ساختمان وکار دستگاه گوارش

دستگاه گوارش انسان در واقع يك اندام لوله‌ای شكل بلند است كه از دهان تا مقعد ادامه داشته و در هر قسمت اعمال و وظايف خاصی را انجام می ‌دهد. دهان، مری، معده، روده كوچك و روده بزرگ بخش هايی از اين لوله بلند هستند که غذا از آن ها می گذرد. تقريباً تمامی قسمت‌های اين لوله بسيار بلند قابليت انجام حركات عضلانی موجی شکلی را دارند كه حركات دودی ناميده شده و غذا را در طول لوله به جلو می ‌رانند. چند اندام مهم ديگر همچون كبد، لوزالمعده و كيسه صفرا هم بخصوص با ترشح مواد مهمی به درون اين لوله نقش کمکی در هضم غذا دارند.

در دهان كه در واقع ورودی اين دستگاه به شمار می ‌رود غذا جويده شده و با بزاق مخلوط می ‌شود تا راحت‌تر بلعيده شود. جويدن غذا به مدت کافی کمک بزرگی به هضم غذا در مراحل بعدی می کند.

غذا پس از عبور از حلق وارد يك اندام لوله‌ای شكل به نام مری می ‌شود. طول مری در افراد بزرگسال بين 23 تا 30 سانتيمتر متغير است. قسمت مهمی از مری در گردن و قفسه سينه قرار دارد. مری با حركات دودی و موجی شكل ديواره‌اش غذا را بلافاصله به معده انتقال می ‌دهد. در مری تقريباً هيچ عملی در رابطه با هضم غذا انجام نمی شود. در محل اتصال مری به معده يك دريچه عضلانی وجود دارد كه از برگشت غذا از معده به مری جلوگيری می ‌كند.

معده عضوی شبيه يك كيسه است كه ديوارهای عضلانی دارد. داخل اين عضو كيسه‌ای شكل نيز از يك لايه بافت مخاطی پوشيده شده است كه وظيفه اين لايه ترشخ اسيد و آنزيم‌های گوارشی است. آنزيم‌های گوارشی موادی هستند كه به هضم غذا و شكستن ملكول‌های بزرگ غذا به ملكول‌های كوچكتر قابل جذب كمك می ‌كنند. معده نيز حركات موجی شكل خاصی خود را داراست كه باعث مخلوط شدن غذا با اسيد و آنزيم‌های گوارشی شده و همينطور در خرد كردن و آسياب كردن ذرات غذايی كمك می ‌كنند.

در معده غذا حدود نيم تا 2 ساعت ذخيره شده و تا حدودی عمليات هضم غذا روی آن انجام می ‌گردد سپس معده با حركات موجی شكل خود غذا را به روده كوچك كه متصل به آن است تخليه می ‌كند.

روده كوچك كه در واقع يك لوله 6 متری پيچ در پيچ می ‌باشد بيشترين نقش را در هضم و جذب غذا ايفا می ‌كند. چند سانتيمتر اول اين لوله را دئودنوم يا همان اثنی عشر گويند. 100 سانتيمتر بعدی اين لوله ژژنوم و 150 سانتيمتر انتهايی روده كوچك را ايلئوم می ‌نامند. انسان برای ادامه حيات به حداقل 100 سانتيمتر از روده کوچک خود احتياج دارد.

قسمت اول يا دئودنوم به معده متصل بوده و غذا مستقيماً از معده وارد آن می ‌شود. شيره‌های گوارشی شامل آنزيم‌های هضم كننده از يك غده نزديك به نام لوزالمعده به دئودنوم وارد می ‌شوند. صفرا هم كه در واقع مايعی است كه توسط كبد ساخته می ‌شود از طريق كيسه صفرا و مجرای صفراوی به داخل دئودنوم ريخته می ‌شود. خود ديواره روده كوچك هم آنزيم‌های گوارشی ترشح می ‌كند. به اين ترتيب عمليات اصلی هضم غذا ابتدای روده كوچك يعنی دئودنوم شروع می ‌شود و ملكول‌های بزرگ غذا به ملكول‌های كوچك تر تبديل می ‌شوند.

همينطور كه غذا در روده كوچك جلو رانده می ‌شود بيشتر و بيشتر هضم شده و آماده جذب شدن می ‌شود. از قسمت ميانی روده كوچك كه ژژنوم نام دارد غذای هضم شده از طريق ديواره روده كوچك به جريان خون وارد می ‌شود تا به مصرف سلول‌های بدن رسيده و يا در نقاط لازم ذخيره شود. قسمت سوم روده كوچك ايلئوم نام دارد، قسمت مهمی از جذب مواد مهمی چون كلسيم ويتامين B12 و ... در آنجا انجام می ‌شود. غذا پس از ايلئوم که قسمت انتهايی روده بزرگ می باشد از طريق يك دريچه عضلانی به روده بزرگ وارد می ‌شود.

روده بزرگ يك لوله كلفت ‌تر اما كوتاه‌تر از روده كوچك است كه یک متر و نيم طول دارد. روده بزرگ را كولون نيز می ‌نامند ابتدای روده بزرگ در قسمت پايين و راست شكم شروع شده ابتدا سمت بالا می رود اين قسمت كولون صعودی يا بالارو نام دارد سپس روده بزرگ عرض شكم را سمت چپ طی می ‌كند كه در اين قسمت كولون عرضی ناميده می ‌شود. قسمت بعدی كولون نزولی يا پايين رو است كه در واقع به يك قسمت مارپيچ شكل به اسم كولون سيگموئيد می ‌چسبد كولون سيگموئيد هم به ركتوم رسيده و ركتوم نيز به معقد كه انتهای لوله بلند گوارشی است ختم می ‌شود.

وظيفه اصلی روده بزرگ جذب مجدد آب موجود در غذا و همينطور بعضی از مواد لازم ديگر است. در واقع مدفوع در روده بزرگ تشكيل می ‌شود و سپس از طريق ركتوم و مقعد به خارج دفع می ‌شود حركت غذا در روده بزرگ هم با حركات دودی و موجی شكل انجام می ‌گردد هر چه غذا بيشتر در كولون بماند آب آن بيشتر جذب شده و مدفوع سفت‌تر می ‌شود بعضی بيماری ها ازجمله عفونت‌ها با ايجاد التهاب و يا توليد سموم حركات روده را سريع‌تر می ‌كنند كه اين خود باعث عدم فرصت كافی برای بازجذب آب و در نتيجه دفع مكرر مدفوع يا همان اسهال می ‌گردد.

همان طور كه در بالا گفته شد كبد، لوزالمعده و كيسه صفرا نيز از اعضای مهم گوارشی هستند. البته كبد و لوزالمعده علاوه بر اعمال مربوط به هضم غذا وظايف متعدد ديگری هم دارند.

كبد در قسمت راست و بالای شكم و درست در نقطه مقابل معده ( بالا و چپ شكم ) واقع شده است. خون از تمامی دستگاه گوارش به كبد وارد شده و پس از انجام عمليات پيچيده شيميايی و تصفيه روی آن به جريات خون عمومی بدن می ‌پيوندد. كبد در توليد صفرا نيز نقش اساسی دارد. صفرا در هضم چربی ‌ها نقش كمكی دارد.

لوزالمعده كه در واقع در زير و پشت معده ابتدای روده كوچك قرار دارد قسمت مهمی از آنزيم‌های گوارشی را توليد می ‌كند كه نقش بسيار مهمی در هضم چربي‌ها، قندها و پروتئين‌ها دارا می ‌باشد.

کيسه صفرا کيسه ای گلابی شکل است که عمدتاً نقش ذخيره صفرا را دارد و در هنگام لزوم صفرا را به درون روده کوچک می فرستد.