مقاله درباره قرآن و سلامت

صرف نظر از تمامی جنبه‌های پزشكی و علمی مقوله سلامت در جامعه امروزی، بايد اذعان كرد كه قرآن كريم در بسياری از آيه‌ها و عبارات و متون مورد نظر خود تأكيدات فراوانی به اين موضوع سلامت از جنبه‌های مختلف فردی و اجتماعی داشته است و در قالب آيات متعددی از جنبه‌های گوناگون به اين مساله توجه و تأكيد داشته است.

چکیده :

اسلام به موضوع «سلامت» بسیار اهمیت داده است در قرآن آمده است که یکی از نام‌های مبارک وزیبای خداوند متعال «سلام» است (سوره حشر آیه 22) یعنی ذات پروردگار در ذات و صفاتش از هر عیب و نقصی به دور است و منبع سلامتی برای جهانیان می‌باشد.

پژوهشهای علمی نشان داده که ممکن است ریشه و علت بسیاری از ناتوانی های جسمی، نابسامانی های فکری و عاطفی باشد. مثلا امروزه معتقدند که دلهره و ناراحتی های فکری می تواند عامل مهمی برای ایجاد زخم معده باشد. و یا معلولیت های جسمی علت بروز نگرانی ها و اضطراب ها باشد. لذا سلامت جسم و روح تا حد زیادی به هم پیوسته و مرتبطند.
و همچنین نظام تربیتی اسلام نسبت به سلامت همه جانبه انسان مسلمان، از همان آغاز شکل گیری نطفه اش شروع می شود.

توصیه ها و نکات تربیتی مربوط به بهداشت روانی انسان را از هنگام انتخاب همسر و مسایل دوران جنینی و دوران شیرخوارگی و کودکی، گرفته تا تا دوران رشد و بزرگسالی، به مسلمانان آموزش می دهد و رعایت اصول تربیتی و بهداشت و سلامت روانی در کنار سلامتی جسم، تأکید می نماید و تن، روان و استعدادهای جسمی، معنوی و روانی انسان و نیز نفس انسانی را امانتی با ارزش و ودیعه الهی می داند که دستور گرامی داشت آن را می دهد.

تنها دین و آیینی که مورد تأیید خداوند قرار گرفته و دین همه پیامبران نیز می‌باشد دین اسلام است زیرا اساس و ریشه آن بر «سلم» یعنی سلامتی و امنیت بنا شده است (سوره آل عمران آیه 19و85). و از همه مؤمنین خواسته است که داخل دین اسلام یعنی دین سلامت شوید.

پس سلامت روان به معنای تعادل روان است و علائم آن این است که انسان به نور عقل خویش آنچه که زینت روانش می شود و او را به خدا نزدیک می کند، بر می گزیند و تمام ابعاد وجودی خود را شکوفاء می سازد، و بین آنها هماهنگی و تعادل برقرار می نماید، بر اثر این عدالت نفسانی که همان صراط مستقیم و وصول به کمالات انسانی است در عمل نیز منحرف نمی گردد و به پیروی از سفاهت که موجب ظلم به خویشتن و دیگران است، از عدل سرباز نمی زند. از این رهگذر معنای بیماری که یک معنا سلبی است روشن می شود.

قرآن و سلامت جسم :

برای روشن شدن معنی سلامت و ابعاد آن لازم است اشاره کوتاهی به نظر سازمان جهانی بهداشت و لغت دانان و متخصصین امر در علوم مختلف، داشته باشم. «راغب اصفهانی» در مفردات، سلامت را به معنای عاری بودن از آفات دانسته است. «لویس معلوف» در المنجد در تعریف سلامت می‌گوید:«السّلامه البرائه من العیوب و ال آفه» سلامت، منزه بودن از عیب و مبرا بودن از آفت است. «شرتونی» در اقرب الموارد می‌گوید: سالم کسی است که از عیب و آفت نجات گرفته باشد». «احمد سیاح» در فرهنگ جامع نوین سلامت را به بی گزندی و بی عیب شدن معنا می‌کند «دکتر محمد معین» در کتاب فرهنگ فارسی خود هشت معنا برای سلامت آورده است 1 – بی گزند شدن، بی عیب شدن 2- رهایی یافتن، نجات یافتن 3- امنیت 4- عافیت، تندرستی 5- نجات، رستگاری 6- خلاص از بیماری، شفا 7- آرامش،صلح 8- سالم، تندرست (سلامت روان از دیدگاه قرآن از علی اصغرصرفه جو). مفهوم سلامت در عرف لغت به معنای عاری بودن از هرگونه آفت است، شناخت آفات جسم و روح فرع بر شناخت خود جسم و روح است. کسی که روح را نشناخت چگونه می‌تواند آفات آن را بشناسد و تا زمانی که آسیب‌ها آفتها شناخته نشوند راه علاج و درمان آن هم قابل شناخت نخواهد بود. چنانچه برخی از امراض از قبیل و با، سرخک، سرخچه و ... در گذشته باعث مرگ و میر بسیار بودند، ولی پس از شناخت آنها و پیشرفت علم پزشکی با چیز سهلی – از قبیل تزریق واکسن جلوی آن همه مرگ و میرها گرفته شد. در بعد روانی نیز مسأله به همین منوال است. اگر روان و بیماری‌های آن کاملاً شناخته شود، یقینا از هلاکت‌های معنوی و مرگ و میرهای انسانی جلوگیری خواهد شد (همان کتاب)

از نگاه قرآن کریم سلامت جسم موضوعی است چند بعدی که مقوله تغذیه و نیز ورزش را در این میان می توان از مهمترین ابعاد آن که مورد تاکید ویٍژه قرآن نیز بوده دانست .

از سويی نگاه قرآن به موضوع تغذيه را به استناد اين آيه می توان به دو بخش كمی و كيفی قابل تقسيم دانست. نگاهی كه در بخش كمی اشاره‌ای دارد به پاك و تميز بودن خوراك از منظر ظاهری و در بحث باطنی نيز موضوع حلاليت و مباح بودن خوزاك را می‌توان از اين آيه تفسير كرد.

از سوی ديگر قرآن كريم در آيه 31 سوره اعراف اشاره‌ای به فرآيند توليد و تهيه غذا برای انسان دارد و می فرمايد: یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ »ای فرزندان آدم زينت و آرايش خود را نزد هر مسجدی (در هر نمازی) فرا گيريد (بهترين و پاكيزه‌ترين جامه‌های خود را بپوشيد) و بخوريد و بياشاميد و در خوردن و آشاميدن زياده‌روی نكنيد كه خدا آنان را كه اسراف و زياده‌روی می‌كنند، دوست ندارد.

و يا در آيه 168 سوره بقره می‌خوانيم: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِی الأَرْضِ حَلاَلاً طَیِّباً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ: ای مردم از آنچه خدا در روی زمين از حلال‌ها و پاكيزه‌ها آفريده، بخوريد و از گام‌ها (آثار و نشانه ها)ی شيطان پيروی نكنيد.»

و يا در آيه 172 سوره بقره باز چنين می‌فرمايد:«یَا أَیُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُلُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُواْ لِلّهِ إِن كُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ» اين آيه نيز دستور می‌دهد كه از غذاهای پاك و پاكيزه و حلال‌ها و قابل خوردن‌ها استفاده كنيد و شكر نعمت‌های خدا را به جای آوريد.

دقت در اشاره‌ قرآن به اين موضوع و نيز توجه به اين آيات نشان از تأكيد قرآن به مسئله تهيه خوراك از تمامی مواد و آفريده‌های خداوند بر روی زمين با تأكيد بر حفظ سلامتی در ميزان استفاده از آنها و نيز توجه و دقت نظر در نحوه آفرينش و نوع استفاده از اين آفريده‌هاست.

اما سلامت جسم در قرآن كريم را تنها نمی‌توان از منظر خوراك مورد توجه قرار داد. اهميت و تأكيد قرآن كريم به موضوع ورزش و سلامتی جسم از اين راه نيز نشانه‌ ديگری است از نگاه چند بعدی قرآن كريم به مقوله سلامت جسمی واژه سلامت روانی به طور معمول در ارتباط با روح و روان انسان مورد استفاده قرار می‌گيرد و انسان بيمار از نظر روانی به انسانی اطلاق می‌شود كه مجموعه شرايط و امكانات زندگی او باعث شده باشد تعادل رفتاری در زندگی او از بين رفته و در نتيجه رفتارها و عكس‌العمل‌های غيرعادی و به دور از عرف از او سر بزند.

قرآن و سلامت روانی

قرآن كريم در آيات خود انسانی را از نظر روانی سالم معرفی می‌كند كه ايمان و شناخت او نسبت به خداوند در قلب وی جای گرفته باشد و توانسته باشد با همه تضادها و نيروهای درونی و بيرونی موجود در زندگی بهترين امكان را برای قرب و شناخت به خداوند به دست آورده باشد.

ازنظر قرآن كسانی كه در عقيده كفر و در عمل نفاق را برگزيدند از سلامت روانی برخوردار نبوده و دچار بيماری روانی هستند.

قرآن كريم در سوره بقره آيه 10 می‌فرمايد: «فی قلوبهم مرض فزادهم الله مرضا» كه خود اشاره‌ای است به مفهوم بيماری روان در نگاه قرآن.

روان‌رنجوری تنها در رفتار نيست، بلكه در عقيده و ايمان نيز راه می‌يابد. از آنجايی كه تعادل شخصيت يعنی تعادل فرد در ايمان به خدا و عمل صالح پس عدم تعادل درهريك از آن دو موجب «روان‌رنجوری» فرد بوده و فرد از سلامت روانی برخوردار نخواهد بود.

از سوی ديگر آرامش زمانی در انسان پديد می‌آيد كه به واجب دينی، نفسی و اجتماعی خود عمل كرده باشد. در صورتی كه انسان هريك از اين موارد را ناديده گيرد، دچار بيماری‌های روحی گشته و روان رنجور می‌گردد. دور شدن از ياد خدا و يا عدم ايمان به خدا می‌تواند فرد را دچار بيماری روحی كرده و سلامت روانی اش را درمعرض خطر قرار دهد؛ چنان‌چه خداوند خود در سوره رعد در اين رابطه می‌گويد: ياد خدا موجب آرامش دلها و آرامش روحی می‌گردد. (رعد/ 28) چون ترس از آينده همواره هرگونه آرامش و آسايش را از انسان سلب می نمايد.

به تعبير قرآن كريم وقتی انسان همواره از آينده مبهم و نامعلومی در رنج باشد، آسايش و آرامش كنونی بر او سخت و دشوار می‌گردد و از وی سلب می‌شود؛ درحالی كه ايمان به آينده او را اميدوار و توانايی بهره‌گيری از لذت‌های حال را در او افزايش می‌دهد.

روح و بدن، هر یک برای خود سلامتی و بیماری مخصوص به خود را دارند و احیانا بیماری یکی از آنها سبب بیماری بدن سالم قرار دارد. تا جایی که می گویند: روح سالم در بدن سالم قرار دارد. پژوهشهای علمی نشان داده که ممکن است ریشه و علت بسیاری از ناتوانی های جسمی، نابسامانی های فکری و عاطفی باشد. مثلا امروزه معتقدند که دلهره و ناراحتی های فکری می تواند عامل مهمی برای ایجاد زخم معده باشد.(بهداشت ،جمعی از نویسندگان ص25) و یا معلولیت های جسمی علت بروز نگرانی ها و اضطراب ها باشد. لذا سلامت جسم و روح تا حد زیادی به هم پیوسته و مرتبطند.

قرآن کریم می فرماید:«وَلَقد کَرِّمنا بَنی آدَمَ وَ حَمَلنهُم فِی البِّرِ وَ البَحرِ وَ رَزَقنا هُم مِنَ الطَّیباتِ و فَضَّلنا هُم عَلی کَثیرٍ مِمَّن خَلَقنا تَفصیلاً،»(سوره اسراء ایه 7) ما آدمیزدگان را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا (بر مرکبهای راهوار) حمل کردیم و از انواع روزی های پاکیزه به آنان روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده ایم برتری بخشیدیم).

بنابراین آسیب رساندن به این امانت گرامی الهی ممنوع است و اساسا تمام تعالیم الهی و نظام تربیتی دینی در راستای گرامی داشت و کرامت انسان، ارتقای نفس و روان انسان به مقام قرب الهی است که عالی ترین و بهترین محصول نظام بهداشت و سلامت روانی اسلام به شمار می رود.

قرآن درمانی:
قرآن درمانی عبارتست از كاربرد قرآن در تامین،حفظ و بهبود سلامت جسمانی و روانی؛در واقع قرآن درمانی كاربرد منظم قرآن است به طوری كه«قرآن درمانگر»مستقیما در یك محیط درمانی با استفاده از قرآن ـ صوت،مفاهیم آن و…،تغییرات،مدنظر را در عواطف و رفتار و…«درمانجو»ایجاد می كند.بطور خلاصه در قرآن درمانی با استفاده از قرآن به افرادی كه دارای مشكلات گوناگون هستند به منظور دستیابی به بهداشت روانی و جسمی،كمك می شود.قرآن درمانی در درمان افرادی كه ناتوانی های مختلفی از جمله عقب ماندگی ذهنی،تاخیریافتگی رشدی،معلولیت جسمی،بیماری روانی،ناآرامی های روحی و…دارند به طور معجزه آسایی موثر است.«قرآن درمانگر»،اهداف و مقاصد را براساس نیازهای خاص«درمانجو»دنبال می كند.شیوه های مختلفی برای پیشبرد این اهداف وجود دارد.برای مثال،خواندن قرآن با شیوه قرائت مجلسی می تواند به افراد مبتلا به بیماری آلزایمر كمك كند تا حافظه درازمدتشان را به كار اندازند؛همچنین همخوانی قرآن با همسالان یا درمانگر می تواند مهارتهای میان فردی را افزایش دهد و كاركردهای اجتماعی را بهبود بخشد.از همه مهمتر اینكه افراد احساساتشان را در روشی مطمئن و آرامش بخش بوسیله قرائت،گوش كردن،درك مفاهیم و…قرآن بیان می كند و از تاثیرات شگرف آن بهره مند می شوند.البته قرآن درمانی فقط در خدمت افرادی كه دارای انواع مختلف ناتوانی ها هستند به كار برده نمی شود،بلكه درشرایط مختلف پزشكی نیز سودمند است؛از جمله كاهش فشار روانی یا درد،زایمان،توانبخشی بیماران سكته ای و مبتلایان به بیماری پایانه(بیماری هایی كه علاج ناپذیرند و مرگبار هستند مانند ایدز و…)البته مسئله عمده ای كه در اینجا برای درمانگر مطرح است كاهش درد و تحمل آن در شیوه درمان و یا كمك به بیمار برای دستیابی به كاركردهای بهینه است.قرآن درمانی در حال رشد فزاینده ای در كشورهای مختلف جهان و بویژه درسالهای اخیر است و همواره بر این امر تاكید گردیده است كه اساساً قرآن در درمان اشخاص مبتلابه وضعیت های مختلف پزشكی كارایی بسیاری دارد.قرآن به عنوان یك درمانگر و درمان خود را معرفی می كند:و خدا را نیز به عنوان و
درمان و دارو بیان می دارد.(یونس:57)كه بسیاری از بیماری های روحی و روانی را درمان كرده و شفا می بخشد.با یاد خدا دلها آرامش می یابد.(رعد:28)افزون بر این قرآن می كوشد تا با پیشگیری و بیان روشهای مطلوب تعادل شخصیت را در انسان پدید آورد تا دچار پیامدهای زیانبار عدم تعادل شخصیتی نشود.

علل و عوامل بهداشت و سلامت روان:

در این فصل به برخی از آن علل و عوامل بهداشت و سلامتی روان اشاره می کنیم.

1) ایمان به خدا

ایمان به خدا از بهترین سرمایه انسانی است که اگر در زندگی انسانها تحقق داشته باشد، منشأ برکات بسیار است و اگر کسی اهل ایمان نباشد دائم در زیان بسر می برد:«وَ العَصر انَّ الاِنسانَ لَفی خُسر الّا الَذینَ امَنوُا و عَمِلوُا الصّالِحاتِ.... با قسم به عصر که انسانها همه در زیانند، مگر کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند...».(سوره عصر آیه 1-3)

ایمان، علم همراه با اعتقاد توأم با سکون و اطمینان است. طمأنینه و آرامش جزء لوازم لاینفک ایمان است. ایمان به خدا دارای نتایج و آثاری است که به یک معنا قابل تقسیم به شناختی و رفتاری است، یعنی برخی از آثار آن در عقیده و بعضی دیگر در رفتار شخصی مومن ظاهر می گردد و در مجموع از او یک انسان قوی، قدرتمند، دارای سکینه و آرامش و بدون دلهره و اضطراب می سازد.

و یا در آیه دیگر خداوند می فرماید:

«اَلَّذینَ امَنوا وَ لَم یَلبِسُوا إیمانَهُم بِظُلمٍ أولئِکَ لَهُم الاَمنُ وَ هُم مُهتَدوُنَ» کسانی که ایمان آورده و ایمان خود را به شرک نیالوده اند، آنان راست ایمنی و ایشان راه یافتگانند.(سوره انعام آیه82)

این آیه را از شاخص ترین آیات مربوط به آرامش روانی دانسته اند که در آن امنیت، آرامش، بهداشت روانی و هدایت را از آثار ایمان بر می شمارد.(نگاهی قرآنی به فشار روانی ،از اسحاق حسینی،ص183)

2) اسلام

در کلمات اولیای دین، اسلام مایه آرامش و امنیت و وسیله ای برای سلامت روان معرفی شده است . وقتی کفر بیماری روان است قهرا اسلام باید سلامت روان به حساب آید.

علی(ع) در این رابطه فرمود:«سپاس خدایی را که راه اسلام را گشود و راههای فراگرفتن و عمل کردن به احکام و دستورهای آن را برای آنان که خواهانند، آسان گردانید، ارکانش را در برابر آنان که به ستیزه بر می خیزند استوار نمود و آنها را برای کسانی که دست به دامنش زنند پناه گاه أمنی قرار داد و برای آنها که به حریمش گام نهند وسیله سلامت ساخت و برای آنان که از منطقش پیروی کنند دلیل و برهان قرار داد....(نهج البلاغه خطبه 106)

در کلام دیگرش فرمود:«خداوند اسلام را مخصوص شما قرار داد و شما را برای آن برگزید و این به خاطر آن است که اسلام از (سلامت) گرفته شده و کانون بزرگواری است.(نهج البلاغه خطبه 152)

بنابراین اسلام وسیله سلامت و امنیت برای روان آدمی است.

3) تقوی

تقوی لازمه زندگی هر فردی است که می خواهد زندگی انسانی همراه با آرامش و آسایش داشته باشد و تحت فرمان عقل زندگی کند. در قرآن کریم و روایات اهلبیت برای تقوی آثار فراوانی نقل شده که از جمله آنهاست:

الف: حفاظت و حراست:

انسان با تقوی از شر اشرار و کید دشمنان در امانند و مکر آنان هیچ گاه بر ضرر اهل تقوی تمام نمی شود:«وَاِن تَصبروُا و تَتَّقوا لا یَضُرّکُم کَیدُهمُ شَیئاً» اگر در برابر دشمنانتان استقامت به خرج داده و پرهیزگاری پیشه کنید نقشه های خائنانه آنها به شما زیانی نمی رساند.(آل عمران 120)

ب: روشن بینی:

چشم دل انسان در اثر تقوی باز می شودو حقایق عالم را آن چنان که هست می بیند و در تشخیص وظایف دینی خود از یک آگاهی باطنی الهی برخوردار می گردد که در هیچ مورد دچار شک و تردید (که از جمله بیماری های روانی به حساب می آیند) نمی گردد، زیرا وظایف برای او به خاطر تعلیم باطنی الهی و نورانیت ضمیر، روشن می گردد: (یا اَیُّها الذَّینَ امَنُوا اِن تَتَّقُوا اللهَ یَجعَل لَکُم فُرقاناً)(سوره انفال،29) ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر از (مخالفت فرمان خدا) بپرهیزید، برای شما وسیله ای جهت جدا ساختن حق از باطل قرار می دهد.

روشن بینی خاصی که در پرتو آن، حق را از باطل خواهید شناخت و در آیه دیگر می فرماید:«وَ اتَّقُوا الله وَ یُعَلِّمکُم الله» از خدا بپرهیزید و خداوند به شما تعلیم می دهد.(سوره بقره ،282)

ج: نجات از سختی ها و روزی بی حساب :

خداوند برای اهل تقوی راه خروج از سختی ها و مشکلات زندگی را مقرر فرموده و برای آنان روزی بی حساب و پیش بینی نشده تقدیر کرده است: «وَ مَن یَتَّقِ اللهَ یَجعَل لَهُ مَخرِجاً وَ یَرزُقهُ مِن حَیثُ لا یَحتَسِب»(سوره طلاق ،3) هر کس تقوا الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می سازد و او را از جایی که گمان ندارد روزی می دهد.

د: بخشش گناهان:

اگر اهل تقوی مرتکب گناهی بشوند خداوند به خاطر آن حالت پرهیزگاری که در آنهاست، از لغزشهای شان می گذرد و آنها را مورد عفو قرار می دهد: «یا اَیُّها الذیَّینَ امَنُوا اتَّقُوا الله.... یُصلِح لَکُم اعمالَکُم وَ یَغفرلَکُم ذُنُوبَکُم» ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوی الهی پیشه کنید... تا خدا کارهای شما را اصلاح کند و گناهانتان را بیامرزد.(سوره احزاب ،71)

هـ: دخول در بهشت:

از آیات متعدد قرآن کریم استفاده می شود که اهل تقوی اهل بهشت و در جوار رحمت الهی زندگی می کنند: «انَّ المُتَّقینَ فی جَناتٍ و عُیُونِ اُدخُلوها بِسَلامٍ آمِنینَ»(سوره حجر،45-46) به یقین پرهیزگاران در باغها (سر سبز بهشت) در کنار چشمه ها هستند، (فرشتگان به آنها می گویند) با سلامت و امنیت داخل این باغها شوید.

با دقت در آیات فوق معلوم می شود که آنچه که برای انسان ممکن است در زندگی مایه اضطراب، دلهره و غمگینی شود و باعث بیماری روانی گردد، با تقوی پیش گیری می شود و انسان در پناه تقوی دارای زندگی آرام می شود، لذا مشاهده می شود که اهل تقوی بدون هیچ گونه تشویش خاطر و دلهره و استرس زندگی را می گذرانند در حالی که ثروتمندان و قدرتمندان بی تقوی با دلهره و اضطراب زندگی می کنند.

4- دل بسته نبودن به دنیا

بر اساس آیات و روایات اهل بیت، ریشه و منشاء همه مفاسد این عالم محبت و دلبستگی به دنیا و مظاهر آن است: علی (ع) فرمود: » حب الدنیا راس الفتن و اصل المحن» دوستی دنیا سر همه فتنه ها و ریشه همه محنتها و غمگینی هاست.(میزان الحکمه ج3،ص294)

در قرآن مجید حیات دنیا به عنوان متاع غرور و فریب معرفی شده است: «وَما الحَیاهُ الدُّنیا اِلّا متاعُ الغُرورِ»(سوره حدید آیه 20)

امام صادق(ع) فرمود: راس کل حطیئه حب الدنیا. سر همه خطاها، محبت دنیاست.

و بالاخره جمع بین دنیا و آخرت نمی توان کرد و در یک دل نمی توان محبت خدا و محبت دنیا را جمع کرد. حال که دنیا این است که معلوم است که دلبستگی به آن، زندگی را تباه و دلها را مضطرب و بی قرار می سازد. پس دل نبستن به آنها و بی اعتنایی به مظاهر آن مایه رهایی از بسیاری از غمها، اندوه ها، استرس ها و نگرانی هاست لذا بی اعتنا بودن به آن یکی از عوامل بهداشت روان و سلامتی روان و پیشگیری از بیماری روانی است. البته باید توجه داشت دل بسته نبودن به دنیا به معنای استفاده نکردن از مواهب الهی در این عالم نیست.

5- ازدواج

در قرآن کریم ازدواج به عنوان یکی از آیات الهی و وجود همسر به عنوان عامل تسکین و آرامش معرفی شده است: «وَ مِن آیاتِه اََن خَلَقَ لکُم مِن اَنفُسَکُم اَزواجاً لِتَسکُنُوا الَیها و جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهً و رَحمُه».(سوره روم،21)

از نشانه های او(خدا) این است که همسرانی از جنس شما برای شما آفرید، تا در کنار آنها آرامش بیابید و در میان شما مودت و رحمت قرار داد.

و در آیه دیگر حضرت حوا را وسیله آرامش و مایه تسکین حضرت آدم(ع) معرفی کرد: «و جعل منها زوجها لیسکن الیها».(سوره اعراف،89)

این آرامش از آنجا ناشی می شود که این دو جنس، مکمل یکدیگر و مایه شکوفایی ونشاط و پرورش یکدیگرند؛ بطوری که هر یک بدون دیگری ناقص است و طبیعی است که میان موجود و مکمل وجود او باید جاذبه، وجود داشته باشد که در آیه فوق از آن به «مودت و رحمت» یاد شده است.

این آرامش و سکون ممکن است از نظر جسمی و یا از نظر روحی و یا از نظر فردی و اجتماعی باشد.

از نظر اجتماعی افراد مجرد کمتر احساس مسئولیت می کنند و به همین جهت انتحار و خودکشی در میان افراد مجرد بیشتر دیده می شود و جنایات هولناکی نیز از آنها بیشتر سر می زند. هنگامی که انسان از مرحله تجرد گام به مرحله زندگی خانوادگی می گذارد، شخصیت تازه ای در خود می یابد و احساس مسئولیت بیشتری می کند و همین است معنای احساس آرامش در سایه ازدواج.(تفسیر نمونه،ج3،ص391)

6- پرداختن زکات

پرداخت زکات و انفاق به اهلش و دعای آنها در برابر این عمل باعث برکت در مال و کسب آرامش در روان می گردد. قرآن کریم می فرماید:«خُذ من اموالِهِم صدقَه تُطَهُرُّهُم و تُزکّیهم بها و صلِّ علیهِم انَّ صلواتَکَ سَکَنٌ لَهُم و لله سَمیعٌ عَلیمٌ»(سوره توبه،103) از اموال آنها صدقه ای (به عنوان زکات) بگیر تا بوسیله آن، انها را پاکسازی و پرورش دهی و به (هنگام گرفتن زکات) به آنها دعا کن، که دعای تو مایه آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست.

در این آیه شریفه به قسمت از فلسفه اخلاقی، روانی و اجتماعی زکات اشاره شد که ای پیامبر، تو با گرفتن زکات از مال آنها، هم آنان را پاک می کنی و هم نمو و پرورش می دهی. آنها را از رذایل اخلاقی، از دنیا پرستی و بخل و امساک، پاک می کنی و نهال نوعدوستی، سخاوت و توجه به حقوق دیگران را در آنها پرورش می دهی، از این گذشته مفاسد و آلودگی هایی که در جامعه به خاطر فقر و فاصله طبقاتی و محرومیت گروهی از جامعه بوجود می آید، با انجام این فریضه الهی بر می چینی و صحنه اجتماع را از این آلودگی ها پاک می سازی.

7-ظلم نکردن

خداوند در قران« مجید می فرماید: «الذّینَ آمَنُوا و لَم یَلبسوا ایمانَهُم بِظُلمٍ اولئِکَ لهُم الاَمنُ و هُم مُهتدون»(سوره انعام،82) آنها که ایمان آوردند و ایمان خود را با ظلم و ستم نیامیختند، امنیت برای آنهاست و هدایت مخصوص آنان است.

با دقت در این آیه روشن می شود که امنیت و آرامش روانی تنها موقعی بدست می آید که در جوامع بشری دو اصل حاکم باشد: ایمان و عدالت اجتماعی، چرا که اگر پایه های ایمان به خدا متزلزل گردد و احساس مسئولیت در برابر پروردگار از میان برود و عدالت اجتماعی جای خود را به ظلم و ستم بسپارد، امنیت از آن جامعه رخ بر می بندد. به همین دلیل با تمام تلاش و کوششی که جمعی از اندیشمندان جهان برای برچیدن بساط ناامنی های مختلف در دنیا می کنند روز به روز فاصله مردم جهان از آرامش و امنیت واقعی دورتر می گردد. این نیست مگر آن که آن دو اصل آیه فوق، از عالم برداشته شده است، یعنی پایه های ایمان لرزان و ظلم جای عدالت را گرفته است. به هر حال تاثیر ایمان در آرامش و امنیت روانی برای هیچ کس جای تردید نیست همانطور که ناراحتی و جوان و سلب آرامش روانی به خاطر ارتکاب ظلم بر کسی پوشیده نیست.

8-شفا بخشی قرآن

با مراجعه به آیات و روایات روشن می گردد که قرآن نسخه شفا بخش خدای سبحان برای بیماران روانی است. «و ننزَّل مِن القرآن ما هُوَ شفاءٌ و رحمَه للمؤمنینَ» و از قرآن آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان ما نازل می کنیم.(سوره اسراء،82)

در آیات متعددی، از قرآن به عنوان شفا یاد شده، آن سان که گاه قرآن شفا دهنده دلها معرفی شده است. «به یقین برای شما از جانب پروردگارتان اندرزی، و درمانی برای آنچه در سینه هاست. و رهنمود برای گروندگان (به خدا) آمده است.(سوره یونس،82)

این در حال است که قرآن در کنار شفا مایه هدایت دانسته شده: «بگو این کتاب برای کسانی که ایمان آورده اند رهنمود و درمانی است».(سوره فصلت،44)

واژه شفاء در لغت به معنای نقطه آخر چیزی است که مشرف به نابودی یا نجات باشد، از این رو شفا یافتن بیمار به معنای عافیت یافتن و نجات از بیماری است. بر همین پایه، مقصود از شفای قرآن نجات از انحطاط و سقوط مادی یا معنوی است که بوسیله هدایت انجام می پذیرد.(مفردات راغب ص459)

شفا در اصطلاح در مقابل بیماری ها، عیبها و نقص ها به کار می رود. بنابراین نخستین کاری که قرآن برای انسان انجام می دهد پاکسازی درون او از انواع بیماری های فکری، اخلاقی و اجتماعی است. سپس رحمت الهی شامل حالش می شود و فضایل انسانی و اخلاق الهی در وجود او جوانه می زند. آری در آیه (ما هُو شِفاءٌ و رحمَهٌ للمؤمینَ) شفا به پاکسازی و رحمت به بازسازی انسان اشارت دارد.

9-توسل به اولیاء دین

توسل به اولیاء الهی مانند پیامبران و اوصیای گرامیشان یقینا مایه امن و آرامش روان است، زیرا علاوه بر این به تجربه ثابت شده که بسیاری از مشکلات و بیماری های جسمی و روانی با توسل حل و برطرف شده، در قرآن کریم و روایات اهلبیت نیز به آن دستور اکید داده شده است. به عنوان نمونه آیه شریفه (یا أیُّها الّذین امنُوا اتّقوا الله و ابتَغوا إلیه الوَسیله) ای کسانی که ایمان آورده اید پرهیزگاری پیشه کنید و وسیله ای برای تقرب به خدا انتخاب نمایید.

وسیله در اصل به معنای تقرب جستن و یا چیزی است که باعث تقرب به دیگری از روز علاقه و رغبت می شود، می باشد. بنابراین وسیله در آیه فوق معنای وسیعی دارد و شامل هر کار و هر چیزی که باعث تقرب انسان به خدا می شود مهمترین آنها ایمان به خدا و پیامبر، جهاد در راه خدا، عبادات، زیارت خانه خدا، صله رحم، انفاق در راه خدا همچنین هر کار خیر و پسندیده می باشد. و همچنین شفاعت پیامبران، امامان و بندگان صالح هدا که طبق صریح قرآن باعث تقرب به خداست، در مفهوم وسیع توسل داخل است.

البته منظور از توسل به پیامبر و امام یا هر عبد صالح دیگر، این نیست که چیزی را از آنها مستقلا تقاضا کنند، بلکه منظور این است با اعمال صالح یا پیروی از پیامبر و امام یا شفاعت آنان یا سوگند دادن خدا به مقام و مکتب آنها، از خداوند چیزی را بخواهند. این معنا نه بوی شرک می دهد و نه بر خلاف آیات قرآن است و نه از عموم آیه فوق بیرون است.

البته توسل به اولیای الهی مورد قبول علمای شیعه و سنی است.

خاتمه:

لازم به تذکر است که علل و عوامل سلامتی روان در قرآن منحصر به این نه امر نیست، بلکه امور دیگری از قبیل: دعا و اذکار خاصی بویژه ذکر یونسیه، فرو بردن خشم، ذکر خدا، توجه به رحمت و قدرت لایزال خداوند، توسل به امام زمان بخصوص که امروزه وسیله امن و امان اهل زمین است و دهها عامل دیگر را می توان نام برد. امید است نوشتار حاضر برای تبیین معارف قرآنی، که در حد مقدور به بررسی آن پرداخته شده است مورد مرضی پروردگار باشد.

تاثیر آموزه های قرآنی بر بهداشت روانی افراد

انسان در دنیای تضاد ها،گرفتار مشكلات فردی و جمعی ویا روانی و جسمانی بسیار است.كسی را نمی توان یافت كه از مشكلات و معضلات سخن نگوید و یا از آن ننالد.از این رو،شناخت و یافتن راهكارهایی برای برونرفت از این مشكلات،دغدغه هر انسانی است.حتی كسانی كه از راهكارهای موفقیت،سخن می گویند و طرح ها و پیشنهادهایی را در این زمینه ارایه می دهند،در حقیقت به نوعی سخن از راه های برونرفت از مشكلات و دشواری هایی می كنند كه مانع عمده در سر راه تحقق آرمانی است كه از آن به عنوان موفقیت یاد می كنند.

برخی از محققان و متخصصان علوم پزشكی،پژوهشهای متعددی در این مورد انجام داده اند و تاثیرات آموزه ها(دستورات و توصیه ها)و آیات قرآن را در بهداشت روانی انسان بررسی كرده اند.در این تحقیقات تجربی نتایج مثبت و چشمگیری در مورد برخی مفاهیم و دستورات قرآن بدست آمده است كه در اینجا بصورت فهرست واربه برخی از آنها اشاره می كنیم.

1.وحدت شخصیت انسان و رابطه آن با توحید قرآن

اساس و مبنای مذهب اسلام بر وحدت و توحید می باشد.وحدت شخصیت و یگانگی روان انسان،مظهر و نماینده بارز توحید ذات مقدس خالق است

2.دمیدن روح امید و ممنوعیت یأس و ناامیدی در قرآن و تاثیر آن در كاهش افسردگی

در قرآن كریم می خوانیم: و لا تیئسوا من روح الله إنه لا ییئس من روح الله إلا القوم الكافرون(یوسف،12/87)؛و از رحمت بی منتهای خدا نومید مباشید كه هرگز هیچ كس از رحمت خدا نومید نیست،مگر كافران.

در اسلام نا امیدی از خدا یك گناه كبیره به حساب می آید.همین مطلب موجب می شود كه مؤمنان همیشه شاداب و امیدوار باشند و به دامن افسردگی و یأس نیفتند.

3.دعوت قرآن به صبر و تاثیر آن در كاهش فشارهای روانی(بقره:153؛آل عمران:200)

4.دعوت قرآن به توكل بر خدا(احزاب:3؛آل عمران:159)و تاثیر آن در حل مشكلات و آرامش روانی

5.تاثیر یاد خدا در آرامش دل(رعد:28)و رفع اضطراب و نگرانی

6.ممنوعیت خودكشی در دین(نساء:29)و تاثیر آن بر پایین آمدن آمار خودكشی در جوامع مذهبی

7.تاكید بر محبت به پدر و مادر و تاثیر آن در سلامت روانی افراد خانواده(سوره اسراء،آیه 24؛سوره بقره،آیه 83)

نتیجه :

شناخت هر چه بیشتر تاثیرات قرآن در بهداشت روانی انسان ها می تواند ما را در شناخت بهتر قرآن و استفاده بیشتر از محضر آن در درمان بیماریهای روانی كمك كند و راههای جدیدی را در استفاده از وحی الهی بر ما بگشاید.قرآن برای برونرفت از همه مشكلات راهكارهایی را ارایه داده است.با تأسی از آیات قرآنی می توان بهترین دستورالعمل در حوزه بهداشت فردی،اجتماعی و روحی را تدوین كرد و با رجوع به مضامین عمیق آن می توان كامل ترین و مناسب ترین نسخه پزشكی را برای بیماران روحی و روانی پیچید.بدون شك در قرآن،نیروی معنوی وجود دارد كه در نفس انسان تأثیری شگرف بر جای می گذارد،این نیرو باعث بیدرای وجدان و تیزی احساس و شعور و صیقل روح انسان می شود و ادراك و تفكرش را بیدار و بصیرتش را جلا می بخشد.به همین دلیل است كه انسان پس از اینكه در معرض تأثیر قرآن قرار می گیرد،ناگهان تبدیل به انسانی می شود كه گویا تازه آفریده شده است.قرآن در مردم،تغییراتی شگرفت ـ كه در پایه ریزی نظام جدید زندگی شخصی انسان و نظام روابط انسانی را در خانواده،یا به طور كلی در جامعه مؤثر بوده است ـ ایجاد كرده و موفقیتهای بزرگی برای تحت تأثیر قرار دادن شخصیتهای مردم به دست آورده است. به طور خلاصه می توان گفت،در میان تمام ادیانی كه در طول تاریخ به وجود آمده اند،قرآن به نحوی مطلوب و بی نظیر موفق شد،تغییراتی بسیار مؤثر در شخصیت مسلمانان و جامعه اسلامی به وجود آورد.

منابع

قرآن

تفسیر نمونه

نهج البلاغه

میزان الحکمه

نگاه قرانی به فشار روانی********************اسحاق حسینی

سلامت روانی از دیدگاه قرآن********علی اصغر صرفه جو لی

مقاله درباره قرآن و سلامت

مطالب مشابه :

مقاله ای در مورد سلامتی و تناسب اندام

مقاله در مورد بهداشت روانی سالمندان

مقاله ای در مورد اثرات رابطه جنسی سالم بر سلامت

کاملترین مقاله در مورد آموزش رشته ورزشی والیبال ( قسمت دوم )

مقاله تحت عنوان: تأثير تربيت بدني بر سلامت جسم و روح و روند يادگيري دانش‌آموزان

مقاله درباره قرآن و سلامت