حافظه و فراموشی؛ از منظر روایات
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین
حافظه و فراموشی؛ از منظر روایات
مقدّمه
بر اساس آموزه های طبّ اسلامی و سنّتی ایران، مزاج مغز، سرد و تر است. به بیان ساده، بزرگترین اعصاب بدن به مغز می رسند و فعّالیّتشان در این جا سامان می پذیرد؛ مرکز واکـنـش هـای حـواسّ پنج گانه در مغز است و «روان» با حرارت بسیار زیاد خود، از قلب به سمت مغز حرکت می کند و این همه، حرارت فوق العاده ای ایجاد می کنند که اگر مزاج مغز، جز این بود؛ به سرعت دچار خشکی می شد و از کار باز می ماند. بیماری های مغز نیز مانند سایر اعضای بدن، می تواند ناشی از سوء مزاج های مختلفی باشد؛ یعنی گاهی بر اثر خشکی زیاد، گاه به دلیل رطوبت بیش از اندازه، بعضی مواقع به خاطر افزایش گرما و گهگاه نیز در نتیجه غلبه سرما، مغز دچار اختلالات متعدّدی می شود که هر کدام درمان خاصّ خود را دارند. قوّت و ضعف حافظه نیز بر همین قاعده است و بنابراین در افراد مختلف، باید نحوه درمان های گوناگونی را برای افزایش حافظه در پیش گرفت؛ برای مثال همان گونه که یک فرد صفراوی(مزاج گرم و خشک)، با خوردن کمی خنکی، روند فکری بهتری را تجربه خواهد نمود؛ یک فرد بلغمی(مزاج سرد و تر) با خوردن سردی زیاد، دچار اختلال شدید در فرآیند تفکّر و تصمیم گیری خواهد شد؛ امّـا در این جزوه، بـه طـور ســاده، کم حافظگی را به مهمترین و شایعترین دلیل آن، یعنی استیلای رطوبت و برودت بر مغز(بلغمی شدن بیش از اندازه مغز)، تعریف می کنیم و سعی نموده ایم با مراجعه به روایات وارد شده از حضرات معصومین(علیهم السّلام)، دید نسبتا کاملی از از این موضوع را از منظر طبّ شیعی در اختیار شما بگذاریم.(تذکّر: تأکید این مقاله بر تقویت حافظه است و احادیث بر این اساس گزینش شده اند؛ به همین دلیل از ذکر احادیث بسیاری که به سایر جنبه های فکر و ذهن پرداخته اند؛ خودداری نموده ایم.)
کلّیات
- الکافی ۱ ۲۰ کتاب العقل و الجهل … ص۱۰: َ وَ الْحِفْظُ وَ ضِدَّهُ النِّسْیَان:و حافظه{از لشگریان عقل است} و ضدّ آن فراموشکاری است.
- وسائل الشیعة ۷ ۱۹۸ ۳۷- باب استحباب الصلاة على محمد و آله عند النسیان … ص۱۹۸: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ سَعْدٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ کُلِّهِمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السّلام فِی حَدِیثٍ أَنَّ الْحَسَنَ علیه السّلام أَجَابَ السَّائِلَ الَّذِی سَأَلَهُ عَنِ الذُّکْرِ وَ النِّسْیَانِ فَقَالَ إِنَّ قَلْبَ الرَّجُلِ فِی حُقٍّ وَ عَلَى الْحُقِّ طَبَقٌ فَإِنْ صَلَّى الرَّجُلُ عِنْدَ ذَلِکَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاةً تَامَّةً انْکَشَفَ ذَلِکَ الطَّبَقُ عَنْ ذَلِکَ الْحُقِّ فَأَضَاءَ الْقَلْبُ وَ ذَکَرَ الرَّجُلُ مَا کَانَ نَسِیَ وَ إِنْ هُوَ لَمْ یُصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَوْ نَقَصَ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیْهِمُ انْطَبَقَ ذَلِکَ الطَّبَقُ عَلَى ذَلِکَ الْحُقِّ فَأَظْلَمَ الْقَلْبُ وَ نَسِیَ الرَّجُلُ مَا کَانَ ذَکَرَهُ:قلب انسان در ظرفی درپوشیده قرار دارد؛ اگر بر محمّد و آل محمّد درودی تمام بفرستد، آن درب از روی آن ظرف برداشته می شود و آن چه که فراموش نموده به یاد می آورد و اگر صلوات نفرستد یا چیزی از آن کم بگذارد؛ آن درب روی حقّ را می پوشاند و قلب را تاریکی فرا می گیرد و انسان، آن چه را به یاد دارد، از یاد می برد.
- وسائل الشیعة ۱۲ ۲۴۵ ۱۳۸- باب تحریم الکذب … ص ۲۴۳: وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام یَقُولُ إِنَّ مِمَّا أَعَانَ اللَّهُ عَلَى الْکَذَّابِینَ النِّسْیَانَ:از جمله کمک هایی که خدا در مورد دروغگویان می کند؛ فراموشکاری آنهاست.
- بحارالأنوار ۵ ۲۰۸ باب ۷- الهدایة و الإضلال و… ص ۱۶۲: تَفْسِیرُ النُّعْمَانِیِّ، بِالْإِسْنَادِ الْآتِی فِی کِتَابِ الْقُرْآنِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السّلام قَالَ الضَّلَالَةُ عَلَى وُجُوهٍ فَمِنْهُ مَحْمُودٌ وَ مِنْهُ مَذْمُومٌ وَ مِنْهُ مَا لَیْسَ بِمَحْمُودٍ وَ لَا مَذْمُومٍ وَ مِنْهُ ضَلَالُ النِّسْیَان:ضلالت، انواعی دارد که برخی پسندیده، بعضی ناپسند و عدّه ای هم نه اینند و نه آن؛ و از جمله آنها، ضلالت فراموشکاری است.
- بحارالأنوار ۱۳ ۴۱۵ باب ۱۸- قصص لقمان و حکمه … ص ۴۰۸: وَ لِلْغَافِلِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ السَّهْوُ وَ اللَّهْوُ وَ النِّسْیَان: غـافـل سـه عـلامـت دارد: حـواس پرتی، بیهوده کاری و فراموشکاری.
- بحارالأنوار ۴۰ ۲۲۲ باب ۹۷- قضایاه صلوات الله علیه و … : وَ سَأَلَهُ نَصْرَانِیَّانِ … وَ مَا الْفَرْقُ بَیْنَ الْحِفْظِ وَ النِّسْیَانِ وَ مَعْدِنُهُمَا واحد … عَلِیٍّ علیه السّلام … فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ ابْنَ آدَمَ وَ جَعَلَ لِقَلْبِهِ غَاشِیَةً فَمَهْمَا مَرَّ بِالْقَلْبِ وَ الْغَاشِیَةُ مُنْفَتِحَةٌ حَفِظَ وَ أَحْصَى وَ مَهْمَا مَرَّ بِالْقَلْبِ وَ الْغَاشِیَةُ مُنْطَبِقَةٌ لَمْ یَحْفَظْ وَ لَمْ یُحْص:( در پاسخ سؤالی در مورد فرق حافظه و فراموشی، که معدن آنها در بدن یکی است) خداوند تعالی، انسان را آفرید و بر قلبش پوششی گذاشت، گاه چیزی بر قلب می گذرد و این پوشش باز است، حفظ می کند و به یاد می آورد و گاه چیزی به قلب می رسد و پوشش روی قلب است، حفظ نمی کند و به یاد نمی آورد.
- بحارالأنوار ۵۸ ۲۵۷ باب ۴۶- قوى النفس و مشاعرها… ص ۴۵: … فَإِنَّهُ لَوْ لَا النِّسْیَانُ لَمَا سَلَا أَحَدٌ عَنْ مُصِیبَةٍ وَ لَا انْقَضَتْ لَهُ حَسْرَةٌ وَ لَا مَاتَ لَهُ حِقْدٌ وَ لَا اسْتَمْتَعَ بِشَیْءٍ مِنْ مَتَاعِ الدُّنْیَا مَعَ تَذَکُّرِ الْآفَاتِ وَ لَا رَجَاءُ غَفْلَةٍ [رَجَا غَفْلَةً] مِنْ سُلْطَانٍ وَ لَا فَتْرَةٌ [فَتْرَةً] مِنْ حَاسِدٍ أَ فَلَا تَرَى کَیْفَ جُعِلَ فِی الْإِنْسَانِ الْحِفْظُ وَ النِّسْیَانُ وَ هُمَا مُخْتَلِفَانِ مُتَضَادَّانِ جُعِلَ لَهُ فِی کُلٍّ مِنْهُمَا ضَرْبٌ مِنَ الْمَصْلَحَة:اگر نسیان نبود؛ هیچ گاه کسی از مصیبت ها جدا نمی شد و حسرت هایش پایان نمی پذیرفت و کینه هایش از بین نمی رفت و از متاع دنیا با یاد داشتن آفت های آن، لذّتی نمی برد و امیدی به غفلت سلطان و آرام نشستن حسود نمی بود؛ نمی بینی که حافظه و نسیان که دو چیز مختلف و متضادّند، در انسان تعبیه شده اند و برای هر یک، مصلحتی در نظر گرفته شده است؟
- مستدرکالوسائل ۱۱ ۲۱۰ ۸- باب فی وجوب طاعة العقل و مخالفة الجهل … ص ۲۰۲: سِبْطُ الطَّبْرِسِیِّ فِی مِشْکَاةِ الْأَنْوَارِ، نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الزُّهْدِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ دِعَامَةُ الْإِسْلَامِ الْعَقْلُ وَ مِنْهُ الْفِطْنَةُ وَ الْفَهْمُ وَ الْحِفْظُ وَ الْعِلْمُ… :ستونِ سرای اسلام، عقل است و تیزهوشی و فهم و حافظه و علم از او هستند.
عوامل نسیان
- بحارالأنوار ۵۹ ۲۹۵ باب ۸۹- نادر … ص ۲۸۹: وَ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَشْرُ خِصَالٍ تُورِثُ النِّسْیَانَ أَکْلُ الْجُبُنِّ وَ أَکْلُ سُؤْرِ الْفَأْرِ وَ أَکْلُ التُّفَّاحِ الْحَامِضِ وَ الْجُلْجُلَانِ وَ الْحِجَامَةُ عَلَى النُّقْرَةِ وَ الْمَشْیُ بَیْنَ الْمَرْأَتَیْنِ وَ النَّظَرُ إِلَى الْمَصْلُوبِ وَ التَّعَارُّ وَ قِرَاءَةُ لَوْحِ الْمَقَابِرِ: نه چیزند که فراموشی می آورند: خوردن پنیر، پس مانده موش، سیب ترش، گشنیز؛ حجامت نقره؛ راه رفتن بین دو زن، نگریستن به دارآویخته؛ شب بیداری و خواندن سنگ قبرها.(در احادیث دیگر، ادرار در آب راکد هم ذکر شده است.)
- الکافی ۶ ۴۹۰ باب قص الأظفار … ص۴۹۰:عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السّلام قَالَ إِنَّمَا قُصَّ الْأَظْفَارُ لِأَنَّهَا مَقِیلُ الشَّیْطَانِ وَ مِنْهُ یَکُونُ النِّسْیَانُ:ناخنها را کوتاه کنید که خوابگاه شیطانند و{از این مسأله} فراموشی به وجود می آید.
- مستدرکالوسائل ۱۶ ۴۵۸ ۱۱۲- باب نوادر ما یتعلق بأبواب الأطعمة المباحة … ص ۴۵۵:وَ الْإِکْثَارُ مِنْ لُحُومِ الْوَحْشِ وَ الْبَقَرِ یُورِثُ تَغْیِیرَ الْعَقْلِ وَ تَحَیُّرَ الْفَهْمِ وَ تَبَلُّدَ الذِّهْنِ وَ کَثْرَةَ النِّسْیَانِ …:زیاد خوردن گوشت حیوانات وحشی و گاو، عقل را دگرگون می کند، فهم را حیران می کند، ذهن را کودن می کند و فراموشی را زیاد می کند.
تقویت کننده های حافظه و ذهن
* قرآن، روزه داری، کندر و …
- وَ مِنَ الْفِرْدَوْسِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السّلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم خَمْسٌ یَذْهَبْنَ بِالنِّسْیَانِ وَ یَزِدْنَ فِی الْحِفْظِ وَ یَذْهَبْنَ بِالْبَلْغَمِ السِّوَاکُ وَ الصِّیَامُ وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ وَ الْعَسَلُ وَ اللُّبَانُ:پنج چیزند که فراموشی را برطرف می کنند و حافظه را می افزایند و بلغم را می برند: مسواک زدن، روزه گرفتن، خواندن قرآن، عسل و کندر.
- مستدرکالوسائل ۱۶ ۳۷۴ ۴۳- باب اللبن … ص ۳۷۳: وَ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَلَیْکُمْ بِاللُّبَانِ فَإِنَّهَا تَمْسَحُ الْحَرَّ عَنِ الْقَلْبِ کَمَا یَمْسَحُ الْإِصْبَعُ الْعَرَقَ عَنِ الْجَبِینِ وَ تَشُدُّ الظَّهْرَ وَ تَزِیدُ فِی الْعَقْلِ وَ تُزَکِّی الذِّهْنَ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ وَ تُذْهِبُ النِّسْیَانَ:بر شما باد کندر که حرارت را از قلب می زداید چنان که انگشتان، عرق را از پیشانی؛ کمر را سفت کرده؛ و ذهن را پاکیزه و دیـده را روشـن می کند و فراموشکاری را می برد.
* دعای پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم)
- مستدرکالوسائل ۱۷ ۳۴۲ ۱۴- باب حکم استنباط الأحکام النظریة … :… فَمَا نَسِیتُ شَیْئاً قَطُّ مُنْذُ دَعَا لِی:{علیعلیه السّلام فرمودند} از آن گاه که {پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم} دعایم کرد، هرگز چیزی را فراموش نکردم.
* سوره حشر
- مستدرکالوسائل ۴ ۳۱۲ ۳۳- باب جواز کتابة القرآن … :الْحَشْرُ مَنْ کَتَبَهَا فِی جَامِ زُجَاجٍ وَ غَسَلَهَا بِمَاءِ الْمَطَرِ وَ شَرِبَهَا یُرْزَقُ الْحِفْظَ وَ الْفِطْنَة:هر کس که سوره حشر را در جامی از شیشه بنویسد و آن را با آب باران بشوید و بنوشد، حافظه و زیرکی، روزیش خواهد شد.
* دعا
- دعای سبحان من لا یعتدی… که در کتاب شریف مفاتیح الجنان ذکر شده است و باید بعد از نمازها خوانده شود.
- بحارالأنوار ۹۵ ۲۰ فصل فیما یختص بالیوم الثالث… ص ۱۹: دُعَاءٌ آخَرُ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ الذِّهْنَ وَ التَّنْبِیهَ وَ أَبْعِدْنِی فِیهِ عَنِ السَّفَاهَةِ وَ التَّمْوِیهِ وَ اجْعَلْ لِی نَصِیباً مِنْ کُلِّ خَیْرٍ تُنْزِلُ فِیهِ بِجُودِکَ یَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِینَ:(دعای روز سه شنبه) خدایا در این روز ذهن{قوی} و بیداری را نصیبم کن و از تهی مغزی و دگرگونی افکار دورم ساز و از هر خیری که در این روز نازل می کنی، نصیبی برایم قرار ده، به بخشندگی ات ای بخشنده ترین بخشندگان.
- المصباحللکفعمی ۱۹۹ الفصل الرابع و العشرون فی ذکر آیات الحرس و … :و عن شهاب الدین السهروردی من کان بعید الذهن قلیل الحفظ فلیقل کل یوم بعد صلاة الفجر قبل أن یتکلم یا حی یا قیوم فلا یفوت شیئا علمه و لا یئوده فإنه یکثر حفظه و یقل نسیانه:شهاب الدّین سهروردی می گوید: کسی که کند ذهن و کم حافظه است، هر روز بعد از نماز صبح، ذکر یا حیّ یا قیِوم را بگوید، دیگر از دانسته هایش چیزی را از کف نمی دهد و از آنها احساس خستگی نمی کند، حافظه اش زیاد و فراموشی اش کم خواهد شد.
* عسل
- مستدرکالوسائل ۱۶ ۳۶۶ ۳۷- باب أکل العسل و … ص۳۶۵:وَ قَالَ علیه السّلام فِی الْعَسَلِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ مَنْ لَعِقَ لَعْقَةَ عَسَلٍ عَلَى الرِّیقِ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ یَکْسِرُ الصَّفْرَاءَ وَ یَقْطَعُ الْمِرَّةَ السَّوْدَاءَ وَ یُصَفِّی الذِّهْنَ وَ یُجَوِّدُ الْحِفْظَ إِذَا کَانَ مَعَ اللُّبَانِ الذَّکَرِ:در عـسل، شــفـای هـر دردی است و هر کس سرانگشتی از عسل را ناشتا بلیسد، بلغم را قطع می کند، صفرا را می شکند، تلخی سودا را می برد، ذهن را صفا می دهد و حافظه را نیکو می گرداند اگر همراه کندر نر خورده شود.
- مستدرکالوسائل ۱۶ ۳۷۰ ۳۷- باب أکل العسل… ص ۳۶۵:وَ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم مَنْ أَرَادَ الْحِفْظَ فَلْیَأْکُلِ الْعَسَلَ:هر کس که خواهان حافظه است، عسل بخورد.
* مسواک
- الکافی ۶ ۴۹۵ باب السواک … ص۴۹۵:عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ فِی السِّوَاکِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً هُوَ مِنَ السُّنَّةِ وَ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَجْلَاةٌ لِلْبَصَرِ وَ یُرْضِی الرَّبَّ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزِیدُ فِی الْحِفْظِ وَ یُبَیِّضُ الْأَسْنَانَ وَ یُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ یُشَهِّی الطَّعَامَ وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلَائِکَةُ: مسواک زدن یازده ویژگی دارد: از سنّت است، دهان را پاکیزه می کند، چـشـم را جـلا می دهد، پروردگار را راضی می کند، بلغم را می برد، حافظه را تقویت می کند، دندانها را سفید می کند، حسنات را دو چندان می کند، پـیـلـه دنـدانها را از بین می برد، لثه را محکم می کند، اشـتـهـای به غذا را باز می کند و ملائک را خوشحال می کند.
* مویز
- بحارالأنوار ۵۹ ۲۷۱ باب ۸۸- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص ۲۶۰:… وَ مَنْ أَدْمَنَ أَکْلَ الزَّبِیبِ عَلَى الرِّیقِ رُزِقَ الْفَهْمَ وَ الْحِفْظَ وَ الذِّهْنَ وَ نَقَصَ مِنَ الْبَلْغَمِ:کسی که بر خوردن مویز ناشتا مداومت نماید، فهم و حافظه و ذهن، روزیش می شود و از بلغم کم خواهد شد.
* کرفس
- بحارالأنوار ۵۹ ۲۸۴ باب ۸۸- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص ۲۶۰:وَ عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَلَیْکُمْ بِالْکَرَفْسِ فَإِنَّهُ طَعَامُ إِلْیَاسَ وَ الْیَسَعِ وَ یُوشَعَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ یُورِثُ الْحِفْظَ وَ یُذَکِّی الْقَلْبَ وَ یَنْفِی الْجُنُونَ وَ الْجُذَامَ وَ الْبَرَصَ:بر شما باد به کرفس که غذای الیاس و یسع و یوشع بود(و روایت شده است) که باعث توانایی حفظ، روشنی قلب و از بین رفتن جنون و جذام و پیسی است.
* انار
- الکافی ۶ ۳۵۴ باب الرمان… ص ۳۵۲: عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الرَّقَّامِ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام یَقُولُ کُلُوا الرُّمَّانَ بِشَحْمِهِ فَإِنَّهُ یَدْبُغُ الْمَعِدَةَ وَ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ:انار را با پیه آن بخورید که مـعـده را دبّاغی می کند و توانایی ذهن را می افزاید.
* سرکه
- الکافی ۶ ۳۲۹ باب الخل … ص۳۲۹:عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمَذَانِیِّ أَنَّ رَجُلًا کَانَ عِنْدَ الرِّضَا علیه السّلام بِخُرَاسَانَ فَقُدِّمَتْ إِلَیْهِ مَائِدَةٌ عَلَیْهَا خَلٌّ وَ مِلْحٌ فَافْتَتَحَ علیه السّلام بِالْخَلِّ فَقَالَ الرَّجُلُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَمَرْتَنَا أَنْ نَفْتَتِحَ بِالْمِلْحِ فَقَالَ هَذَا مِثْلُ هَذَا یَعْنِی الْخَلَّ وَ إِنَّ الْخَلَّ یَشُدُّ الذِّهْنَ وَ یَزِیدُ فِی الْعَقْلِ:سفره ای نزد امام رضاعلیه السّلام پهن کردند که در آن سرکه و نمک بود و ایشان با سرکه آغاز کردند؛ پرسیدند: فدایت شوم، به ما امر کردید که با نمک آغاز کنیم فرمودند: این دو مثل همند؛ به درستی که سرکه، ذهن را قوی می کند و عقل را زیاد می نماید.
- بحارالأنوار ۵۹ ۲۸۲ باب ۸۸- نوادر طبهم ع و… ص۲۶۰:وَ عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم نِعْمَ الْإِدَامُ الْخَلُّ وَ مَا افْتَقَرَ بَیْتٌ فِیهِ خَلٌّ وَ رُوِیَ أَنَّهُ یَشُدُّ الذِّهْنَ وَ یَزِیدُ فِی الْعَقْلِ وَ یَکْسِرُ الْمِرَّةَ وَ یُحْیِی الْقَلْبَ وَ یَقْتُلُ دَوَابَّ الْبَطْنِ وَ یَشُدُّ الْفَمَ وَ یَقْطَعُ شَهْوَةَ الزِّنَا الِاصْطِبَاغُ بِهِ … :بهترین خورش ها سرکه است و بیتی که در آن سرکه باشد، فقیر نمی شود و روایت شده که ذهــن را تــوانــا و عــقــل را افزون می کند؛ تلخی را می شکند؛ قلب را زنده می کند؛ جانوران شکم را می کشد؛ دهان را محکم می کند و اگر به عنوان خوراک برگزیده شود؛ شـهـوت زنــا را قـطع می کند.
* به
- مستدرکالوسائل ۱۶ ۴۰۲ ۶۹- باب السفرجل … ص۳۹۹: وَ عَنْهُ صلّی الله علیه و آله و سلّم قَالَ کُلُوا السَّفَرْجَلَ فَإِنَّهُ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ وَ یَذْهَبُ بِطِخَاءِ الصَّدْرِ وَ یُحَسِّنُ الْوَلَدَ:به بخورید که ذهن را می افزاید؛ سنگینی سینه را از بین می برد و فرزند را زیبا می کند.
- بحارالأنوار ۳۹ ۱۲۵ باب ۷۸- تحف الله تعالى و… :فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ مَنْ أَکَلَ السَّفَرْجَلَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ عَلَى الرِّیقِ صَفَا ذِهْنُهُ وَ امْتَلَأَ جَوْفُهُ حِلْماً وَ عِلْماً وَ وُقِیَ مِنْ کَیْدِ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ:پس {پیامبر خداصلّی الله علیه و آله و سلّم} به من فرمودند: یا علی؛ هر کس که سه روز ناشتا به بخورد، ذهنش صفا پیدا می کند و درونش از حلم و علم پر می شود و از مکر ابلیس و سپاهیانش در امان می ماند.
* خرفه
- وسائلالشیعة ۲۵ ۱۹۴ ۱۱۴- باب الفرفخـ….. ص : ۱۹۴ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى أَوْ غَیْرِهِ عَنْ قُتَیْبَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَلَیْکُمْ بِالْفَرْفَخـِ وَ هِیَ الْکَیِّسَةُ فَإِذَا کَانَ شَیْءٌ یَزِیدُ فِی الْعَقْلِ فَهِیَ: بر شما باد خـرفـه که که زیرکی می دهد و اگر یک چیز باشد که عقل را افزون کند، همین است.
* حجامت
- بحارالأنوار ۵۹ ۱۲۶ باب ۵۴- الحجامة و… : وَ عَنْهُ علیه السّلام قَالَ الْحِجَامَةُ تَزِیدُ الْعَقْلَ وَ تَزِیدُ الْحَافِظَ حِفْظاً: حجامت، عقل را افزون کرده؛ بر قـدرت حـافـظـه می افزاید.
* شانه زدن
- وسائلالشیعة ۲ ۱۲۱ ۷۱- باب استحباب التمشط … :وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ الْمَشْطُ فَإِنَّ الْمَشْطَ یَجْلِبُ الرِّزْقَ وَ یُحَسِّنُ الشَّعْرَ وَ یُنْجِزُ الْحَاجَةَ وَ یَزِیدُ فِی مَاءِ الصُّلْبِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم یُسَرِّحُ تَحْتَ لِحْیَتِهِ أَرْبَعِینَ مَرَّةً وَ مِنْ فَوْقِهَا سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ یَقُولُ إِنَّهُ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ:از امام صادق علیه السّلام درباره تفسیر آیه شریفه: «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» پرسیده شد؛ فرمودند:{منظور} شانه زدن است که روزی را جلب می کند؛ مو را نیکو می کند؛ حاجت را برآورده می کند؛ آب کمر را می افزاید و بـلـغـم را قـطـع مـی کـند. پیامبر خداصلّی الله علیه و آله و سلّم، پایین محاسنش را چهل بار و بالای آن را هفت بار شانه می زد و می فرمود که این کار، ذهن را توان می دهد و بلغم را قطع می کند.
* قیلوله(خواب قبل از ظهر)
- منلایحضرهالفقیه ۱ ۵۰۳ باب کراهیة النوم بعد الغداة … :وَ أَتَى أَعْرَابِیٌّ إِلَى النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی کُنْتُ ذَکُوراً وَ إِنِّی صِرْتُ نَسِیّاً فَقَالَ أَ کُنْتَ تَقِیلُ … وَ تَرَکْتَ ذَاکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ عُدْ فَعَادَ فَرَجَعَ إِلَیْهِ ذِهْنُهُ:یک اعرابی نزد پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم آمد و گفت که حافظه قوی داشتم و حالا فراموشکار شده ام؛ فرمودند: قبلا قیلوله می کردی.. و حالا ترک کرده ای؟ گفت: آری، فرمودند: دوباره انجام بده، انجام داد و حافظه اش برگشت.
چیزهایی که بر قدرت دماغ می افزایند
این عوامل به طور خلاصه در روایات ذکر شده اند:
باقلا، سداب، کدو، ترنج، روغن مالی بدن به ویژه با روغن بنفشه.
عوامل مؤثّر بر کاهش میزان بلغم بدن
از آنجا که کاهش بلغم، باعث تقویت حافظه خواهد شد؛ این عوامل را به طور خلاصه از روایات نقل می کنیم:
- قرائت قرآن
- خوردن سویق(به ویژه سویق خشک ناشتا)؛ عسل(به خصوص به حالت انگشت پیچ و در حالت ناشتا)؛ کندر(به خصوص اگر جویده شود)؛ شکر طبرزد؛ سیب؛ ترب(به ویژه ریشه آن)؛ روغن زیتون؛ مخلوط آویشن و نمک؛ آب نیسان؛ پیاز؛ خرمای برنی؛ اطریفل اصفر( در صبحگاه، یک مثقال)؛ گوارشی های تلخ(صبحگاه)؛مویز(ناشتا، مویز سرخ، ۲۱ عدد یا هفت مثقال)؛
- زیاد شانه زدن(سر و محاسن)؛ مسواک؛ زیاد حمّام رفتن(به ویژه در حالت ناشتا)؛ سرمه کشیدن.
- افطار با آب ولرم؛ شروع غذا با نمک نسابیده.
- نخوردن ماهی و سردی.
- افزایش مضاجعت با زنان؛ داشتن زن زیباروی یا زنی که به روی انسان، لبخند بزند.
- فصل بهار.
- آفتاب گرفتن(پشت بدن به آفتاب باشد).
نسخه ها
نسخه های دارویی ترکیبی برای افزایش حافظه بسیارند؛ لذا در این قسمت چند روایت را که مشتمل بر نسخه های ساده تر و قابل انجام هستند را ذکر می کنیم:
- مستدرکالوسائل ۱۶ ۴۵۸ ۱۱۲- باب نوادر ما یتعلق بأبواب الأطعمة المباحة … ص ۴۵۵: … وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یُقِلَّ نِسْیَانَهُ وَ یَکُونَ حَافِظاً فَلْیَأْکُلْ کُلَّ یَوْمٍ ثَلَاثَ قِطَعِ زَنْجَبِیلٍ مُرَبًّى بِالْعَسَلِ وَ یَصْطَبِغُ بِالْخَرْدَلِ مَعَ طَعَامِهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ … :کسی که می خواهد فراموشی اش کم شود و حافظه اش قوی، هر روز سه تکّه زنجبیل پرورده با عسل بخورد و در هر روز با غذای خویش، چیزی که با خردل تهیِه شده باشد نیز میل کند.
- بحارالأنوار ۵۹ ۲۷۱ باب ۸۸- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص ۲۶۰:الْجُنَّةُ لِلْکَفْعَمِیِّ، مَا یُورِثُ الْحِفْظَ مِنَ الْعَقَاقِیرِ وَ الْأَدْوِیَةِ فَمِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ ابْنُ مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم لِحِفْظِ الْقُرْآنِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ الْبَوْلَ وَ یُقَوِّی الظَّهْرَ یُؤْخَذُ عَشَرَةُ دَرَاهِمَ قَرَنْفُلٌ وَ کَذَلِکَ مِنَ الْحَرْمَلِ وَ مِنَ الْکُنْدُرِ الْأَبْیَضِ وَ مِنَ السُّکَّرِ الْأَبْیَضِ یُسْحَقُ الْجَمِیعُ وَ یُخْلَطُ إِلَّا الْحَرْمَلَ فَإِنَّهُ یَفْرُکُ فَرْکاً بِالْیَدِ وَ یُؤْکَلُ مِنْهُ غُدْوَةً زِنَةَ دِرْهَمٍ وَ کَذَا عِنْدَ النَّوْمِ … :( برای حفظ قرآن و قطع بلغم و {بی اختیاری} ادرار و سفتی کمر) میخک و اسفند و کندر سفید و شکر سفید، از هر کدام ده درهم می گیری و خوب می کوبی، به جز اسفند که با کف دست می سایی و هر روز، صبح و قبل از خواب، به اندازه یک درهم می خوری….
- بحارالأنوار ۵۹ ۲۷۲ باب ۸۸- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص ۲۶۰: وَ مِنْ أَدْوِیَةِ الْحِفْظِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قُلْتُ لِلصَّادِقِ علیه السّلام کَیْفَ نَقْدِرُ عَلَى هَذَا الْعِلْمِ الَّذِی فَرَّعْتُمُوهُ لَنَا قَالَ خُذْ وَزْنَ عَشَرَةِ دَرَاهِمَ قَرَنْفُلَ وَ مِثْلَهَا کُنْدُرَ ذَکَرٍ دُقَّهَا نَاعِماً ثُمَّ اسْتَفَّ عَلَى الرِّیقِ کُلَّ یَوْمٍ قَلِیلًا وَ مِنْهَا لِمَنْ یَکُونُ بَعِیدَ الذِّهْنِ قَلِیلَ الْحِفْظِ یُؤْخَذُ سَنَا مَکِّیٍّ وَ سُعْدُ هِنْدِیٍّ وَ فُلْفُلٌ أَبْیَضُ وَ کُنْدُرٌ ذَکَرٌ وَ زَعْفَرَانٌ خَالِصٌ أَجْزَاءً سَوَاءً یُدَقُّ وَ یُخْلَطُ بِعَسَلٍ وَ یُشْرَبُ مِنْهُ زِنَةَ مِثْقَالٍ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعَةَ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَةٍ فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ أَرْبَعَةَ عَشَرَ یَوْماً خِیفَ عَلَیْهِ مِنْ شِدَّةِ الْحِفْظِ أَنْ یَکُونَ سَاحِراً:به امام صادق علیه السّلام گفتم که چگونه این علمی که به سوی ما سرازیر کرده اید؛ دریابیم؟ فرمودند: ده درهم میخک و ده درهم کندر نر را نرم می کوبی و هر روز ناشتا کمی کفلمه می کنی و کسی که ذهنش ناتوان و حافظه اش ضعیف است؛ سنای مکّی و سعد هندی و فلفل سفید و کندر نر و زعفران خالص را با مقدار مساوی بکوبد و با عسل مخلوط کند و هفت روز متوالی، روزی یک مثقال بخورد، اگر این کار را چهل روز انجام دهد، بیم آن می رود که از شدّت قدرت حافظه، ساحر شود.
- بحارالأنوار ۵۹ ۲۷۲ باب ۸۸- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص ۲۶۰: وَ مِنْهَا عَنْ عَلِیٍّ علیه السّلام مَنْ أَخَذَ مِنَ الزَّعْفَرَانِ الْخَالِصِ جُزْءاً وَ مِنَ السُّعْدِ جُزْءاً وَ یُضَافُ إِلَیْهِمَا عَسَلًا وَ یُشْرَبُ مِنْهُ مِثْقَالَیْنِ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَإِنَّهُ یُتَخَوَّفُ عَلَیْهِ مِنْ شِدَّةِ الْحِفْظِ أَنْ یَکُونَ سَاحِرا:کسی که زعفران خالص و سعد را با مقدار مساوی بگیرد و با عسل بیامیزد و دو مثقالش را هر روز بیاشامد؛ بیم آن می رود که از شدّت قدرت حافظه، ساحر شود.
- مستدرکالوسائل ۱۶ ۴۴۸ ۱۰۸- باب نبذة مما ینبغی التداوی به و… ص ۴۴۱:وَ عَنْ تَمِیمِ بْنِ أَحْمَدَ السَّیْرَافِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ وَ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ قَالَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام… ثُمَّ وَصَفَ دَوَاءَ الْبَلْغَمِ فَقَالَ خُذْ جُزْءاً مِنْ عِلْکِ الرُّومِیِّ وَ جُزْءاً مِنْ کُنْدُرٍ وَ جُزْءاً مِنْ سَعْتَرٍ وَ جُزْءاً مِنْ نَانْخَواهَ وَ جُزْءاً مِنْ شُونِیزٍ أَجْزَاءً سَوَاءً یُدَّقُّ کُلُّ وَاحِدٍ عَلَى حِدَةٍ دَقّاً نَاعِماً ثُمَّ تَنْخُلُ وَ تَعْجِنُ وَ تَجْمَعُ وَ تَسْحَقُ حَتَّى یَخْتَلِطَ ثُمَّ تَجْمَعُهُ بِالْعَسَلِ وَ تَأْخُذُ مِنْهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ بُنْدُقَةً عِنْدَ الْمَنَامِ نَافِعٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى:(دوای بلغم) علک رومی و کندر و آویشن و زنیان و سیاهدانه را با مقدار مساوی می گیری و جداجدا نرم می کوبی و الک می کنی و با هم می سرشی و یک کاسه می کنی و می کوبی تا مخلوط شوند؛ سپس با عسل می آمیزی و هر روز و شب، هنگام خواب، یک فندق می خوری که به خواست خدای تعالی نافع است.
- مستدرکالوسائل ۱۶ ۴۴۹ ۱۰۸- باب نبذة مما ینبغی التداوی به و… ص ۴۴۱:وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ الْیَمَانِیِّ عَنِ الطَّرَیَانِیِّ عَنْ خَالِدٍ الْقَمَّاطِ قَالَ أَمْلَى عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا علیه السّلام هَذِهِ الْأَدْوِیَةَ لِلْبَلْغَمِ قَالَ تَأْخُذُ إِهْلِیلَجَ أَصْفَرَ وَزْنَ مِثْقَالٍ وَ مِثْقَالَیْنِ خَرْدَلٍ وَ مِثْقَالَ عَاقِرْقِرْحَا فَتَسْحَقُهُ سَحْقاً نَاعِماً وَ تَسْتَاکُ بِهِ عَلَى الرِّیقِ فَإِنَّهُ یَنْفِی الْبَلْغَمَ وَ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ یَشُدُّ الْأَضْرَاسَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى:(دوای بلغم) یک مثقال هلیله زرد، دو مثقال خردل و یک مثقال عاقرقرها را نرم می کوبی و در حال ناشتا، با آن مسواک می زنی که به خواست خدای متعال، بلغم را می زداید و بوی دهان را خوش می سازد و دندان ها را محکم می کند.
مطالب مشابه :
حافظه و فراموشی؛ از منظر روایات
این عوامل به طور خلاصه در روایات ذکر شده (به خصوص به حالت انگشت پیچ و در حالت ناشتا)؛ کندر
رطب(خرما)...
در روایات اسلامی آمده است که رطب تازه شفاي درد است خوردن رطب به همراه آب » کندر در روایات
خواص دارویی و درمانی کندر تلخ
خواص دارویی و درمانی کندر در روایات از معصومین علیهم افضل الصلاة و السلام آمده است كه
حافظه و فراموشی؛ از منظر روایات
حافظه و فراموشی؛ از منظر روایات. ؛ عسل(به خصوص به حالت انگشت پیچ و در حالت ناشتا)؛ کندر
افتتاح خط تولید انبوه موشک کروز دریایی قدیر
سردار دهقان در جمع خبرنگاران طی سخنانی با گرامیداشت روز شهید اظهار داشت:پس از اتمام تحقیقات
خواص کندر خوراکی
کندر خوراکی در حقیقت مصرف کندر خوراکی در بانوان باردار طبق احادیث و روایات مختلفی
بچه باهوش می خوای بیا تو
در روایات بسیاری در کتب معتبر دینی از جمله در حدیث دیگری در خصوص تاثیر کندر بر جنین
برچسب :
کندر در روایات