تفاوت های شعر حافظ و سعدی

حافظ و سعدی هر دو از قله های شعر فارسی هستند. این دو که اشعارشان بازتاب فرهنگ ایرانی ـ اسلامی است تفاوت هایی با هم دارند. حافظ انسانی درونگراست که از شیراز آن طرف تر نرفته است. غزلش هم درونگراست و عاشقانه و درونی، اما سعدی واعظ است، جهانگرد است، شعرش زبانی ساده دارد و عاری از پیچیدگی های شعر حافظ است. با احمد تمیم داری، استاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره تفاوت های شعر و شخصیت سعدی و حافظ به گفت وگو نشستیم که مشروح آن را می خوانید.

غزل حافظ را در مقایسه با غزل سعدی چطور ارزیابی می کنید و چه ویژگی هایی این دو را از هم متمایز می کند؟

اساساً ما درباره سعدی یا حافظ وقتی می توانیم اظهارنظر کنیم که در مطالعات سبک شناسی یا نقد ادبی، بسامد یا فرکانس عناصر ادبی این دو را کاملاً با هم داشته باشیم تا به صورت آماری یا نموداری آن را نشان دهیم. این بحث، یک بحث علمی تحقیقی می تواند باشد.

آنچه که من درباره سعدی و حافظ می توانم الان بگویم و قول صددرصد هم نمی دهم که همه حرف هایم درست باشد، این است که سعدی اساساً واعظ است، انسان اجتماعی است، روابطش با مردم خیلی خوب است و در ضمن توریست است. حافظ برخلاف سعدی گوشه نشین است و همیشه در شیراز بوده. نظر حافظ نسبت به دنیا و جهان بینی او و جهان بینی سعدی هر دو شرقی و اسلامی و ایرانی است و در این هیچ تردیدی نیست، اما این دو جهان بینی اساساً با هم متفاوت است. یعنی روش زندگی شان با هم فرق می کند. سعدی آدمی است که به قول امروزی ها به دنیا توجه دارد. در آن غزل معروف: «به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست/ عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست»

این یک نوع عشقی است نسبت به دنیا با توجه به خداشناسی. یعنی گرایش به دنیا با توجه به توحید. چون سعدی شغلش وعظ است و در ضمن با مسائل سیاسی و اجتماعی سروکار دارد. او انسان مۆثری است در جامعه.

درست است که شغل سیاسی خیلی معتبری نداشته، ولی مشاور سیاسی خیلی مۆثری بوده. مطالبی که در گلستان می بینید، خیلی از اینها را بر سر منبر می گفتند و گاهی هم داستان خیلی از منبرهایش را در گلستان می گفت.

البته به نظر می رسد که توجه غربی ها به سعدی هم در شهرت بیشتر شعر او مۆثر بوده است.

حافظ را به عنوان یک آدم رومانتیک قبول کردند؛ سعدی را به عنوان یک آدم اهل تعلیم و تربیت و عقل گرا. از زمانی که آثار حافظ و سعدی و خیام ترجمه شد، رومانتیک به وجود آمد. یعنی این مکتب تحت تأثیر شاعران فارسی بود. شاعرانی چون سعدی، حافظ عطار و البته مولوی دیرتر از اینها.

درست است که حافظ سمبل فرهنگ ایرانی است، ولی سمبل جهان هم هست. به علت این که فشرده ترین و عالی ترین احساسات مشترک بشری را در غزلش مورد توجه قرار می دهد. یعنی آزادی، عدم تملک، عشق ورزیدن. بی خود نیست که دیوان حافظ به بیش از 50 زبان دنیا ترجمه می شود و مهم ترین تأثیر را در شکل گیری رومانتیسیسم می گذارد. وقتی فکر مورد قبول جهان است اینترنشنال می شود و دیگر نمی توانیم به ایران محدودش کنیم.

با فرض این که به قول شما شعر حافظ فشرده اندیشه ایرانی و حتی بشری است و با همه چند وجهی بودن اشعارش و ایهامات آن، آیا قائل هستید که حافظ با کلمات بازی می کند و همین بازی با واژگان او را از رسیدن به یک جهان بینی بازمی دارد؟ در مقایسه، سعدی انگار از بازی های زبانی فارغ شده و فراتر از اینها بسادگی پیامش را می دهد و برخی به همین دلیل سعدی را مدرن تر از حافظ می دانند.

حافظ اصلاً نمی خواهد اندیشه و راهکار به مردم نشان دهد. حافظ یک سیاستمدار نیست که بخواهد راهکار ارائه کند. حافظ سخن دل خود را بیان می کند.

آنچه که می گویند بازی با کلمات، تعبیری است که برخی به کار می برند. حافظ فرازمانی و فرامکانی است. چرا دیوان خاقانی با آن که قطورتر از حافظ است، با این که متفکر و فیلسوف و حکیم است مثل حافظ نمی شود؟

به دلیل این که قسمت عمده ای از قصاید خاقانی (چون عمده شهرتش برای قصاید است) صرف توصیف می شود. من از این پیش فرض عبور می کنم که فراتر از امثال خاقانی است، چرا که توصیف حافظ مثل شعرای قرن پنجم صرف توصیف بهار و طبیعت نمی شود؛ بلکه صرف توصیف عواطف بشری می شود، اما باز هم توصیف است. جهان بینی نیست. حرفم این است که از توصیفات انگار فراتر نمی رود، اما سعدی می رود.

درست است. اما حافظ به عنوان شاعر رومانتیک و درون گرا بهترین عواطف بشری را بیان می کند که شعرش بین المللی است. مکتب رومانتیک به عشق، احساسات و زبان مردم خیلی اهمیت می دهد.

نه این که بگوییم همه غزلیات در اوج است. اتفاقاً هنرش در این است که هم غزل هایی در اوج می تواند بگوید و هم غزل هایی در سطح پایین.

امید حافظ به عاقبت است و به آخرت. یعنی به هنگام درو و نتیجه عمل فکر می کند. اگر صوفی خیلی سرآمدی نیست، ولی اندیشه صوفیانه در ذهنش زیاد است. روحیه صلح طلب دارد. این اشعار موجب شد آزادی و لیبرالیسم (نه به معنای مکتب سیاسی امروز) در مردم نفوذ پیدا کند. ما نمی گوییم همه آدم ها حافظ شوند، ولی هر کس هر قدر این اندیشه ها بر او نفوذ کند مثل اکسیر است که موجب افزایش روح دوستی می شود.

قبول می کنید که حافظ بازی کلامی می کند و گاهی دچار سفسطه می شود؟

ببینید، اینها همه بحث های قابل تفسیر است که مثلا درباره دین و مذهب فردوسی هم مطرح است. اتفاقاً فردوسی هم درباره تقدیر بحث می کند. تقدیر از آن دسته مسائل مشترک است که برای همه است.

شعر حاصل لحظه ها و تخیلات است. در هر لحظه انسان ممکن است یک جور باشد و این با تعقل و خردگرایی فرق می کند. شما وقتی یک اندیشه فلسفی داشته باشید ممکن است تا ده سال به آن پایبند باشید. امشب اگر شما یک مسأله ریاضی را نیمه کاره ول کنید، فردا می توانید ادامه اش را حل کنید، ولی شعر این طور نیست.

سفسطه نمی کند. شعر حاف1 شعر ایدئولوژیک نیست. شعر ناصرخسرو ایدئولوژیک است. غزلیات سعدی هم ایدئولوژیک نیست، ولی شیوه رفتار و تفکرش با حافظ متفاوت است. سعدی هم تحت تأثیر حالات و آنات مختلف است. از شعر، آن هم غزل عارفانه و عاشقانه 700 سال پیش، نباید انتظار ارتباط منطقی بین تمام ابیات حافظ را داشته باشید. آن دیگر تخیل و شعر نیست. منطق و فلسفه است.

شما حافظ را باید در جایگاه حافظ بسنجید و سعدی را در جایگاه سعدی. آن تضادها که گفتید حاصل ادبیات است. هنر، فلسفه نیست. فلسفه هنر وجود دارد، ولی هنر، فلسفه نیست. هنر حاصل ادراکات و تحت تأثیر خدا و فرشته و انبیا و آسمان و زمین و دریا و سیاست و اجتماع و بسیاری از چیزهاست. ما نمی توانیم بگوییم که شاعر فقط در یک حالت شعری باشد. این دیگر می شود شاعر فرمایشی.

منبع : سایت تبیان

برای مشاهده اشعار حافظ کلیک کنید

برای مشاهده اشعار بوستان سعدی و گلستان سعدی روی نام کتاب کلیک کنید

تفاوت های شعر حافظ و سعدی

مطالب مشابه :

چند شعر عاشقانه از سعدی و حافظ

تفاوت های شعر حافظ و سعدی

شعر های ازحضرت حافظ

شعر بهار حافظ

حافظ زندانی(خیلی زیاد نیست شعر ولی فک کنم جالب باشه)

شعری از حافظ

شجریان و حافظ

شخصیت های شعر حافظ

شعر حافظ