زبان فارسی

جمله و اجزای آن

اجزاء: نهاد وگزاره

جمله عبارنتد از کله یا کلماتی که از دو بخش نهاد و گزاره تشکیل شده است .گاهی نهاد با آمدن یک فعل در بخش گزاره مفهومش کامل می شود و گزاره فقط از یک فعل تشکیل شده است .

مانند :

علـــی آمــــــد.

نهاد گزاره

اما ممکن است در جملاتی علاوه بر فعل گزاره اجزای دیگری نیز داشته باشد . فعل بدون آن اجزاء معنا ندارد .

مثلاً وقتی می گوییم هوا شد فعل گزاره ای است که به جزء دیگری به نام مسند نیاز دارد مثلاً هوا سرد شد.

تعداد اجزای یک جمله را فعل آن مشخص می کند که با توجه به این تعریف فعل ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد .

1- فعل ناگذر : فعلی را میگو یند که فقط به نهاد نیاز دارد تا مفهومش کامل شود .

مانند : علــــــی آمــــــــــــد.

نهاد گزاره / فعل ناگذر

2- فعل های گذرا : فعل هایی را گویند که برای کامل شدن مفهومشان علاوه بر نهاد به اجزاء دیگری مانند : مفعول مسند و متتم نیز نیاز دارد .

مانند :

هـــــــوا ســــــــرد شــــــــــــــــد .

نهاد مسند فعل گذرا / فعل ربطی

با توجه به توع فعل های گذرا و ناگذر بودن جمله و اجزای آن به اقسام زیر تقسیم می شوند :

1-فعل های دو جزئی با فعل های ناگذر

علـــــــــی رفــــــــــــــــــت.

نهاد فعل های ناگذر / گزاره

جمله نهاد گزاره/فعل نا گذر

علی رفت.

2- سه جزئی با فعل گذرا که خود به اقسام زیر تقسیم می شود .

1-گذرا به مفعول

فرمول ساخت این نوع فعل نهاد + مفعول + فعل

مثال : علی کتاب (را) اورد.

جمله نهاد گزاره مفعول فعل

علی کتاب(را) خواند.

نکته1

مفعول کلمه ای است که عمل فاعل روی آن انجام می شود نشانه ی آن در جمله حرف (را) می دهد .اما ممکن است در جملاتی این حرف حذف شود که به وسیله ی دو جمله ی پرسشی چه چیز را و چه کسی را مفعول مشخص می شود .

او داستان می خواند چه چیز رامی خواند ؟ داستان را می خواند .

2- سه جزئی گذرا به مسند

فرمول: نهاد + مسند + فعل

مثال: هــــــــــوا ســـــرد شـــــــد.

نهاد مسند فعل

جمله نهاد گزاره مسند فعل

هوا سرد شد.

نکته ی 2

مســـــــنــــــــد

کلمه ای اکه با فعل ربطی به نهاد نسبت داده می شود.

راه های تشخیص مسند:

1- مسند در جواب دو جمله ی پر سشی چگونه و چه طور می آید

.2- وجود فعل های ربطی یا اسنادی.مهمترین فعل های ربطی عبارتند از : است، شد ، گشت ، گردید ، باشد وهم خانواده های این ها

نکته 3

اگر (است )به معنی شدن یا روی دادن باشد جمله ی سه جزئی مسندی است.

مانند: هـــــــوا ســـــرد است.

نهـاد مسند فعل

به معنای شــــد

اما اگر « ا ست» به معنای «قرار دارد» باشد سه جزئی متممی است .

کتاب روی میز اســــت.

فعل به معنای قرار دارد

3-سه جزئی گذرا به متمم

فرمول: نهاد + متمم + فعل

مثال: علــــی به علــمــش می نازد.

نهاد متمم فعل

جمله نهاد گزاره متمم فعل

علی (به) علمش می نازد.

نکته ی4

متمم کلمه ای است که بعد از حروف اضافه می آید وتمام کننده فعل و جمله است مهم ترین حروف اضافه عبارتند از : از ، به ،با ، برای ،در و... که به این حروف مانند حرف معمولی نقش نما گویند .

انواع متمم :

1- متمم اختیاری (قیدی ) :

متممی ار می گویند که قابل حذف است و فعل آن حروف های اضافه ی مختلف می گویند و نباید آن را زیر نمدار جزء اصلی جمله به حساب آورد .

مثال : علی به خـانـــه رفت. ، به خانه قابل حذف است و متمم قیدی به حساب می آید و جمله ی ما دو جزئی است .

یا مثلاً می توان همین جمله را با حرف های اضافی مختلف آورد :

علی با دوچرخه از مدرسه به خانه رفت .

اضافه اضافه اضافه

جمله نهاد گزاره/فعل نا گذر

علی رفت.

۲- متمم اجباری :

متمم هایی که وجود آنها در جمله لازم است قابل حذف نیستند و یک حرف اضافی بیشتر نمی گیرند وباید زیر نمودار آورده شوند.

مثال : علــــی با دشمن جنگید.

نهاد متمم فعل

نکته ی 5

گاهی گذاره ممکن است بیش تر از دو جزء داشته باشد که در این صورت جمله ی 4 جزئی تشکیل می شود.

او سؤال را از مــن پرسید.

نهاد مفعول متمم فعل

جمله نهاد گزاره مفعول متمم فعل

او سؤال(را) (از)من پرسید.

نکته ی 6

گاهی ممکن است متمم هایی بیشتر از یکی باشند که در این صورت هم جمله ی ما دو جزئی به حساب می آید .

مانند : عـــلـــی دیروز صبح از مدرسه با سر عت به خانه بر گشت.

نهاد مــــــــــتمم قــیـــــدی فعل

جمله نهاد گزاره/فعل نا گذر

علی بر گشت.

با تشکّر از صبر و تحمإل دوستان امیدوارم که مورد توجّه شما واقع گردد . مهدی سلمانی - آموزگار پایه ی چهارم

زبان فارسی

مطالب مشابه :

لیست کتب کتابخانه-9

نوع جمله

متمم