قلمرو بيابانهاي استان تهران از جنبه اقلیم شناسی

- موقعيت جغرافيائي استان: استان تهران با مساحتي نزديك به 19000 كيلومتر مربع در محدوده جغرافيائي 51 الي 53 درجه طول شرقي و ْ35 الي َ20 ْ36 عرض شمالي واقع شده است. اين استان از شمال به استان مازندران، از شرق به استان سمنان، از جنوب به استانهاي قم و مركزي و از سمت غرب استان قزوين محدود مي شود. از نظر موقعيت نسبي اين استان در غرب دشت كوير و جنوب رشته كوههاي البرز واقع شده است.

- شناسايي شبکه ايستگاههاي هواشناسي

در استان تهران تعداد 96 ايستگاه اعم از سينويك، كليماتولوژي، و باران و تبخير شناسائي شد. از بررسي عمر ايستگاههاي هواشناسي، چنين نتيجه شد كه ايستگاهها از لحاظ آمار كامل نبوده و گسيختگي در آمارآنها زياد است به همين علت در اين مطالعه سعي شد اطلاعات ايستگاههايي كه داراي آمار مدون و كاملتري هستند مورد استفاده قرار گرفته تا نتايج محاسبات از اعتبار بيشتري برخوردار باشد. از این نظر تعداد 45 ايستگاه براي بررسيهاي لازم در يك دورة مشترك آماري 21 ساله (1376–1355) انتخاب گردید. اضافه مي نمايد در بازسازي آمار به منظور سهولت كار از روش همبستگي خطي بين ايستگاها به صورت دو به دو استفاده شد. ضمن اينكه در برخي موارد براي بازسازي داده هاي دما و بارش سالانه از روش تفاضل و نسبت نرمال نيز استفاده گرديده است. توزيع مكاني ايستگاهها در سطح استان با استفاده از سيستم GISصورت گرفت

-تهيه نقشه همباران:

نقشه همباران استان با استفاده از بارندگي متوسط سالانه تهیه شد نقشه مذکور نشان داد كه توزيع مكاني بارش يكسان نبوده و داراي تغييرات چشمگيري بين نواحي جنوبي و شمالي مي باشد و تقريباً يک پنجم از مساحت استان كمتر از 200 ميلي بارندگي دارد.

ـ ضريب تغيير پذيري سالانه بارش:

اين ضرايب براساس فرمول زير براي ايستگاههاي مورد مطالعه محاسبه گرديد.

CV=(S/X)*100%

CV = ضریب تغییرات بارندگی

X = ميانگين بارندگي سالانه هرايستگاه

S = انحراف معيار بارندگي

هر چه ضريب تغييرات سالانه در ايستگاهي بيشتر باشد آن ايستگاه به شرايط بيابانی نزديكتر است به همين علت جهت بهره گيري بهتر و بيشتر از اين پارامتر اقدام به رسم نقشه هم ضريب تغييرات سالانه بارندگی شد ضريب تغييرات سالانه بارندگی در استان تهران بين 19 الي 51 درصد بين ايستگاههاي لتيان(شمال) و جوادآباد(جنوب) در نوسان است.

- ضريب تغيير پذيري درون سالي بارش:

براي چنين محاسبه اي انحراف معيار بارندگي هر ماه طي دوره آماري 20 ساله محاسبه شده و سپس از دوازده عدد بدست آمده ميانگين گيري می شود تا ضريب تغيير پذيري درون سالي بدست آيد

ـ تعيين ضريب بي نظمي بارش:

ضريب بي نظمي بارش فاكتور مهمي در تعيين مناطق بياباني از غير بياباني محسوب مي شود. با محاسبه و ترسيم خطوط هم ضريب بي نظمي بارش در سطح استان مي توان مناطقي را كه داراي شرايط بياباني هستند مشخص نمود. ضريب بي نظمي بارش از نسبت بالاترين بارش روزانه 24 ساعته به بارش كل سال بدست می آید. اين ضريب در طول دورة آماري براي هر سال محاسبه شده و نهايتاً ميانگين سالانه ضريب بي نظمي بارش براي هر ايستگاه تعیین شده و جهت ترسيم نقشه خطوط هم ضريب بي نظمي بارش در سطح استان مورد استفاده قرار گرفته است. هدف از ترسيم نقشه هم ضريب بي نظمي بارش نشان دادن سطوحي از استان است كه داراي شرايط بياباني هستند. هر چه نسبت بارش روزانه به بارندگي سالانه بيشتر باشد آن ايستگاه به شرايط بيابانی نزديكتر است. نقشه هم ضريب بي نظمي بارش استان تهراننشان ميدهد ايستگاههايي كه در قسمت جنوبي (مناطق دشتي) و در ارتفاع كمتر قرار دارند نسبت به ايستگاههاي مناطق مرتفع و كوهستاني از بي نظمي بيشتري برخوردارند. بر اساس بررسيهاي به عمل آمده بي نظمي بارش در استان تهران بين 2/6 درصد در ايستگاه وليان و 74/22 درصد در ايستگاه جوادآباد ورامين در نوسان است.

ـ تعيين شدت ميانگين باران روزانه:

شدت ميانگين بارش روزانه عبارت است از نسبت ميزان بارش سالانه به روزهاي با بارندگي يك ميليمتر و بيشتر. شدت ميانگين بارش روزانه در ايستگاههاي انتخابي استان ابتدا براي هر سال در طول دورة آماري محاسبه شده و سپس ميانگين دورة 21 ساله ايستگاهها تعیین و جهت ترسيم نقشه خطوط هم شدت ميانگين باران در سطح استان مورد استفاده قرار گرفته است.

-دماي متوسط سالانه:

با استفاده از اعداد و ارقام مربوط به ميزان دما براي هر يك از ايستگاههاي استان تهران نقشه هم دماي استان مانند سایر لایه های مطالعاتی در سیستم GISتهيه شد.

- تبخير و تعرق:

يكي دیگر از پارامترهای هواشناسي كه در تعيين قلمرو بياباني مؤثر مي‌باشد تبخير و تعرق مي‌باشد. در مناطق بياباني عموماً ميزان تبخير چندين برابر ميزان بارندگي است. جهت بررسي وضعيت ميزان تبخير، مقادير تبخير از تشتك كلاس A در ايستگاههاي تبخيرسنجي منتخب استان در دوره شاخص استخراج گرديد همچنین برای تهیه نقشه تبخیر و ترسيم خطوط هم تبخير ابتدا این خطوط در محیط Surfer ترسیم و سپس برای محاسبات بعدی به محیط الویس منتقل شد. بر اساس نقشه هم تبخير (نقشه شماره4-5) در استان تهران تبخير سالانه از جنوب به شمال با افزايش ارتفاع كاهش مي يابد. ضريب خشكي

جهت تعيين ضريب خشكي از روش تقسيم بندي اقليمي دومارتن استفاده شده است. دومارتن برای این کار فرمول زير را پيشنهاد نمود.

IA = P/(T+10)

كه در آن

p: متوسط بارندگي سالانه (ميلي متر)

T: داماي متوسط سالانه (سانتي گراد)

(IA) : شاخص يا ضريب خشكي

براساس فرمول دومارتن 6 نوع اقليم تفكيك شده است كه در جدول شماره 4-7 خلاصه گرديده است.

تقسيم بندي اقليمي به روش دومارتن

نام اقليم	خشك	نيمه خشك	مديترانه اي	نيمه مرطوب	مرطوب	بسيارمرطوب
محدوده ضريب خشكي دومارتن(IA)	I<10	10-9/19	20-9/39	24-9/27	28-9/34	35>

ـ قلمرو بيابانهاي استان تهران از جنبه اقليم شناسي:

اقليم از جمله مهمترين عوامل محیطی برای تعيين و ترسیم قلمرو بيابان محسوب می شود. جهت تعيين قلمرو جغرافيائي بيابان از غير بيابان در استان تهران وضعيت بارندگي، دما، تبخير، ضريب تغييرات بارندگي، بي نظمي بارش، شدت ميانگين بارندگي روزانه، دامنة تغييرات دما، نسبت بارندگي به تبخير و ضريب خشكي ايستگاهها به روش دومارتن بررسي شد که نتايج به صورت جداول و نقشه هاي مختلف ارائه شده است. براي تفكيك مرز مناطق بياباني در استان تهران ابتدا هريك از نقشه ها كه براي هر عنصر اقليمي بصورت يك لايه تهيه شده است، با نقشه توپوگرافي كه قبلاً بصورت رقومي در محيط GIS تهيه شده بود تطابق داده شد. بر اساس دستور العمل طرح ملی يكي از خطوط منحني را كه در حد فاصل دشت و كوهستان قرار داشته و نزديكترين فاصله را با محل برخورد دشت و كوهستان داشت، انتخاب و بقيه خطوط لايه مذكور پاك گرديد(بطور مثال براي لايه هم ضريب تغييرات بارندگي منحني مربوط به عدد 30 درصد اين ويژگي را داشت). براي كليه لايه ها بهمين ترتيب عمل شد و از هر نقشه فقط يك منحني با ويژگيهاي مورد نظر نگهداشته شد و بقيه خطوط اضافي پاك گرديد (با توجه به ويژگيهاي مورد نظر براي تفكيك اوليه مرز بيابان از غير بيابان ميزان بارندگي 200 ميليمتر ، تبخير 2000 ميلي متر ، دماي سالانه 5/17 درجه سانتيگراد ، بي نظمي بارش 12 درصد و شدت ميانگين باران روزانه 6 ميليمتر در نظر گرفته شد. سپس اين لايه ها روي يكديگر قرار داده شدند( نقشه شماره 4-6). همانطور كه انتظار مي رفت كليه خطوط بر يكديگر منطبق نشدند، بلكه نواري را تشكيل دادند كه پهناي آن در طول نوار متفاوت بود. داخلي ترين و خارجي ترين خط از سمت دشت بصورت يك منطقه جداگانه در حدفاصل دشت و كوهستان مشخص گرديد. به اين ترتيب از تلفيق نقشه هاي حاصله سه ناحيه يا قلمرو در نقشه نهايي استان تهران از هم قابل تفكيك مي باشد. داخلي ترين منطقه، بيابان و خارجي منطقه غير بيابان و منطقه بينابين كه ويژگي هر دو منطقه را در خود دارد بنام منطقه گذر از بيابان به غير بيابان (نيمه بيابان) نامگذاري گرديد(شكل شماره 4-7). در مرحله بعد براي بيان كمي ويژگيهاي هر يك از مناطق سه گانه فوق، نقشه منحني هاي هم ميزان هر يك از عناصر مورد نظر، بطور انفرادي روي نقشه نهايي(نقشه شماره 4-7) قرار داده شد و عدد مربوط به دو خطي كه بيشترين اشتراك را با خط مربوط به مرز بيابان و نيمه بيابان و خط مرزي غير بيابان و نيمه بيابان داشتند تعيين گرديد. به اين ترتيب ويژگيهاي كمي هر يك از عناصر براي تعريف بيابان در استان تهران مشخص شد. از اين نظر در استان تهران ، به مناطقي بيابان گفته مي شود كه داراي بارندگي كمتر از 150 ميليمتر، تبخير بيش از 2300 ميليمتر، ضريب تغييرات بارندگي بيش از 38 درصد، ميانگين دماي سالانه بيش از 17.5 درجه سانتيگراد، ضريب بي نظمي بارش بيش از 13درصد و شدت ميانگين بارش روزانه كمتر از 6 ميليمترباشد.

با تشكر از آقاي مهندس حسيني مجري زير طرح استان تهران

قلمرو بيابانهاي استان تهران از جنبه اقلیم شناسی

مطالب مشابه :

اقلیم شهر تهران

استان تهران

جغرافیای طبیعی استان تهران

قلمرو بيابانهاي استان تهران از جنبه اقلیم شناسی

اقلیم ایران

ویژگی های طراحی در اقلیم معتدل و مرطوب

منابع کارشناسی ارشد سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

گزارش چهارمین کنفرانس تغییر اقلیم ایران و مقالات ارائه شده (قسمت 1: انتشار متان)

فهرست منابع اقلیم و معماری

جدول استان های ایران