نحوه طرح درس نویسی روزانه

١
نحوه طرح درس نویسی
طراحی فعالیت هاي آموزشی
روش نگارش و تنظیم طرح درس روزانه
طرح درس روزانه شامل پیش بینی مجموعه فعالیت هایی است که معلم از پیش براي رسیدن به یک یا چند هدف آموزشی در یک جلسه
تدریس، تدارك می بیند. طرح درس جلسات آموزشی سبب می شود که معلم فعالیت هاي آموزشی را به ترتیب و یکی بعد از دیگري در مراحل
و زمانهاي مشخص و به شیوه اي منطقی اجرا کند و نتایج حاصل از آن را براي تدریس در مراحل بعدي آموزش، مورد استفاده قرار دهد. در واقع
طراحی هر جلسه آموزشی، سازماندهی و ارزیابی دائمی جریان فعالیت هاي یاددهی - یادگیري را سبب می شود.
در طول برنامه هاي آموزشی، گاهی، وقت و تلاش زیادي به دلیل تکراري بودن مطالب و فعالیتها به هدر می رود و یا حذف عمومی یا غیرعمدي
بعضی مطالب ضروري به دلیل کمبود وقت و یا فعالیت هاي بیهوده، به جریان آموزش آسیب می رساند. مهمترین کارکرد طراحی آموزشی آن
است که از تکرار مطالب بیهوده و حذف موارد ضروري جلوگیري می کند.
طرح درس جزئیات لازم براي آموزش یک یا چند درس در مورد یک موضوع را تعیین می کند. درسها ممکن است کوتاه و سی دقیقه اي باشند
و چند ساعت به طول بینجامد. محتوا، سن، بلوغ ذهنی و فعالیت هایی که دانش آموزان باید انجام دهند. از عواملی هستند که مدت زمان
تدریس را مشخص می سازند البته بدون نوشتن و تدوین برنامه و طرح درس هم می توان کلاس درس اداره کرد؛ اما اگر معلم می خواهد از
کارآیی مؤثر در فرآیند تدریس برخوردار باشد. باید طرح درس خود را دقیقاً تنظیم نماید. در تنظیم طرح درس، اهداف رفتاري، انتخاب محتوا و
فعالیت هاي آموزشی باید در هسته مرکزي آن قرار گیرند.
از فواید توجه به سازه هاي فوق در فرآیند طراحی، موارد زیر را می توان نام برد:
-1 به معلمان در فرآیند تدریس کمک می کند.
-2 براي انتخاب مواد آموزشی، بسیار مفید می باشد.
-3 در تعیین تکالیف درسی تک تک دانش آموزان مؤثر است.
-4 براي انتخاب و ساختن سؤالهاي ارزشیابی، ارزشمند هستند.
-5 در خلاصه کردن و اعلام نتایج ارزشیابی به معلم کمک می کند.
-6 در "خود ارزیابی" دانش آموزان عامل بسیار مفیدي است.
-7 دانش آموزان را به یاد گیرندگانی خودکفا تبدیل می کند.
علاوه بر موارد فوق، دلایل مختلفی براي اثبات لزوم تهیه طرح درس وجود دارد. یک طرح درس خوب نوشته شده معلم را قادر می سازد که در
طول دوره ي آموزشی خود به دقت در مورد همه چیز فکر کند. در تنظیم و انتخاب منابع مورد نیاز کمک بزرگی محسوب می شود و می تواند
معلم را در زمینه هاي زیر یاري دهد:
-1 انگیزه هاي لازم را ایجاد کند.
-2 بر قسمتهاي مختلف درس از جمله تجارب یادگیري دانش آموزان به نحو مطلوب تأکید کند.
-3 اطمینان دهد که کلیه اطلاعات مورد نیاز دانش آموزان در درس گنجانده شده است.
-4 امکان استفاده از وسایل آموزشی را فراهم می سازد.
-5 طرح سؤالهاي مناسب را پیش بینی می کند.
-6 تدریس معلم براساس برنامه اي منظم و از پیش تعیین شده انجام می شود.
معلمان کارآمد معمولاً تلاش می کنند طرح درس، دقیق با جزئیات کامل بنویسند و براساس آن فعالیت هاي آموزشی را دنبال می کنند .البته
گاهی می توان از طرح درسهایی که معلمان با تجربه نوشته اند استفاده کرد؛ اما بهتر است معلمان طرح درسهاي مورد نظر را خود شخصاً تنظیم
نمایند و در طول دوره هاي آموزشی همواره به اصلاح و تکمیل آن بپردازند. طرح درس به دلیل این که مراحل تدریس را مشخص می کند،
راهنماي معلم در فرآیند تدریس است.
٢
یک طرح درس شامل فهرستی است که در هر ستون آن یکی از مراحل تدریس به شرح زیر نوشته می شود:
-1 هریک از واحدها و یا درسها و زمانی که باید صرف آن شود.
-2 فعالیت هایی که دانش آموزان باید در آن درس یا واحد یادگیري انجام دهند.
-3 مطالبی که باید به وسیله ي معلم به دانش آموزان ارائه شود.
-4 نکات کلیدي موجود در محتواي کتاب درسی یا سایر منابع مورد استفاده ي دانش آموزان مشخص می شود.
-5 وسایل یا فعالیت هاي آموزشی مانند فیلمها، بازدیدهاي علمی ... و همچنین فعالیت هاي مربوط به ارزشیابی دانش آموزان را مشخص می
کند.
مراحل نگارش و تنظیم طرح درس روزانه
رعایت مراحل و نکات زیر براي تدوین یک طرح درس خوب لازم و ضروري است:
- 1 موضوع یا عنوان درس
چگونه » : بگذاریم، عنوان گویایی نیست، بلکه بهتر است بنویسیم « دماسنج « عنوان درس باید به طور دقیق نوشته شود؛ مثلاً اگر عنوان درس را
معلم هر اندازه به تجزیه و تحلیل موضوعات مسلط باشد بهتر می تواند .« طریقه ي استفاده از دماسنجها » یا « می توان از دماسنج استفاده کرد
براي آن، عنوان مناسب انتخاب کند.
-2 تعیین و نگارش عناوین فرعی یا رئوس مطالب
پس از تعیین و نوشتن موضوع درس، طراح باید عناوین فرعی موضوع درس را مشخص سازد، ترتیب و توالی مناسب عناوین فرعی همواره باید
مورد توجه قرار گیرد. عناوین فرعی، بهترین راهنماي نگارش هدفهاي جزئی است؛ زیرا براساس هر عنوان فرعی می توان یک هدف جزئی
نوشت.
-3 نوشتن هدف کلی درس
نوشتن هدف کلی یک جلسه تدریس، همانند هدف کلی یک دوره ي آموزشی است؛ اما در قالب یک موضوع محدود، تحقق مجموع هدفهاي کلی
جلسات باید موجب تحقیق اهداف کلی دوره شوند. به عبارت دیگر اهداف کلی هر جلسه ي تدریس، عناصر یا مراحل رسیدن به اهداف کلی
دوره را مشخص می کنند. در نوشتن هدف کلی هر جلسه نیز معمولاً از افعال کلی استفاده می شود. ذکر شرایط و معیار در این نوع از اهداف
ضرورتی ندارد.
-4 نگارش و تنظیم هدفهاي جزئی درس
ساده ترین راه نوشتن اهداف جزئی یک درس، این است که براساس هر موضوع فرعی یک هدف جزئی نوشته شود. ماهیت اهداف جزئی همانند
هدف کلی درس است؛ اما در قالب موضوعی ریزتر و محدودتر. به عبارت دیگر، هدفهاي جزئی درس، اهداف زیرمجموعه هدف کلی درس می
باشند. دقت در نوشتن اهداف جزئی و تنظیم درست توالی آن، می تواند موجب نظم بیشتر فعالیت هاي آموزشی شود و در نهایت، تحقق هدف
کلی را تضمین نماید.
-5 نگارش و تنظیم هدفهاي رفتاري درس
پس از نوشتن هدفهاي جزئی، طراح باید هدفهاي جزئی را تبدیل به هدفهاي رفتاري نماید. هدفهاي رفتاري هر جلسه تدریس باید با توجه به
شرایط، ضوابط و امکانات متناسب با سطوح مختلف حیطه هاي یادگیري تنظیم شود. سپس براساس سلسله مراتب از آسان به مشکل و یا به
صورت پیش نیاز و پس نیاز مرتب گردد. در هدفهاي رفتاري: عملکرد (نوع رفتار)، شرایط و معیار دقیقاً باید مشخص شود.
٣
-6 تعیین رفتار ورودي دانش آموزان
پس از نوشتن هدفهاي رفتاري درس، رفتار ورودي دانش آموزان یا پیش نیازهاي تحقق هدفهاي رفتاري باید مشحص شوند. گروهی معتقدند که
ابتدا باید رفتارهاي ورودي دانش آموزان در بررسی، مشخص و سپس هدفهاي رفتاري نوشته شوند.
چنین رویکردي در نظامها یا دوره هایی صادق است که محتوا و کتاب مشخصی ارائه نشده باشد و معلم کاملاً در انتخاب و سازماندهی مطالب
درسی آزاد باشد. در نظام آموزشی ایران به دلیل متمرکز بودن، اجراي چنین پیشنهادي تقریباً غیرممکن است.
-7 ارزشیابی تشخیصی
اغلب سؤال می شود که معلمان چگونه می توانند اطلاعات پیش نیاز یا رفتار ورودي دانش آموزان را تشخیص دهند؟ این امر توسط ارزشیابی
تشخیصی ممکن می باشد .
معلم بر اساس تخصص و مهارتی که دارد باید ابتدا رفتار ورودي را پیش بینی کند و سپس براساس دانش پیش نیاز درس مورد تدریس،
سؤالهایی طرح نماید. سؤالهاي طرح شده باید در ستون ارزشیابی طرح درس نوشته شود. این سؤالها قبل از تدریس باید از دانش آموزان پرسیده
شوند، تا وجود یا عدم وجود پیش نیاز مشخص شود. در صورت عدم تسلط دانش آموزان بر پیش نیاز درس مورد تدریس، مخصوصاً زمانی که
موضوع درس با موضوعات قبلی و بعدي ارتباط تسلسلی داشته باشد، حتماً باید رفتار ورودي ترمیم گردد.
-8 نگارش مراحل اجراي تدریس
در آموزشهاي مستقیم تنظیم نحوه ي ارائه محتوا به ترتیب اهمیت به چند مرحله به شرح زیر تقسیم می شود:
الف- مرحله ي آمادگی
مرحله ي آمادگی خود، شامل قسمتهاي زیر می باشد:
-آمادگی معلم
بدیهی است براي انجام هر کاري باید آمادگی داشت. موضوع تدریس نیز نمی تواند از این قاعده مستثنی باشد. معلم باید پیش بینی کند که در
کلاس درس چه فعالیتی را می خواهد انجام دهد و چگونه می خواهد کلاس را شروع کند؟ چگونه می خواهد در کلاس درس انگیزه ایجاد کند و
این انگیزه را تا پایان کلاس استمرار بخشد و سرانجام چگونه می خواهد کلاس را به پایان برساند؟
-آمادگی دانش آموزان
اگر دانش آموزي به درس معلم توجه نکند و در اجراي فعالیت هاي آموزشی با او همکاري ننماید، عمل تدریس به مفهوم واقعی آن، صورت
نخواهد گرفت. توجه دانش آموزان و همکاري آنها مستلزم آماده شدن براي فعالیت است. تجربه نشان داده است که در آغاز ورود به کلاس، اغلب
دانش آموزان هنوز متوجه مسائلی هستند که قبل از آمدن به کلاس افکار آنها را به خود مشغول داشته است. در شروع کلاس، معلم موظّف است
توجه و افکار دانش آموزان را به طور جدي متوجه کلاس و فعالیت هاي مورد نظر نماید. معلمان با تجربه در این مرحله از روشهاي مختلفی
استفاده می کنند.
علاوه بر موارد ذکر شده، معلم باید قبل از ورود دانش آموزان به کلاس درس مجموعه وسایل آموزشی مورد نیاز را در کلاس آماده نماید. چنانچه
در کاربرد بعضی از وسایل مهارت چندانی نداشته باشد، باید قبل از رفتن به کلاس و به کارگیري وسایل در حضور دانش آموزان، تمرین لازم را
انجام دهد تا مهارت مورد نظر را کسب نماید. معلم نه تنها باید وسایلی را که خود براي تدریس لازم دارد آماده کند، بلکه باید وسایلی را که
دانش آموزان براي کسب تجارب و انجام دادن تمرین بدان نیازمندند، نیز تهیه کرده، در اختیار آنان قرار دهد.
ب- مرحله معرفی و بیان هدفهاي صریح آموزشی
معلم پس از جلب توجه دانش آموزان، باید موضوع درس و اهداف آنها را به دانش آموزان معرفی کند. معرفی درس و اهداف آن باید به گونه اي
صورت گیرد که متناسب با ساختار شناختی دانش آموزان باشد.
معرفی درس و هدفهاي رفتاري آن، دانش آموزان را براي آشنایی با تجارب یادگیري و سعی در دستیابی به آنها آماده می سازد. معلم باید
انتظارات خود را از دانش آموزان، بسیار ساده، روشن و مشخص بیان کند. زمان اختصاص داده شده براي معرفی درس نباید بیش از 3 تا 5
دقیقه وقت کلاس را بگیرد
٤
ج- مرحله ي ارائه درس
در مرحله ي ارائه درس، محتواي مورد آموزش باید دقیقاً مشخص شود. از روشهایی چون سخنرانی، بحث گروهی، نمایش تصاویر، پرسش و
پاسخ و ... به عنوان روشهایی که براي آموزش هر قسمت لازم است، استفاده شود. معلم باید اطمینان حاصل کند که بخشهاي مختلف محتوا با
یک روال منطقی ارائه خواهد شد و هیچ نکته نامفهومی در میان مطالب ارائه شده وجود نخواهد داشت. زمان لازم براي هر قسمت به طور دقیق
مشخص شود. ارائه محتوا در حقیقت قسمت اصلی کار تدریس و شامل دو عامل جدا ناشدنی است:
-1 سازماندهی کلیه محتواي درس و توالی آنها باید رعایت شود.
-2 روش آموزش قسمتهاي مختلف مشخص شود.
به طور مثال معلم باید حداقل نکات زیر را پیش بینی کند:
الف) سؤالهایی که باید پرسیده شوند.
ب) در هنگام بحث دلایل لازم پیش بینی شود.
ج) در حدود 5 تا 10 دقیق فیلم نشان داده شود.
د) پس از نمایش فیلم، موضوع مورد بحث قرار گیرد.
معلم باید پیش بینی کند که منظور از سؤال چیست؟ آیا فقط براي جلب توجه دانش آموزان است و نیازي به پاسخ ندارد؟ پاسخ دادن به سؤالها
بر عهده ي چه کسی است؟ معلم یا دانش آموزان؟ آیا سؤال بر روي نکات اصلی درس تأکید دارد؟ آیا سؤال ایجاد انگیزه می کند؟ آیا سؤالها
سبب مؤثر شدن تدریس و جلب توجه دانش آموزان خواهد شد؟ آیا سؤال به سنجش درك و فهم دانش آموزان کمک می کند؟ آیا سؤال، توجه
دانش آموزان را به مفاهیم، اصول خاص و مورد نظر جلب می نماید؟
سؤالها باید زمینه ي بحث و گفتگو را در کلاس درس فراهم سازند و بین معلم و دانش آموزان ارتباط برقرار کنند. به بیان دیگر، سؤال باید سبب
شناخت بهتر و ایجاد قدرت تجزیه و تحلیل، ترکیب، ارزیابی، نتیجه گیري و تعمیم در دانش آموزان شود.
مقدمه در ارائه محتوا بسیار مهم است. یک مقدمه خوب می تواند توجه دانش آموزان را جلب کند و علاقه ي آنها را به ادامه درس برانگیزد.
مقدمه خوب شامل مطالب زیر است:
-1 درس در چه موردي صحبت می کند؟
-2 کجا و در چه زمانی دانش آموزان می توانند از آنچه در این درس می آموزند، استفاده کنند؟
-3 چگونه باید مطالعه کنند و مفاهیم را بیاموزند؟
-4 بازنگري مختصري از آنچه در درسهاي قبلی مرتبط با موضوع آموخته اند.
تکرار مطالب پیش نیاز معمولاً براي مؤثر کردن تدریس لازم است؛ اما لازم نیست همیشه از یک روش براي یادآوري رفتار ورودي استفاده کنیم.
معلم باید روي نکات کلیدي رفتار ورودي تأکید کند تا درس جدید راحت تر و قابل فهم تر شود. این تکرار نباید طولانی باشد.
د- مرحله ي خلاصه کردن و نتیجه گیري
براي تثبیت مطالب ارائه شده در ذهن دانش آموزان، لازم است درس ارائه شده به طور خلاصه جمع بندي و نتیجه گیري شود. تلخیص و جمع
بندي، مفاهیم از دست داده شده در طول آموزش را براي دانش آموزان روشن می کند بهتر است تلخیص و نتیجه گیري توسط خود دانش
آموزان انجام شود و معلم اظهار نظر نهایی را ارائه نماید.
ه- مرحله ي ارزشیابی
بعد از ارائه محتوا و جمع بندي و نتیجه گیري، لازم است معلم از چگونگی تحقق اهداف، آگاه شود. اگرچه این عمل ممکن است در طول فعالیت
هاي آموزشی به طور ضمنی انجام شود؛ اما ضرورت دارد معلم پس از پایان ارائه محتوا، با مقایسه سطح مهارتی که انتظار دارد دانش آموزان به
آن برسند و آنچه دانش آموزان عملاً به آن رسیده اند، میزان یادگیري دانش آموزان و مؤثر بودن روش تدریس خود را ارزشیابی کند.
زمان ارزشیابی، بستگی به مدت زمان تدریس دارد؛ اما این مرحله نباید زیاد وقت کلاس را بگیرد. به طور متعادل می توان ده دقیقه براي این
کار در نظر گرفت. سؤالهاي مرحله ي ارزشیابی باید بر اساس هدفهاي رفتاري درس طرح شوند.
٥
و- مرحله ي تعیین فعالیت هاي تکمیلی
معلم می تواند براي تقویت مطالب آموخته شده در کلاس و ارتباط آن با زندگی واقعی دانش آموزان فعالیت هایی را در خارج از کلاس پیش
بینی کند. این تکالیف، بخشی از مطالعات مربوط به درس محسوب می شوند. معلم باید این نوع فعالیتها را دقیقاًً پیش بینی کند و در اختیار
دانش آموزان قرار دهد. معرفی منابع مطالعه یا فعالیت مانند: کتاب، مقالات جدید، فیلم و ... به دانش آموزان علاقمند فرصت می دهد تا
اطلاعات خود را با مطالعه و استفاده از این امکانات افزایش دهند.
اگر معلم انتظار داشته باشد که وظایف و فعالیت هاي تکمیلی خارج از کلاس، طبق اصول و قواعد خاصی انجام شود، باید اصولی را که در ذهن
دارد به طور واضح و دقیق به دانش آموزان اعلام کند. اگر این اصول، به صورت شفاهی از طرف معلم اعلام شود، ممکن است دانش آموزان به آن
توجه نکنند .بنابراین بهتر است اصول و معیارها به تفصیل به صورت کتبی و در صورت امکان همراه با مثال در اختیار دانش آموزان قرار داده
شود. چنین کارکردي در وقت کلاس صرفه جویی کرده و به دانش آموزانی که غیبت دارند و یا در فاصله ي اعلام فعالیت هاي تکمیلی تا زمان
انجام آن بعضی از اصول را فراموش می کنند، کمک می کند.
در اکثر مواقع، معلم تکالیف خواندنی، یا انجام فعالیت در خانه را زمانی ارائه می دهد که زنگ خورده است و دانش آموزان با عجله، مشغول ترك
کلاس هستند. اگر دادن تکالیف در روند یادگیري دانش آموزان اهمیت دارد، باید بیش از این به آن توجه شود، یکی از بهترین شیوه هاي تعیین
فعالیت هاي تکمیلی (تکالیف خارج از کلاس) به دانش آموزان ارائه راهنماي از قبل تنظیم شده است. اینکه راهنماي تعیین تکالیف به چه
صورتی نوشته شود و چه امکاناتی در خارج از کلاس درس فراهم گردد، به موقعیت آموزشی و نوع درس بستگی دارد.
در زیر یک نمونه از راهنماي فعالیت هاي تکمیلی دانش آموزان آورده شده است:
- مقدمه
- اهمیت موضوع
- تکالیف و تاریخ ارائه آنها
- مطالعات و مطالبی که باید خوانده شوند.
- مسائلی که باید حل شوند.
-گزارشهایی که باید نوشته شوند.
- آزمایشهایی که باید انجام شوند.
- سؤالهایی که دانش آموزان باید با مطالعه ي شخصی به آنها پاسخ گویند.
یکی از انواع تکالیفی که بسیار مفید و ارزشمند است، کاربرد فعالیت هاي آموزشی در خارج از کلاس درس می باشد. کاربرد مفاهیم آموخته
شده زمانی امکان پذیر است که مطالب آموخته شده به طور ذهنی و عملی در کلاس تمرین شود. اگر دانش آموزي مطالب عرضه شده در کلاس
درس را بفهمد و آن را به طور ذهنی تحلیل کند و در موقعیت شبیه سازي شده به کار گیرد، می توان انتظار داشت که بتواند آن را در خارج از
کلاس و در موقعیت حقیقی نیز به کار گیرد. کاربرد مفاهیم، سبب می شود که دانش آموزان بتوانند از مفاهیم آموخته شده در فرآیند استفاده
کنند
روش نگارش و تنظیم طرح درس
طرح درس، عبارت است از تقسیم محتواي یک ماده ي درسی در یک دوره معین به مراحل و گامهاي مناسب و مشخص براساس هدف و نتایج
آموزش. براي تهیه و تنظیم طرح درس معلم باید در ابتداي هر سال تحصیلی براساس اصول معین بین هدفهاي آموزشی و برنامه هفتگی،
ترتیبی اتخاذ کند که مجموعه فعالیت هاي آموزشی به موقع، بدون وقفه در طول یک ترم یا سال تحصیلی اجرا شود. براي تحقق چنین
مقاصدي طراحی و تنظیم یک جدول زمانی می تواند بسیار مفید و مؤثر باشد؛ زیرا هنگامی می توان منظم و مؤثر، در فرآیند آموزش به جلو گام
برداشت که برنامه ها و فعالیت هاي آموزشی به تناسب زمان مورد نظر، ساختاري منظم داشته باشند .اگر معلمی طول دوره ي آموزشی را با
٦
توجه به مجموعه ي شرایط، به جلسات مفید آموزشی تقسیم نکند و فعالیت هاي آموزشی هر جلسه را براساس اهداف تنظیم ننماید، هرگز نمی
تواند انتظار کارآیی مؤثر از تدریس خود و حداکثر یادگیري از دانش آموزان خود داشته باشد. معلم باید کلیه فعالیت هاي طول دوره را به صورت
یک جدول زمان بندي شده با درج عنوان اصلی و هدف کلی هر جلسه به انضمام تاریخ ارزشیابی تشخیصی، تکوینی و پایانی تهیه و به دانش
آموزان قبل از شروع و آغاز فعالیت ارائه نماید. آشنایی دانش آموزان از مجموعه فعالیت هاي طول سال به تفکیک جلسات و همفکري آنان با
معلم می تواند اثربخشی تدریس معلم و انگیزه ي یادگیري دانش آموزان را دو چندان کند. براي تنظیم چنین جدولی می توان مراحل زیر را به
ترتیب طی کرد:
گام اول:
تقویم طرح را باید براي یک ترم یا یک سال تحصیلی با محاسبه ي تعداد هفته ها، روزها و ساعتهایی که در طول سال تحصیلی براي تدریس
درس مورد نظر پیش بینی شده است محاسبه و تنظیم کرد.
گام دوم:
پس از مشخص شدن زمان خالص تدریس، محتواي درس یا عناوین مورد تدریس را نه برحسب کمیت، بلکه برحسب اهمیت و کیفیت مطالب و
تحقق هدفهاي آموزشی بر کل ساعات و جلسات تقسیم کرد. براي انجام چنین کاري، لازم است ابتدا محتواي درس یا عناوین مورد تدریس و
سایر فعالیت هاي آموزشی با احتساب فرصت لازم براي تمرین محاسبه شود و سپس محتواي فصلها و مباحث و سایر فعالیت هاي در نظر گرفته
شده در طول سال، به واحدهاي کوچکتر درسی یا محتواي متناسب با تک تک جلسات تقسیم گردد.
گام سوم:
هدف کلی هر جلسه باید با توجه به عنوان درس، دقیقاً مشخص شود. نوشتن هدفهاي رفتاري در این جدول، ضرورتی ندارد. در نوشتن هدفهاي
هر جلسه علاوه بر عنوان درس، معلم باید با توجه به قابلیتها و فعالیت هاي مورد نظر و محتواي درس، هدف کلی هر جلسه را با زبانی روشن و
قابل فهم براي دانش آموزان بنویسد.
گام چهارم:
پس از تعیین هدف کلی هر جلسه، لازم است معلم فعالیت هاي تکمیلی دانش آموزان را که براي تقویت یادگیري آنها لازم است و فرصت کافی
براي انجام آنها در کلاس درس وجود ندارد پیش بینی نماید. پیش بینی این نوع فعالیتها و حتی امکانات و وسایل لازم براي انجام چنین
تکالیفی باید دقیقاً مشخص شده باشد؛ مثلاً دقیقاً معین شود چه بخشی از چه کتابی مطالعه و یا تمرینهاي چه بخشی از کتاب درسی حل شود
یا چه گزارشی با توجه به چه امکاناتی باید تهیه و نوشته شود. فعالیت هاي تکمیلی باید مکمل فعالیت هاي کلاس و تقویت کننده ي کیفیت
یادگیري دانش آموزان شود. از ارائه فعالیت هاي تکمیلی خسته کننده، بی ربط با موضوع و نامتناسب با زمان، جداً خودداري شود.
ضمناً در طرح درس ترمی یا سالانه (جدول زمان بندي شده ي تدریس)، جلساتی را نیز می توان به تناسب موقعیت و زمان تدریس به شناخت
دانش آموزان، اجراي ارزشیابی تشخیصی و تکوینی و پایانی و مرور درسهاي گذشته که پیش نیاز درس جدید می باشند و ترمیم کمبودهاي
مشخص شده در ارزشیابی تشخیصی اختصاص داد.
معلمان و طراحان گرانقدر باید به این مسأله توجه داشته باشند که طرح درس، شرح مفصل و سناریوي تدریس نیست، بلکه چارچوب پیش بینی
شده اي است که معلم باید براساس آن فعالیت هاي آموزشی را در کلاس درس دنبال کند. تدریس بدون برنامه اي از قبل طراحی شده، کاري
کورکورانه و طراحی بدون اجرا، فعالیتی بی ثمر است که تنها زینت بخش صفحات کاغذ خواهد بود.
تفاوت بین معلم متخصص با تجربه و کارآمد و معلم غیر متخصص و بدون تجربه، این است که معلم متخصص با تجربه قبل از آموزش، در زمینه
فعالیت هاي آموزشی می اندیشد و عناصر دخیل و تأثیر بر آن را مورد بررسی قرار می دهد و سعی می کند که از مجموعه امکانات در فرآیند
یاددهی – یادگیري، بهره گیري مناسب داشته باشد؛ اما معلم غیرمتخصص و بی تجربه بدون اندیشیدن به نتایج و فرآیند فعالیت و بهره جویی
بهینه از امکانات، شروع به تدریس می کند.
٧
طرح درس، راهنماي معلم و چارچوبی منظم و سازماندهی شده براي رخدادهاي آموزشی است. در یک طرح درس خوب تنظیم شده، حداقل
باید عناصر و سازه هایی همچون: موضوع درس، رئوس مطالب یا عناوین فرعی درس، هدف کلی، اهداف جزئی و رفتاري، رفتار ورودي دانش
آموزان، ارزشیابی تشخیصی، فعالیت آموزشی، روش تدریس، وسایل آموزشی مورد نیاز، شیوه ي ارزشیابی پایانی و فعالیت تکمیلی مورد بررسی و
توجه قرار گیرند. طرح درس باید به گونه اي تنظیم شود که حتی معلم مبتدي، بتواند با یک نگاه فعالیت هاي آموزشی خود را در کلاس درس
دنبال کند.
توجه به نکات زیر می تواند در غنی سازي عمل طراحی و فعالیت هاي یاددهی - یادگیري مؤثر باشد:
-1 هدف کلی:
هدف کلی قابلیت و مهارتی است که دانش آموز باید در پایان یک فعالیت آموزشی از خود نشان دهد. این قابلیت یا مهارت، باید در یک جمله و
به صورت کلی بیان شود .بنابراین، از ذکر مسائل جزئی و ریز در هنگام نوشتن آن پرهیز شود؛ زیرا بعداً هدف کلی به هدفهاي زیرمجموعه و
ریزتر تحت عنوان هدفهاي جزئی تجزیه خواهد شد
-2 در نوشتن اهداف رفتاري بهتر است به نکات زیر توجه شود:
الف- هدفهاي رفتاري، قابلیتها و مهارتهاي قابل مشاهده و اندازه گیري هستند که دانش آموزان باید در فرآیند آموزش و پایان یک فعالیت
آموزشی از خود نشان دهند. هرگز نباید هدفهاي رفتاري را به صورت سؤال نوشت. سؤال، وسیله اي است براي سنجش تحقق یا عدم تحقق
هدفهاي رفتاري .
ب - رفتارگرایان معتقدند که هدف رفتاري باید داراي سه ویژگی باشد:
-1 نوع رفتار دقیقاً مشخص باشد.
-2 شرایط انجام رفتار دقیقاً مشخص باشد.
-3 معیار یا درجه رفتار دقیقاً معین شده باشد .
در این دو هدف مشخص .« چند تن از فارسی سرایان برون مرزي را نام ببرد » یا .« حوزه ي گسترش زبان فارسی را توضیح دهد » : مثلاً دراهداف
نشده است که چقدر توضیح دهد، و یا چند تن را نام ببرد .آیا یک سطر، دو سطر یا ده سطر؟! و یا در هدف دوم، یک، دو یا ده نفر؟ معیار دقیقاً
باید مشخص شود. هر اندازه معیار هدفهاي رفتاري مشخص تر باشد، ارزشیابی و قضاوت معلم در مورد یادگیري دانش آموزان و تحقق اهداف
مورد نظر دقیق تر و معتبرتر خواهد بود .
ج- طراح، معمولاً باید به طور منظم با توجه به سلسله مراتب اهداف، براي هر هدف جزئی یک یا چند هدف رفتاري بنویسد. طراحان عزیز باید
توجه کنند که ؛ پس از نوشتن اهداف جزئی و رفتاري، باید با توجه به سلسله مراتب کلیه اهداف را منظم و مرتب کنند.
د- احساس یا نگرش را نمی توان با کلمات بیان شده ارزیابی کرد. چنان که با تعریف یا ذکر مفاهیم اخلاقی نمی توان اخلاق فرد را سنجید.
-4 طراح به جاي پیش بینی پیشنیاز درس یا رفتار ورودي دانش آموزان، یعنی آن قسمت از دانش و دانسته هاي قبلی دانش آموزان که براي
فهم درس جدید ضرورت دارند. نباید به بیان اهداف یا نتایج یادگیري درس جدید بپردازد .
-5 ارزشیابی تشخیصی یعنی سنجش رفتار ورودي دانش آموزان. بنابراین سؤالها در ارزشیابی تشخیصی باید از رفتار ورودي پیش نیاز درس
طرح شوند، نه از درس جدید. در صورت تشخیص ضعف مفاهیم پیش نیاز، قبل از شروع آموزش درس جدید، معلم باید ابتدا مفاهیم پیش نیاز را
ترمیم کند، مخصوصاً در دروسی که مفاهیم با هم ارتباط تسلسلی دارند .
-6 در قسمت ارزشیابی پایانی، طراح باید نوع و روش ارزشیابی را مشخص کند، پس از مشخص کردن نحوه ي ارزشیابی، سؤالهاي خود را
براساس هدفهاي رفتاري در این قسمت بنویسد. سؤالها نباید خارج از اهداف مورد نظر طرح شوند؛ زیرا ارزشیابی پایانی یک درس به این منظور
فعالیت » ، پیش بینی و نوشته می شود که مجري یا معلم می خواهد از میزان تحقق اهداف در نظر گرفته شده، آگاه شود و براساس نکات ضعف
خارج از کلاس درس را براي دانش آموزان مشخص نماي « تکالیف » یا « هاي تکمیلی
-7 همیشه الزامی نیست که طرح درس به صورت جدول تنظیم شود؛ اما توجه به سازه هاي اصلی یک طرح و سازماندهی منظم آن از اصولی
است که طراح همیشه باید در هسته مرکزي تهیه و تنظیم طرح درس قرار دهد. طراح نباید در اولین گام طراحی خود وسایل مورد نیاز را مطرح
سازد، زیرا وسایل آموزشی زمانی قابل انتخاب هستند که موضوع درس، اهداف و فعالیت هاي آموزشی دقیقاً مشخص شده باشند .
-8 بسیاري از معلمان در فرآیند طراحی تفاوت بین طرح درس و سناریوي تدریس را نمی دانند. طرح درس چهارچوب پیش بینی شده اي است
که با توجه به زمان و امکانات موجود، براي اجرا و بهبود کیفیت آموزشی ترسیم می گردد. در حالی که سناریو و توضیح و تشریح به صحنه هاي
٨
اجرا می پردازد و مفصل تر از طرح درس می باشد. معمولاً معلمان خوب و با تجربه پس از تهیه و تنظیم طرح درس، به نوشتن سناریوي تدریس
خود در فرآیند اجرا می پردازند.
-9 باید توجه شود وقتی تکالیف و تمرینهاي خارج از کلاس ارزشمند هستند، که معلم تک تک تکالیف دانش آموزان را بررسی نماید و به
چگونگی انجام آنها به صورت کتبی بازخورد نشان دهد. نگاه کردن به تکالیف و یا احیاناً خط کشیدن بر روي آنها، هرگز بررسی تکالیف محسوب
نمی شود. در صورت وقوع چنین وقوع چنین حادثه اي، دانش آموزان در می یابند که معلمان هرگز فرصت بررسی تکالیف را ندارند، در نتیجه در
انجام آن دقت به خرج نمی دهند.
درس جدید باشد؛ زیرا اگر مفاهیم آن آموخته نشده باشد، « پیش نیاز » یا « رفتار ورودي » -10 مرور درس قبل زمانی الزامی است که درس قبل
ارزشیابی » و « تعیین رفتار ورودي » فهم درس جدید با مشکل روبرو خواهد شد. بنابراین به جاي مرور درس قبل، طراح بهتر است عنوان
را مطرح سازد. حال چه این رفتار ورودي درس قبلی باشد یا مطالب آموخته شده ي دانش آموز در سالهاي گذشته. « تشخیصی
-11 معلمان عزیز، باید توجه کنند که در فرآیند آموزش چیزي به عنوان وسایل کمک آموزشی نداریم. وسایل مورد نیز، وسایل آموزشی
که معمولاً حاوي یا حامل پیامهاي آموزشی می باشند. اگر در محیط آموزشی نباشند و در فرآیند فعالیت هاي ،(Instrucional Media)
آموزشی به کار گرفته نشود، آموزشی صورت نخواهد گرفت، به عبارت دیگر وسایل آموزشی به مجموعه ي امکاناتی اطلاق می شود که شرایطی
را به وجود می آورند تا تحت آن شرایط یادگیري بهتر، سریعتر و پایدارتر صورت گیرد .
-12 هر اندازه معلم دانش آموزان را به سوي حل مسأله و کاوشگري سوق دهد، یادگیري مؤثرتر و لذت بخش تر براي دانش آموزان خواهد شد .
( نمونه طرح درس فیزیک( 1
( نام درس: فیزیک ( 1
موضوع: مقاومت الکتریکی
زمان تدریس... :
عنوان اصلی درس: مقاومت الکتریکی
عناوین فرعی درس:
-1 مفهوم مقاومت
-2 کاربرد مقاومت در زندگی
-3 انجام آزمایش
هدف کلی درس :
دانش آموزان با مفهوم مقاومت و کاربرد آن آشنا شوند.
هدفهاي جزئی درس :
در فرآیند آموزش دانش آموزان باید:
الف - با مفهوم مقاومت آشنا شوند.
ب - با کاربرد مقاومت در زندگی آشنا شوند.
ج - روش آزمایش و تجزیه و تحلیل نتایج را یاد بگیرند.
٩
هدفهاي رفتاري درس:
پس از پایان آموزش (بحث در کلاس مطالعه کتاب و انجام آزمایشهاي ارائه شده) از دانش آموزان انتظار می رود بتوانند:
مفهوم مقاومت را در چند جمله بیان کنند. ( شناختی – دانش)
- 2 تأثیر افزایش و کاهش مقاومت را در جریان الکتریکی در حدود 2 سطر توضیح دهند (شناختی - درك و فهم)
-3 کاربرد مقاومت در زندگی انسان را در یک بند بنویسند. (شناختی – کاربرد)
........................ -4
-5 آزمایشهاي ارائه شده در کتاب را انجام دهند و نتایج آنها را در یک صفحه گزارش کنند. (شناختی – کاربرد)
......................... -6
پیش بینی رفتار ورودي
دانش آموزان براي فهم درس جدید باید:
-1 با مفهوم رسانا و نارسانا آشنا باشند.
-2 مفهوم جریان الکتریکی را بدانند.
-3 با عواملی که باعث جریان الکتریکی می شوند آشنا باشند.
-4 با کاربرد جریان الکتریکی آشنا باشند.
ارزشیابی تشخیصی
-1 سه نوع از اشیاي رسانا را نام ببرید.
-2 جریان الکتریکی را در دو سطر توضیح دهید.
-3 چه عواملی موجب جریان الکتریکی می شود؟ در یک سطر توضیح دهید.
-4 به ذکر مثال، دو کاربرد جریان الکتریکی را بیان کنید.
فعالیت هاي آموزشی
الف) فعالیت هاي معلم (مراحل تدریس)
-1 حضور و غیاب
-2 پرسش از درس قبل و بررسی مسائل و تکالیف دانش آموزان
-3 معرفی درس جدید
-4 طرح سؤال براي سیال سازي ذهن
-5 توجه و دقت به پاسخهاي دانش آموزان
-6 هدایت دانش آموزان در انجام آزمایشهاي مطرح شده در کلاس
-7 پرسش و پاسخ درباره ي مسائل مطرح شده در زمینه مقاومت الکتریکی
-8 جمع بندي مطالب ارائه شده در کلاس
-9 ارائه تکالیف به دانش آموزان جهت انجام در خارج از کلاس
١٠
ب) فعالیت هاي دانش آموزان:
-1 ارائه تکالیف جلسه ي قبل و بیان مشکلات در زمینه ي انجام آنها
-2 پاسخ به سؤالهاي معلم
-3 طرح سؤال و بحث در مورد مقاومت الکتریکی
-4 مشارکت فعال در فعالیت هاي آموزشی کلاس
-5 توجه به مطالب معلم و یادداشت آنها
-6 مطالعه ي کتاب و پاسخ به سؤالهاي کتاب
- 7 ا نجام آزمایشهاي کتاب
-8 تنظیم گیزارش درباره نتایج آزمایشها
- 9 انجام تکالیف ارائه شده (در منزل یا خارج از کلاس
روش تدریس
روش توضیحی، روش پرسش و پاسخ، روش آزمایشگاهی
وسایل آموزشی
مولد، آمپرسنج، ولت سنج، لامپ، کلید، سیمهاي رابط، کتاب درسی، تخته سیاه و گچ
ارزشیابی پایانی
ارزشیابی به صورت کتبی با شفاهی انجام خواهد شد.
سؤالهاي ارزشیابی
-1 مقاومت الکتریکی را در یک سطر توضیح دهید.
-2 علت افزایش و کاهش مقاومت را در یک جریان الکتریکی با ذکر مثال توضیح دهید.
-3 کاربرد مقاومت الکتریکی را در زندگی انسان به اختصار در یک بند بنویسید.
فعالیت هاي تکمیلی
-1 مبحث درس را با دقت مطالعه کنند.
-2 به سؤالهاي صفحه ... به طور کتبی پاسخ دهند و در جلسه بعد با خود به کلاس بیاورند.
-3 یکی از آزمایشهاي مطرح شده در کتاب را انجام دهند، و نتایج آن را در یک صفحه بنویسند و در جلسه بعد در کلاس درس مطرح نمایند.
تنظیم و خلاصه نویسی : محمد رضاهدایت پور- حسین رسولی
منبع : سایت شبکه آموزش سیما

نحوه طرح درس نویسی روزانه

مطالب مشابه :

روش نوشتن موثر خاطرات روزانه

نحوه نوشتن روش تحقیق استاد روحانی

نحوه طرح درس نویسی روزانه

طرح درس روزانه تعلیمات اجتماعی"

نحوه تنظيم دادخواست (نمونه فرم)

نحوه نوشتن گزارش مورد

طرح درس

آشنایی با نحوه تنظیم مقاله دانش آموزی

طريقه خلاصه نويسي كتاب و يادداشت برداري

نحوه ارائه کردن مقاله در مجله های معتبر