تفسیر موضوعی 1

منابع

ü اینترنت

ü کتاب مفاتیح الحیاه – آیت الله جوادی عاملی

ü قرآن

ü میزان الحکمه

موضوع تحقیق: دربارۀ صلۀ رحم از منظر قرآن وروایات تحقیقی ارائه کنید.

مقدمه:

پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به تعبیری که اهل سنت روایت کرده اند, فرمود:"بعثت لأتمم مکارم الأخلاق؛ من برانگیخته شدم تا بزرگواری های اخلاقی را کامل کنم" (سفینه البحار، ج 1 ص 411 و محجه البیضاء ج 4 ص 121؛ علم الیقین ص 439)

و به تعبیری که شیعه روایت کرده اند فرمود:"علیکم بمکارم الأخلاق فإن ربی بعثنی بها؛ بر شما باد به پای بندی به اخلاق بزرگوارانه زیرا که پروردگارم مرا برای این کار مبعوث کرده است" (سفینه البحار، ج 1 ص 411)

از كارهاى بسیار نیك و اعمال پسندیده كه حضرت حق و انبیاء و امامان نسبت به آن اصرار ورزیده اند صله رحم است. اسلام نسبت به صله رحم و كمك و حمایت و محبت نسبت به خویشاوندان اهمیت فوق العاده اى قائل شده است و قطع رحم و بریدن رابطه از خویشان و بستگان را شدیدا نهى كرده است.

صله رحم از دیدگاه قرآن

قرآن مجید به صله رحم سفارش مى كند و آن را عمل صاحبان خرد مى داند، و قطع با رحم را به عنوان فسق و قاطع را فاسق مى شمارد. در سوره مباركه نساء حكم مى كند تقواى الهى را نسبت به خداوند و ارحام مراعات كنید، ارحام را پس از خود ذكر فرموده است:"واتَّقوا الله الَّذى تساءلونَ به الارحام"؛ و از خدایی که به (نام) او از یکدیگر درخواست می کنید و در مورد ارحام از خدا پروا کنید" ( نساء/1 ). رعایت تقواى الهى نسبت به ارحام رعایت آبرو و هویت آنها و شتافتن به دیدارشان و رفع نواقص زندگى آنهاست.

در سوره مباركه رعد آمده است: "و الَّذین یصلون ما امر الله به ان یوصل؛ و کسانی که هرآنچه را خداوند به پیوستن آن فرمان داده می پیوندند" (عد/21). در همین سوره خداوند فرموده است: "و یقطعون ما امر الله به ان یوصل و یُفسدون فى الأرض اولئك لهم اللَّعنةُ و لهم سوء الدّار؛و آنان كه قطع مى كنند آنچه را خدا به پیوند آن دستور داده، و فساد در زمین مى نمایند بر اینان است لعنت و براى آنان است دوزخ" (رعد/25).

رفع كمبود اقتصادى ارحام با پرداخت مال به آنان همراه با حفظ آبرو و هویت و كرامتشان بهره اى عظیم دارد."و مثل الَّذین ینفقون اموالهمُ ابتغاء مرضات الله و تثبیتاً من انفسهم كمثل جنَّة برَبوة اصابها وابل فآتت اكلها ضعفین فان لم یصبها وابل فطلٌّ و الله بما تعملون بصیرٌ؛ و مثل آنان كه مال خود را در راه به دست آوردن رضاى حق انفاق مى كنند، و با كمال اطمینان، دل به لطف حق شاد دارند، مانند بوستانى است كه در جاى بلندى باشد، و بارانهاى زیادى به موقع بر آن ببارد، و حاصلى دو برابر دهد، و اگر باران بسیار نیاید، اندك اندك بارد تا به ثمر رسد، خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است" (بقره/265(.

قرآن مجید در آیات انفاق، رسیدگى به اقوام و ارحام را بر دیگران مقدم نموده، و سپس از یتیم و مسكین و فقیر و مانده از راه و ورشكسته نام برده به عنوان نمونه به این آیه شریفه عنایت كنید. "و آتى المال على حبِّه ذوى القربى و الیتامى و المساكین و ابن السَّبیل و السائلین و فى الرِّقابِ ؛ و مال خود را با آن که دوستش دارد به خویشاوندان نیازمند و یتیمان و درماندگان و به راه مانده و مستمندان و براتی آزادی دربندماندگان ببخشد"( بقره/177(.

در سوره بقره در رابطه با قطع رحم مى فرماید:"الَّذِینَ یَنقُضونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِیثَقِهِ وَ یَقْطعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصلَ وَ یُفْسِدُونَ فى الأَرْضِ أُولَئك هُمُ الْخَسِرُونَ؛( فاسقان آنها هستند كه) پیمان خدا را پس از آن كه محكم ساختند، مى شكنند، و پیوندهائى را كه خدا دستور داده بر قرار سازند قطع مى نمایند، و در جهان فساد مى كنند، اینها زیانكارانند"(بقره،27).

در این آیه به یکی از نشانه های فاسقان اشاره كرده مى گوید: آنها پیوندهائى را كه خدا دستور داده بر قرار سازند قطع مى كنند. گر چه بسیارى از مفسران این آیه را ناظر به خصوص به قطع رحم و بریدن رابطه خویشاوندى دانسته اند، ولى دقت در مفهوم آیه نشان مى دهد كه معنى وسیعتر و عمومى ترى دارد كه مساله قطع رحم یكى از مصداقهاى آن است. زیرا آیه مى گوید: فاسقان پیوندهائى را كه خدا دستور داده بر قرار بماند قطع مى كنند، این پیوندها شامل پیوند خویشاوندى، پیوند دوستى، پیوندهاى اجتماعى، پیوند و ارتباط با رهبران الهى و پیوند و رابطه با خدا است، و به این ترتیب نباید معنى آیه را منحصر به قطع رحم و زیر پا گذاشتن رابطه هاى خویشاوندى دانست.

در سوره محمد صلى الله علیه وآله وسلّم آیه 22 و 23 مى فرماید:"فهل عسیتم ان تولیتم ان تفسدوا فى الارض و تقطعوا ارحامكم * اولئك الذین لعنهم الله؛ پس (ای منافقان!) اگر روی گرداندید، آیا جز این انتظار می رود که در زمین تباهی کنید و قطع رحم نمایید؟ اینان کسانی هستند که خدا لعنتشان کرده".

كوتاه سخن اینكه: قرآن نسبت به قاطعان رحم و برهم زنندگان پیوند خویشاوندى تعبیرات شدیدى دارد، و احادیث اسلامى نیز آنها را سخت مذمت كرده است.

صله رحم از دیدگاه احادیث

اسلام نسبت به صله رحم و كمك و حمایت و محبت نسبت به خویشاوندان اهمیت فوق العاده اى قائل شده است و قطع رحم و بریدن رابطه از خویشان و بستگان را شدیدا نهى كرده است. اهمیت صله رحم تا آنجا است كه پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله وسلّم مى فرماید:"صلة الرحم تعمر الدیار و تزید فى الاعمار و ان كان اهلها غیر اخیار؛ پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد مى سازد ، و بر عمرها مى افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیكان هم نباشند".

در سخنان امام صادق علیه السلام مى خوانیم:"صل رحمك و لو بشربة من ماء و افضل ما یوصل به الرحم كف الاذى عنها؛ پیوند خویشاوندى خویش را حتى با جرعه اى از آب محكم كن و بهترین راه براى خدمت به آنان این است كه ( لا اقل ) از تو آزار و مزاحمتى نبینند".

علت اینكه اسلام نسبت به نگهدارى و حفظ پیوند خویشاوندى اینهمه پافشارى كرده این است كه همیشه براى اصلاح، تقویت، پیشرفت تكامل و عظمت بخشیدن به یك اجتماع بزرگ، چه از نظر اقتصادى یا نظامى، و چه از نظر جنبه هاى معنوى و اخلاقى باید از واحدهاى كوچك آن شروع كرد، با پیشرفت و تقویت تمام واحدهاى كوچك، اجتماع عظیم، خود به خود اصلاح خواهد شد. اسلام براى عظمت مسلمانان از این روش به نحو كاملترى بهره بردارى نموده است، دستور به اصلاح واحدهائى داده كه معمولا افراد از كمك و اعانت و عظمت بخشیدن به آن روگردان نیستند زیرا تقویت بنیه افرادى را توصیه مى كند كه خونشان در رگ و پوست هم در گردش است، اعضاى یك خانواده اند، و پیداست هنگامى كه اجتماعات كوچك خویشاوندى نیرومند شد، اجتماع عظیم آنها نیز عظمت مى یابد و از هر نظر قوى خواهد شد، شاید حدیثى كه مى گوید صله رحم باعث آبادى شهرها مى گردد به همین معنى اشاره باشد.

شیخ صدوق به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت مى كند: یونس در شكم ماهى در مناجات و انابه و ناله بود، صداى او را به روح قارون كه دچار خسف یعنى زمین گرفتگى شده بود، و به عذاب حق مبتلا بود رساندند، پرسید صداى كیست فرشته موكل بر عذاب گفت صداى پیامبرى از بنى اسرائیل است، اجازه خواست با او چند كلمه صحبت كند، به او اجازه دادند، از حال هارون و موسى پرسید، یونس پاسخ داد من در زمانى غیر زمان آنها هستم ولى هر دوى آنان از دنیا رفته اند، قارون گریه كرد، خداوند خطاب می فرماید: به خاطر این رقّتى كه نسبت به اقوامش نشان داد، در عذابش تخفیف بدهید!

رسول اکرم صلى الله علیه وآله وسلم می فرماید:"صلْ رَحِمَـكَ وَ لَوْ بِشَرْبَة مِنْ ماء وَ اَفْـضَلُ ما یُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ كَفُّ الاَْذى عَنْها؛ صله رحم كن، اگر چه به شربتى از آب باشد، و برترین مرحله صله رحم خوددارى از آزار اوست" (بحار، ج 74، ص 103). ارحام از كم محلى، تحقیر شدن، تهمت خوردن و تكبر، آزار روحى مى بینند و خوددارى از آزار آنان از افضل مراحل صله رحم است و نیز می فرماید:"صِلُوا اَرْحامَكُمْ فِى الدُّنْیا وَ لَوْ بِسَلام؛ در دنیا صله رحم كنید گرچه به یك سلام باشد" (بحار، ج 74، ص 104)، همچنین از او روایت شده که فرمود:"سِرْ سَنَةً صِلْ رَحِمَكَ، براى صله رحم یك سال راه برو" (بحار، ج 74، ص 103 ـ 105). و نیز آن حضرت در روایت بسیار مهمى می فرمایند: "جامعه حاضر زمان خودم و غیر زمان خودم و آنان كه در صلب پدران و رحم مادران هستند و تا قیامت وصیت مى كنم صله رحم نمایند، اگرچه رنج یك سال سفر داشته باشد، همانا صله رحم از دین است" (بحار، ج 74، ص 103 ـ 105).

بحار الانوار جلد 74 صفحه 111 تا 126 در روایات بسیار مهمى سود صله رحم را بیان مى كند، از جمله آن روایات عبارتند از: حضرت باقر علیه السلام می فرماید:"صِلَةُ الاَْرْحامِ تُزَكِّى الاَْعْمالَ، وَ تُنْمى الاَْمْوالَ، وَ تَدْفَعُ الْبَلْوى، وَ تُنْسِئُ مِنَ الاَْجَلِ» صله ارحام اعمال را پاكیزه، اموال را زیاد، بلا را دفع، و مرگ را به تأخیر مى اندازد." امام صادق علیه السلام می فرماید:"اِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ وَ الْبِرَّ لَیُهَوِّنانِ الْحِسابَ وَ یَعْصِمانِ مِنَ الذُّنُوبِ، فَصِلُوا اَرَحامَكُمْ، وَ بِرُّوا بِاِخْوانِكُمْ، وَلَوْ بِحُسْنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الْجَوابِ؛ صله ارحام و نیكوكارى، حساب انسان را در قیامت آسان مى كنند، و آدمى را از گناه حفظ مى نمایند، پس صله رحم كنید، و به برادران نیكى نمائید، گرچه به خوب سلام كردن و خوب جواب دادن باشد." پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله وسلم می فرماید:"صِلَةُ الرَّحِمِ تَزیدُ فِى الْعُمْرِ وَ تَنْفِى الْفَقْرَ؛ صله رحم به عمر اضافه مى كند، و فقر را از بین مى برد" و"مَنْ مَشى اِلى ذى قَرابَة بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِیَصِلَ رَحِمَهُ اَعْطاهُ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَجْرَ مِأَةِ شَهید؛ كسى كه با جان و مال به سوى نزدیكش برود یا صله رحم انجام دهد، خداوند اجر صد شهید به او عنایت مى كند" و نیز"وَ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَة اَرْبَعُونَ اَلْفَ حَسَنَة وَ یُمْحى عَنْهُ اَرْبَعُونَ اَلْفَ سَیِّئَة، وَ یُرْفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجاتِ مِثْلُ ذلِكَ وَ كَأَنَّما عَبَدَ اللّهِ مِأَةَ سَنَة صابِراً مُحْتَسِباً؛ براى او به هر قدمى كه به سوى صله رحم برمى دارد، چهل هزار حسنه، و محو چهل هزار سیّئه، و ترفیع چهل هزار مقام است، و گوئى خدا را صد سال با صبر و خلوص عبادت كرده است. " همچنین می فرماید:"اِنَّ فِى الْجَنَّةِ دَرَجَةً لا یَبْلُغُها اِلاّ اِمامٌ عادِلٌ اَوْ ذُو رَحِم وَصُولٌ اَوْ ذُو عِیال صَبُورٌ؛ در بهشت درجه اى است كه جز رهبر عادل، و آنكه زیاد صله رحم مى كند، و كسى كه در زن و بچه دارى صبور است به آن نمى رسد."

به ابوذر غفاری می فرماید صله رحم كن گرچه از دیدن تو خشمگین شوند، اگر ترا نپذیرفتند دوباره برو، بالاخره در هدفت پیروز مى شوى، اگر او از حكم حق سرپیچى كرد تو سرپیچى نكن. مردى به محضر رسول حق عرضه داشت اقوامى دارم كه مسئله صله رحم را در حق آنان رعایت مى كنم ولى مرا آزار مى دهند، مى خواهم آنان را ترك كنم، حضرت می فرماید: در این صورت خداوند جمع شما را ترك مى كند. عرضه داشت تكلیفم چیست؟ می فرماید: آنكه ترا محروم كرد به او عطا كن، آنكه با تو برید تو با او صله رحم را مراعات كن، آنكه به تو بدى كرد تو از او عفو كن، خداوند ترا بالا دست آنان قرار مى دهد.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در دعای مکارم اخلاق می فرماید:"و أُکافِئَ مَن قَطَعنی بالصَّلَه؛ و مکافات بدهم هر کس با من قطع رابطه می کند." ارحام و دوستانی که قطع رابطه می کنند، ارحام و دوستانی که قطع صله رحم یا قطع صله مودت می کنند (به اینکه رابطه برقرار کنم) آنها می برند، من پیوند کنم، مکافات من این باشد که آنها این رابطه را می بُرند من در مقابل وصل کنم آنها فصل می کنند؛ من وصل کنم.

زشتى و گناه قطع رحم به حدى است كه امام سجاد علیه السلام به فرزند خود نصیحت مى كند كه از مصاحبت با پنج طایفه بپرهیزد، یكى از آن پنج گروه كسانى هستند كه قطع رحم كرده اند” ... و ایاك و مصاحبة القاطع لرحمه فانى وجدته ملعونا فى كتاب الله؛ بپرهیز از معاشرت با كسى كه قطع رحم كرده كه قرآن او را ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است." از پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله وسلّم پرسیدند: مبغوضترین عمل در پیشگاه خداوند كدام است؟ در پاسخ می فرماید: شرك به خدا. پرسیدند بعد از آن؟ می فرماید: قطع رحم.

در حدیث دیگرى از رسول خدا مى خوانیم:"ثلاثة لا یدخلون الجنة مدمن خمر و مدمن سحر و قاطع رحم؛ سه گروهند كه هرگز داخل بهشت نمى شوند، شرابخواران، ساحران و قاطعان رحم." امام باقر علیه السلام می فرماید: در كتاب رسول خدا یافتیم:"اِذا قَطَعُوا الاَْرْحامَ جُعِلَتِ الاَْمْوالُ فى اَیْدِى الاَْشْرارِ؛ وقتى مردم قطع رحم كردند، اموال در دست اشرار قرار مى گیرد" (بحار، ج 73، ص 369). امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: از گناهانى كه فنا را زود مى آورد و اجل را نزدیك مى كند به خدا پناه مى برم. "فَقالَ یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ اَوَ یَكُونُ ذُنُوبٌ تُعَجِّلُ الْفَناءَ ؟ فَقالَ : نَعَمْ وَیْلَكَ قَطیعَةُ الرَّحِمِ؛ راوى گفت یا امیرالمؤمنین آیا گناهانى هست كه اجل را نزدیك كند. فرمود : واى بر تو, قطع رحم" (بحار، ج 74، ص 137) و نیز حضرت فرمود:"اَقْبَحُ الْمَعاصى قَطیعَةُ الرَّحِمِ وَ الْعُقُوقُ؛ زشت ترین گناهان قطع رحم و عاق پدر و مادر شدن است." ( میزان الحكمة، ج 4، ص 89.(

والسلام

تفسیر موضوعی 1

مطالب مشابه :

معرفی بهترین راهنمای سبک زندگی اسلامی

کتاب مفاتیح الحیات آیت الله جوادی آملی رکورد زد

توزیع 30 هزار نسخه «مفاتیح‌الحیات» جوادی‌آملی در سراسر کشور

معرفی کتاب مفاتیح الحیا ه

بهترین منبع سبک زندگی اسلامی را بشناسید

در بوئین زهرا صورت گرفت نشست تخصصی معرفی و تحلیل کتاب مفاتیح الحیات

رهایی از فکر گناه

کتاب وکتاب خوانی

تفسیر موضوعی 1

نگهداری سگ در خانه از زبان پیامبر(ص)