مطلبی در مورد خراسان جنوبی
استان خراسان جنوبي يكي از جديدترين استان هاي ايران است كه از تقسيمات جديد استان خراسان بزرگ به وجود آمده است. شهرستان هاي بيرجند، نهبندان و سربيشه در تقسيمات جديد جزو شهرستان‌هاي اين استان به شمار آمده‌اند. بر اساس نظر محققين، واژه خراسان بازمانده گونه کهن واژه «خاور» و متشکل از دو جزء «خور» به معناي خورشيد و «آسان» به معني آمدن است. يعني جايي که خورشيد از آن بر مي‌آيد و چون اين منطقه در خاور ايران قرار گرفته، اين وجه تسميه به نظر درست مي آيد. این استان از تجزيه استان بزرگ خراسان (سابق) به وجود آمده است. اين منطقه، چهار شهرستان با نام هاي بيرجند – نهبندان – سربيشه و سرایان را در بر مي‌گيرد. مركز اين استان، شهر بيرجند است كه در مركز استان و در درازاي جغرافيايي 57 درجه و 19 دقيقه و پهناي جغرافيايي 37درجه و 28 دقيقه واقع شده است به طور کلي آب و هواي استان خراسان جنوبي گرم و خشک است. اين منطقه به سبب، دوري از مسير بادهاي باران آور و نبود ارتفاعات مهمي كه بتواند در تعديل آب و هوا و جذب نزولات آسماني مؤثر واقع شود و مجاورت با دشت لوت از آب و هواي پرباران و مطبوعي برخوردار نيست. هواي منطقه نهبندان گرم و خشک بوده و تحت تأثير آب و هواي كويري اختلاف دماي زيادي بين زمستان و تابستان آن ديده مي‌شود. آب و هواي شهرستان بيرجند نيز به سبب وجود ارتفاعات محدودي در سمت شمالي و شمال خاوري از يک سو و مجاورت با دشت لوت از سوي ديگر به صورت دوگانه است. در خصوص مسائل و آثار تاریخی استان میتوان به مطالب زیر اشاره کرد :<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
مقبره ابن حسام در شهر خوسف بر فراز تپه اي سنگي با پلان چليپايي و پوشش عرقچين با گنبد كلاه فرنگي شكل است. (ابن حسام از شعراي قرن 9 هجري و مصادف با عهد شاهرخ تيموري است) اين بنا با تزئيناتي از قبيل رسمي بندي در گوشه ها، كتيبه موجود در دور پايه پوشش گنبد و طرح هاي چليپايي در پنجره هاي مشبك بيانگر هنر و سبك دوره صفويه است.
مسجد جامع سرايان نيز، تجلي گاه اعتقادات معنوي مردم اين ديار است. مسجد شامل دو بخش شبستان زمستاني و شبستان تابستاني است. شبستان زمستاني سر پوشيده و داراي رواقهايي است كه ستون هاي مستحكمي آن را بر پا داشته اند. اين قسمت بر اثر زلزله و به مرور زمان تخريب شده كه در اين اواخر به همت اهالي سرايان مرمت و بازسازي شده است. شبستان تابستاني داراي ايواني بلند است كه گچبري هاي زيبايي دارد و داراي محراب گچبري شده زيبايي است كه سوره مباركه حمد را پيرامون خود به طرز زيبايي دارد. علاوه بر صحن و ايوان دو رواق كناري را نيز در دو طرف ايوان به سبك مساجد صفوي دارد.
مسجد جامع قاين اولين اثر ثبتي خراسان جنوبي در آثار ملي استكه در سال 1316 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.اين مسجد اثري از قرن هشتم هجري است كه شواهد تاريخي و معماري ، وجود مسجد قديمي تر را اثبات مي كند.
ناصر خسروي قبادياني، شاعر قرن پنجم در سفرنامه خود از مسجد جامع قاين به عنوان بزرگترين و زيباترين مسجد خراسان ياد كرد. وجوددو قبله متفاوت در اين مسجد از شاهكارهاي ساخت اين اثرتاريخي ميباشد . مسجد جامع قاين در زميني به مساحت يك هزار و 470 متر مربع و با زيربناي يك هزار و 50 متر مربع بنا شده است و داراي ايوان اصلي با 18 متر ارتفاع و 11 متر عرض و 22 متر طول مي باشد . مسجد جامع قاين گرچه امروزه به عنوان اثري از قرن هشتم هجري شناخته مي‌شود، اما شواهد تاريخي و معماري، وجود مسجدي قديمي تر را اثبات مي‌كند. ناصر خسرو قبادياني، سياح و شاعر قرن پنجم، در سفر به قاين نوشت: قاين، شهري بزرگ و حصين است. گرد شهر خندقي دارد و مسجد آدينه، به شهر اندرست. آنجا مقصوره است طاقي عظيم و بزرگ، چنانكه در خراسان از آن بزرگ‌تر نديدم و آن طاق نه در خود مسجد است. مي‌توان مسجد جامع قاين را بزرگترين و زيباترين مسجد خراسان جنوبي ناميد.
مسجد جامع افين را مي‌توان از نظر سبك معماري و نقش ها با مسجد جامع قاين مقايسه كرد. ولي ظرافتي كه در جاي جاي اين مسجد ديده مي‌شود، در مسجد جامع قاين به چشم نمي‌آيد. متاسفانه به دليل نبودن كتيبه و تاريخ موثق در مورد زمان ساخت مسجد، بين متخصصان اختلاف وجود دارد و تاريخ آن را بين قرون پنجم و نهم هجري تخمين مي‌زنند. مسجد جامع افين شامل فضاهاي مختلفي از جمله ايوان اصلي، شبستانهاي غربي و شرقي، شبستان زمستاني دو ايوانچه در دو طرف ايوان اصلي در اشكوب دوم و غلام گردش در اطراف ايوان در حد فاصل فضاهاي ايوان هاي اشكوب دوم و بام رواقها و دو طرف ايوان اصلي، صحن و احتمالاً ايوان شمالي بنا است.
آرامگاه هاي مذهبي، بناهايي هستند كه در ساليان طولاني بر حول محور مرقد و مزار شخصيت‌هاي مذهبي و محبوب شكل گرفته اند و در خراسان جنوبي آرامگاه هاي زيادي وجود كه سالانه‌پذيراي هزاران زائر و دوستار ائمه و اهل بيت هستند. از آن جمله مي‌توان به آرامگاه سلطان ابراهيم رضا(ع)، مزار كاهين، مزار سيد حامد علوي، مزار حنبل، مزار دره شيخان، مزار شاه سليمان علي(ع)، امامزاده زيدالنار آفريز، امامزاده عبدالله كارشك(ع)، مزار چهار گنبد افين، مزار سيد عليمزار سلطان مصيب، مزار سلطان كريم شاه... اشاره كرد. مدارس‌فرهنگ غني منطقه و علاقمندي مردم به فراگيري علوم جديد و قديمه باعث شده در غالب نقاط شاهد مراكز فرهنگي و آموزش باشيم. از جمله اين بناها مي‌توان به مدرسه شوكتيه با سابقه روشن و گذشته‌اي پر از خاطره براي صاحبان انديشه در شهر بيرجند و توابع آن اشاره كرد. مدرسه شوكتيه بنا بر اسناد و مدارك مستدل تاريخي در سال 1312 هجري قمري ساخته و همزمان با تاسيس مدرسه بزرگ دارالفنون در سال 1326 هجري قمري هم زمان با اوج قدرت سياسي شوكت الملك تبديل به يكي از مراكز آموزشي معتبر كشور شد. مدرسه شوكتيه پرچمدار و پايه گذار فرهنگ نوين و مدارسي بود كه امروزه از نظر كمي رشد كم نظير و از جهت كيفي ارتقاء چشمگيري يافته است. از مشخصه هاي معماري اين بناي با ارزش تاريخي مي‌توان به هشتي، دهليز، ايوان رفيع، حياط مركزي، حجره هاي دور تا دور حياط، شاه نشين و غيره اشاره كرد.مدرسه معصوميه اگر همپاي مدرسه شوكتيه نباشد، از لحاظ تاريخي و فرهنگي سابقه اي هم اندازه با آن دارد. در بالاي سر در ورودي كتيبه (انا مدينه العلم علي بابها) همراه با تاريخ 1364 هجري قمري درج شده و چهار كتيبه در دهليز ورودي آن قرار دارد در دو ضلع شرقي و غربي حياط ايوانهاي سراسري با ستونهاي آجر كاري شده و حجره هاي ويژه طلاب با نماي آجر كاري شده چشم‌نوازي مي‌كند.مقبره حسام الدوله مدفن يكي از حكام منصوب از طرف شاهان قاجار در منطقه بيرجند است. بنا بر روي صفه اي قرار گرفته و از آنجا مي‌توان قسمت اعظمي از شهر بيرجند را ديد. آينه‌كاري هاي زيبا با استفاده از طرح هاي متنوع هندسي در تمام سطح داخلي اتاق از مشخصه هاي عمده اي بنا به شمار مي‌رود كه در نوع خود كم نظير است.باغ و عمارتهابه دليل حاكم نشين بودن شهر بيرجند در گذشته هم اكنون آثار بسياري از بناهاي متعلق به آنان به چشم مي‌خورد كه روزگاري نه چندان دور محل سكونت و مامن امراي محلي، اعيان و اشراف بوده است.در اين ميان باغ و عمارت اكبريه بيش از همه نگاه پرسشگر هر بيننده اي را به خود جلب مي‌كند. اين عمارت و باغ در زميني به مساحت 8000 متر مربع در سه قسمت مجزا مربوط به دوره هاي زنديه تا اوايل دوره پهلوي طراحي و ساخته شده است. مهمترين بخش آن قسمت مركزي بنا است كه در دو طبقه و همزمان با حكمراني شوكت الملك ساخته شده است. تزئينات آن شامل: تالار آئينه، ميانخانه با گنبد عرقچين و تزئينات مقرنس و رسمي بندي و غيره است و هم اكنون دو گنجينه ارزشمند باستانشناسي و مردم شناسي، چايخانه سنتي، سفره خانه سنتي، كارگاه هاي مربوط به آموزش هنرهاي سنتي و غيره براي بازديدكنندگان و مشتاقان آثار و يادگارهاي تاريخي شهر كهن بيرجند است.بناي زيگوارتي شش اشكوبه اي ارگ كلاه فرنگي «ارگ مير حسن خان» از بناهاي منحصر بفرد و شاخص شهر بيرجند است كه چون برگ زريني در دل شهر بيرجند مي‌درخشد. نبا در اصل محل حكومت حسام الدوله بوده و زمان ساخت آن به دوره زنديه مي‌رسد. اين بنا در 6 طبقه ساخته شده است ولي تنها دو طبقه آن داراي كاربري است.مقرنس كاري فضاي حوضخانه، تزئينات گلداني، رف‌هاي تزئيني و غيره از عمده‌ترين تزئينات زيباي اين بنا است از لحاظ فرم بندي و شكل ويژه اين بنا مي‌توان آنرا در شمار يكي از كم نظيرترين و شايد بي‌نظيرترين بناهاي ايران قلمداد كرد.باغ و عمارت رحيم آباد در سال 1315 هجري قمري به منظور دارالحكومه ساخته شد. وجود فضاي محوطه باغ، عمارت اصلي، بناي ورودي، استخر، حصار، برج، حوضخانه، تزئينات آئينه كاري، گچبري همراه با نقوش اسليمي و گل بوته باعث شده‌اند اعتبار و ارزش باغ و عمارت رحيم آباد بين بناهاي ديگر بيرجند بيش از پيش جلوه‌گري كند.از ديگر باغ و عمارت‌هاي بيرجند كه گوشه‌اي از بهشت را در دل كوير يادآور مي‌شوند، مي‌توان از باغ و عمارت بهلگرد، باغ و عمارت شوكت آباد، باغ و عمارت معصوميه، باغ و عمارت مود و باغ و عمارت اميرآباد نام برد.بافتهاي تاريخي‌بافتهاي تاريخي شهرهاي بيرجند، نهبندان، خوسف، قاين، سرايان و برخي از روستاها داراي خانه‌هاي قديمي زيبايي هستند، كه تماشاي اين خانه‌ها آرامش خاصي را به انسان القا مي‌كند. از اين ميان احياي محور فرهنگي - تاريخي چهار درخت در دستور كار سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري قرار گرفته است. گذر تاريخي چهار درخت به عنوان نقطه عطف و مركز شكل‌گيري و توسعه بيرجند مطرح است. اين گذر كه از محل ارگ بهارستان يا قلعه خشتي شروع شده و به سمت غرب امتداد مي‌يابد، حدود 600 متر طول دارد. امتداد معابري به دو طرف شمال و جنوب اين گذر يك بافت سنتي و تاريخي را بوجود آورده كه در آن چندين معبر و ميدان شكل گرفته است. مهمترين عامل شكل‌گيري اين گذر و گسترش آن عبور قنات قصبه از داخل فضاها و عناصر معماري موجود در جنوب آن است كه در مسير خود علاوه بر استفاده ساكنين و مالكين فضاها، آب انبارهاي موجود را نيز پر آب مي‌كرده و سپس به طرف جنوب تغيير مسير داده و به كشتزارها و باغها مي‌رسيده است. علت اهميت اين گذر به عنوان مهمترين قسمت بافت تاريخي عبارتست از: عبور قنات قصبه، وجود چندين آب انبار، وجود مهمترين بناهاي تاريخي بافت از قبيل ارگ بهارستان، مدرسه شوكتيه، حمام شوكتيه، خواجه خضر، حسينيه نواب، مسجد چهاردرخت، مسجد عاشورا، مدرسه معصوميه و دهها خانه تاريخي ارزشمند از قبيل خانه محسن‌زاده، خانه آراسته، خانه پردلي، خانه يا حسينيه بهرمان، خانه هادوي،خانه يا حسينيه حاجيه آمنه و...جاذبه‌هاي طبيعي‌از ميان انبوه ديدنيهاي طبيعي استان مي‌توان به پارك صياد شيرازي، بنددره، آبشار چهارده، آبشار گيوك، آبگرم لوت،غارجوجه، غار ورزق، سد بيهود، منطقه شكار ممنوع دشت اسفدن، چشمه آب معدني آب ترش، غارچنشت و چهل دختر، آبگرم گزيك، منطقه شكار ممنوع درميان، غار اژدهاي چرمه، سد شهيد پارسا، كال زو، سد زو اشاره كرد كه معرفي آنها مجال ديگري را مي‌طلبد.صنايع دستي و هنرهاي سنتي‌با توجه به شرايط زيستي و اقليمي منطقه صنايع دستي استان توانسته است در برابر شرايط جديد به سختي به حيات خود ادامه دهد. اين صنايع شامل: سفالگري، رنگرزي، آهنگري، مسگري، حصيربافي، سبدبافي، نمدمالي، زيلوبافي، نوغانداري، ريسندگي، گليم‌بافي، جاجيم‌بافي، پلاس و دهها صنايع دستي ديگر است.در بافت گليم به بافته‌هايي چون: بافت ساده متعادل، بافت پودنما، بافت چاك دار، بافت يك پيچي و بافت دو پيچي توجه مي‌شود. اما فرش خراسان جنوبي بالاخص بيرجند و روستاهاي اين منطقه از لحاظ بافت، طرح، رنگ و غيره در نوع خود بي‌نظير و شهره‌عام و خاص است بطوري كه نقوش موجود در بافتهاي اين منطقه به مقدار زياد متنوع و گوناگون است از جمله اين نقوش و طرح‌ها مي‌توان به: ريزه ماهي ساده، ريزه ماهي ترنج دار، ريزه ماهي پنج متن، بته جقه‌اي، گلداني، كله اسبي، خشتي و غيره اشاره داشت. سفالگري تنها در برخي از روستاها نظير شاهزيله و كوشه آن هم به‌صورت ساده و ابتدايي بدون بهره‌گيري از فن لعاب ديده مي‌شود.موسيقي خراسان جنوبي بويژه بيرجند در نوع خود شهره عام و خاص است. نگاهي به حركات موزون رقصندگان، آهنگها و نواهاي هماهنگ با حركات رقصندگان، ما را به دنياي كهن سرزمين يادگارهاي تاريخي مي‌برد. نواها و آهنگهاي موجود برگرفته از طبيعت و اقليم منطقه بوده و ريشه در عقايد و افكار مردمان آن ديار دارد. از جمله حركات ريتميك همراه با نواي موسيقي بيرجند به دليل وجود مردان و جوانان غيور بيرجند نه تنها در حوزه بيرجند شناخته شده است بلكه بيش از 5 بار توانسته مقام نخست كشور را به خود اختصاص دهد.سوغات:مسافران با سفر به شهرهاي خراسان جنوبي خود را در داخل انبوهي از سوغات و تحفه‌هاي اين شهر مي‌بينند. از جمله سوغات حوزه بيرجند مي‌توان به زرشك، زعفران، عناب، بادام، گردو، كشك سياه و زرد و زيره‌اي، قره‌قروت،آلوخشك، برگه هلو و...اشاره كرد.فرزانگان‌حسن ختام اين نوشتار را مزين به نام فرزانگان، مشاهير و نام آوران خراسان جنوبي اين مردمان فرهنگ دوست و فرهنگ پرور مي‌كنيم. آنان كه ساليان درازي است كه همانند ستاره‌اي پر سو در دل كوير مي‌درخشند و بسياري از ناملايمات و سختي‌هاي اقليم منطقه را به شيريني كلام، آثار و حضور پر بركت خود مزين كرده‌اند. بهترين گواه اين سخن انديشمنداني چون: حكيم نزاري، شاعر و غزلسراي قرن 7 هجري است. وي علاوه بر مدارج علمي داراي آثاري چون: سفرنامه، ساقي نامه، ادب نامه، مثنوي، دستور نامه و... است. مولانا شمس‌الدين زاهد خوسفي در ابتداي قرن 7 هجري مبلغ دين اسلام بوده است. همچنين مولانا محمدبن حسام معروف به ابن حسام از عرفا و شعراي قرن 8 و 9 هجري بوده كه در صرف و نحو، معاني و بيان، نجوم و تاريخ، تفسير و حديث مهارت ويژه‌اي داشته است. حاج شيخ محمد هادي هادوي متولد 1239 شمسي در بيرجند است. او جزو چهار نفر از علمايي بود كه مراجع تقليد نجف براي نظارت بر متمم قانون اساسي مشروطيت تعيين كرده بودند. شيخ‌محمد باقر آيتي از نوابغ بيرجند به شمار مي‌رود. درباره او همين اندازه بايد سخن بگوئيم كه وي عالم فاضل، متبحر نكته داني بود كه 22 عنوان تاءليف از خود به يادگار گذاشت. علامه عبدالعلي بيرجندي از ديگر سرآمدان اين سرزمين در فن رياضي و هيئت است كه در علوم عقلي و نقلي از بزرگان دوره خود بوده تا آنجا كه علامه شيخ بهائي نزد وي رياضي و حكمت مي‌آموخت. دكتر محمد حسن گنجي بنيانگذار جغرافياي نوين ايران و دكتر كاظم معتمد نژاد پدر علم ارتباطات از دست پروردگان خطه خراسان جنوبي هستند.خطه فرزانه پرور قاين نيز بزرگاني چون بوذر جمهر قايني عارف، سياستمدار و شاعر قرن 4 و 5 هجري، ابومحمدحسن‌بن منصور فقيه، محدث، رياضيدان و سياستمدار قرن 6 هجري و ابن بامشاد قايني از رياضيدانان و منجمان هم عصر رودكي سمرقندي را تحويل عالم فرهنگ داده است و گوشه‌اي از اين سرزمين نيست كه بزرگي را در دامان خود پرورش نداده باشد.دريغ و صدافسوس كه ما توان ارائه تمام زيبائيهاي خراسان جنوبي و كوير نشينان آن خطه را نداشتيم و اين نوشتار تنها در برگيرنده بخش اندكي از فرهنگ، تاريخ، تمدن و انديشه‌هاي كهن اين سرزمين است.
مطالب مشابه :
مطالبي در مورد خراسان جنوبي ( قسمت دوم )
مطالبي در مورد خراسان روزنامه آواي خراسان جنوبي شعر و آنچه در مورد تاريخ اين
محمد رضا حسینی مود
اظهار نظر در مورد سری نیز تنها با مردم خراسان جنوبی و شعر غم شامل
توضیحی كوتاه در مورد تات های خراسان شمالي
است از زبان عامه مردم در مورد تات های خراسان . در نزدیکی شهر اسفراین نین شعر و
مختصری در مورد کوراوغلو
زبان و ادبیات ترکان خراسان مختصری در مورد کوراوغلو شعر لاتین
مطالبي در مورد خراسان جنوبي ( قسمت چهارم )
مطالبي در مورد خراسان مطالبي در خصوص استان خراسان روزنامه آواي خراسان جنوبي شعر
مطالبي در مورد خراسان جنوبي ( قسمت اول )
مطالبي در مورد خراسان روزنامه آواي خراسان جنوبي شعر و مناطق و شهرها در خراسان
مطلبی در مورد خراسان جنوبی
مطلبی در مورد خراسان روزنامه آواي خراسان جنوبي شعر و چنانكه در خراسان از آن
شعر چیست ؟دکتر ضیا موحد
ماه خراسان . شعر خوشه اي پيوند تمام قالب هاي شعر در يك پيكر ادبی است در مورد داستان هم
یادی از اخوان؛ «امید» شعر خراسان
یادی از اخوان؛ «امید» شعر خراسان. که خود اخوان در مورد او چنین می گوید؛ "در خراسان وقتی
شعر نو در خدمت شعر کلاسیک
شعر نو در خدمت شعر ماه خراسان بنیاد زیر و رو کنند، در مورد حجاب پس از حدود 40 سال
برچسب :
شعر در مورد خراسان