما را حل و فصل نمايد . متاسفانه وجود نهادهاي مختلف و با فعاليت موازي و يا بعضاً تعارضي در ادارات نيز به نظر ميرسد كه نتوانسته است گام بسيار موثري براي تقويت بنيان هاي مذهبي و اعتقادي كاركنان باشد . امروزه شاهد نهادهايي هستيم كه در فواصل زماني مختلف بعد از انقلاب و با توجيه هاي خاص خود بوجود آمده اند كه در غالب ادارات و دستگاههاي دولتي فعاليت مي نمايند اين نهادها عبارتند از : انجمن اسلامي – پايگاه بسيج – دفتر نمايندگي سازمان تبليغات اسلامي – ستاد اقامه نماز – ستاد امر به معروف و نهي از منكر ، دارالقرآن و روابط عمومي ها .
با نگاهي به ساختار و ماهيت فرهنگي ، عقيدتي و اجتماعي نهادهاي فوق ، ميتوان ترتيبي اتخاذ نمود كه ضمن ادغام، ايجاد وحدت رويه و رفع ناهماهنگيها ، صرفه جويي در هزينه ها و كارآيي بيشتر فعاليتها را شاهد باشیم . کارکنان دیندار و خداترس ، کمتر دچار فساد و تباهی میشوند. علي ايحال بايد براي دنيا و آخرت كارمندان ، كار عقيدتي مستمر و درست و حسابي و يك كاسه انجام داد تا انشاء ا... آثار و تبعات آن بتواند از بروز و پيدايش تخلفات اداري جلوگيري كند . روابط عمومي ميتواند در برهه هاي زماني مختلف و با برنامه ريزي هوشمندانه در مناسبتهاي مذهبي به گونه اي کار کند که بيشترين فضاي معنوي براي همکاران در راستاي تقويت بنيانهاي مذهبي آنان فراهم شود . برگزاري مسابقات عقيدتي ، چاپ و انتشار کتاب و جزوات مناسب مذهبي ، برگزاري تورهاي زيارتي و سياحتي ، تشويق دينداري ، توسعه و ترويج فرهنگ نماز جماعت اول وقت و... از جمله اين راهکارهاست.
2- ايجاد نظام شايسته سالاري در سازمان :
اگر در هر سازمان ، افراد بر اساس لياقت و شايستگي رشد و ارتقاء يابند واقعاً زندگي و حيات كاري افراد ، چقدر لذت بخش و با طراوت خواهد بود و بر عكس عدم وجود شايسته سالاري سبب پژمردگي ، سوء ظن ، نقاق و دشمني و فقدان انگيزه در ميان كاركنان ميگردد . بنابراين سازمانهاي ما بايد به سمتي بروند كه هر كس به آنچه كه حق و لياقت و شايستگي اوست برسد. از اين طريق ميتوان از پيدايش تخلفات جلوگيري كرد . روابط عمومي ميبايست از طريق شناسايي ، معرفي و تشويق افراد صلاحيت دار و شايسته ، مرجع مشورتي مهمي در اين زمينه براي مديريت و امور اداري سازمان باشد.
3- برخورد عقلايي با كاركنان بر اساس اصول علمي ، انساني و اسلامي :
انسان ، خليفه الله است در روي زمين و اگر با اين موجود پيچيده ، بر اساس كرامت انساني و آنچنان كه بايد و شايد و در شان و مرتبت اوست برخورد شود ، ميتوان بر بسياري از مشكلات فائق آمد و از حجم تخلفات اداري كاست، برخوردهاي احساسي،‌ قضاوتهاي عجولانه ، تصميم گيريهاي زود هنگام و نسنجيده و ... باعث مي شوند كه زمينه بروز تخلف مهيا شده و كاركنان در مقابل آن آسیب پذیر باشند. روابط عمومي ميبايست با بهره گيري از مطالعات تطبيقي ، زمينه برخورداري سازمان از دستورالعملهاي ويژه را در اين زمينه براي تقويت امور اداري و نظام برنامه ريزي جامع نيروي انساني در حد مقدورات فراهم نموده و انسانيت انسان و رسالت الهي او را در انجام كارها برجسته و تقويت نمايد .
4- دقت و توجه در پرداختها و پاداشها :
جالب است كه در اغلب ادارات ، مثلاً اضافه كار يكسان به پرسنل پرداخت ميشود در حاليكه كار و تلاش و زحمت افراد يكسان نيست . بنابراين بايستي از طريق منطقي كردن جريان پرداختها و پاداشهاي سازماني به فعاليت و وظيفه شناسي افراد ارج گذارد تا ميان كار كردن ، دلسوزي ، احساس مسئوليت و بيكاري ، بي تفاوتي و ... تمايز وجود داشته باشد . روابط عمومي ميبايست در زمينه دخل و خرج كاركنان بتواند گزارشات موثري را در اختيار مديريت سازمان قرار داده و نحوه عملكرد پرسنل را بر اساس سيستم هاي مربوطه مورد مشاوره قرار دهد .
5- بكارگيري دقيق و موثر سيستم تشويق و تنبيه :
بايد مرز بين خوب و بد ، كاركردن و كار نكردن ، وظيفه شناسي و بي مسئوليتي ، با به كارگيري دقيق و موثر سيستم تشويق و تنبيه مشخص شود . در اين صورت است كه تخلف جايي براي ابراز وجود پيدا نمي كند امروزه ، ملاحظه كاري ، بطور جدي دامنگير سازمانهاي ما شده است .
بدين معنا وقتي كه مي خواهيم فردي را تنبيه كنيم ، دقيق كه مي شويم ملاحظه مي شود اين فرد ضعيف است ، بدبخت است ، مستاجر است ، بچه مدرسه اي دارد و ... و لذا دلمان به حالش مي سوزد و ملاحظه او را مي كنيم و در مقابل فردي را كه خوب كار مي كند ، خوب تلاش مي كند و منشاء خدمات مفيد است نمي توانيم تشويق كنيم !؟! زيرا با الزامات و موانع قانوني مواجهيم ، از طرفي خودمان هم خيلي دنبال دردسر نمي خواهيم برويم ، چون با حرف و حديث ديگران روبرو مي شويم لذا كار را در جائي متوقف مي سازيم . روابط عمومي ها با توجه به ارتباطي كه با پرسنل و بدنه سازمان دارند نيك ميدانند كه در سازمان چه كساني دلسوزانه و بر اساس وظيفه عمل مينمايند و چه كساني منضبط و درست كار نميكنند . بنا براين لازم است كه در اين مورد شناخت خوبي به مديريت بدهند تا در تصميم گيريهاي مربوطه آنها را لحاظ نمايند .
6- ايجاد سيستم خود كنترلي در افراد از طريق تقويت وجدان حرفه اي :
وجدان، يگانه محكمه اي است كه احتياج به قاضي ندارد . اگر وجدان حرفه اي افراد را بتوانيم به عنوان يك سوپاپ اطمينان كه همواره در هنگام تخلف بتواند فرد را از انجام تخلف برحذر بدارد تقويم نماييم ميتوان اميدوار بود كه در سايه آن ، فرد ، سالم و سلامت مي ماند و نهايتاً گروه و جمع سالم خواهند بود . در اين حالت سيستم خود كنترلي يعني نظارت و كنترل بر اعمال و رفتار خويشتن بدون دخالت عامل خارجي امري بسيار نيكو و كارساز مي باشد . روابط عمومي ميتواند مرزهاي متعالي خدمت و ايثار و از خود گذشتگي را براي پرسنل تشريح و نسبت به نهادينه نمودن روحيه تعاون ، و كار براي رضاي خداوند و اينكه كار از يك تقدس و جايگاه خاصي برخوردار است را در فواصل مختلف زماني گوشزد نمايد .
7- برگزاري دوره هاي آموزشي لازم در جهت ارتقاء سطح دانش ، بينش و توانش افراد :
مسلم است كه آموزش ، ميتواند دنياي رفتار و تفكر ما را متحول ساخته و افق هاي جديدي را پيش روي ما بگشايد. در اثر آموزش ، فرد با روشها و راهكارهاي تازه و بهتر آشنا مي گردد و در سايه آن ميتوان بسياري از تخلفات را پيشگيري نمود . اگر فرض كنيم كه انجام تخلف اداري در اثر عدم آشنايي فرد با قوانين و مقررات و عرف و رويه اداري بوده است ، آموزش ميتواند سطح دانش ، بينش ، و طرز تفكر و نگرش فرد را تغيير داده و در نتيجه اميد به كاهش تخلفات اداري داشت . روابط عمومي ميتواند دوره هاي آموزشي مرتبط با ارتقاء عملكرد افراد را با همكاري واحد هاي مربوطه طراحي و به مورد اجراء گذارد . مثلا تمامي افراد سازمان به فراگيري اصول و فنون برقراري ارتباطات موثر نيازمند هستند . چرا كه ندانستن راز و رمز برقراري مطلوب ارتباطات خود ميتواند زمينه ساز تخلف و فساد و تعارض و در گيري با ديگران باشد .
8- مشاركت كاركنان در طرحها ، برنامه ها و تصميم گيريهاي سازماني :
دين مبين اسلام همچنان كه از آيات ، احاديث و منابع فقهي و ... ما بر مي آيد تاكيد بسياري بر امر مشاركت ، مشورت و شورا دارد . از اين رو شريك دانستن و نقش دادن كاركنان در برنامه ها و تصميم گيريها ميتواند هويت و شخصيتي به افراد ببخشد كه در نتيجه آن احساس تعلق فرد نسبت به سازمان افزايش يابد به اين صورت كه كاركنان، چون خود را متعلق و جزيي تاثيرگذار در سازمان مي بينند ، به ندرت به فكر تخلف و انجام آن مي افتند . قطعا حضور روابط عمومي در اين مورد بسيار موثر است . چراكه از طريق نقش دادن به افراد ، ايجاد بانكهاي اطلاعاتي ، ايجاد اتاقهاي فكر ، تشكيل گروههاي فكري يا در اصطلاح ، تينك تانكها ، روابط عمومي ميتواند عنصر مفيد و كارسازي براي سازمان باشد. اينكه افراد سازمان احساس نمايند كه مركزي براي ابراز وجود و عقيده و انديشه در سازمان موجود است به نام روابط عمومي ، خود قوت قلبي است براي مشاركت . و هنگامي كه سطح مشاركت كاركنان در سازمان بالا باشد ، ميزان دشمني و لجبازي و بيكاري پنهان آنها هم بالتبع كاهش ميابد و اين به نفع سازمان است.

9- چرخش شغلي افراد در پستها و موقعيتهاي مختلف كاري :
چرخش شغلي افراد در مشاغل مشابه ، علاوه براينكه آنان را با موقعيت و وضعيتهاي ديگر كاري آشنا ساخته و سطح مهارت و تبحر افراد را بالا مي برد ، باعث مي شود كه در اثر يكنواختي و يك جا نشيني و ... فرد كمتر براي ارتكاب تخلف اداري فرصت و امكان پيدا نمايد . روابط عمومي ميتواند به مديريت پيشنهاد دهد كه افراد سازمان غير از كاري كه انجام ميدهند چه استعدادهاي ديگري براي كار در قسمتهاي ديگر هم دارند و از آنها استفاده شده تا افراد در يك بخش يكه تاز ميدان نباشند .
10- ايجاد فضاي اعتماد و اطمينان ، تفاهم و همدلي و روابط انساني مطلوب و سازنده در ميان كاركنان :
سوء ظن ، منفي گرايي و بدبيني نسبت به ديگران و پيرامون خود ، عواقب ناخوشايندي را بدنبال دارد و در مقابل، تلاش در جهت ايجاد فضاي اعتماد و اطمينان ، تفاهم و همدلي و روابط انساني مطلوب و سازنده ميتواند بر طراوت و شادابي نيروها و تلطيف جو حاكم بر سازمان و پيشگيري از تخلفات مفيد و موثر باشد . كار روابط عمومي كار حكومت كردن بر دلها و قلب هاست . روابط عمومي ميتواند اشاعه دهنده جو تفاهم و اعتماد باشد . بدين طريق كه با برقراري رابطه عميق عاطفي با بخشها ، سنگ صبور آنها شده و مسائل و مشكلات سازماني را قبل از آنكه به درجه كشمكش و تخلف و تعارض برسد حل و فصل نمايد.
11- شناسايي نقاط قوت و ضعف كاركنان در ابعاد شخصيتي ، وظيفه اي و دانشي :
خويشتن شناسي و پيدا كردن معرفت نسبت به خصوصيات و ابعاد شخصيتي افراد مي تواند حائز نكات بسيار مثبتي باشد . مثلاً اگر بتوانيم افراد را از نظر علاقه مندي به مشاغل ، ويژگيهاي شخصيتي و سطح مهارت و دانش آنها طبقه بندي نموده و آنها را در پستهاي مناسب و منطبق با موارد مذكور بكار بگماريم ، خواهيم توانست علاوه بر كاهش مشكلات سازماني ، از سطح تخلفات اداري نيز بكاهيم . شناخت قوت و ضعف افراد ميتواند به مديران در ارزيابي كاركنان ، انتصاب ، پرداختها و ... كمك نمايد و از طرفي زمينه هاي شناخت علل ارتكاب به تخلف توسط فرد را براي مسئولين و مديران بشناساند . روابط عمومي ميبايست با ايجاد واحد هاي مدد كاري و مشاوره پرونده اي تحت عنوان پرونده سلامت كاركنان درست كرده و در آن هرگونه اختلالات شخصيتي پرسنل را كه ممكن است در انجام وظايف به سازمان آسيب برساند متذكر شود . قطعا داشتن چنين پرونده و سابقه اي از افراد راه را براي مديران در شناسايي و انتخاب افراد برا ي پستهاي سازماني هموار تر مينمايد كه خود در نهايت ميتواند عاملي باشد براي پيشگيري از تخلفات .
12- تلاش در جهت ايجاد و بسط عدالت اداري و رفع تبعيضها :
حقيقت آن است كه افراد از ظلم و تبعيض بيزارند ، فرق است بين خوب و بد ، كارمند شايسته و ناشايست ، اما در شرابط تقريباً مساوي ، تبعيض قائل شدن ميان افراد بايد توجيه محكم و قوي داشته باشد . شايد زمينه بروز و پيدايش بسياري از تخلفات اداري ، ظلم و تبعيضهاي موجود سازماني است چرا كه تحمل اينكه ديگري از مواهب و عنايات مديريت بهره مند باشد و فرد ديگر نه ، سخت و دشوار است . متاسفانه عده اي از مديران ، براي خود مقرب درگاه درست مي كنند و همان معدود افراد ، بيشتر مشمول الطاف مديريتي ميشوند !؟! . روابط عمومي بايد در فواصل زماني مختلف مواردي را كه ممكن است سبب بروز تبعيض و بي عدالتي در سازمان ميشود را متذكر گردد تا در نهايت پرسنل دچار سرخوردگي و دلسردي و بي تفاوتي نسبت به كار نشوند .
13- تقويت روحيه قانون گرايي :
گريز از قوانين و مقررات همواره موجب ضرر و زيان فردي و اجتماعي بوده و هست . از اين رو باستي روحيه قانون گرايي را در افراد از طريق ابزارهاي انگيزشي ، آموزشي و ... تقويت كرد . لذا لازم ميباشد سازمانها و دستگاههاي اداري ما نيز راهكارهاي تقويت قانون گرايي و حاكميت هر چه بيشتر قانون را بيش از پيش مورد توجه قرار دهند چرا كه پايبندي به قانون سد محكمي است در برابر هجوم وسوسه ها ، تخلفات و اعمال غير عقلايي و نفع شخصي و سودجويي افراد . روابط عمومي ميتواند مصاديق رعايت قانون در سازمان را تهيه و از طريق تهيه بروشورهاي آموزشي در اختيار كاركنان قرار دهد .
14 – خصوصی سازی و کوچک نمودن حجم دولت :
طبیعی است که تمرکز امکانات و اختیارات فراوان دولت میتواند زمینه بروز برخی سوء استفاده ها و فسادهای مالی و اداری را در پی داشته باشد . بنا بر این توجه به کاستن از حجم ، وسعت و پراکندگی بخشها و وظایف دولت در حوزه های مختلف ، واگذاری برخی مالکیت ها به مردم و بخش خصوصی خواهد توانست دولت را چابکتر و کارا مد تر جلوه دهد . نقش روابط عمومي ها در زمينه خصوصي سازي بيشتر به بحث اطلاع رساني به موقع و درست برميگردد. و لازم است چنانچه سازمان ذيربط قابليت خصوصي سازي از نظر قانوني را دارد ، روابط عمومي به خوبي گردش اطلاعات را بررسي و به گونه اي رفتار نمايد كه راه براي سودجويان و رانت خواران بسته و كار از سلامت لازم برخوردار باشد .
15 – بکار گیری تجربه موفق سایر کشورها :
قطعا سایر کشورها نیز اقدامات مفیدی را در این عرصه به انجام رسانده اند . فلذا با کمترین هزینه برای آزمون و خطا میتوان آن تجربه های موفق را بومی سازی و در سطح کشور پیاده کرد . روابط عمومي بدليل استفاده از دستاوردهاي ساير سازمانها در قالب هاي مختلف ميتواند خوراك لازم در اين زمينه را براي واحد ها و مديريت فراهم وبا تحليلهاي مناسب و كارشناسي نكات لازمه را ارائه دهد .
16- رعايت اخلاق حرفه اي :
در بسياري از مشاغل و حرفه ها ، يکسري دستور العمل ها ، کدهاي اخلاقي ، منشور اخلاقي و مفاهيمي از اين دست وجود دارند که هر کدام ، ا فراد و حوزه هاي مرتبط با خود را ملزم مينمايند تا آن اخلاقيات و کدها و الزامات حرفه اي را رعايت نمايند . مثلا در حرفه پزشکي سوگند نامه بقراط ، در حرفه حسابداري ، حسابداران قسم خورده ، در حرفه وکالت و قضاوت و... را ميتوان نام برد.
بنا براين هر کس در محيط کاري خويش چنانچه اخلاق حرفه اي مربوط به خود را رعايت نمايد تاثير بسزايي در کاهش يا پيشگيري از تخلفات خواهد داشت . روابط عمومي ميتواند اخلاق حرفه اي سازمان را در مكانهاي پر تردد نصب و در فواصل مختلف زماني با شيوه هاي مطلوب تبليغي و ترويجي و انگيزشي آنها را هر از چند گاه متذكر و ياد آور شود.

منابع و مآخذ :
1- لنگرودي ، محمدجعفر – ترمينولوژي حقوق – انتشارات گنج دانش – چاپ نهم 1377
2- ابن علي ، علي اكبر – مجموعه قوانين و مقررات استخدامي – سازمان معين ادارات چاپ اول 1377
3- هرسي ، پال و بلانچارد ، كنث – مديريت رفتار سازماني – ترجمه دكتر علي علاقه بند – انتشارات اميركبير سال 1365
4 – لغت نامه دهخدا
5 – سایتهای اینترنتی مرتبط با موضوع . جزوات در سي و تحقيقي نويسنده.
اميد است مقاله حاضر كه با شيوه اي كاربردي و بياني ساده و بدور از هرگونه اصطلاحات پيچيده و دشوار تنظيم شده توانسته باشد درحد بضاعت نويسنده حق مطلب و مقصود را ادا كرده باشد . « سخن كز دل برآيد، لاجرم بردل نشيند.»

نقش روابط عمومي در پيشگيري از فساد و تخلفات اداري

مطالب مشابه :

یکی از علل بروز تخلفات اداری عدم آشنایی و شناخت کافی کارمندان نسبت به قوانین است.

علل و عوامل بروز مفاسد اداری و نقش قانون در جهت پیشگیری از آن

آشنایی با حقوق اداری

تخلفات اداری

اختلاس و تخلفات مالی در سیستم بانکی ایران

فساد اقتصادي و چگونگي مبارزه با آن در فرايند توسعه اقتصادي (مقاله و پایان نامه های شهر گردو جیرنده)

فساد اداری و روشهای مؤثری مبارزه با آن

نقش روابط عمومي در پيشگيري از فساد و تخلفات اداري

فساد اداری در ایران