از پسا تا فسا 2

پشت كوه (رونيز و جنگل)
بالاكوه (شهر و روستاهاي مجاور آن)
شيب كوه (منطقه ي بين سنان وگَرِبيگون)
ششده و قره بلاغ
نوبندگان

با گذشت زمان و در اثر تقسيمات بعدي كشوري از وسعت اين شهرستان كاسته گرديد و هم اكنون وسعت اين شهرستان 4205 كيلومتر مربع بوده كه حدود 4/3 از مساحت استان فارس را شامل مي گردد . شهرستان فسا از حيث وسعت در بين 19 شهرستان موجود استان فارس مقام چهاردهم را داراست و بر اساس تقسيمات اداري و سياسي كشور داراي چهاربخش به نام های (مركزي ، ششده و قره بلاغ ، نوبندگان و شيبكوه) ـ هشت دهستان به نام هاي (ششده ، قره بلاغ ، فدشكويه ، ميانده ، جنگل ، صحرارود ، كوشك قاضي ، نوبندگان) و سه نقطه ي شهري به نام های (فســا ، ششـــده و زاهــد شــهر) مي باشد و امروزه (1386) شه نوبندگان به شهر ارتقاء یافته است .

مركز اين شهرستان ، شهر فسا بوده و بخش و دهستان جنگل بزرگترين و دهستان فدشكويه كوچكترين واحدهاي سياسي اين شهرستان را تشكيل مي دهند . شهرستان فسا با دارا بودن 192 روستاي مسكوني در سطح استان فارس از نظر تعداد روستاهاي مسكوني در بين 19 شهرستان مقام دوازدهم را داراست .

از نظر مؤقعيت مكاني روستاهاي شهرستان فسا مي توان گفت كه7/68 در صد از كل روستاهاي فسا در مناطق جلگه اي و3/32درصد در كوهستانها واقع هستند.

خصوصیات طبیعی فسا : شهرستان فسا از سطح دريا (خليج فارس) به طور متوسط 1370 متر ارتفاع دارد و از نظر مورفولوژي (ريخت شناسي ) و زمين شناسي ناوديس بزرگي است كه ارتفاعات اطراف آن توسط طاقديسها به وجود آمده و بطور كلي نزديك به 40 در صد از وسعت شهرستان فسا دشت و بقيه كوهستاني است .

الف ) كوهستان : ارتفــاعــات شهرستان فســا دنباله ي رشته كوههاي زاگرس با جهت شمال غربي ، جنوب شرقي هستند كه با ايجاد دهليزها و مخروط افكنه در امتداد خود مراكز سكونتگاهي اين شهرستان را بصورت متمركز (طولي ، ميدانگاهي) شكل داده اند . مهم‌ترين ارتفاعات اين شهرستان عبارت‌اند از :

خرمن كوه در حدود 22 كيلومتري شمال غربي فسا با ارتفاع 3185 متر .
كوه گچ (قبله) در 14 كيلومتري جنوب غربي فسا با ارتفاع 2150 متر .
كوه درز در 33 كيلومتري جنوب شرقي فسا ( دهستان نوبندگان ) به ارتفاع 2121 متر .
قلات ياغي در 50 كيلومتري شرق فسا (دهستان ششده) به ارتفاع 2000 متر.
كوه تودج (توده) كه از تنگ كرم شروع و تا داراب امتداد دارد كه بلندترين نقطه ي آن 3155 متر ارتفاع دارد .

بجز اين كوهها مي توان به ارتفاعات : سلّــو ، كــلاه قاضي ، سه كنج ، حسين آباد ، بر آفتاب ، كمرزرد ،كلّه خرسي ، داراكوه ،زيتونك ، گــّر ، بدنه شير و خمار سنان اشاره كرد .

از نقطه نظر جنس وپوشش گياهي كوهها مي توان گفت غلبه با سنگهاي آهكي و گچي است و درارتفاعات بيش از 2000 متر درختان اُ رسْ (ســروكوهي = وُهــلْ ) پوشيده و دركمتر از اين ارتــفاع ، درختان پسته ي كوهي (بنه) ، بادام كوهي (الوك) و زالزالك (كيالك )وجود دارند كه از فرسايش خاك وافزايش سرعت آب وايجاد سيل در ارتفاعات جلوگيري مي كند .

ب ) دشت : دشتهاي شهرستان فسا كه از آبرفت هاي دوره ي كواترنري پوشيده شــده اند ، نسبتاً هموار بوده و پستي و بلندي چندان زيادي ندارند . ارتفاع اين دشتها در هيچ نقطه اي كمتر از 1100 متر نيست و شيب آن حدود يك الي سه درصد مي باشد .

مهمتــرين دشتهــاي اين شهرسـتان عبارتنــد از : دشت فســا ، دشت نوبندگان ، دشت ششده و قره بلاغ ، دشت گــّربايگان (به معني سرزمين برهنه و يا محل كوه گـّر) ، دشت ميان جنگل و دشت شيبكوه .

لرزه خيزي : بر اساس آمار و اطلاعات ، زمين لرزه هاي به وقوع پيوسته در منطقه ي فسا در قرن بيستم ، بالغ بر 9 مورد است كه همگي پيش از سال 1967 ميلادي ( 1364 هجری شمسي) رخ داده اند . كانون عمقي تمامي زمين لرزه هاي رخ داده با بزرگي 5/3 الي 5 درجه در مقياس ريشتر در اعماق كمتر از 44 كيلومتري قرار داشته و بطور كلي با در نظر گرفتن اطلاعات موجود تاكنون در منطقه ي‌ فسا زمين لرزه مخّربي اتفاق نيفتاده و منطقه (فسا ـ استهبان ) نسبـت به سـاير مناطـق استان فارس از استعداد لـرزه خيزي پائيني برخـوردار است . ودر صـورت بروز زلــزلـه ، خطر زلزله در سمت شمال و شرق شهرستان فسا كمتر از نواحي جنـوبي و غـربي آن اسـت . بـه عبارت ديگر از طرف شمال و شرق هر چه به سمت جنوب و غرب برويم به ميزان استعداد خطر زلزله خيزي آن نواحي افزوده مي گردد

خصوصیات اقتصادی : بررسي وضع و ساختار اقتصادي شهرستان فسا بر اساس گروههاي عمده ي فعاليت نشانگر آن است كه نيروي فعال و شاغل جامعه به ترتيب در بخش‌هاي كشاورزي ، خدمات و صنعت مشغول به فعاليت مي باشند كه در اين ميان ، شهرفسا در سطح شهرستان داراي كاركرد و نقش خدماتي ، بازرگاني است . در بعد فعاليت كشاورزي به عنوان اصلي ترين فعاليت مردم اين منطقه ، وسعت اراضي آبي اين شهرستان بالغ بر 50450 هكتار ، اراضي ديم 6536 هكتار و باغات آن 2696 هكتار ( 1950 هكتار مركبات و 746 هكتار درختان هسته دار و دانه دار ) مي باشد .

شهرستان فسا داراي 91 رشته قنات و چشمه و 1793 حلقه چاه مي باشد و از نظر توليدات كشاورزي بايد گفت اين شهرستان به لحاظ توليد گندم در واحد سطح (هكتار) ‹‹ مقام اول ›› را در سطح استان و كشوربه خود اختصاص داده و بدين لحاظ به آن‹‹ شهرگندم ›› لقب داده اند .

از نظر توليد محصولات زراعي نظير پنبه ، ذرت و گوجه فرنگي شهرستان فسا بالاترين عملكرد را در سطح استان داراست . در شهرستان فسا زنبورداري و مرغداري رايج است و دامپروري به صورت سنتي و صنعتي (مدرن) انجام مي پذيرد كه دامهاي عمده ي آن را بز ، گوسفند و گاو تشكيل مي دهند .

شهرستان فسا مقداري از محصولات زراعي و باغي ، صنايع دستي خود را به استان‌هاي همجوار و كشورهاي حوزة خليج فارس صادر مي نمايد . (آمارها مربوط به سال 1381 است)

صنايع ـ معادن : شهرستان فسا به لحاظ آنكه از مناطق مهم كشاورزي استان فارس محسوب مي گرددو از نظر صنعتي در حدود 500 واحد صنعتي در شهرستان فسا فعال بوده كه صنايع غذايي در اين شهرستان از رشد و گسترش مطلوبي برخوردار بوده اند . مهم‌ترين واحدهاي صنعتي غذايي كه در شهرستان فسا فعاليت دارند عبارت‌اند از :كارخانة قنــد فسا كه توسط كمپاني بـوكاو ولــف آلمان در سـال 1333 به بهره برداري رسيد و به همراه كارخانة الكل سازي كه در سال 1335 تأسيس گرديده از قديمــي ترين كارخانجات اين شهرستــان به شــمار مي آيند . به غيــر از آنهـا مي تـوان از كــارخانه هاي تـوليـــد شير پاستوريزه و محصـولات لبني ، ذرت خشك كني ، يخ سازي ، آردسازي ، توليــد رب گوجه فرنگي ، ماكاروني سازي و … در دسته صنايع غذايي نام برد .

از ديگر گروههاي صنايع كه در شهرستان فسا وجود دارند مي توان به صنايع ريسندگي (توليد لباس و پوشاك و جوراب بافي ) ، كارخـا نه پنبــه پاك كني ،كــارگاه تــوليد كفـــش چرمي، صنايع فلزكاري (تراش فلزات ،‌ ذوب فلــزات ، تهية ادوات كشاورزي ، مخـازن، مصـنوعات آلــومينيومي ، ريختــه گري ) ، صنايع كاني غير فلزي ( سنگبري ، آهك پزي ، توليد شن و ماسه ، موزائيك سازي ، توليد بلوك سيماني ، توليدسقف سبك ، آجر پزي و گچ سازي و … ) اشاره نمود .

براساس نقشه هاي ژئو فيزيك هوايي و نقشه هاي شركت ملّي نفت ايران آثاري از كانسارهاي فلزي در اين شهرستان مشاهده نمي شود لذا فعاليتهاي معدني به كانسارهاي غير فلزي محدود است . در بخش معدن ، شهرســتان فســا داراي معادن فعال سنگ آهك (زيتونك) ، سنگ گچ ( غرب شهر فسا) ، شن و ماسه و معادن غير فعال ( نفت ) مي باشد .

صنايع دستي :در گذشته در شهرستان فسا مصنوعات بسياري ساخته مي شد كه از جمله پارچه هاي ابريشمي ، نخي و پشمي آن ( فسا شازي يا فسا ساري) شهرت زيادي داشته است و در دوران اخير بايد به پارچه هايي كه در فدشكوه به نام چادر شب يا چادر مَلـّه بافته مي شد و به سفالهاي مرغوب فسايي اشاره نمود

صنايع دستي و سنتي فسا عبارت‌اند : بافتن قالي ، قاليچه ،گليم ،گبـّه ، حصير ، روية گيوه ، گيره و همچنين كوزه گري و … مي باشد .

جمعیت :جمعیت این شهرستان بر طبق آخرین سرشماری در حدود 220.000 نفر بوده است .

بر اساس آخرين پيش بيني ها ، جمعيت شهرستان فسا در سال 1381 شمسي بالغ بر 213413 نفر بوده است كه از اين تعداد 108444 نفر مرد و 104699 نفر زن مي باشند . از كلِّ جمعيت شهرستان در همين سال تعداد 111895نفر در مناطق شهري و 101248 نفر در مناطق روستايي زندگي مي كنند و شاخص ميانه سنّي جمعيت 9/ 19 سال (/7/ 19مردان و 2/20 زنان ) و بيشترين تعداد از مردم شهرستان فسـا را افراد 15 الــي 49 سالـه (تعداد 116709 نفر) تشكيل خواهند داد . پيش بيني مي شود متوسط نرخ رشد سالانه جمعيت در دوره زمـاني 80 ـ 1375 از 36/2 به 64/2 طــي دوره 85 ـ 1380 افزايش يابد و جمعيت شهرستان در سال 1385 به 235951 نفر برسد . جمعیت این شهرستان بر طبق آخرین سرشماری در حدود 220.000 نفر بوده است .

از نظر پراكنش جمعيت مي توان گفت : در سال 1375 بين بخش‌هاي چهارگانه شهرستان فسا ، بخش مركزي با 26505 نفر و بخش نوبندگان با 12943 نفر جمعيت به ترتيب بيشترين و كمترين جمعيت شهرستان را در خود جاي داده اند و در همين سال شهر فسا 81706 نفر ، ششده 6079 نفر و زاهد شهر 10495 نفر جمعيت را در خود جاي داشته اند كه محتمل است اين پراكنش جمعيت طي دهه 85 ـ 75 نيز تكرار گردد .

پيش بيني هاي جمعيت و نيروي انساني شهرستان فسا در طي سالهاي 85-80 :

بر اساس پيش بيني هاي انجام شده ، تعداد جمعيت شهرستان فسا از 183818 نفر در سال 1375 به 235951 نفر در سال 1385 افزايش خواهد يافت كه از اين تعداد 120442 نفر مرد و 115509 نفر زن خواهند بود . از نظر ساختار سنّي در سال 85 13گروههاي سنّي : كمتر از 15 سـال 4/33 و 49 ـ 15 سـال 8/55 درصــد و 59 ـ50 سال 3/5 و افراد بيشتر از 60 سال 5/5 در صد از كل جمعيت شهرستان را به خود اختصاص خواهند داد وبا افزايش ميانه سنّي جمعيت به 7/21 به اين ترتيب از يك سو با كاهش بار تكفّل و كاهش هزينه هاي مصرفي خانوار بنيه اقتصادي براي افزايش پس انداز تقويت خواهد شد و از سوي ديگر ، افزايش جمعيت بالقوه فعـّال از 111909نفر در سال 1380 به 131696 نفر در سال 1385 به معناي افزايش نيروي كار و نياز به فرصت هاي شغلي در آيندة بسيار نزديك خواهد بود و اين امر يكي از چالش هاي اقتصادي شهرستان را شكل خواهد داد .

نژاد مردم :در اصطلاح علمي ، انسان‌هايي كه از لحاظ نسب ، خصوصيات ظاهري ( رنگ مو، رنگ پوست ، برش عمومي نيمرخ ) خصـايص و اشكال مختلف ساختمان بدني و جسمي با هم شباهت دارند دريك گروه نــژادي قرار مي دهند . از ديدگاه جامعه شناختي و جغرافيا ي ملل، امروزه تصور ذهني از نژادكاملاً خالص داشتن مقرون به حقيقت نيست و در واقع چنين نژادي يافت نمي شود . شهرستان فسا به دليل قدمت چند هزار ساله ، موقعيت جغرافيايي و مكاني ، مهاجر پذيري و هجوم مهاجمان ، از دير باز محل زندگي اقوام مختلف آريايي ، سامي ، ترك و … بوده و بدين لحاظ از تنوع نژادي برخوردار گرديده است . بطور كلي امروزه شهرستان فسا در گسترة جغرافيايي خود پذيراي اقوام و نژادهاي زير مي باشد :

ـ نژاد سفيد : شعبه هاي هند و ايراني و سامي

ـ شعبه هند و ايراني

با آنكه آثار و ابنيه مكشوفه در كاوشهاي باستان شناسي نشانگر وجود اقوامي بومي در اين شهرستان قبل از ورود آريائي ها (پارسها) مي باشد ، ولي متأسفانه از خصوصيات نژادشناختي آنان اطلاعاتي در دست نيست.برخي محققان و باستان شناسان بر اين عقيده اند كه هم ‌زمان با ورود آريايي ها به فارس قسمتي از طايفة پاسارگاد با حضور در اين منطقه بر اقوام بومي فسا چيره و با سكونت در اين محل منشأ نژادي برخي از فسائيان امروز را بوجود آوردند . به عبارت ديگر برخي از ساكنين امروز اين شهرستان آريايي نژاد بوده و همچون ديگر مردم فارس داراي اندامي متوسط و رخساري سفيد (گندمگون) مي باشند .

ـ شعبه سامي : پس از ظهور وتوسعه سرزميني اسلام ،گروههايي از طوايف عرب شبه جزيرة عربستان و عراق به فارس وارد شدند و در كنار شهـرها و مراكز حكومتي آن سكنـي گزيدند از جمله ي اين اعــراب طوايف شيباني ، جبـّاره (كوچي) و باصري بودند كه شهرستان فسا را به عنوان منطقه ي قشلاقي خود بر گزيدند . اين طوايف مانند ساير اعراب به شعبــة سـامي از گروه نژادي سفيد تعلق دارند . طوايف عرب فارس بعد ها ودر دوره قاجاريه توسط قوام الملك شيرازي به همراه طوايف: اينـالو ، بهـــارلو، نفــر و باصــري ، ايل خمسه ( پنجگانه ) را تشكيل دادند و لذا به عرب خمسه مشهور شدند .در دوره پهلوي اين طوايف پس از مدتها كوچروي به اجبار و برخي نيز به اختيار يكجا نشين گرديدند . امروزه اكثريت جمعيت برخي از روستاها و برخي از محلات شهر فسا را مانند حيدر آباد ، مهديه ،كوي سلمان ، دهكدة طالقاني و … را اعراب به خود اختصاص داده اند .

تيره هاي مختلف عشاير طايفه ي عرب كه اكثريت آنها در شهر فسا و بخش‌هاي تابعه اسكان يافته به شرح زير هستند :

لبردانی ، لبوشرف ، عزيزي ، بهلولي ، فارسي ، آل سعدي ، ميركي ، وليشاهي ، پيرسلامي ، عبدالرضايي ، عليمرادي ، لُر ، شيري ، كوچي ، مزيدي ، عرب ، قوهستاني ، چگني ، محمد رضايي و هندي .

اين تيره ها از بنكوهاي ( زيرتيره ها ) مختلفي تشكيل شده اند كه برخي از آنها عبارت‌اند از :

صبوري ، كريم داري ، ناشي ، بهرامي ، جاويدي ، سليمي ، بيژني ، صفرخاني ، قاسم خاني ، محمدرضايي ، قنبري ، ولي خاني ، شاهسوند ، اولاد ثاني ، اولاد نوروز ، ادهمي ، اولاد حسيني ، سدهي ، خلج ، هاشم خاني ، شيباني ، شيرازي ، نظري ، عاشوري ، رمضان لي ، كله خوشي ، چكن آجلي ، محمودي ، بدوي .

و هنوزگروهي اندك ازعشاير طايفة عرب در مناطق مختلف شهرستان فسا به صورت كوچرو و نيمه كوچرو زندگي مي كنند ، مانند مناطق شيبكوه ( احمد آباد ، چاه قوچ ، پشت چك ، حسين آباد) ، نوبندگان ( بيخي دراز ـ آب گرم ـ شوراب ) ، ششده ( زنگنه ) و در مناطـق مركزي فسـا ( دودج آباد ـ چاه پهن ـ زيتونك ـ شرق كهنكويه ـ گردنه ي بارشلو ـگودبنه و … )

بجز دو شعبه ي نژادي هند و ايراني ( آريايي ) و سامي ( اعراب ) از نژاد سفيد كه در فسا ساكنند مي توان به حضور اقوام لُر نيز در اين شهرستان اشاره نمود . توضيح آنكه در دوران فرمانروايي كريم خان زند ، وي گروهي از طايفة چهارلنگ بختياري به نام « لرنوتركي » را در منطقه ي‌ تنگ كرم و روستاي كنكان از بخش شيبكوه سكني داد ، كه بعد از وفات كريم خان علي رغم بازگشت مردمان اين طايفه به منطقه اجدادي خود ، گروهي از آنان در فسا مانده و شغل كشاورزي اختيار نمودند . اين افراد بزودي در فرهنگ بومي فسا مستحيل گرديده به نحوي كه امروزه كمتر اثري از فرهنگ و زبان لُري در ميان آنها باقي مانده است .

ـ نژاد سياه ‌:نوعي از نژاد سياه با منشأ آسيايي داراي موهاي مجعد ، بيني پهن ، لبهاي كلفت ، از قديم الايام در شهرستان فسا زندگي مي كردند كه فسائيان به اين مردمان كولو (بر وزن هُلو ) مي گويند . كولوها در گذشته اي نه چندان دور داراي آداب ورسوم ، فرهنگ و از جمله رقص خاصي بوده اند كه امروز كمتر اثري از آن يافت مي شود . از مراكز تجمع كولوها در زمان گذشته منطقة فيروزادمرد ( فيروز آزاد مرد ) بوده و در برخي از روستاها نيز محلاتي را به خود اختصاص داده بودند كه به محلة كولوها مشهور بودند .

از محققان خارجي ديولافوآ ضمن بررسي جمجمه هاي سيـاه پوستـان ايراني ، اين سياهان را بازمـانـدگان سياهان ساكن در نواحي جنوبي ايران دانسته و معتقد است اين گروه نژادي در اثر مهاجرت و جنگها به مناطق ديگر كوچانيده شده اند . بسيار شايسته است كه محققــاني به امر جمـع آوري ، تـدوين و ثبت آداب و رســوم ، تاريخچـه و فـولــكــلور اين انسـانهاي شـــريف و سخت كوش اقدام و با انتشار آن گامي ارزشمند در راستاي باز شناسي و تكميل مطالعات قوم شناسي در ايران بردارند .

ـ نژاد دورگه ( زرد و سفيد ) : نژاد شناسان گروه نژادي مردمان شمال شرق ايران ( آسياي مركزي ـ تركستان ) را دورگه سفيد و زرد دانسته اند . لذا اقوام ترك از نظر نژادي در اين گروه قرار مي گيرند .

بيشتر ترك زبانان شهرستان فسا به ايل اينالو ( اينان لو ـ اينال لو ـ عينا لو ـ ايمان لو و … ) تعلق دارند . محققان خاستگاه اين ايل را تركستان دانسته و قول مشهور بر اين است كه در زمان حكومت مغولان به فارس آمده اند . افراد ايل اينالو از بدو ورود به ايران در سطوح لشكري دولتهاي صفويه ، افشاريه و زنديه حضور داشتند. تا اينكه افراد اين ايل در سال 1293 يا 1295 هجري قمري ( دوران ناصرالدين شاه ) به دليل سركشي و دست اندازي به مناطق همجوار در دشت قره بلاغ (چشمه سياه) سكني داده شدند . كه به برخي از آنان نيز به مرور ايـّام در ساير نواحي فسا نيز پراكنده گشتند مانند سكّزي ها در هارون و سكـّز ، ايران شاهي هاي ساكن سنان و …

ايل اينالو از تيره هاي مختلفي تشكيل شده كه مهم‌ترين آنها به گويش تركي عبارت‌اند از :

اميرحاجي لو ، اسلام لو ، افشار اوّشاغي ، ايران شاه لو ، بولاغلي (بُلاغي) ، بايات (بيات) ، چارداچريك ، چيان ، دادبيگلو ، دهولي ، ديندارلو ، رئيس بگ لو ، زرند قل لي ، زنگنه ، محمود بيگ لو ، باغيم لو ، سوروگ لو ، سكّز ، قورت ، قورت بيگ لو ، قره غورا ، چغيلي ، گررايي لو ، گؤگ پر .

از ديگر قبـايل تــرك زبان كه در عهد صفــويه به فســا آمده اند مي توان به طــايفه ذوالقـــدر (بؤلقدر ـ تولگدر) اشاره نمود كه محتمل است برخي از ذوالقدرهاي ساكن فســا و نواحي ديگر با اين قــــوم بي ارتباط نباشند .

در ميان اتحاديه ايلي « ايل خمسه » دو تيره ي پير سلومي و عبدالرضايي وجود دارد كه به ترتيب به زبان تركي و فارسي سخن مي گويند ولي با وجود اين تفاوت زباني ، آنها را جزء طوايف و تيـره هاي عـــرب به شمـــار مي آورند كه دليل آن را بايد در نحوة شكل دهي ايل خمسه جستجو كرد . بدين لحاظ كه در زمان ايجاد ايل خمسه ، تيره هاي مستقلي كه از طوايف مختلف در اين شهرستان سكني داشتند بالاجبار و براي جلوگيري از درگيري هاي قومي بوسيله حكومت وقت زير نظر طوايف بزرگ مانند عرب . باصري و ... ايل خمسه قرار گرفتند كه بدليل اين حاكميت ايلي ، برخي نويسندگان در دوره هاي بعد ندانسته اين تيره ها را عضو نَسـَبي ايل قلمداد كرده و بدين ترتيب اين موضوع گسترده شده است . در صورتي كه برخي معتقدند از نظر علمي بايد اين قبيل طوايف را به عنوان طوايف همجوار شناخت .

زبان و گویش مردم : زبان اكثريت مردم فسا ، فارسي با گويش شرق فارس (گويشي بين شيرازي و كرماني) مي باشد و به دليل آنكه از قديم الايام طوائف مختلف در اين سرزمين ساكن بوده اند ، زبانهاي متعددي در آن رواج يافته است كه از آن جمله زبانهاي تركي و عربي را مي توان نام برد . اقوام ترك و عرب با هـم زبانان خود به زبـان مــادري و در محـاوره با سـاير مــردمان از زبان فـارسي استفاده مي كنند كه اين تعامل و تضارب لهجه ها و زبانها ،تلفظهاي مختلفي از كلمات در بين فسائيها شكل داده است .

دین و مذهب : مردم فسا پيرو اسلام و مذهب تشيـّع بوده و در زمان حاضر اقليت هاي مذهبي در اين شهرستان وجود ندارد .

خصيصه هاي قومي و فرهنگي :وجود اقوام ترك ، عرب و فارس با آداب ، رسوم و خصوصيات خاص خود ، تنوع فرهنگي را در اين شهرستان موجب گرديده است . مردم فسا بطور كلي به دليل قدمت چند هزار ساله ، وجود انديشمندان و فرهيختگان فرزانه در آن ، حضور مراكز آموزش عالي و حوزه هاي بحث و تدريس كه زمينه ي تضارب افكار را براي مردمان آن فراهم ساخته داراي روحي بلند بوده و مكارم اخلاقي آنها مورد تحسين مورخين و جغرافي نويسان داخلي و خارجي است .

دكتر غلامعلي آريا در جزوه ي نگاهي گذرا به شهرستان فسا در گذشته و حال مي نويسند :

« … فسايي كمتر حرف مي زند ، تملق نمي گويد و بيشتر اهل كار و عمل است . اكثر آنها زود رنج بوده و در هر كجا باشند از نظر كار و استعداد مي درخشند ، امّا چه حيف كه در وطن خود غريب است . مردم فسا عموماً مهمان نواز ، باوفا ، خونگرم ، اما دير آشنا و در دوســتي ديــرپا هستند . مردمي كه كمتــر زير بـار زور مي روند و غالباً اگر بضاعت مالي هم نداشته باشند كمتر نيازمندي خود را نشان مي دهند …

جاذبه های گردشگری : شهرستان فسا علاوه بر دارا بودن جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي از جاذبه هاي طبيعي مورد اقبال افراد بومي و غير بومي نيز برخوردار است كه از مهمــترين جاذبه هاي گردشگري فسا در سطح محلــي و منطقــه اي مي توان به نقاط زير اشاره نمود :

گردشگاه ميان جنگل در مسير جاده فسا به شيرازو به مسافت 50 كيلو متري شمال غربي شهر فسا واقع است و به دليل آنكه از درختان جنگلي مانند بنه ، بادام وحشي و گياهان بوته اي پوشيده شده و در مسير يكي از جاده هاي اصلي كشور قرار گرفته ، مي تواند از توانمنديهاي گردشگري ، جاذبه ي مذهبي ، گذران اوقات فراغت و ورزشهاي كوهساني در آن استفاده نمود .
گردشگاه چهل چشمه و خنب آتشكده واقع در 22 كيلومتري شمال فسا با كاركرد گردشگري (جاذبة طبيعي ) ، ورزشهاي كوهستاني ، ورزشهاي آبي ، پرورش ماهي و به عنوان يك زيست بوم آبي بـِكر و… مي توان از آن بهره برداري نمود .
منطقة جنگلي بهشت فسا « بهشت كوثر» اين مكان در بخش شيبكوه واقع و در دهه ي 1360 شمسي به عنوان پروژه ي آبخيز و آبخوان داري با همـّت دكتر كوثر و همكارانش ايجاد شد . اين جنگل چندين هكتاري از درختان اوكاليپتوس و ساير گونه هاي مقاوم به خشكي پوشيده و مي تواندعلاوه بر استفاده علمي و تحقيقاتي از كاركرد گذران اوقات فراغت مناسبي برخوردار باشد .

بجز مناطق ياد شده مي توان به مناطق كوهستاني فسا اشاره نمود كه داراي مراكز گردشگري و گذران اوقات فراغت مناسب بوده و قابليت توسعه در كاركردهاي ورزشي و … را نيز دارا مي باشند ، مانند پانعل ، غار گبري ، منطقة خرمن كوه ، ، تنگ مج ، كاروانسراي بارشلو ، و …

در سطح و محدوده ي قانوني شهر فسا نيز فضاهاي سبز متعددي وجود دارد كه پذيراي اهالي اين شهرستان در اوقات فراغت و مناسبتهاي مختلف است، مانند : پارك آزادي و مركز تفريحات آن ، مجموعه ي تل كديوري، پارك شهر ، باغ ملّي ، باغ كديوري ، پارك كودك و ...

غذاها و سوغات : در شهرستان فسا غذاهـــاي محـلّي به اسـامي يـَخْني ( بر وزن يعني ) با اقسام حبوبات و .... ، زيره و زعفراني ، ته چين پلو ، شير برنج ، و انواع خوراكهايي كه از بادمجان به عمل مي آيد مانند : كباب بادمجان ، حليم بادمجان ، كشك و بادمجان ، بادمجان روتاوه ، بادمجان زيربريزه اي و.... همچنين غذاهاي ساده و بسيار معمولي و ارزان چون آب پيازك ، آب ماشكي ، آب شمليز ، كدو يتيمي (يتيمك) ، دو پيازه آلو ، ماست و اسفناج ، ماست و تــَـجـَني و … . و نانـهايي كه معمولي بود يا در درون خود انواع سبــزيها را به همراه داشت مانـنـد : نان اسفنـاجي، نان سيرمُوكي و ... كه رفته رفته اين غذاها از سبد غـذايي تمامـي خانواده ها حذف و غذاهــاي نو ظهور جاي آن را گرفته اند

مهم‌ترين شيريني هاي محلي فسا نان كنجدي ، نان فسايي (كـُماچ) ، كلوچه و مسقطي فسايي مي باشد و علاوه بر اينها مي توان به نانهاي شيريني كه به طور محلّي در ايـّام عيد پخته مي شود و از نظر مزه و پخت به يوخه شباهت بسيار دارد، اشاره نمود.

اين شيريني ها را به همراه دست ساخته هاي هنرمندان فسايي مانند گيوه ي مَلِكي ، قالي و قاليچه هاي عشايري ، حصير و … عموم مسافران و اهالي فسا به سوغات مي برند .

بقاع متبرکه : بنا بر مطالب مندرج در كتب تاريخ تشيع ، شهرستان فسا از مراكز تجمع شيعيان بشمار مي رفته و در دوران امويان و عباسيان محلّي اَمن براي تعدادي از شيعيان بوده به همين دليل شاهد بـُقاع و مـَشاهد زيادي در اين شهرستان هستيم . از جمله بزرگان و نواده هاي ائمة اطهار( سلام ا.. عليهم) كه جسد مطهرشان در فسا مدفون است مي توان از اين بزرگان نام برد :

امامزاده حسن از فرزندان امام موسي بن جعفر متوفي به سال 1030 ه.ق در فسا .
شاهزاده قاسم و شاهزاده ابراهيم از نوادگان عقيل برادر حضرت علي (ع) كه به قولي حاكم فسا در عهد حجاج بوده و بدين لحاظ مردم به آنها شاهزاده گفته اند .
امامزاده اسماعيل از نوادگان امام جواد (ع )كه حرم مطهر وي در 35 كيلو متري جاده فسا ـ شيراز واقع شده است.
ابوالقاسم علي بن احمد بن موسي بن محمد النقي الجواد متوفي به سال 352 ه.ق كه در قريه كَرَمي (منطقة تنگ كرم) مدفون است و از وي كتابهايي مانند الاخلاق و الاداب و مكارم الاخلاق بجا مانده است و صاحب حدود 52 جلد تأليف است

برخي از منابع رجال وي را از غلاه مخمسه دانسته اند و در رّد وي مطالبي نوشته اند .گرچه بين محققان در تعيين محل دقيق قبر وي اختلاف وجود دارد ولي برخي وي را امامزاده اسماعيل مي دانند.(؟!)

منبع : کتاب " از پسا تا فسا " نوشته ی جلیل رضازاده

استفاده و نشر مطالب با ذکر منبع بلامانع است .

از پسا تا فسا 2

مطالب مشابه :

آداب و رسوم مردم فارس

اداب ورسوم مردم جهرم

فارس

معرفی کتاب از پسا تا فسا

پيشينه تاريخي ( زبان، فرهنگ و آداب و رسوم، قوميتها، آثار تاريخي استان فارس

اداب رسوم نوروزی مردمان فسا

تعزیه صحرارود فسا

درباره ی شهرستان فسا

از پسا تا فسا 2