سازمان ملل متحد و حمایت از حقوق زنان در نیم قرن اخیر

سازمان‌ ملل‌متحد به عنوان مهم‌ترین سازمان بین‌المللی با توجه به برخورداری از صلاحیت‌های عام، از زمان تأسیس تاکنون موضوع حمایت از حقوق زنان را ضمن اصول برابری و منع تبعیض مورد توجه قرار داده است. در همین راستا اقدام به تصویب اسناد متعدد، ایجاد نهادهای ناظر و نیز برگزاری کنفرانس‌ها و نشست‌های بین‌المللی متعدد نموده است. در این یادداشت تلاش می‌شود تا نگاهی اجمالی بر مهم‌ترین اقدامات سازمان‌ملل‌متحد از ابتدا و خصوصاً در نیم قرن اخیر در حوزه زنان داشته باشیم.

الف- مروری بر اسناد بین‌المللی
1- منشورملل‌متحد
حمایت ملل‌متحد از حقوق بشر زنان از منشور ملل‌متحد آغاز شد. به موجب ماده یک منشور ملل‌متحد، ازجمله اهداف ملل‌متحد: "تحصیل همکاری بین‌المللی در ارتقاء و ترویج احترام به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه افراد، بدون تبعیض در زمینه نژاد، جنس، زبان یا مذهب" است.

2- اعلامیه جهانی حقوق بشر
مطابق این اعلامیه که در 10 دسامبر 1948 به تصویب رسید: "هرفرد مستحق همه حقوق وآزادی‌هایی است که در این اعلامیه مقررگردیده است؛ بدون هیچ‌گونه تبعیض بر مبنای نژاد، جنس، زبان یا مذهب، تولد یا دیگر وضعیت‌ها". در اعلامیه جهانی حقوق بشر یک تعداد مفاهیم اخلاقی کلی گنجانده شد. اعلامیه مزبور شامل 30 ماده می‌شود. 2 ماده اول اصول اساسی ناظر بر همه حقوق بشر را بیان می‌کند. مواد 3 تا 21 به بیان حقوق مدنی و سیاسی می‌پردازد و مواد 22 تا 27 به حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اختصاص دارد. سه ماده آخر نیز مبانی حفظ حقوق بشر برای برخورداری همگان از آنها را نشان می‌دهد. با توجه به دیدگاه غالب در آن زمان در خصوص حقوق بشر، طبیعی است که نظر ابراز شده در این سند در زمینه حقوق بشر غربی باشد. (1)

اعلامیه جهانی حقوق بشر چون بر اساس احترام به انسانیت و آزادی و مساوات تنظیم شده و برای احیای حقوق بشر به وجود آمده، مورد تکریم و احترام هر انسان با وجدانی است..

3- میثاق حقوق مدنی و سیاسی
مطابق ماده 2میثاق، دولت‌های عضو متعهد می‌شوندکه حقوق شناخته‌شده در این میثاق را در باره کلیه افراد مقیم در قلمرو یا تحت صلاحیت خود بدون هیچ‌گونه تمایزی از قبیل نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا عقیده دیگر، اصل و منشأ ملی یا اجتماعی، ثروت، نسب، یا سایر وضعیت‌ها محترم شمرده و تضمین کنند.

همچنین ماده 3 مقرر می‌کند: دولت‌های طرف این میثاق متعهد می‌شوند که تساوی حقوق زنان و مردان را در استفاده از حقوق مدنی و سیاسی پیش‌بینی شده در این میثاق تأمین کنند. مفاد این میثاق منبع اصلی شناسائی حقوق مدنی و سیاسی زنان است. مواد 6 تا 27 میثاق حقوق مدنی و سیاسی، حقوقی را برای افراد مشخص می‌سازد. از جمله این حقوق می‌توان به حق حیات، منع شکنجه، منع بردگی و کار اجباری، حق آزادی و امنیت شخصی، حق عبور و مرور آزادانه، حق حریم خصوصی، آزادی اندیشه و مذهب، آزادی بیان، حق ازدواج و تشکیل خانواده، حق مشارکت در اداره امور عمومی ‌و... اشاره نمود.

میثاق مزبور دولت‌ها را ملزم می‌کند تا گام‌های لازم برای اتخاذ اقدامات قانونی و دیگر اقدامات لازم برای اجرای حقوق شناخته‌شده در این سند را بردارند. مواد 28 تا 45 میثاق به کمیته حقوق بشر مربوط می‌شود که در بخش سازوکارهای اجرای حقوق مزبور مورد توجه قرار می‌گیرد.(2)

4- میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی
مطابق ماده 2میثاق، دولت‌های عضو متعهد می‌شوندکه حقوق شناخته‌شده در این میثاق را در باره کلیه افراد مقیم در قلمرو یا تحت صلاحیت خود بدون هیچ‌گونه تمایزی از قبیل نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا عقیده دیگر، اصل و منشأ ملی یا اجتماعی، ثروت، نسب، یا سایر وضعیت‌ها محترم شمرده و تضمین کنند..

همچنین ماده 3مقرر می‌کند: دولت‌های طرف این میثاق متعهد می‌شوند که تساوی حقوق زنان و مردان را در استفاده از حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیش‌بینی شده در این میثاق تأمین کنند. مفاد این میثاق منبع اصلی شناسائی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زنان است..

مواد 6 تا 13 میثاق، حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این حقوق را مشخص می‌سازد، که عبارتست از حق کار و بهره‌مندی از شرایط مطلوب کار، حق تشکیل مجامع کارگری، حق تأمین اجتماعی، حق برخورداری از استانداردهای مناسب زندگی، حق برخورداری از بهداشت و حق برخورداری از آموزش. طبق میثاق مزبور تحقق حقوق شناخته‌شده در آن به تدر یج حاصل خواهد شد و طرف‌های متعاهد ملزم هستند به منظور دستیابی تدر یجی به تحقق کامل حقوق پذیرفته‌شده در آن با حداکثر منابع تحت اختیار خود گام‌هایی را بردارند.(2)

5- کنوانیسیون‌های بین‌المللی مرتبط با زنان
5.1. کنوانسیون حقوق سیاسی زنان(1952)(3)،
5.2. کنوانسیون بهبود حمایت خارج از کشور(1956)(4)،
5.3. کنوانسیون ملیت زنان ازدواج کرده(1957)(5)،
5.4. کنوانسبون رضایت در ازدواج(1962)(6(،
5.5. کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان (1979)(7): این کنوانسیون توسط مجمع عمومی ‌ملل‌متحد به تصویب رسید واغلب به عنوان فهرستی بین‌المللی از حقوق زنان قلمداد می‌شود. از یک مقدمه و30 ماده تشکیل شده و مفهوم تبعیض علیه زنان و مصادیق آن را تبیین نموده است. با تصویب کنوانسیون، دولت‌های عضو متعهد می‌شوند سلسله اقداماتی را برای پایان دادن به تبعیض علیه زنان در همه اشکال آن انجام دهند که شامل موارد زیر می‌شود:

الف، واردکردن اصل تساوی زنان و مردان در نظام‌های حقوقی‌شان، نسخ همه قوانین و مقررات تبعیض‌آمیز و تصویب قوانین مقتضی که تبعیض علیه زنان را ممنوع می‌کند.

ب) ایجاد دادگاه‌ها یا سایر مؤسسات عمومی ‌برای اینکه حمایت مؤثر از زنان علیه خشونت تضمین شود.

ج) تضمین محو کلیه اقدامات تبعیض‌آمیز علیه زنان توسط افراد، سازمان‌ها یا شرکت‌ها.

کنوانسیون تنها سند حقوق بشری است که حقوق شناخته‌شده برای زنان را بطور مجزا مورد تأکید قرار می‌دهد و فرهنگ و سنت را به عنوان عوامل مؤثر در شکل‌گیری نقش‌های جنسیتی و روابط خانوادگی مورد هجمه قرار می‌دهد. این کنوانسیون از 3 سپتامبر 1981 لازم‌الاجراشد.(8)

6- اعلامیه محو خشونت علیه زنان
این اعلامیه در سال 1993به تصویب رسید و آنچه را که خشونت علیه زنان قلمداد می‌شود، تعریف و اقدامات دولت‌ها و جوامع را برای مقابله با آن تعیین می‌کند.

7- اعلامیه هزاره
مباحث جنسیتی در برخی اهداف توسعه هزاره مطرح شده است. در هدف شماره سه صریحاً ارتقای تساوی جنسیتی و توانمندسازی زنان مطرح گردیده است. نظام ملل‌متحد اکنون در جهت تحقق این اهداف حرکت می‌کند.

8- برخی اسناد مصوب ارگان‌های ملل‌متحد
8.1. شورای امنیت
قطعنامه 1325 در اکتبر 2000 در رابطه با "زنان، صلح و امنیت" به اتفاق آراء به تصویب رسید. این قطعنامه دولت‌های عضو را ملزم می‌کند تا مشارکت و حضور زنان را در تمام سطوح تصمیم‌گیری برای پیشگیری، اداره و پایان دادن به مخاصمه افزایش دهند..

همچنین دبیرکل ملزم گردید که در میان نمایندگان و مشاوران خود تعداد بیشتری زن قراردهد تا نقش زنان و فعالیت آنها در اقدامات ملل‌متحد گسترش یابد. شورا نیز ازکلیه ارکان و نهادهای در گیر در مذاکرات و اجرای موافقتنامه‌های صلح خواست تا ملاحظات جنسیتی را در نظر بگیرند و همه طرفین یک مخاصمه مسلحانه اقدامات خاصی برای حمایت از زنان و دختران در مقابل خشونت‌های مبتنی بر جنسیت و دیگر اشکال خشونت که در شرایط مخاصمه مسلحانه ارتکاب می‌یابد، صورت دهند.(9)

8.2. شورای حقوق بشر
8.2.1. قطعنامه 6.30 در 14 دسامبر 2007 با عنوان "یکپارچگی حقوق بشر زنان در نظام ملل‌متحد"(10) به تصویب رسید. در این قطعنامه از نقطه‌نظر جنسیتی بر اهمیت توجه به اشکال مختلف تبعیض، دلایل و نتایج آن و تأثیر آنها بر بهره‌مندی زنان از تمام حقوق بشر و نیز توسعه و اجرای راهکارها، سیاست‌ها و برنامه‌های کمک‌کننده به محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان تأکید شده است.

دولت‌های عضو برای ارتقای توازن جنسیتی از طریق اتخاذ اقدامات لازم از جمله اقدامات بودجه‌ای و ساختاری دعوت شده‌اند تا مشارکت زنان در سطح بالا تضمین شود؛ از جمله برای انتخاب شدن و انتصاب در نهادها و مکانیزم‌های معاهده‌ای حقوق بشری، دادگاه‌های بین‌المللی، آژانس‌های تخصصی و سایر نهادها که ازجمله شامل ارکان فرعی شورای حقوق بشر می‌شود. همچنین بر لزوم همکاری میان دولت‌ها، ارکان، نهادها و آژانس‌های تخصصی ملل‌متحد و نیز نقش سازمان‌های غیردولتی تصریح شده است.(11)

8.2.2. قطعنامه 12.17 که در 12 اکتبر 2009 با موضوع "رفع تبعیض علیه زنان"به تصویب رسید. در این قطعنامه بر تعهد دولت‌ها مبنی بر اتخاذ کلیه اقدامات مقتضی جهت محو تبعیض علیه زنان توسط هر فرد، سازمان یا شرکت و نیز بر نقش مهم و مؤثر زنان در توسعه اقتصادی، ازبین بردن فقر و ضرورت ارتقای سیاست‌هایی که میان اشتغال و مسئولیت‌های خانوادگی به نحوی سازش و هماهنگی برقرار می‌کند، تأکید شده است.

همچنین مجمع عمومی ‌سازمان‌ملل‌متحد در دسامبر 2012، قطعنامه‌ای تصویب نموده است که به موجب آن ختنه دختران ممنوع شد. این قطعنامه در راستای مقابله با رویه‌های زیان‌بار و خشونت‌هایی که تهدید جدی برای سلامت زنان و دختران محسوب می‌شود، توسط 194 دولت عضو ملل‌متحد به تصویب رسید. این قطعنامه دولت‌ها را ملزم می‌کند که همه رویه‌های زیان‌بار برای زنان و دختران، خصوصاً ختنه را محکوم کنند و کلیه اقدامات لازم را در جهت اجرای قوانین، افزایش آگاهی و اختصاص منابع کافی برای حمایت از زنان و دختران در مقابل اشکال خشونت انجام دهند.

چنانچه در قطعنامه مطرح شده است، نهاد زنان ملل‌متحد، فعالیت در جهت حمایت و ارتقای حقوق زنان و دختران در مقابل ختنه را ادامه می‌دهد و برای خاتمه دادن به این رویه، مشارکت همه اعضای جامعه از جمله دولت‌ها، جامعه مدنی و بخش خصوصی و دیگران را جلب خواهد کرد.

3-8- کمیساریای عالی حقوق بشر ملل‌متحد
کمیساریای عالی ملل‌متحد در راستای اجرای قطعنامه 6.30 شورای حقوق بشر، در تاریخ 27 آگوست 2009 گزارشی با عنوان "ارتقا و حمایت از تمام حقوق بشر، حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و حق توسعه و یکپارچگی حقوق بشر زنان در نظام ملل‌متحد" را به این شورا ارائه کرد..

این گزارش در بیست صفحه و 4 فصل به تبیین جایگاه حقوق بشر زنان در ساختار سازمان‌ملل می‌پردازد. در فصل دوم قطعنامه‌های ملل‌متحد، چارچوب رویه کنفرانس‌های جهانی و تعهدات معاهده‌ای دولت‌ها در زمینه حقوق بشر بررسی شده است.

فصل سوم به مسئله ادغام نهادها و برنامه‌های ملل‌متحد در رابطه با زنان، عملکرد شورای حقوق بشر در خصوص بازنگری دوره‌ای جهانی و آئین‌های رسیدگی خاص، کمبته مشورتی، جلسات خاص، قطعنامه‌ها و تصمیمات می‌پردازد. فصل اول و چهارم نیز به مقدمه و نتیجه‌گیری و پیشنهادات اختصاص دارد.(12)

ب) ارکان ملل‌متحد در رابطه با زنان
1- کمیته محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان
کمیته (CEDAW)در سال 1982 در راستای نظارت بر اجرای کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان تشکیل گردید. کمیته از 23 کارشناس منتخب دولت‌های عضو تشکیل می‌شود. طبق کنوانسیون اعضای کمیته ازخبرگان دارای شهرت اخلاقی و صلاحیت در زمینه‌های مربوط به کنوانسیون هستند. این افراد برای یک دوره 4 ساله انتخاب شده و امکان انتخاب مجدد آنها وجود دارد. این اعضا در صلاحیت شخصی خود خدمت می‌کنند و نماینده دولت خود محسوب نمی‌گردند.

(در همین زمینه: «برابری در ازدواج و روابط خانوادگی» در پرتو سند CEDAW)
(در همین زمینه: CEDAW محور اصلی مقابله با خشونت علیه زنان در اجلاس پنجاه و هفتم کمیسیون مقام زن معرفی شد)

کمیته هرسال در یک جلسه سه هفته‌ای، گزارشات دولت‌های عضو، اقدامات و پیشرفت‌های آنها را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. همچنین در جهت محو تبعیض علیه زنان، پیشنهادات کلی" general recommendations" ارائه می‌نماید. نیز در راستای بررسی گزارشات، ممکن است از آژانس‌های تخصصی یا سازمان‌های غیردولتی نیز اطلاعاتی مطالبه نماید. این کمیته در رابطه با فعالیت‌های خود گزارشاتی را سالانه از طریق شورای اقتصادی، اجتماعی به مجمع عمومی‌ تقدیم می‌دارد. و دبیرکل سازمان‌ملل این گزارشات را جهت اطلاع به کمیسیون مقام زن ارسال می‌کند.(13) در این گزارش، فعالیت‌های کمیته و نیز پیشنهادات و توصیه‌هایی را که برمبنای رسیدگی به دولت‌های عضو بدست آورده، منعکس می‌شود.

حدنصاب لازم برای تشکیل جلسه 12عضو بوده و برای تصمیم‌گیری، حضور دوسوم اعضا لازم است. کمیته از بین اعضای خود یک رئیس و سه نایب‌رئیس و یک گزارشگر انتخاب می‌کند که برای یک دوره 2 ساله کمیته را اداره می‌کنند.

2- کمیسیون مقام زن
این کمیسیون یکی از اولین نهادهایی است که بوسیله شورای اقتصادی، اجتماعی ملل‌متحد تشکیل شده است(در سال1946). کمیسیون مقام زن مهم‌ترین رکن سازمان‌ملل برای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در مورد جایگاه زنان بوده و در رابطه با هر مسئله مرتبط با زنان، پیشنهادات و گزارشات خود را به ملل‌متحد ارائه می‌کند و در موارد ضروری می‌تواند برای جلوگیری یا کاهش نقض حقوق زنان اقدام بین‌المللی فوری انجام دهد.

به عبارتی کمیسیون مقام زن، مدافع جهانی تساوی میان زنان و مردان قلمداد می‌شود. کمیسیون یک رکن میان‌دولتی است و از 45 دولت تشکیل می‌شود که هریک برای یک دوره چهار ساله انتخاب می‌شوند. ترکیب جغرافیائی عضویت در کمیسیون عبارت است از: 13 عضو ازآفریقا، 11 عضو از آسیا، 4 عضو از اروپای شرقی، 9عضو از آمریکای لاتین و کارائیب و 8 عضو از اروپای شرقی و دیگر دولت‌ها.

کمیسیون هر ساله برای دوره‌ای که حداقل 8 روز است، جلسه برگزار می‌کند. کار اصلی کمیسیون مقام زن، تعیین استانداردهای جهانی برای تساوی میان مردان و زنان است. همچنین این نهاد در اینکه ملاحظات مربوط به زنان در کانون توجه آژانس‌های تخصصی ملل‌متحد قرارگیرد، نقش اساسی ایفا می‌کند

در طی سال‌ها کمیسیون در موضوعاتی نظیر مشارکت سیاسی زنان و سطوح مختلف تصمیم‌گیری و نقش زنان در توسعه، فعالیت داشته است. همچنین راهکارهایی در خصوص حق زنان در استخدام و آموزش و نقش آنها در اقتصاد و محیط زیست و توصیه‌هایی در این باره که چگونه زنان را در جنگ علیه فقر می‌توان حمایت نمود، ارائه می‌کند. اقدامات کمیسیون در زمینه خشونت علیه زنان، منتهی گردید به تصویب اعلامیه محو خشونت علیه زنان که در مجمع عمومی‌ سازمان‌ملل به تصویب رسید. کمیسیون در برگزاری کنفرانس‌های جهانی مربوط به زنان نیز فعالیت می‌کند.(14)

اجلاس بین‌المللی کمیسیون مقام زن سالی یک‌بار در نیویورک برگزار می‌شود. در این اجلاس نمایندگان عالی‌رتبه دولت‌ها حضور داشته و نمایندگان پارلمانی زن و نمایندگانی از NGOها نیز در کمیته‌های مرتبط با این کمیسیون حضور دارند.

طی سال‌های اخیر ایران در جلسات کمیسیون مقام زن شورای اقتصادی، اجتماعی حضور داشته و حتی اگر نمایندگان ایران به دلیل عدم صدور ویزا و نقض قرارداد مقرر از سوی ایالات متحده نتوانسته‌اند در این جلسه حاضر شوند، دیدگاه‌ها و گزارشات پیشرفت زنان از طریق ارسال به دفتر نمایندگی و قرائت در صحن این کمیسیون منعکس گردیده است.(15)

3- نهاد زنان ملل‌متحد؛ "UN Women"
این نهاد به عنوان "نهاد اصلی ملل‌متحد برای تساوی جنسیتی و توانمندسازی زنان" قلمداد می‌شود. اعضای ملل‌متحد با ایجاد این نهاد یک اقدام تاریخی در شتاب بخشیدن به اهداف سازمان در خصوص تساوی جنسیتی و توانمندسازی زنان انجام داده و این اقدام به عنوان بخشی از اصلاح ساختاری، سازمان ‌ملل‌متحد قلمداد می‌شود. چهار نهاد مرتبط با زنان برای اثربخشی بیشتر با یکدیگر ادغام یا تجمیع و وظایف و مأموریت‌های آنها به این نهاد واگذارشده است. این چهار نهاد عبارتند از:

الف) دفتر نماینده ویژه دبیرکل در امور جنسیتی(OSAGI)،
ب) بخش پیشرفت زنان(DAW)،
ج) صندوق سازمان‌ملل‌متحد برای توسعه زنان(UNIFEM)،
د) .موسسه آموزش وتحقیقات بین‌المللی برای پیشبرد زنان(INSTRAW).

براساس قطعنامه 63.311 مجمع عمومی، مورخ 2جولای 2010 مقرر گردید این چهار نهاد ادغام و به صورت یک نهاد، تحت نظارت معاون دبیرکل به فعالیت ادامه دهند.

3.1. مهم‌ترین وظایف نهاد زنان ملل‌متحد
الف) حمایت و پشتیبانی از نهادهای میان‌دولتی، مانند کمیسیون مقام زن در سیاست‌گذاری و تدوین استانداردها، قواعد و نرم‌های جهانی.

ب) کمک به دولت‌های عضو برای اجرا و اعمال این قواعد و استانداردها، آمادگی برای ارائه حمایت‌های فنی (تکنیکی) و مالی به کشورهایی که خواستار این حمایت‌ها هستند و ایجاد مشارکت مؤثر با جامعه مدنی.

ج) ایجاد امکان نظارت بر نظام ملل‌متحد در رابطه با ا قداماتی که در خصوص تساوی جنسیتی انجام می‌دهد.

3.2. هدف نهاد زنان ملل‌متحد
امروزه تساوی جنسیتی فقط به عنوان یک حق بشری مبنائی مطرح نیست، بلکه دارای پیامدهای زیاد اجتماعی و اقتصادی است. سال‌ها است که ملل‌متحد با چالش‌های جدی در تلاش برای ارتقای تساوی جنسیتی در سطح جهان مواجه است که از جمله شامل عدم توجه کافی و نبود رویکرد واحد در فعالیت‌های ملل‌متحد در مسائل مربوط به تساوی جنسیتی می‌شود. معضلاتی نظیر عدم دسترسی زنان به شغل مناسب، تبعیض شغلی، تفاوت در آمد براساس جنسیت، عدم دسترسی به آموزش و امکانات و مراقبت‌های مربوط به سلامت، آمار بالای خشونت و عدم مشارکت سیاسی زنان ناشی از همین عدم یکپارچگی قلمداد می‌شود.

نهاد زنان ملل‌متحد برای حل چنین بحران‌هائی ایجاد گردیده و اقدامی‌ قوی برای زنان و دختران شمرده شده است تا بتوانند مطالبات خود را با قوت در سطح جهانی، منطقه‌ای و محلی مطرح نمایند.

3.3. مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت زنان ملل‌متحد
الف) محو تبعیض علیه زنان و دختران،
ب) توانمند‌سازی زنان،
ج) تحقق برابری میان زنان و مردان،
د) صلح و امنیت،
ه) مشارکت سیاسی زنان،
و) خشونت علیه زنان(16)

ج) کنفرانس‌های جهانی زنان و نتایج آنها
1. کنفرانس اول: مکزیکوسیتی – 1975
در جریان کنفرانس اول، سال‌های 1985-1976 به عنوان دهه زنان نامگذاری و صندوق خیریه‌ای برای زنان(17) تأسیس شد.

2. کنفرانس دوم: کپنهاک ـ 1980
نتیجه برنامه عمل در راستای اقدامات ملی قوی‌تر برای تضمین مالکیت زنان و کنترل اموال بود و پیشرفت‌هائی در حقوق زنان در رابطه با ارث، سرپرستی کودک و از دست دادن تابعیت صورت گرفت.

3. کنفرانس سوم: نایروبی ـ 1985
این کنفرانس به عنوان"کنفرانس جهانی بازنگری و ارزیابی دستاوردهای دهه زنان ملل‌متحد: تساوی، توسعه و صلح" (18) تشکیل گردید. این کنفرانس هنگامی ‌برگزار شد که حرکت برای تساوی جنسیتی در سطح جهانی پذیرفته شده بود. اتفاقی که در این زمان رخ داد توسط عده‌ای به عنوان "تولد فمینیسم جهانی" نام گرفت. از آنجائی که اهداف کنفرانس مکزیکوسیتی به طور کامل تحقق نیافته بود، 157 دولت شرکت‌کننده، سند راهکارها تا سال (19) 2000را به تصویب رساندند.

از جمله دستاوردهای زودهنگام این کنفرانس تبدیل صندوق موجود(20). به صندوق توسعه زنان بود(21) که یک نهاد دائمی، مستقل و مرتبط با برنامه ملل‌متحد بود. یونیفم، حمایت مستقیم از توسعه زنان و پشتیبانی پروژه‌هائی در سطح جهانی بعمل آورد.

4. کنفرانس چهارم: پکن - 1995
بخش پیشرفت زنان ملل‌متحد DAW) ) در ارزیابی خود نسبت به کنفرانس چهارم اظهار داشت: "تحول اساسی که در کنفرانس پکن روی داد، شناسائی ضرورت تغییر تمرکز از زنان روی مفهوم جنسیت بود که بنابر آن ساختار کلی جامعه و همه روابط میان زنان و مردان باید مجدداً ارزیابی گردد.

تنها در صورت تحول اساسی در ساختار جامعه و نهادها و مؤسسات آن، زنان می‌توانند به طور کامل از تمام حقوقشان به عنوان افراد مساوی با مردان در تمام جنبه‌های زندگی بهره‌مند گردند. این تحول تأیید مجدد این بود که حقوق زنان، حقوق بشر است و تساوی جنسیتی به عنوان یک ملاحظه جهانی است که همه از آن منتفع می‌گردند. " (22)

برنامه عمل کنفرانس پکن اقدام جدی همه دولت‌ها برای اجرای تعهد خود مبنی بر ارتقای احترام، رعایت و حمایت جهانی از همه حقوق بشر و آزادی‌های اساسی نسبت به همه افراد انسانی مطابق با منشور ملل‌متحد و دیگر اسناد مرتبط با حقوق بشر و حقوق بین‌الملل را مورد تأکید قرار می‌دهد.

مطابق با این سند همه حقوق بشر، حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به علاوه حق توسعه جهانی؛ تفکیک‌ناپذیر، به‌هم پیوسته و مرتبط هستند؛ چنانچه در برنامه عمل و اعلامیه کنفرانس جهانی وین 1993 اعلام گردید.

همچنین حقوق بشر زنان و دختران بخشی غیرقابل انکار، مکمل و جدائی‌ناپذیر از حقوق جهانی بشر است و بهره‌مندی کامل و برابر زنان و دختران از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی اولویت دولت‌ها و ملل‌متحد بوده و برای پیشرفت زنان ضروری و حیاتی است. حقوق برابر زنان و مردان صراحتاً در مقدمه منشور ملل‌متحد اشاره شده است. در همه اسناد حقوق بشری مهم "جنس" از جمله دلایلی است که دولت‌ها نباید براساس آن اعمال تبعیض داشته باشند.

اشکال مهمی‌ که بر این سند وارد است، افراط‌گری‌های زیادی است که در برخی زمینه‌ها به عمل آمده است. به عقیده برخی صاحب‌نظران، در کنفرانس پکن به خوبی مشهود بود که فعالین تنقیح و تنظیم سند 2 دسته بودند؛ یک دسته کسانی که واقعاً قصد داشتند تبعیضات ناروا را بردارند، راه استثمار و سوءاستفاده از زن را ببندند، دیدگاه‌های منفی نسبت به جنس زن را تغییر دهند، و امکانات مساوی، حقوق مساوی و تحمل مسئولیت مساوی را برای زنان فراهم نمایند.

دسته دیگر فمینیست‌های افراطی و تنوع‌طلبان بی‌توجه به خانواده و ارزش‌های اخلاقی بودند که تمام همشان تأمین آزادی مطلق زنان فارغ از هرگونه ملاحظات اخلاقی و اجتماعی بود، و از این رو عبارات و مفاهیم جدیدی همچون "حقوق جنسی" و "جهت‌گیری جنسی" را وارد سند کرده و اصرار داشتند این حقوق جزء حقوق بشر شناخته شده برای زن محسوب و به رسمیت شناخته شود. در حالی که از این مفاهیم تفسیر روشنی داده نشده بود، ولی قویاً شبهه آزادی بی‌قید و بند جنسی و نیز همجنس‌گرائی از آن برداشت می‌شد.

این نوع نگرش به روابط جنسی و اصرار و حتی اعمال فشار بر آزادی بی‌حد و حصر این روابط نه تنها موجب نگرانی کشورهایی چون جمهوری اسلامی ‌ایران بود، بلکه برخی از دولت‌ها و شخصیت‌های غربی نیز شدیداً از این وضع نگران و معتقد بودند این روند بکلی بنیان خانواده و فضایل اخلاقی و مصالح خانوادگی را از بین می‌برد و لطمات جبران ناپذیری بر سلامت جامعه وارد می‌کند.

د) ضمانت اجراهای حقوق بشر زنان
1- نظام گزارش‌دهی
طبق ماده 18 کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان، دولت‌های عضو متعهد می‌شوند گزارشاتی در خصوص اقدامات قانونی، قضائی، اداری یا دیگر اقداماتی که متقبل شده‌اند، ارائه دهند تا مقررات کنوانسیون به نحو مؤثری اجرا شود. اقسام گزارشات دولت‌ها عبارتند از:

1-1- گزارش مقدماتی(23): شامل توضیحات کلی و عمومی ‌در رابطه با نظام قانون‌گذاری، قضائی و اجرائی کشور است که ظرف یک‌سال پس از لازم‌الاجرا شدن کنوانسیون در مورد هر دولت عضو ارائه می‌گردد.

در این گزارش دولت‌ها قوانین و مقررات داخلی خود را در تطبیق با کنوانسیون تحلیل می‌کنند و نیز در رابطه با امکان جبران خسارت از زنان قربانی نقض موازین کنوانسیون، وضعیت خود را تبیین می‌نمایند. به طور کلی دولت‌ها از توسعه نظام قضائی و قانون‌گذاری خود در راستای اعمال کنوانسیون اطلاعاتی به کمیته ارائه می‌نمایند.

2-1- گزارش‌های دوره‌ای(24): این گزارشات دولت‌ها هر چهارسال یک‌بار به کمیته ارائه می‌گردد و حداقل شامل سه مورد ذیل است:

الف) اطلاعاتی در مورد اعمال ملاحظات نهائی کمیته درباره گزارش پیشین دولت و توضیحاتی در مورد عدم امکان و یا موانع اجرای کنوانسیون،

ب) توضیحات تحلیلی توسط دولت عضو در رابطه با اقدامات قانون‌گذاری جدید یا دیگر اقدامات مقتضی در مورد اعمال کنوانسیون،

ج) اطلاعاتی در مورد موانع موجود برای اعمال و بهره‌مندی زنان از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی‌شان در زمینه‌های مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی یا هر زمینه دیگر بر مبنای تساوی با مردان و اقداماتی که برای رفع این موانع انجام گرفته است.

3-1-.گزارش‌های فوق‌العاده (25): مطابق پاراگراف ب بند1 ماده 18، دولت‌های عضو متعهد هستند هر زمان که کمیته درخواست کند، گزارشی به آن ارائه نمایند. این گزارشات مشمول بند 5 ماده 48 آئین دادرسی کمیته می‌‌شود.(26)

2- تحقیق(27)
پروتکل اختیاری کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان که از 22 دسامبر2000 لازم‌الاجرا گردید، یک آئین تحقیق را مقرر ساخته که کمیته را قادر می‌سازد تا تحقیقاتی در رابطه با نقض‌های شدید یا سیستماتیک حقوق زنان آغاز نماید.(28)

3- آئین رسیدگی به شکایات فردی
پروتکل اختیاری کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان، یک معاهده حقوق بشری است که کنوانسیون را تکمیل می‌کند. این کمیته برای ملاحظه و بررسی همه شکایات فردی مطابق این پروتکل مسئول است. با تصویب یا الحاق به پروتکل، یک دولت عضو صلاحیت کمیته را برای صدور نظریه‌ها و پیشنهادات با توجه به شکایات مکتوبی که ناظر بر موارد نقض کنوانسیون است، مورد تأکید قرار می‌دهد.

این پروتکل با پیش‌بینی آئین رسیدگی به شکایات فردی در مواردی که دولت مرتکب نقض حقوق زنان می‌گردد، زمینه را برای تضمین اجرای کنوانسیون فراهم آورده و ضرورت جبران خسارات مؤثرتر را در سطح ملی بیش از پیش احراز می‌نماید.

افراد و گروه‌هائی از افراد امکان طرح شکایت علیه دولتی را دارند که کنوانسیون و پروتکل اختیاری را به تصویب رسانده‌اند. برخی از مهم‌ترین شرایط شکایت عبارتند از:

الف) شکایت باید به صورت مکتوب و به یکی از 6 زبان رسمی‌ ملل‌متحد تنظیم گردد.

ب) شکایت باید مرتبط با دولت عضو کنوانسیون یا پروتکل اختیاری باشد.

ج) فرد باید مدعی باشد که قربانی نقض یکی از حقوق مندرج در کنوانسیون گردیده است.

د) فرد شاکی باید اسناد، ادله و مدارک مثبت ادعای خود را (مرتبط با وقایع ) به کمیته ارائه کند و تصریح نماید که مدعی است کدام مقررات کنوانسیون در مورد وی توسط دولت عضو نقض گردیده است.

ه) شکایت باید شامل اطلاعاتی در رابطه با اقدامات انجام گرفته برای مراجعه مقدماتی برای جبران خسارت در سطح ملی باشد. این بدان معناست که دعوا باید ابتدا در یک دادگاه داخلی مطرح گردد، اما به دلیل مؤثر نبودن، در دسترس یا معقول نبودن رسیدگی قضائی جبران خسارت محقق نشود.

نحوه رسیدگی کمیته به این ترتیب است که اگر گروه کاری کمیته در مورد رسیدگی به شکایات، ثبت شکایت را تشخیص دهد، این امر به اطلاع دولت عضو مربوطه می‌رسد و آن دولت 6 ماه فرصت دارد هم در زمینه قابلیت پذیرش و هم در زمینه ماهوی پاسخگو باشد.

اگر کمیته دعوا را غیرقابل پذیرش تشخیص دهد، دعوی خاتمه می‌یابد. همچنین کمیته در نهایت پس از بررسی شکایت و ادله و مدارک و اسناد طرفین دعوا (فرد یا گروهی از افراد قربانی و دولت عضو) نظریات خود را ارائه خواهد کرد.(29)

4- گزارشگر ویژه در مورد خشونت علیه زنان
کمیسیون حقوق بشر طی قطعنامه 1994.45 که در مارس1994به تصویب رسید، تصمیم گرفت گزارشگر ویژه‌ای در مورد خشونت علیه زنان، عوامل و نتایج آن منصوب کند. مأموریت گزارشگر ویژه در سال 2003 از طریق قطعنامه 2003.45 در پنجاه و نهمین جلسه کمیسیون حقوق بشر گسترش یافت و از مارس 2006 (بنابر تصمیم 1.102) گزارشگر ویژه به شورای حقوق بشر گزارش می‌دهد.

گزارشگران ویژه‌ای که تاکنون منصوب شده‌اند، عبارتنداز:
الف) خانم رشیدا مانجو (آفریقای جنوبی) از آگوست 2009،
ب) دکتر یاکین ارتک (ترکیه): آگوست 2003 تا جولای 2009،
ج) خانم رادهیکا کوماراسوامی‌(سریلانکا): 1994 تا جولای 2003.

مأموریت‌های گزارشگر ویژه عبارتند از:
الف) جستجو و دریافت اطلاعات در مورد خشونت علیه زنان، عوامل و نتایج آن از دولت‌ها، ارکان معاهده‌ای، آژانس‌های تخصصی، سایر گزارشگران ویژه در مورد مسائل مختلف حقوق بشری و سازمان‌های دولتی و غیردولتی که از جمله شامل سازمان‌های زنان می‌شود و باید به نحو مؤثری پاسخگو باشند.

ب) اقدامات، شیوه‌ها و ابزار پیشنهادی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای محو خشونت علیه زنان و عوامل آن و جبران نتایج حاصل از خشونت.

ج) همکاری نزدیک با دیگر گزارشگران ویژه، نمایندگان ویژه، گروه‌های کاری و کارشناسان مستقل شورای حقوق بشر و نهادهای معاهده‌ای، در نظر گرفتن اقدامات کمیسیون در راستای گزارشاتی که در مورد نقض حقوق بشر زنان ارائه می‌کند و همکاری نزدیک با کمیسیون مقام زن در راستای تحقق اهداف و وظایفش.

گزارشگر ویژه در راستای ایفای وظایفش منابع ذیل را مدنظر قرار می‌دهد:
مکاتبات و ارتباطات ضروری که با دولت‌ها در رابطه با نقض حقوق زنان صورت می‌گیرد، شکایات فردی در موارد نقض حقوق زنان، گزارشات دوره‌ای و مقدماتی دولت‌ها و بازدید از کشورهای مختلف. (30)

نتیجه‌گیری
با نگاهی گذرا بر اقدامات سازمان ‌ملل‌متحد در راستای تنظیم اسناد بین‌المللی و ایجاد سازوکارهای نظارتی، می‌توان در یافت که موضوع زنان و حمایت از حقوق و آزادی‌های اساسی آنها از جمله موضوعات مهم و دارای اولویت طی نیم‌قرن اخیر در این سازمان بوده و به مرور تلاش می‌شود که هم جنبه هنجاری (تصویب اسناد و کنوانسیون‌های بین‌المللی) و هم ساختاری (ایجاد ساز و کارهای نظارتی) حوزه زنان در این سازمان تقویت گردد.

البته در کنار این اقدامات لازم است به دیگر برنامه‌های جنبی سازمان‌ ملل‌متحد از جمله برگزاری کارگروه‌های آموزشی و غیره اشاره نمود که به لحاظ فرهنگی در جوامع مختلف دارای تأثیر قابل تأملی بوده است. همچنین نکته قابل ذکر آن است که به لحاظ محتوایی به برخی از برنامه‌ها و اسناد مختلف ملل‌متحد در رابطه با زنان انتقاداتی از جانب برخی دولت‌ها مطرح است، که مهم‌ترین آن ناظر بر پیگیری حمایت از حقوق زنان در ضمن تأمین ثبات و تقویت بنیان خانواده و تعدیل حقوق و تکالیف زنان و مردان در آن است که این مهم در نگاه نهادهای ملل‌متحد در اغلب موارد مغفول مانده است.

پی‌نوشت
1.جمعی از نویسندگان،.تقویت همکاری‌های بین‌المللی در زمینه حقوق بشر،.انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران،.1382،.صص 26 – 22 .
2. جمعی از نویسندگان،.همان منبع،.صص 33 – 31 .
3. همان منبع،.صص 34- 33 .
4. The Convention on the Political Rights of Women (1952).
5..The Convention on Recovery Abroad of.Maintenance (1956).
6..The Convention on the Nationality of Married Women(1957)..
7..The Convention on the Consent to Marriage(1962).
8..The Convention on the Elimination of all forms of Discrimination Against Women(1979).
9. Available at:http://www. un. org/Conferences/Women/PubInfo/Status/TextOnly. htm................
10. Available at:http://www. un. org/en/globalissues/women
11. Integrating the Human Rights of Women Throughout the United Nations System
HRC/Res/6/30 ,14 December 2007. paras. 1,2,9-13.

12. Human Rights Council, Res. 6/30,14 December2007:"Integrating the human rights of women throughout the United Nations system".........................
13.Report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights,A/HRC/12/46,27 August2009.
14 Available at:http://www. un. org/Conferences/Women/PubInfo/Status/TextOnly. htm
15. www. women. gov. ir/
16. Available at:http://www. unwomen. org/about-un-/women
17. Voluntary Fund for Decade
18. The World Conference to Review and Appraise the Achievement of the United Nations Decade for Women :Equality , Development and Peace
19. The Nairobi Forward-looking Strategies to the Year2000
20. Voluntary Fund for Decade
21. United Nations Development Fund for Women
22. Available at:http://www. un. org/Coferences/Women/PubInfo/Status/TextOnly. htm
23. initial report
24. periodic reports
25. exceptional reports
26. Available at:http://www2. ohchr. org/English/bodies/cedaw/docs/AnnexI. pdf
27. inquiry
28. Available at:http://www. un. org/womenwatch/daw/cedaw/protocol
29. FACTSHEED:
http://www2.ohchr.org/English/bodies/cedaw/docs/FS_ModelCommunicationForm. doc
30. Available at: http://www2. ohchr. org/English/issues/women/ropporteur

سازمان ملل متحد و حمایت از حقوق زنان در نیم قرن اخیر

مطالب مشابه :

لیست بعضی از آژانس های تور کیش

همه چیز در مورد دیوار چین

تشکیل هیات مستقل حقیقت یاب ملل متحد راجع به حمله اسراییل به کاروان آزادی

ماشینکاری سریع (High Speed Machining )

سایت برخی از سازمان ها و نهادهای مهم بین المللی

قسمت دوم آموزش OpenGL

سازمان ملل متحد و حمایت از حقوق زنان در نیم قرن اخیر

ديوار بزرگ چين

چارترچیست؟