گنبد نمکی 10

واحد H1 يا سنگ نمك در اين گنبد ديده نمي شود و H2 گسترش نسبتا كمي دارد و محدود به مارن ها ، ماسه سنگ هاي مارني قرمز رنگ و كمي آهك هاي سياهرنگ است . واحدH3 گسترش نسبتا وسيعي داشته و عبارت از سنگ هاي كربناتي ماسه اي رنگ روشن و بعضا سنگ هاي آهكي سياهرنگ است . واحد H4 وجه تمايز اين گنبد با ساير گنبدهاست . گسترش آن زياد بوده و شايد بتوان گفت قسمت اعظم گنبد را شامل مي شود و شامل لايه هاي متناوبي از ماسه سنگ هاي گري وكي است و بعضا واجد ساختارهاي رسوبي و توفيت ها و توف هاي سفيد رنگ و روشن است ، ضخامت اين واحد به حدود 200 متر مي رسد .
   توده هاي نفوذي اسيدي و بازيك در اين گنبد به چشم نمي خورد اما جريان هايي از گدازه هاي بازيك كه شديدا خرد شده ولي حالت طبقه اي را تا حدي حفظ كرده اند ديده مي شود . از نظر اقتصادي تا كنون پتانسيل خاصي مشاهده نگرديده است .

   گنبد نمكي رستاق :
   اين گنبد در فاصله 54 كيلومتري شرق بندر چارك قرار گرفته و بزرگترين گنبد در حاشيه ساحلي است . گنبدي است تقريبا مدور و در حاشيه شمالي آن داراي تناوبي از ژيپس ، مارن ، ماسه سنگ در زير و طبقات آهكي و كربناته كه ارتفاعات را ساخته است مي باشد . كلريت ، اپيدوت و كريستال هاي بزرگ ژيپس ( احتمالا انيدريت ) از جمله اجزاي سنگ دگرگونه اي است كه به شدت چين خورده و ميلونيتي شده است . در اين گنبد ، نمك جز اندكي در حاشيه شمالي و در قسمت زيرن ديده نشده و به نظر مي رسد كه در اين گنبد گسترش طبقات گچي مويد جانشيني گچ به جاي نمك در حوضه تبخيري بوده است و بر روي طبقه گچي يك طبقه كم ضخامت 1 تا 2 متري از ماسه سنگ هاي قرمز قرار گرفته و سپس طبقات آهك هاي سياهرنگ بد بو به صورت هم شيب روي طبقه فوق قرار گرفته است .

گنبد نمكي بستانه :
   اين گنبد در فاصله 20 كيلومتري غرب بندر لنگه واقع شده است . مانند ديگر گنبدها با حركات قائم خود تغييراتي را در وضعيت لايه بندي اوليه واحدهاي ترشير كه در مجاورت بلافصل اين گنبد قرار دارند موجب شده است و بعضا آن را برگردانده است . از نظر چينه شناسي از واحد H1 با تشكيلات نمكي اثري ديده نمي شود . واحد H2 منحصر به رخنمون محدودي از مارن هاي قرمز رنگ همراه با ميان لايه هاي از آهك سياهرنگ بدبوست . واحد H3 بر روي واحد پيشين خود قرار گرفته و گسترش نسبتا زيادي دارد . اين واحد با سنگ هاي كربناتي سياهرنگ بدبو آغاز مي گردد . اين واحد با ضخامت لايه هايي گاهي تا حدود 5/1 متر در بخش فوقاني تبديل به ژيپس مي گردد . از طرفي درون واحد ژيپسي كاني سازي گوگرد به ميزان قابل ملاحظه اي انجام مي شود . گوگرد اين گنبددر گذشته اي نه چندان دور استخراج مي شده است . عامل تشكيل ضخامت زيادي از ژيپس و گوگرد همراه با آن را مي توان به وجود عناصر لازم در آهك هاي آلگي سياهرنگ بد بو نسبت داد . بر روي واحد هاي ژيپسي واحد ديگري با ضخامت متوسط تا زياد قرار دارد كه آهكي است .
   واحد H4 نيز از گسترش قابل ملاحظه اي برخوردار است . اين واحد عبارت از توف هاي ماسه اي است كه به رنگ هاي مختلف سفيد ، خاكستري و قرمز ظاهر شده اند . لايه هاي توفي-ماسه اي با رنگ هاي متنوع در اين واحد معمولا به صورت متناوب با يكديگر قرار گرفته اند . به نظر مي رسد اين لايه ها داراي ژنزي يكسان بوده و تفاوت حاصله نتيجه شرايط Eh, Ph متفاوت و حاكم در زمان تشكيل لايه هاي فوق الذكر مي باشد .
   از سنگ هاي نفوذي اين گنبد مي توان به توده هاي گابرويي اشاره كرد كه اغلب از آلتراسيون نسبتا شديدي تاثير پذيرفته اند . اين توده ها اغلب به هنگام بالا آمدن و تحت تاثير حركات كلي گنبد شديدا خرد شده اند .
   گنبد نمكي كوه نمك ( بندر مغويه ) اين گنبد در غرب بندر مغويه واقع شده است و تماما از تناوب مارن ، ماسه سنگ ، طبقات نازك آهكي و انيدريت با ميان لايه هاي چند متري از نمك تشكيل شده است . واحدهاي چهارگانه هرمز در اين گنبد به طور مشخص قابل تفكيك نيستند . نفوذ ماگماي بازالتي در ميان اين رديف چشمگير است و باعث تبلوور دانه هاي نمك به صورت توده هاي بلورين شده است .
   توده هاي ديابازي كه در جنوب گنبد و در 1 كيلومتري دريا رخنمون پيدا كرده اند تقريبا دگرسان نشده و داراي اندازه هاي ريز و متوسط هستند .

شكل 15 : عكس ماهواره اي از گنبد نمكي بستانه

گنبد نمكي حميران :
   اين گنبد در حدود 30 كيلومتري شرق بندر لنگه واقع شده است . قديمي ترين طبقاتي كه پيرامون آن را گرفته و از حركات دياپيري آن تاثير پذيرفته است به اواخر ترشير (سازند گچساران) تعلق دارند . در اين گنبد نمكي H1 جز اندكي در مركز آن رخنمون ننموده است كه آن هم شامل طبقاتي است از نمك سفيد رنگ و نازك لايه هاي از اكسيد آهن و سنگ هاي آواري ولكانيك .
   واحد هرمز H2 يا كمپلكس سرخ در اين گنبد از تناوب منظم توف ، مارن و گچ هاي سفيد و قرمز تشكيل مي شود ولي توف و مارن به صورت تفكيك نشده ديده مي شوند .
   واحد H3 در اين گنبد تنها شامل قطعاتي پراكنده از لايه هاي آهك سياهرنگ است .
   واحد H4 در اين گنبد رخنمون مشخصي دارد و شايد در ميان گنبدهاي منطقه اين واحد در گنبد نمكي حميران داراي نظم خاصي باشد ضخامت اين واحد حدود 100 متر است و جنس آن از ماسه سنگ خاكستري است كه ميان لايه هايي از توف هاي سبز رنگ را در خود جاي داده است .
   نفوذ ماگماي بازالتي در واحد 4 باعث تبلور نمك شده و تاثير نمك بر ماگماي بازالتي به صورت دگرسان كردن بازالت و ايجاد رخساره دگرسان شده اثر داشته است .

شكل 16 : عكس ماهواره اي از گنبد نمكي حميران

گنبد نمكي كوه پوزه :
   اين گنبد در نزديكي گنبد نمكي حميران در 20 كيلومتري شرق شهرستان بندرلنگه واقع شده است . واحدهاي هم جوار گنبد مانند ساير گنبدها متعلق به ترشير اند .
   از نظر واحدهاي چينه شناسي هرمز به غير از H1 واحدهاي ديگر به طور مشخص قابل رويت هستند .
   در اين گنبد نيز از لحاظ اقتصادي مورد خاصي ديده نمي شود .

شكل 17 : عكس ماهواره اي از گنبد نمكي كوه پوزه

گنبد نمكي بستك :
   اين گنبد در حدود 15 كيلومتري شهر بستك قرار گرفته كه رنگ سفيد آن باعث شده تا از دور به خوبي مشخص باشد . ارتفاع نسبتا زياد گنبد و درحقيقت ظاهر شدن H1 به طور كامل باعث شده تا قسمت هاي H2,H3,H4 با فرسايش مشخصي روبرو شوند و لذا در اين گنبد بازمانده كمي از H2 ديده شده در حاليكه از قسمت هاي H4, H3 خبري نيست . نمك در اين گنبد مانند ديگر گنبدهاي نمكي است و واجد ميان لايه هايي از اكسيد آهن و ديگر ناخالصي ها مي باشد . در برخي قسمت ها نمك تبلور مجدد يافته و كاملا شفاف و خالص و گاه شكل سيستم تبلوري مكعبي را كاملا نشان مي دهد . تبلور نمك حاصل دگرگوني نمك است كه در گنبدهاي ديگر هم به طور مشخص قابل مشاهده است .
   با توجه به ضخامت لايه هاي نمك در اين گنبد استخراج نمك از آن قابل بررسي است .

شكل 18 : عكس ماهواره اي از گنبد نمكي بستك

نمك هاي ژوراسيك فوقاني :
در اواخر دوره ژوراسيك عمق دريا در بيشتر نقاط ايران كاهش يافته وسبب ايجاد حوضه هاي تبخيري در بعضي نقاط شده است . چنان كه لايه هاي گچي در لرستان و خوزستان و قسمت ساحلي فارس شناخته شده كه بر روي سازند سورمه واقع است . در شمال و خاور راور ( در شمال كرمان ) تعدادي گنبد نمكي وجود دارد كه به عقيده اشتوكلين (1961و1972) ريشه آنها لايه هاي نمكدار ژوراسيك فوقاني اين ناحيه است . اين گنبد ها از گچ ، نمك ، ماسه و آهك تشكيل شده اند . ظاهرا تفاوت اين گنبدهاي نمكي با لايه هاي نمكداري كه در زمان پركامبرين پسين در "راور" بوجود آمده اند در فقدان قطعات بيگانه ( دولوميت چرت دار ، آهك قيردار، سنگ هاي آتشفشاني و...) در گنبدهاي نمكي ژوراسيك فوقاني است . البته نمك هاي اين دو سازند در برخي نواحي با هم مخلوط شده اند . لايه هاي نمكدار ژوراسيك فوقاني در سمت جنوب به آهك ها و لايه هاي قرمز قاره اي سازند بيدو و در سمت شمال به آهك ريفي اسفنديار تغيير رخساره مي دهد . سازند تبخيري ژوراسيك فوقاني حوالي كرمان ، با سازند هاي تبخيري عربستان و انيدريت هيث در خليج فارس و با لايه هاي گچ دار شوريجه در كپه داغ و سري نمك دار روسيه در آسياي مركزي و نمك هاي شمال افغانستان همزمان است ( اشتوكلين 1972) .

گنبدهاي نمكي استان كرمان :

   گنبد نمكي علي آباد :
   گنبد نمكي علي آباد در ناحيه شمال باختري راور قرار دارد ( فاصله آن از جاده راور- مشهد حدود 35 كيلومتر است ) . ارتفاع ديوارهاي نمك در برخي نقاط به 50 متر مي رسد . نمك در اين گنبد به رنگ هاي متنوع شامل سبز ، صورتي ، قهوه اي ، خاكستري و سفيد در ديواره ها ديده مي شود .

   گنبد نمكي اسماعيل آباد :
   منطقه اسماعيل آباد شامل كفه نمكي و گنبدهاي نمكي در فاصله تقريبي 15 كيلومتري شمالباختري راور كرمان واقع شده است . در اين گنبد ، نمك هاي صورتي رنگ و نمك هاي ثانويه (قنديل) وجود دارد .

   نمك هاي ائوسن در زون ايران مركزي :
   نمك هاي ائوسن در حوضه يزد-اردكان رخنمون دارند . گانسر گنبدهاي نمكي اطراف اردكان را به انواع موجود در كاشان و قم مرتبط مي داند و به نهشته هاي قبل از اليگوسن نسبت مي دهد .
   طبقات نمك ائوسن از قاعده كلوت در شمال خاور ايران شناخته شده است . در چندين بيرون زدگي ، نمك ها عموما در بين لايه هايي در قسمت پاييني توالي ضخيمي از ماسه سنگ سبز مايل به خاكستري ، سيلتستون و شيل هاي توفي واجد نوموليت هاي ائوسن مياني قرار دارد . اين طبقات در چندين نقطه به صورت گنبد نمكي در مي آيند و طبقات قرمز نئوژن را قطع مي كنند . نمك در اين دياپيرها به صورت شفاف (تميز) ، سفيد رنگ و به طور محلي شامل آنكلوزيون هاي ولكانيكي گابروئيدي است . اين گنبدهاي نمكي ممكن است نمك هاي جوانتر (ائوسن بالايي-اليگوسن زيرين ) هم داشته باشند . به عقيده گانسر (1959) ، جكسون و همكاران (1991) ، نمك هاي ترشير ايران مركزي ممكن است داراي دو منشا جداگانه باشند . برخي از نهشته هاي تبخيري ميوسن زيرين و گروهي از نهشته هاي قاعده اي سازند قرمز فوقاني بوجود آمده اند . آنها كوه نمك شوراب ( 120 كيلومتري جنوب باختري قزوين ) را از نوع اول و كوه نمك قم و سمنان را از نوع دوم مي دانند .
   در ضمن به نظر مي رسد گنبدهاي نمكي شمال پهنه كوير ، خاور تهران و جنوب سمنان كه تا به حال به ميوسن نسبت داده شده بودند ، در واقع دو سازند مختلف نمكي باشند . يك سازند به سن ائوسن و ديگري به سن ميوسن كه عموما بخش هاي مركزي گنبدها با نمك ائوسن ( با رنگ سفيد تميز و انكلوزيون هاي ولكانيكي ) اشغال شده است .
   در حوضه نمكدار اردكان و يزد ، گنبدهاي نمكي به اشكال مختلف در نهشته هاي دوره ترشير رخنمون دارند . در شمال خاور اردكان كه حوضه كلوت نامگذاري شده ، گنبدهاي نمكي مربوط به لوتسين پيشين و احتمالا ائوسن ظاهر شده اند .

   زمين شناسي منطقه كلوت ( شمال خاوري اردكان ) :
   انباشته هاي پالئوژن و نئوژن در بخش كلوت حدود 600 كيلومتر مربع گسترش دارند . كنگلومراي كرمان با دانه بندي نامنظم و قلوه هاي آهك مربوط به كرتاسه در قاعده سنگ نمك رخنمون دارد ، تنها در منتهي اليه باختر برجستگي هاي كلوت و در يك منطقه مي توان سنگ هاي قديمي تر را در كنتاكت با نمك مشاهده كرد (صادقي و فنودي 1370) . در هسته تاقديس كلوت و جاده يزد-اردكان به جز نمك ، سنگ ديگري مشاهده نمي گردد . دراغلب جاها گنبدهاي نمكي، داخل بالاترين بخش هاي توالي ترشير ديده مي شود . در شمال كويرو نزديك جاده اردكان-يزد قريب 80 گنبد نمكي شمارش شده است . اغلب دياپيرها يا توده هاي نمكي گنبدي ، دايره اي شكل هستند . ذخيره اصلي نمك احتمالا در بخش مركزي كلوت و با حداقل 500 متر ضخامت مي باشد . لايه هاي نمك گاهي به صورت لنز به طرف كوير ادامه داشته و احتمالا با نهشته هاي دريايي به صورت بين انگشتي تا كوير اردكان ادامه دارند. لايه هاي نمك از ائوسن تحتاني تا مياني قابل تفكيك است . روي نمك لايه هاي سبز و زير آن كنگلومرا قرار دارد كه در قسمت كلوت مركزي قسمت پايين نمك را نمي توان مشاهده كرد .

   چينه شناسي منطقه كلوت از بالا به پايين به شرح زير است :
   1- ماسه سنگ نرم خاكستري رنگ با كنگلومراي پليوسن
   2- ماسه سنگ و مادستون هاي گچدار به رنگ قهوه اي روشن ( احتمالا معادل سازند قرمز بالايي)
   3- كنگلومراي تيغه اي شكل
   4- مادستون و گچ سازند ائو اليگوسن
   5- لايه هاي سبز ائوسن مياني
   6- سنگ نمك كه به طرف باختر به مادستون نمك دار ارغواني رنگ تبديل مي شود ودر زير آن كنگلومرا قرار دارد .

گنبدهاي نمكي در اين ناحيه عموما با يك كلاهك كم ضخامت همراه هستند . اين پوش سنگ از گل ماسه اي قرمز متمايل به قهوه اي به همراه بلورهاي گچ تشكيل شده است . زير اين پوسته ، نمك خالص قرار دارد كه بويژه در امتداد رودخانه ها كه توسط آب شسته شده ، به خوبي نمايان است . بعضي از گنبدهاي نمكي بدون كلاهك گچي قطري بين 10 تا 100 متر دارند .



   برخي از معادن و آثار نمكي اردكان يزد :

   معدن نمك كلوت :
   معدن نمك كلوت فعال است و در حال حاضر يك سينه كار استخراجي دارد . در اين معدن سه نوع نمك ، نمك كاملا سفيد و خالص ، نمك قرمز و نمك ناخالص به رنگ تيره وجود دارد . گنبدهاي نمكي گل كلمي و بدون كلاهك كه ضخامت باطله از 5 الي 10 سانتيمتر تجاوز نمي كند كار نمونه برداري را آسان مي كند . از اين معدن در روز حدود 30 تن نمك استخراج مي گردد و در يزد نيز مورداستفاده قرار مي گيرد . بهره برداري از آن از اواخر سال 1369 آغاز شده و در صورتي كه بهره برداري به طور اصولي باشد آينده خوبي خواهد داشت ، زيرا ارتفاع نمك از سطح زمين اطراف حدود 50 متر و بدون كلاهك گچي و باطله مي باشد و نوع نمك آن هم تميز و خوراكي است .

   گنبدهاي نمكي حوضه يزد :
   در حوضه نمكدار يزد تعداد زيادي گنبد نمكي در بين لايه هاي گچ و تپه هاي ماسه بادي رخنمون دارد . نهشته هاي نمك دار با طول تقريبي 25 كيلومتر با روند شمال باختري-جنوب خاوري و در شمال شهرستان يزد واقع اند و تنها معدن فعال آن معدن گچي مصر آباد است .

   معدن متروكه نمك حاجي آباد :
   در شمال جاده يزد-طبس به فاصله 15 كيلومتري از سه راهي انشعاب جاده طبس ، روي توده هاي نمك ، گچ-مارن و كنگلومرا قرار دارد . سينه كار اصلي اين معدن با ديوار عمودي به ارتفاع 20 متر از كف كارگاه و به شكل تقريبا دايره اي با قطر 25 متر استخراج شده است . ظاهرا معدن به دليل عدم وجود نمك سفيد و نيز حجم زياد باطله تعطيل شده است.


   معدن متروكه نمك رستاق يزد :
   معدن رستاق يزد در 12 كيلومتري جنوب جاده يزد-طبس قرار دارد و سينه كار آن با ماسه بادي پرشده است . ارتفاع ديواره سينه كار از كف حدود 25 متر است . روي نمك كلاهك گچي نداشته و اصولا باطله برداري ندارد . رنگ نمك ها در قسمت هايي كاملا سفيد و تميز است ولي نمك خاكستري و صورتي رنگ هم وجود دارد . علت تعطيل شدن اين معدن مشخص نيست .
   در روي نقشه اردكان ، گنبدهاي نمكي حوضه نمكدار يزد با روند جنوب خاوري-شمال باختري به صورت لكه هايي در ميان ماسه هاي بادي خود نمايي مي كنند . گاهي گنبدها به صورت ستون هاي كوتاه مشاهده مي شوند . كفه نمكي كه در اين قسمت به چشم مي خورد در واقع به زمين هايي اطلاق مي گردد كه متشكل از گل نمكدار قهوه اي روشن هستند و فرورفتگي ها را پر نموده اند . اين كفه هاي نمكي و گلي در كوير اردكان-كوير لوت و كوير كور ديده مي شود .

منبع : www.ngdir.ir

گنبد نمکی 10

مطالب مشابه :

تصحیح آدرس اینترنتی موسسه شرق گلستان

چند خبر از اردوگاه شرقي گنبد كاووس

گنبد نمکی 9

گنبد نمکی 10

معرفی منطقه ترکمن صحرا

شهرستان گنبد کاووس

صعود عقاب گنبد به لیگ دسته اول فوتبال استان گلستان

برگزاری نخستین نشست تخصصی مهندسین عمران با یک مهمان ویژه!

گنبد نمکی 5

اولین رصد خانه شرق استان تهران به همت کانون دماوند!