چالش های کلانشهررشت

کلان شهر رشت(مفاهیم وواژه ها-1) دکتراصغرشکرگزار هیئت علمی دانشگاه گیلان

شاید یکی از مهمترین مشکلات بین جغرافی دانان جهان خصوصا ایران عدم تعریف قاطع از بعضی پدیده های جغرافیایی است که قاطبه آنها به آن اعتقاد داشته باشند . واژه هایی مثل مادرشهر، کلان شهر، مگایلیس، منطقه شهری، ناحیه شهری و... ازاین نمونه هستند. ما سعی نکرده ایم شهرهایمان را رده بندی کرده و برای آنها معادل فارسی قراردهیم.

کلان شهر و مادر شهر از واژه های لاتین metropolis اقتباس شده است. متروپلیس یا مادرشهر ریشه یونانی دارد و از دوکلمه metr (مادر) و polis (شهر) ترکیب شده است. مادر شهرها در سطوح مختلف ناحیه ای، منطقه ای، کلان منطقه ای، ملی، فراملی، قاره ای و جهانی شکل می گیرند و نقش آفرینی می کنند.

بین کلان شهر و مادرشهر از نظر مفهومی با توجه به معادل لاتین آن تفاوتی وجود ندارد . کلان شهر همان مادرشهر است. لیکن این نکته لازم به ذکر است که استعمال کلان شهر برای مادرشهرهای بالای یک میلیون نفر جمعیت (1تا8 میلیون) در ایران رایج است. در ایران به مادر شهرهای بالای یک میلیون نفر جمعیت کلانشهر می گویند. اما این دلیل برتفاوت مادرشهر از کلانشهر نمی شود چراکه شهرهای بالای یک میلیون نفر، مادرشهرهای بسیار تخصصی می باشند.

مادر شهر در ایران تعریف دیگری شده است؛ منظومه ای از شهرهای بزرگ و کوچک که دریک محدوده جغرافیایی یا محدوده سیاسی و اداری معینی استقرار یافته باشند و یا منطقه شهری مرکب از تعدادی شهر که بزرگترین شهرآن مادرشهر آن منطقه نامیده می شود.

باتوجه به تعریفی که برای کلانشهر شده است، مادرشهرها می توانند پل ارتباطی بین شهرهای ناحیه ای با کلانشهرهای ملی، منطقه ای به حساب آیند. گرچه کلانشهرها با توجه به ظرفیت انسانی و اقتصادی حوزه نفوذ خودرا رقم می زنند اما بعضی از کلانشهرها به لحاظ ویژگی های خاص حوزه عملکردی گسترده تر و برخی حوزه عملکردی محدود تری دارند. یا به عبارتی حوزه عملکردی آنها محدود به ناحیه و سطوح ملی می شود. بطور مثال کلانشهر تهران شعاع عملکردی قاره ای و جهانی دارد اما کلانشهر مشهد و قم شعاع عملکردی ملی و منطقه ای (خاورمیانه ای) دارند. کلان شهر تبریز، اهواز و اصفهان ، حوزه عملکردی ناحیه ای، ملی و تاحدودی فراملی و منطقه ای دارند اما مادرشهرها عمدتا نقش ناحیه ای، منطقه ای (داخلی) و تاحدودی ملی را ایفا می کنند.

آیا می توان شهررشت را کلان شهر نامید؟ پاسخ این سوال را در شماره بعدی هفته نامه خواهد آمد. کلان شهر رشت (موقعیت جغرافیایی-2)

شهر رشت از نظر موقعيت جغرافيايي در 29 درجه و 35 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 16 دقيقه عرض شمالي واقع شده است. رشت در دشتي هموار قرار دارد و رودخانه سفيد رود از سمت شرق و از فاصله 20 كيلومتري آن عبور كرده و در بندر كياشهر به دريا مي ريزد. دو رودخانه زرجوب و گوهر رود از حومه جنوب شهر، وارد شهر مي شوند. رودخانه زرجوب پس از قطع بزرگراه مدرس (نزديك مصلي رشت)، خيابان پاسداران (پل عراق)، خيابان شريعتي(نزديك ميدان زرجوب)، خيابان تختي (نزديك چهار راه گلسار)، خيابان سعدي (پل بوسار)، در حاشيه غربي شهرك گلسار، به موازات جاده پيربازار به سمت شمال غربي و خارج از شهر جريان مي يابد.

رودخانه گوهر رود پس از قطع جاده لاكان (مقابل دانشگاه آزاد) وارد شهر شده و پس از قطع بزرگراه شهيد بهشتي (حاشيه شهرك قدس) و بلوار آزادي (منظريه) به سمت غرب جريان مي يابد و پس از قطع خيابان نامجو (نزديك ورزشگاه تختي)، از حاشيه پارك شهر (باغ محتشم) عبور و پس از قطع خيابان ملت به سمت غرب شهر منحرف مي شود و آنگاه پس از قطع خيابان سردار جنگل (نزديك بيمارستان رازي) و خيابان طالقاني (پل چمارسرا) به سمت شمال غربي جريان مي يابد. گرچه وجود اين دو رودخانه مي توانست منشأ زيبايي و جلوه هاي طبيعي مناسبي براي شهر باشد اما تصرف حاشيه هاي اين رودخانه و جريان يافتن فاضلاب هاي صنعتي (شهر صنعتي رشت و ديگر كارخانه ها) و فاضلاب هاي خانگي به داخل اين دو رودخانه آنها را از حالت طبيعي خارج كرده و آلودگي هاي زيست محيطي را براي جانوران درون اين دو رود و ساكنان شهر فراهم كرده است. چهار جاده اصلي (جاده لاهيجان، جاده رودبار، جاده انزلي و جاده فومن) و چهار جاده فرعي (جاده سنگر، جاده لاكان، جاده جيرده و جاده پيربازار) رشت را به نقاط ديگر استان و استانهاي ديگر ارتباط مي دهد.

توسعه فيزيكي شهر رشت عمدتاً در محورهاي هشت گانه جاده اي شهر صورت مي گيرد. اطراف شهر را عمدتاً مزارع برنج فرا گرفته است. البته با توسعه افقي شهر سطح تحت پوشش باغات و مزارع برنج در داخل محدوده و خارج از محدوده شهر به تدريج كاهش مي يابد. با كاهش و يا از بين رفتن باغات داراي پوشش درختي در داخل محدوده و حومه شهري بر شدت گرماي شهر در سالهاي اخير افزوده شده است تا جايي كه در بعضي از روزهاي تابستان (سال 1381) گرماي شهر به بيش از 45 درجه رسيده است.

کلانشهررشت(موقعيت نسبي -۳:

موقعيت مركزي شهر رشت نسبت به شهرهاي ديگر استان شرايط ممتازي را براي اين شهر خصوصاً از زمان به قدرت رسيدن سلسله صفوي و گسترش ارتباطات تجاري بين ايران و كشورهاي غربي فراهم كرد. تا قبل از جنگ جهاني اول و قبل ار روي كارآمدن رژيم سوسياليستي در روسيه، اين شهر مهمترين نقطه ارتباط كشور ايران با ديگر كشورهاي اروپايي بوده است. اما پس از روي كار آمدن نظام سوسياليستي در روسيه و كاهش قدرت دولت عثماني و تجزيه شدن آن، رشد تكنولوژي، ظهور هواپيماهاي مسافربري، خصوصاً پس از احداث كانال سوئز و ارتباط آبي درياي مديترانه و اقيانوس هند، مسير آبي خزر به اروپا به شدت افت كرد. كشتيهاي تجاري براي جابجايي كالا مسير جديد را بين شرق و غرب انتخاب كردند و بنادر شمال كشور محدود به مبادلات كالا تنها بين ايران و روسيه گرديد. با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و استقلال برخي از قوميتهاي اين كشور بزرگ بويژه در منطقه قفقاز و حوزه درياي خزر و شرق اروپا، به تدريج استانهاي شمالي بخصوص گيلان موقعيت گذشته خود را باز مي يابند و شهر رشت به عنوان مركز پر جمعيت ترين شهر شمالي، با توانمنديهايي كه استان گيلان و كشور دارد مي تواند، نقش مهمي در توسعه مبادلات بازرگاني در سطح بين المللي ايفا نمايد.

چنانكه اگر طرح ”تراسكا“ (Tracca) كه براي نخستين بار در سال 1993 در اجلاس بروكسل و با حضور وزيران حمل و نقل كشورهاي آسياي مركزي و دو كشور منطقه قفقاز مطرح و با هدف كمك مالي و فني اتحاديه اروپا به منظور توسعه مسير اروپا به آسيا از طريق قفقاز و با عبور از درياي خزر به تصويب رسيد و در آن تجهيزات شبكه، بزرگ آمد و شد در سه نوع حمل و نقل تركيبي (دريايي، راه آهن، جاده اي) تعقيب مي شود، به اجرا درآيد، موقعيت نسبي بنادر گيلان بويژه شهر رشت حساس تر مي گردد و نسبت به گذشته نقش برجسته تري پيدا خواهد نمود.

کلان شهر رشت (موقعیت سیاسی-۴)

بيش از 400 سال ”شهر رشت“ به عنوان مركز ايالت گيلان قدمت دارد. رشت از آباديهاي كهن ايران است و نامش در كتاب حدود العالم كه به سال 372 هـ.ق نگارش يافته، آمده است. در سال 1004 هجري قمري شهر ”رشت“ به فرمان شاه عباس صفوي مركز استان گيلان و مركز معاملات نوغان و ابريشم شد كه در آن زمان محصول اول گيلان بود. اين امر موجب روي آوري مالكان بزرگ و معامله گران ايراني، روس، يوناني و ارمني و نيز وسعت بازار شهر گرديد.

رشت قبل از اينكه به عنوان مركز گيلان شناخته شود، يكي از امير نشين هاي گيلان بود كه حاكمان آن از امير بزرگ گيلان بيه پس (غرب رودخانه سفيد رود) كه ”رشاسالار“ ناميده مي شد و در دارالملك فومن مستقر بود اطاعت مي نمودند. در گذشته هاي دور عامل طبيعي مهمي بنام ”رودخانه سفيدرود“ گيلان را به دو ناحيه سياسي مهم شرق و غرب تقسيم كرده بود. خروشان بودن سفيد رود، عدم وجود پل و سد بر روي اين رود مهم دستيابي قدرتهاي محلي و حتي ملي و خارجي را از اين سو به آن سوي رود با مشكل و موانع جدي روبرو مي ساخت. در نتيجه دو مركز عمده حكومت و قدرت (لاهيجان و فومن) كه هر دو بر كوه و دشت مسلط بودند، در حوزه جغرافيايي گيلان ظهور پيدا مي كردند.

گرچه رشت بيش از چهار صد سال است كه مركز رسمي حكومتهاي مركزي در ايران است اما در مواقع بحراني و كاهش قدرت دولت مركزي، مراكز دوگانه قدرت در فومنات و لاهيجان ظهور مي يافتند. چنانكه تا اوايل قرن بيستم ميلادي ناحيه مركزي (رشت)، غرب (فومن) و شرق (لاهيجان)، كانونهاي سياسي و نظامي اصلي استان گيلان به حساب مي آمدند.

با افزايش قدرت دولت مركزي بويژه با به قدرت رسيدن رضاخان پهلوي موقعيت سياسي شهر رشت تثبيت گرديد و روز به روز بر اهيمت آن افزوده شد. چنانكه در سال 1375، رشت نسبت به شهر فومن 3/13 برابر و نسبت به لاهيجان 5/9 برابر جمعيت داشته است. موقعيت نسبي لاهيجان نسبت به فومن داراي شرايط مناسب تري است. به همين دليل در اولين سرشماري رسمي (1335) لاهيجان نسبت به فومن 9/2 برابر جمعيت داشته است. گرچه فاصله جمعيتي اين دو شهر در سال 1375 كاهش پيدا كرده است (لاهيجان با جمعيت 43941 نفر و فومن با جمعيت 31341 نفر) اما شرايط اقتصادي و اجتماعي لاهيجان به سبب موقعيت ارتباطي و عومل ديگر بهتر از شهر فومن است. امروزه نيز ”رودخانه سفيد رود“ مرز بين دو ناحيه شرق و غرب گيلان است. هر سوي رود نام ويژه اي نيز يافته است (بيه پيش يا سمت شرق سفيد رود و بيه پس يا سمت غرب سفيد رود) و با لهجه گيلكي خاصي تكلم مي نمايند. گرچه رقابت هاي شديد غرب و شرق گيلان با مركزيت يافتن شهر رشت كاهش يافته است اما هنوز آثار اينگونه رقابت هاي ناحيه اي در مسائل سياسي و اجتماعي و حكومتي ار بين نرفته است.

تا قبل از آمارگيري رسمي در ايران ارائه آمار و اطلاعات از جمعيت شهرها و روستاها متكي بر تعداد خانه هايي است كه شمارش مي شده اند.

کلان شهر رشت (جمعیت-۵)

نخستين برآوردجمعيت در عهد قاجار در سال 1252 شمسي انجام گرفت و شمار جمعيت ايران را نزديك به 5/11 ميليون نفر برآورد كرد كه 87 درصد آن روستايي و عشايرو 13 درصد شهر نشين بوده اند.

آمارگري سال 1318، جمعيت 35 شهر را روي هم رفته 2278361 تن در ايران نشان داده است. از آن ميان تهران با 540087 تن، اصفهان با 204598 تن و تبريز با 213542 تن در شمار پرجمعيت ترين شهرهاي ايران بشمار آمدند. اگر شهر رشت بر مبناي نظريه «ملگونف» در سال 1860/1239 شمسي) حدود 27413 جمعيت داشته باشد، اين جمعيت با فرض رشد1/3 درصد در سال 1318 به حدود 94547 نفر برآورد مي شود. با همين روند رشد جمعيت اين شهر در سال 1335 به 108994 نفر بالغ مي شود . اما شهر رشت براساس آمارگيري سال 1335، 109491 نفر جمعيت داشته است. جمعيت شهر رشت در سرشماري 1345 به 143557 نفر بالغ گرديد. شهر رشت كه تنها شهر شهرستان رشت در سال 1335 و 1345 بوده است، به ترتيب در اين سالها، 32 درصد و 8/39 درصد جمعيت شهرستان را دارا بوده است.

در سال 1355 جمعيت شهر رشت 188957 نفر بوده است. رشت در سال 1355، 9/11 درصد جمعيت استان گيلان و 7/42 درصد جمعيت شهرستان رشت را دارا بوده است. جمعيت شهرنشين شهرستان رشت با احتساب جمعيت شهر لشت نشاء (6331 نفر) در سال 1355 برابر 1/44 درصد بوده است. در مهرماه 1365 شهر رشت داراي 65833 خانوار معمولي ساكن با 290026 نفر جمعيت بوده است. در سال 1365، جمعيت شهرستان رشت 611964 نفر بوده است. بنابراين رشت به تنهايي 3/47 درصد جمعيت شهرستان را در بر مي گيرد. با توجه به جمعيت 2081037 نفر استان گيلان در سال فوق شهر رشت، 9/13 درصد جمعيت استان را دربر مي گيرد.

شهر رشت در آبان 1375 داراي 100346 خانوار معمولي ساكن با 412552 نفر جمعيت بوده است. در آبان 1375 جمعيت شهرستان رشت 715096 بوده است كه از اين تعداد 23/64 در صد در نقاط شهري و 77/35 درصد در نقاط روستايي سكونت داشته اند. در آبان 1375 جمعيت استان گيلان 2241896 نفر بوده است بررسي نشان مي دهد كه شهر رشت در سال 1375، 6/57 درصد جمعيت شهرستان رشت، 4/18 درصد جمعيت استان و 7/39 درصد جمعيت شهري استان گيلان را دارا بوده است.

بررسي نشان مي دهد كه جمعيت شهر رشت از سال 1239 تا 1355 شمسي (به مدت 116 سال)، 82078 نفر افزايش يافته است. در حاليكه در مدت 20 سال (از 1355 تا 1375) بيش از 300 هزار نفر به جمعيت شهر افزوده شده است. نرخ رشد بالاي جمعيت ساليانه رشت با آغاز انقلاب اسلامي (3/5 درصد) بيانگر شدت جمعيت پذيري و ضريب بالاي شهر نشيني اين شهر در اين دوره است. به طور كلي جمعيت شهر رشت در سه مقطع قابل توجه است:

مقطع اول (سالهاي 1318-1239): در اين مقطع عوامل مختلفي در كاهش جمعيت و پايين نگهداشتن رشد ساليانه آن موثر بوده است:

الف: حوادث طبيعي از جمله كشتار بيماري ”طاعون“ طي سالهاي 1831 و 1832 ميلادي (1210 شمسي) كه حدود دو سوم جمعيت شهر رشت از دست رفت. مطمئناً طاعون در ديگر نقاط گيلان نيز خسارت داشته است. در نتيجه جو ناامني ناشي از سرايت طاعون موجب تخليه جمعيت از شهر گرديد.

ب- حوادث اوايل قرن بيستم (20-1914م): با آغاز جنگ جهاني اول دخالتهاي دولتهاي روس و انگليس در كشور ايران بيشتر گرديد. گيلان و شهرهاي مختلف از جمله رشت مورد تاخت و تاز و ناآرامي قرار گرفت.همزمان با دخالتهاي دول خارجي در ايران و گيلان، جنبش هاي مردمي به شدت مبارزات استعماري خود خصوصاً در گيلان به رهبري ميرزاكوچك خان افزودند. در ادامه دخالتهاي بيگانگان ”بلشويك ها“ با حمايت دولت ”روسيه شوروي“ وارد گيلان شدند و به ناامني در اين منطقه و بويژه شهر رشت دامن زدند. درگيريهاي مردم با عوامل روسيه و در ادامه هجوم ارتش دولت مركزي ايران به فرماندهي رضاخان براي خاموش كردن نهضت ضد استعماري و ضداستبدادي گيلان، شرايط گيلان بويژه شهر رشت را ناامن تر كرد. خصومتهاي دولت مركزي با مردم گيلان تا زماني كه رضاشاه در رأس حكومت قرار داشت مانع از هرگونه توجه جدي به عمران و آبادي منطقه و شهرهاي گيلان گرديد.

ج- كاهش مزيت موقع نسبي رشت: با پيروزي بلشويك ها به رهبري لنين در روسيه، روابط بازرگاني و تجاري ايران و روسيه و ايران با كشورهاي اروپايي از طريق درياي خزر به شدت كاهش پيدا كرد و رشت كه تا اوايل قرن بيستم به عنوان ”دارالمرز ايران“ تلقي مي شد، مزيت نسبي خود را در تجارت و بارزگاني بين ايران و كشورهاي غربي از دست داد و اين امر در جمعيت پذيري شهر رشت اثر منفي بر جاي گذاشت. شرايط ناامن ايجاد شده و كاهش مزيت هاي تجاري و بازرگاني رشت تا سال 1320 ادامه داشت (آغاز جنگ جهاني دوم).

از طرفي در اين مقطع شهرها نسبت به روستاها از مزيتهاي خدماتي آنچناني برخوردار نبودند به همين جهت رشد جمعيت در شهرها از جمله شهر ”رشت“ با كندي همراه بوده است.

مقطع دوم (از سال 1320 تا 1355) با فروكش كردن جنگ جهاني دوم و تثبيت امنيت داخلي و به دنبال آن آغاز برنامه هاي عمراني و اقتصادي دولت از جمله عمران شهرها، توسعه صنايع كارخانه‌اي اي، اصلاحات ارضي و افزايش توان خدماتي شهرها، قدرت جذب نيروي انساني شهرها افزايش يافت و نيروهاي مازاد روستايي نيز براي اشتغال در بخش هاي صنعتي و خدماتي راهي شهرهاي بزرگ گرديدند. در اين دوره شهر رشت با نرخ رشد حدود 1/3 درصد، از رشد متعادل برخوردار بوده است.

دوره سوم (1375-1355): دهه اول اين دوره جو امنيتي شهرها مناسب نبود زيرا درگيري مردم با نيروهاي پليس رژيم گذشته در آغاز انقلاب اسلامي وپس از آن بمباران شهرهاي بزرگ در 8 سال جنگ با عراق، شهرهاي بزرگ با ناامني زيادي مواجه بوده اند. اما نامشخص بودن سياستهاي جمعيتي از يك طرف و تسهيلات و خدماتي كه دولت انقلاب به شهرنشينان ارائه مي داد، جاذبه هاي زندگي شهري را بيشتر كرد. توزيع اراضي شهري بين شهرنشينان براي ساخت مسكن، ارائه تسهيلات بانكي با نرخ سود پايين، افزايش خدمات شهري از جمله آب، برق، گاز و ... از جمله عوامل اين جاذبه هاي شهري بوده است. با اينكه ساختارهاي اقتصادي جامعه شهري براي جذب جمعيت غير شهري آماده نبود اما جمعيت روستاها و شهرهاي كوچك براي دست يابي به كار مناسب و زندگي بهتر اقدام به مهاجرت به شهرهاي بزرگ نمود و در استان گيلان شهر رشت بيشترين جمعيت را هم از درون استان و هم از بيرون استان جذب كرده است. نرخ رشد سالانه جمعيت در دهه اول اين دوره 3/5 درصد بوده است و با اينكه اين نرخ رشد در دهه دوم (75-1365) مقداري كاسته شده اما روند افزايشي جمعيت متوقف نشده است و فاصله اين شهر با شهرهاي ديگر استان از نظر جمعيتي و اقتصادي عميق تر شده است.

کلان شهر رشت (موقعیت اقتصادی-۶)

شهر رشت با توجه به ميزان جمعيت آن و موقعيت مركزي و نسبي مناسبي كه نسبت به شهرهاي ديگر استان و حتي غير استان دارد و موقعيت سياسي كه ناشي از مركزيت استان گيلان متوجه آن شده، همچنان به عنوان قدرت اول اقتصادي، سياسي و اجتماعي استان داراي جاذبه هاي جمعيتي مي باشد. گرچه زاد و ولد در شهر رشت ساليانه رو به كاهش گذارده است و آمار جمعيتي بيانگر اين مسئله است، چنانكه اطفال كمتر از يكساله شهر رشت در سرشماري مهرماه 1365، 8111 نفر بودند كه در سرشماري آبان 1375 به 5635 نفر كاهش پيدا كرد اما همچنان اين شهر جاذب جمعيت روستاها و شهرهاي استان و ديگر استانهاي كشور بوده است. از مهاجراني كه طي 10 سال قبل از سرشماري مهرماه 1365 به شهرستان رشت وارد يا در داخل اين شهرستان جابجا شده اند، محل اقامت قبلي 8/38 درصد آنان ساير استانها، 1/27 درصد شهرستانهاي ديگر همين استان، 6/26 درصد شهر يا آبادي ديگر در همين شهرستان (رشت) و بقيه افراد خارج از كشور و اظهار نشده بوده است.

با توجه به اينكه بيش از 90 درصد جمعيت شهري شهرستان رشت در شهر رشت و تنها 9/9 درصد جمعيت شهري شهرستان رشت در شهرهاي خمام، سنگر، كوچصفهان، لشت نشاء و خشكبيجار زندگي مي كنند، عمده جابجايي ها به سمت شهر رشت انجام مي شود. اينگونه توجه و شدت تمركز جمعيت در شهر اول استان كه به دنبال خود تمركز بيشتر فعاليتهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي را نيز خواهد داشت، موجب ناهمگوني شهر نخست استان با ديگر شهرهاي استان گرديده است. ايجاد توازن در رشد اجتماعي و اقتصادي شهرهاي منطقه و استان مي بايست مورد توجه برنامه ريزان منطقه اي و شهري كشور و استان قرار گيرد.ازطرفی افزایش بیش ازحدجمعیت شهررشت مشکلات متعددی رادامنگیرشهروساکنان آن می کنند.چرابعضی تلاش دارندتادرمدت کوتاهی جمعیت شهررشت دوبرابرگردد.کلانشهربراساس تعریف جغرافیدانان شهری وجامعه شناسان ،شهری است که «یک میلیون وبیشتر»جمعیت داشته باشد.رشت براساس «موقعیت مکان مرکزی»که نسبت به شهرهای اطراف داردعنوان «مادرشهر»برایش زیبنده تراست.درایران کلانشهر به شهری گفته می شودکه یک میلیون وبیشترجمعیت داشته باشددرحالیکه شهررشت براساس آخرین آمارگیری (سال1385)حدود5500000هزارنفرجمعیت داشته است.

عده ای بیان می کنند که شهر رشت روزانه یک میلیون نفرجمعیت دارد. یعنی تمام جمعیت شهرهاوروستاهای شهرستان رشت وهمه جمعیت شهرهای انزلی، لاهیجان و لنگرود (شهرهای پرجمعیت پس از رشت) باید روزانه وارد رشت شوند تا رشت روزانه کلانشهر شود. چه افتخاری برای شهررشت کسب می شود تااین شهرراکلانشهر بنامیم؟آیاکمک چنددرصدی به افزایش بودجه شهرداری ازطرف دولت ارزش آنرا داردکه باشتاب فراوان جمعیت پذیری آن راافزایش دهیم ؟بایدتلاش کردتاشهرهای نیم میلیون نفری وشهرهای متوسط وکوچک ازامکانات وکمک های دولت بهرمند گردند.

دولت باقانون تجمیع عوارض وکنارزدن شهرداری شهرهای بزرگ ازاخذعوارض شرکتهای مختلف، موجب کاهش قدرت مالی آنهاشده است.اینکه باکلانشهر شدن شهررشت دولت می خواهدبه قطارشهری رشت کمک کنداستدلال ضعیفی است.بسیاری ازشهرهادردنیاباکمتر ازنیم میلیون نفرجمعیت دارای قطارشهری وتاسیات شهری پیشرفته ای هستند.سیاست عاقلانه برای توسعه متوازن شهرهاوروستاها درگیلان تلاش درجهت کاهش جمعیت شهرهای بزرگ ،افزایش امکانات وبهبودخدمات شهری است.برای شهرآرمانی وایده آل بایدتلاش کردنه .شهرایده آل وپایدارجمعیت محدودوکنترل شده ای دارد.مقامات ومسئولین شهری بایدتلاش کنندتاشاخص های زندگی شهری بهبود یابد...

آدام اُل اًريوس جهانگرد جوان آلماني كه به سال 1048 هـ.ق/1638م، زمان سلطنت شاه سلطان به ايران آمده در سفرنامه اش، رشت را چنين توصيف مي كند:

«رشت پايتخت گيلان است، شهري است به غايت بزرگ اما هيچگونه بارو و حصار ندارد و به مانند دهكده اي از همه سو باز است. خانه هاي شهر چنان در ميان درختان مستور است كه چون انسان قدم به شهر مي گذارد فكر مي كند، كه گام در جنگلي نهاده است، تا شخصي به وسط شهر نرسيده باشد، هيچ احساسي نمي كند كه اينجا شهر است.ازهویت محیط طبیعی رشت درگذشته جزچندباغ چیزی نمانده است. روندفعلی شهرسازی درجهت بهبود بسیاری ازشاخص هاپیش نمی رود .هویت گذشته شهررشت درحال ازبین رفتن است.دیده می شودکه حتی طرحهای شهری که باهزینه کلان تهیه می شوندبعضا توجهی به این شاخص ها ندارند

کلانشهر رشت( قطار شهری-۷)

در بحث های گذشته به این نتیجه رسیدیم که نباید در جهت افزایش جمعیت شهر رشت تلاش شود بلکه باید راهکارهایی را دنبال کرد تا شهر رشت با رشد آرام از امتیازات یک شهر بزرگ یا مادر شهر بهره مند گردد. از نگاه کارشناسان برنامه ریزی شهری، رشت موقعیت بسیار مناسبی بعنوان «مادرشهر»دارد. چرا که در مکان مرکزی مناسبی قرارگرفته است که شهرهای متعدد استان گیلان در چهار جهت جغرافیایی آن قرار دارد و بدلیل فراهم شدن امکانات اقتصادی وخدماتی مسئولیت های آن گسترده شده است. بسیاری از خدماتی که شهر رشت به شهرهای اطراف می دهد روزانه است و این عامل موجب شده است تا از ابتدای روز تا پاسی از شب بر تعداد جمعیت شهرافزوده شود.

در حال حاضر با جمعیت موجود و جمعیت مسافر روزانه و گردشگر و گیرنده خدمات ، شهررشت با مشکلات ترافیکی متعددی مواجه می باشد. تلاشهای صورت گرفته برای روان تر کردن ترافیک شهر از جمله ساخت پل های روگذر، تعریض و احداث خیابانهای جدید، قابل تقدیراست. اما بدلیل عدم اجرای برخی برنامه های طرح جامع و تفضیلی در جهت تعریض خیابانها و یا بدلیل عدم اجرای کمربندی شهر و یا بدلیل فشردگی خدمات اقتصادی و فرهنگی و اداری در مرکز شهر یا بدلیل شهرسازی نامناسب که در بسیاری مواقع بویژه با بارندگی شدید حتی کوتاه مدت شهر دچار گره خوردگی ترافیکی شدید می گردد. دیده شده برای پیمودن پانصد متر شهروندان در حدود سه ساعت در ترافیک متوقف شده اند. در مواقع برفی نیز شهر رشت به شدت دچار مشکلات ترافیکی می گردد.

به عبارتی افزایش جمعیت روزانه، زیاد بودن روزهای بارندگی در رشت و گیلان که در طول سال منجر به آب گرفتگی شهر می شود و زمینه مساعد ریزش برف ، اقتضا می کند که شهر رشت با مطالعه و راه اندازی قطار شهری بخش عمده از ترافیک شهر را به زیر زمین منتقل کند. شنیده میشود که برخی از تحصیل کرده های اهل فن وقتی صحبت از قطار شهری میشود بیان میکنند که بعلت ریزشهای زیاد باران امکان استفاده از زیرزمین مقدور نمی باشد در حالی که در بسیاری از کشورهای اروپایی با ریزشهای مشابه ایران ده ها سال است که قطار شهریدارند. کشورهای فرانسه و انگلیس به فاصله حدود 25کیلومتردر زیر دریای مانش از طریق قطار بهم متصل شده اند. دهها سال است که شهر بندری باکو در آذربایجان قطار زیر زمینی دارد. باران، برف، افزایش مشکلات ترافیکی و سیاست عدم توسعه افقی شهر، ارتباط سهل تر با شهر های مجاور اقتضا میکند هر چه سریع تر مطالعات و اجرای پروژه قطار شهری در رشت آغاز گردد.

تلاش مسئولین شهری برای قبولاندن شهر رشت با جمعیت موجود به عنوان کلانشهر در جهت استفاده از اعتبارات ملی برای قطار شهری و دیگر پروژه ها قابل تقدیر است اما نباید قطار شهری رشت در مرزهای شهر رشت متوقف شود بلکه توسعه قطار برون شهری با همت دیگر مقامات استان به شهر های شرقی، غربی، شمالی و جنوبی گیلان که در راستای توسعه حمل و نقل عمومی قراردارد. راهکار های مناسبی برای روانتر کردن مبادلات اقتصادی، خدمات شهری و افزایش ظرفیت های گردشگری در استان گیلان است.

چالش های کلانشهررشت

مطالب مشابه :

مهاجرت در استان آذربایجان شرقی

نظریه های مربوط به دلایل تکوین شهر های جدید

با فرزانگان مغان

چالش های کلانشهررشت

تپه صرم

ایجاد شهرهای جدید در ایران

تاریخچه فعالیت موسسه گیتاشناسی

شهرستان خمینی‌شهر

محوری ترین مشکلات کلانشهر تبریز