استان كرمان

صنايع دستي استان كرمان

استان كرمان با قدمتي چند هزار ساله از ديرباز در توليد صنايع دستي فعال بوده و صنايعي از جمله پته‌دوزي ، مشبك و معرق چوب ، قلم‌زني روي مس ، چاقوسازي ، فرشبافي ، گليم شيريكي پيچ و ... بيش از بقيه شهرت دارند . صنايع دستی استان کرمان ، در زندگی اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی مردم مناطق مختلف استان نقش بسزايی دارد . مهمترين صنايع دستی رايج در این استان عبارت است از:

حصیر بافی : روش كار بدين ترتيب است كه پس از جدا كردن شاخه هاي درخت مورد نظر و خشك كردن آنها به وسيله اصل اوليه بافت يعني درگير شدن تار و پود (به وسيله زيررو كردن شاخه هاي عمودي و افقي) . اين كار را بيشتر زنان روستايي انجام مي دهند و براي ساخت زيراندازهاي حصيري ، ظروف نگهداري مواد غذايي ، همچون حبوبات و خرما و يا جداسازي و تقسيم بندي محل زندگي استفاده مي‌شوند .

گليم بافی : توليد گليم در جوامع عشايري روستايي تقريباً حالت حرفه اي غير دايم و فصلي دارد و بافندگان آنكه اكثر زنان و دختران خانه دار هستند به موازات ساير فعاليتهاي خود از اوقات فراغتشان براي بافت گليم استفاده مي‌كنند . قسمت عمده گليمهاي توليدي زنان عشاير جنبه خود مصرفي دارد و به صورت گوناگون مانند گليم ، گليمچه ، جوال ، خوابگاه ، خورجين و غيره در زندگي روزمره آنان مورد استفاده قرار مي گيرد . بخش ديگري از توليدات آنان نيز در مراكز داد و ستد محلي مبادله مي شود و از اين طريق بخشي از درآمد مورد نياز خانوار را تأمين مي كنند . توليد گليم لااقل 7000 سال دارد .

مسگری : مسگري كه يكي از شعبات فلزكاري است بنابرحدس باستان شناسان در حدود سه تا پنج هزار سال سابقه دارد . در واقع مي توان گفت كه اولين اشياي فلزي ساخته شده به دست بشر مصنوعات مسي چكش كاري شده و كوچكي بوده كه به نيمه اول هزاره چهارم پيش از تاريخ تعلق دارد . در آخرين قرون دوران نوسنگي ، انساني كه موفق به تهيه ابزار مورد نياز خود از سنگ شده بود ، حسب اتفاق به عنصري برخورد كه نه تنها هنگام ضربه خوردن نمي شكست بلكه قابليت ذوب ، چكش خواري و تغيير فرم را نيز داشت . قلمزني روي مس در دو شهر ايران (اصفهان و كرمان) و به دو شيوه متفاوت رواج داشته كه به آن سطح كاري و برجسته كاري مي گويند .

قاليبافی : کرمان از مراکز مهم قاليبافی ايران به شمار می آيد . اين شهر در آغاز قرن بيستم ميلادی يکی از معروفترين مراکز قاليبافی جهان به شمار می آمده است ، چنان که در آستانه جنگ جهانی اول تعداد دارهای قالی در اين استان به بيش از پنج هزار می رسيد . طرح و رنگ در قالی کرمان اهميت بسيار دارد ، چنانچه کمتر می توان دو قالی را از نظر رنگ و نقشه شبيه به يکديگر پيدا کرد . فرش کرمان ريز بافت و عموماً 40 رج در گره است و بيشتر در ابعاد 60 *100 ، 150 * 100 و120 * 200 بافته می شود . در گذشته فرش های 100 متری نيز به صورت سفارشی در کرمان بافته شده است که اين کار افتخاری برای صنعت و هنر قاليبافی به شمار می آيد . دارهای قاليبافی کرمان عموماً عمودی است و تنها در منطقه سيرجان و حومه آن استفاده از دارهای افقی رواج دارد . گره رايج در قاليبافی کرمان "فارسی" است . بخشی از پشم مصرفی قاليبافان کرمان از خود منطقه و بقيه از خراسان و کرمانشاه تأمين می شود . علاوه بر کرمان در مناطق رفسنجان ، جوبار ، ماهان ، روار ، کوهپايه ، چترود ، خانوک ، هوتک ، سرآسياب و سردار نيز قاليبافی رواج دارد . در کليه اين مناطق از پشم مرغوب برای بافت قاليهای درجه يک استفاده به عمل می آيد و تار و پود کليه توليدات از نخ پنبه ای است . فرش ها عموماً دو پوده بافته می شود و فقط در منطقه "راور" گاهی فرشهای بسيار مرغوب سه پوده است . طرحهای معروف قالی کرمان عبارت است از : شاه عباسی ، افشان ، ترنجی ، خوشه ، برگ فرنگی ، درختی ، شکارگاه و قاب قرآنی .

قاليچه های افشار : در منطقه سيرجان قاليچه هايی موسوم به افشاری بافته می شود که دارای معروفيت خاصی است . اين قاليچه ها توسط ايل افشار که به کرمان کوچ کرده اند ، بافته می شود . از نظر قاليبافی ، ايلات افشار و روستاييان اين منطقه هر يک از ديگری چيزهايی اقتباس کرده اند و اگر رنگ ها ايلاتی است ، برخی نقش ها کاملاً با طرحهای ايلاتی متفاوت است . با اين همه چادر نشينان گره ترکی و روستائيان گره فارسی به کار می برند . نقش ها شکستگی خاصی دارند (مانند نقش مرغی) و يا نقش ترنجی که بافتن هر يک پوشيده از نگاره های کوچک است . در واقع اصالت قاليچه های کرمان را در کارهای ايلات افشار بايد جستجو کرد که نقشه و طرز بافت آنها وجه مشترکی از هنر مردم آذربايجان و کرمان است که به خوبی با هم آميخته شده اند .

گليم شيريکی پيچ : شيريکی پيچ نامی است که بافندگان ايلياتی و گاه روستايی کرمان به نوع خاصی از گليم می دهند . اين نوع گليم که در اصطلاح بومی با عناوين "شيريکی پيچ" و "سوزنی" نيز از آن ياد می شود ظاهری همانند قالی دارد و بافت آن نيز درست به اندازه بافت قالی مشکل و وقت گير است . شيريکی پيچ از جمله سوماکهای مشهور ايران است که در مناطق عشايری و روستايی شهرهای سيرجان ، بافق و کرمان بافته می شود .

پته دوزی : پته دوزی هنر دست دوز زنان و دختران کرمانی است و پته دوزان با بهره گيری از نخ های رنگين نقش هائی زيبا را بر زمينه پارچه های دستباف به نام "عريض" می دوزند . پته دوزی علاوه بر کرمان در شهر های رفسنجان ، سيرجان و ماهان و ... رواج دارد . يکی از معروفترين پته ها ، روپوش مقبره شاه نعمت ا... ولی در ماهان کرمان است که يکی از پرکارترين پته های توليد شده در ايران بوده و بيش از يک قرن از عمر آن می گذرد . معروفترين نقوش پته ، طرح پته ای يا درخت زندگی است که به نامهای متعدد در پته به کارگرفته می شود ، مانند پته ميری ، پته ترمه ای ، پته جقه ای ، پته بادامی ، پته سربندی ، پته افشاری ، پته کردستانی و غيره . از ديگر طرحهای پته دوزی ، پيچک ترنج ، سروچه ، نقوش حيوانی بخصوص پرندگان و لچک ترنجی را می توان نام برد . يكي از مزيت‌هاي مهم اين هنر بي‌نيازي به لوازم زياد است و تنها وسيله مورد نياز سوزن، انگشت دانه و قيچي مي‌باشد . محسن‌خان نقاش سده سيزدهم هجري قمري ، حسن پسر محسن خان و شيخ رمضان ميسرجاني ، احمد علي خان و كربلايي‌اكبر از طراحان بنام پته كرمان مي‌باشند . پته از لحاظ كاربردي به عنوان زير ليواني ، كوسن ، جانماز ، سجاده ، روميزي ، جلد قرآن ، پشتي ، بقچه ، پرده ، روبالشي ، روپوش قوري ، قندان و سماور مورد استفاده قرار مي‌گيرد .

شال بافی : شال بافی يکی از رشته های قديمی و اصيل صنايع دستی در "هوتک" کرمان است . معمولاً خانگی است و کارگاه در خانه قرار دارد .

عريض بافی : عريض پارچه دستباف پشمی و نسبتاً ضخيم است که برروی آن زنان پته دوز ، پته دوزی انجام می دهند . در گذشته از عريض استفاده های ديگری نظير کت و پالتو می شد ولی امروزه مصرف عريض بسيار کم شده و حتی در پته دوزی نيز محدود شده است .

ساخت فرآورده های مسی تزئينی : ماده اوليه ساخت فرآورده های مسی تزئينی ، مس است که به سه صورت ورق ، لوله و شمش مورد استفاده قرارمی گيرد . محصولات توليدی عبارتند از : سينی ، کشکول ، قنديل ، تبرزين ، تابلو و ... .

ترمه بافی : از ديگر صنايع دستی رايج در استان کرمان ، بايد از ترمه بافی ذکر نام کرد که البته توليد آن حد ناچيزی بوده و تنها به چند صنعتگر هنرمند محدود می شود .

قلم‌زني : قلم‌زني نيز هنري است كه در آن توسط نوك ظريف قلم فولاد و ضربات ماهرانه چكش‌هاي سبك بر روي سطح فلز نقش‌آفريني مي‌شود . به گفته اساتيد اين رشته هنر قلم‌زني در ابتدا مخصوص كرمان بود و به صورت خطوط ساده و يا خطوط موج دار دور ظرف گرد مانند بشقاب و كاسه به كار مي‌رفت اما اين هنر بعد از وارد شدن به اصفهان كه طرحهاي متنوع را رونق بخشيدند ، به اوج خود رسيد . امروزه نيز قلمزني به صورت پرنقش و نگار استفاده مي‌شود و موارد كاربرد آن از ظروف به تابلوهاي زيبا افزايش يافته است . از اساتيد بزرگ و به نام قلم‌زني در كرمان مي‌توان مرحوم محمود حكاك را نام برد . برادر و شاگرد وي مهدي حكاك ، ميرزا حسن شفيعي و صفاريان نيز از ديگر اساتيد چيره دست اين هنر بوده‌اند . گفته مي‌شود اين هنر در قديم مخصوص عامه مردم نبوده و به طبقه متمكن جامعه اختصاص داشته است . اين هنر در قديم به صورت گسترده كار نمي‌شده است بلكه پس از سفارش كار به هنرمند وي ظرف مورد نظر را به منزل مي‌برده و دور از ديدگاه عموم بر روي آن قلم‌زني انجام مي‌داده است .

مشبك : از ديگر هنرهاي دستي كرماني‌ها مي‌توان به "مشبك" اشاره كرد ، در هنر مشبك هنرمند با تراش دادن چوب ، فلز يا سنگ سفت و محكم آن را متخلخل ، سوراخ‌دار و شبكه شبكه مي‌نمايد . تا ۵۰ سال پيش بهترين مصنوعات چوبي به درها ، پنجره‌ها و منبرهاي مساجد اختصاص داشته است . مشبك بر دو نوع پيوسته كه كل طرح به هم متصل است و غير پيوسته كه طرح جدا جدا بريده شده و روي يك زمينه به هم مي‌چسبد . اين هنر در كرمان نزد اساتيدي همچون استاد اكبر صوتي كرماني به كمال خود رسيده است . استاد صوتي كرماني در تزيين تابلوهاي خود از معروفترين خطاطان جهان اسلام بهره برده است . هم‌اكنون هفت كارگاه مشبك توسط اساتيدي مجرب و باسابقه در كرمان به

معرق چوب : "معرق چوب" از ديگر هنرهاي دستي استان كرمان است ، معرق در لغت به هر چيز رگه‌دار گفته مي‌شود . اين هنر ابتدا براي تزيين سطح ميز ، بوفه ، درها و تكيه‌گاه صندلي به كار مي‌رفت اما امروزه در تابلوها و موارد بسيار ديگري كاربرد زينتي دارد . روش كار معرق به اين صورت است كه ابتدا طرح مورد نظر انتخاب و سپس سطوح رنگي تفكيك مي‌شود . آنگاه بنا به طرح هر سطح و رنگ مورد نظر را از چوب همان رنگ مي‌برند و پس از اتمام برش سطوح مرحله به مرحله سطوح را به صورت پازل كنار يكديگر مي‌چينند تا وقتي كه طرح كامل و نمايان شود . براي داشتن كاري صاف و يكدست آن را سمباده مي‌زنند و صيقل مي‌دهند .

چاقوسازي : "چاقوسازي" از هنرهاي بومي و قديمي شهر راين واقع در استان كرمان مي باشد . هنر چاقوسازي به طريقه نسل به نسل از پدران به فرزندان به ميراث مانده و همچنان در اين شهر و با همان كيفيت گذشته رونق دارد . از هنرمندان قديمي اين هنر مي‌توان به ماشاء‌الله هدايتي ، غلامرضا ناظري و استاد صنعتي اشاره كرد . چاقو انواع مختلفي دارد از جمله شكاري ، قلمه‌زني ، تزييني و دسته شاخي كه نامگذاري اين چاقوها بر اساس تيغه و نوع استفاده آنها مي‌باشد .

صنعتگران مطرح استان : از صنعتگران مطرح استان کرمان می توان آقای علی يگانه (روکارگير فرش) ، سيد کرمان ، محمد فريزنی (مس چکشی کرمان) ، خانم عصمت زبردست گليم باف ، خانم زهرا خضری قاليباف ، خانم زهرا جعفر آقائی گليم باف ، خانم مطهره صافی زاده پته دوز ، خانم منيژه محسنی گليم باف و خانم سکينه محمدی قاليباف نام برد .

سوغات كرمان

کرمان تا به آنجاست که تمنای هیچ مسافری را با هر مقدار توان مالی و نوع تفکر و اندیشه ، بی جواب نمی گذارد . خوراکی هایی چون پسته ، قاووت ، کماچ سهن ، سمنو ، کلمپه و امثال آن با بهایی نه چندان گران نیز از سوغاتی های این استان به شمار می روند . علاوه بر این اهل هنر می توانند از انواع پته ، قالی ، گلیم ، شیریکی پیچ ، کارهای قلمزنی زیبا ، ظروف مسی جالب و امثال آن بهره ببرند . در جوار این مقوله های متنوع ، باید از داروها و گیاهان دارویی چون زیره ، حنا ، سدر و کتیرا نام برد .

حنا : حنا از جمله سوغات کرمان است که معمولاً به عنوان دارو و رنگ مورد استفاده قرار می گیرد . نرماشیر یکی از نواحی مهم تولید حنا در ایران است .

پسته : از جمله سوغاتی استان است که از دیدگاهی دیگر ، به عنوان یکی از محصولات ارزشمند کشاورزی ، پشتوانه اقتصاد استان و کشور به شمار می رود . رفسنجان رتبه اول تولید و صادرات پسته ایران را دارد . انواع پسته کرمان عبارتند از : اوحدی ، فندقی ، کله قوجی یا احمد آقایی ، سبز پسته ، سفید پسته ، شستی واحدی، بادامی ، کدویی ، کرمانی ، رباطی ، راوری ، قرمز ، ممتاز ، ابراهیمی ، اکبری ، امیری ، پاکزاد و اسامی دیگر .

زیره : یکی دیگر از سوغاتی های استان است که با کاربردهای مختلف معروفیت خاصی در ایران دارد .
کتیرا : این صمغ گیاهی که به زبان انگلیسی نامیده می شود ، گونه های مختلفی دارد که به صورت درختچه یا گیاهان علفی چند ساله در ایران به طور کلی آنها را گون می نامند . در متون طب سنتی این گیاهان با نام های عربی «محلب العقاب» و «اصابع الغروس» معرفی شده اند .

انواع شیرینی ها : انواع شیرینی های سنتی کرمان شامل کلمپه ، کماچ سهن ، خرمابریز ، شیرینی خانگی پر ریز و نان چرخی ، حاج بادام و پسته و نارگیل ، سوهان زرندی ، پفک ، قطاب ، رنگینک و برشتوک است .

غذاهای محلی : استان کرمان همانند ساير استان های ايران ؛ از انواع غذاهای سنتی و خوش طعم برخوردار است كه برخی از آن‌ها در مناسبت‌های ويژه و تعداد بسياری نيز به شكل عادی در طی سال تهيه می‌شود . حلیم بادنجان معروف ترین و مهم ترین غذای استان کرمان است . انواع آش چون : آش آماج ، آش شلغم ، آش شولی ، آش جو (به طريقه كرمانی) ، آش مخلوط ، آش كدو ، توكی ، گندم شيری ، كاكل كنف شادانه ، خوراک لب لبو ، قاتق تخمه ، قاتق ، زير جوش ، كشک گردو ، كشک يونجه ، سردوش ، اشكنه ، كشک كدو ، ماست ، كشک سيب ، كورماست ، آب بنه يا سيراب بنه ، كله جوش ، آب گرمو ، بزقورمه ، كشک و بادنجان ، حليم بادنجان ، نان پز ، كاچی ، كماچ سحن ، قاتق شير ، نان چرب و شيرين و چنگ مال از جمله غذاهای محلی استان کرمان است.

هنرمندان صنایع دستی علی‌اکبر صنعتی))نقاش ومجسمه ساز)) و تنها هنرمند ایرانی است که دو موزه به نامش ثبت شده‌است: موزه صنعتی کرمان وموزه هلال‌احمردر میدان توپخانه تهران .» صنعتی یکی از مجسمه‌سازان قدیمی عصرجدید ایران است او شاگرد ابوالحسن صدیقی بود. صنعتی تا پایان عمر عضو پیوستهٔفرهنگستان هنر ایران باقی ماند.

استان كرمان

مطالب مشابه :

راهنمای گرفتن امریه سربازی لیست ارگان های دریافت امریه و پذیرش

استخدام کلیه مقاطع تحصیلی در شركت ملي صنايع مس ايران

استان كرمان

شرح مختصری از تاریخچه فیزیک