تذهیب

ای آشنایی شما عزیزان علاقمند به هنر تذهیب و نگارگری ایرانی و آموزش مینیاتور و نقاشی ایرانی در این پست از مجله اینترنتی هنرآباد به شرح واژگان و اصطلاحات تذهیب با درج مثالهای تصویری و نمونه هایی از آنها میپردازیم …

بند اسلیمی:

اساس کار تذهیب بر قوس حلزونی ، بند اسلیمی است . اگر شاخه اسلیمی روی این قوس قرار گیرد ، حرکت اسلیمی پدید می آید و با آمدن گل و برگ روی قوس حلزونی (بند اسلیمی ) حرکتی بوجود می آید که ختایی نام دارد . چون اصطلاحات در این هنر شناخته نشده هر هنرمندی نامی را که دوست دارد بر آن می نهد .

برخی از اصطلاحات از نظر شکل ظاهری به یکدیگر نزدیک اند ولی نام دیگری دارند . اصطلاحات تذهیب با فرش و معماری و کاشی با هم فرق دارند . طراحی سه اسلیمی در تزهیب سه اسلیمی است در صورتیکه در فرش به آن گیس باف می گویند و غالبا این دو اصطلاح را از هم تشخیص نمیدهند

خط ثلث و بند اسلیمی

اسلیمی :

اسلیمی یا اسلامی نقشی است که از گذشته دور برای آذین بندی ظرفها و بافته ها و در حجاری ها به کار می رفته است و شاید در آن روزگاران نامی خاص داشته است . این نقش ظاهرا از دوره های سلجوقی و تیموری به این نام شناخته شده است و به مرورزمان از نظر شکل تکامل یافته است اسلیمی نقشی است که با بند اسلیمی حرکتی را به وجود می آورد .

اسلیمی انواع گوناگون دارد : اسلیمی ساده ، اسلیمی توپر، اسلیمی تو خالی ، اسلیمی دهان اژدری ، اسلیمی ماری و غیره .

از بررسی شاخه اسلیمی چنین بر می آید که در زمانهای قدیم همانطور که اشاره کردیم اسلیمی در ایران وجود داشته و در طول تاریخ تکامل یافته تا به شکل کنونی رسیده است .

این نقش از کشور دیگر به ایران وارد نشده است برای اینکه به این شکل در نقاشی دیگر کشورها به ندرت دیده شده است شاید بنوان گفت که این نقش از نقاشی ایران به نقاشی دیگر کشور ها نفوذ کرده است . زیرا تکامل شاخه اسلیمی را فقط در ایران می توان دید .

مسئله ای که حائز اهمیت است این است که شاخه اسلیمی به صورتی طراحی شده که غالب شکل و اصلاحات با آن ساخته می شود مثلا یک ترنج یا سر ترنج با حرکت نرم شاخه اسلیمی طراحی و ساخته می شود .

اسلیمی

ختایی :

طرح هنری متنوعی است که از ترکیب غنچه گل و برگها بر اساس شیوه هنر های تزیینی ایران پدید می آید . بر این عقیده اند که این طرح را در دوره مغول از چین به ایران آورده اند . بررسی سیر تکاملی کاربرد طرح گلها در دوره های مختلف از دوره هخامنشی تا کنون حاکی از آن است که گلهای ختایی در نقش های دوره هخامنشی و اشکانی در بافته های ساسانی و در آثار هنری دوره های بعد از آن نیز دیده میشود .

اگر میان نقش های ختایی هنر نقاشی ایران و نقشهای موجود در هنر نقاشی چین تشایهی وجود دارد آنرا باید ناشی از وجود روابط فرهنگی بازرگانی و سیاسی میان دو کشور از گذشته های دور دانست از طرفی برخی از مشابهات اتفاقی است و نمیتوان گفت تقلید است .

بررسی سیر تاریخی و تحول نقشها نشان میدهد که در دوره ساسانی از نقشهای ختایی در هنر کتاب آرایی مانویان استفاده می شده است .

ختایی

لچکی :

لچکی 2/1 مربع کامل را می گویند که از وسط به دو نیم کرده باشند . لچکی را در گوشه های صفحه های خطاطی شده و در حاشیه خطوط چلیپا نقاشی می کنند تا این خطوط زیباتر به نظر آیند .

لچکی

لچک ترنج :

لچک ترنج چنان که از نامش بر می آید 4/1 ترنج است که شکل لچکی و ترنج را داراست . اگر چهار لچک ترنج را بخ یکدیگر وصل کنیم یک ترنج پدید می آید .

همانطور که قبلا گفتیم غالب شکلهای تذهیب از حرکت شاخه اسلیمی ساخته می شود .

اگر به لبه یچک ترنج دقت کنیم متوجه می شویم که حرکت شاخه اسلیمی چه نقش مهمی در ساخت و تذهیب دارد .

ترنج :

ترنج یکی از طرح های هنر تزیینی ایران است که معمولا در وسط نقشها به شکلی مستقل قرار دارد . این طرح از ترکیب گل و برگ و طرح های اسلیمی ساخته می شود و گاه به قندیلهای قلمزده می ماند . بعضی اوقات به دو سر ترنج دو طرح قرینه کوچکتر به نام سر ترنج می افزایند ترنج به شکل های گوناگون بزرگ متوسط کوچک و با نقشهای مختلف طرح میشود و بیشتر در قالیبافی نقاشی و تذهیب کاربرد دارد در تذهیب نسخ خطی نقش ترنج در پشت صفحه اول نقاشی می کنند ( ترنج برای تزیین حاشیه صفحات بخصوص قرآن کریم و تقسیمات اجزای قرآن کریم طراحی می شود)

ترنج

نیم ترنج :

نیم ترنج چنان که از نامش پیداست 2/1 ترنج است .

از نیم ترنج در حاشیه بعضی از نقاشیها و یا برای ایجاد اتصالها در داخل لچک ترنج و لچکی استفاده می شود .

سر ترنج :

سر ترنج ترنج کوچکی است که در بالای ترنج بزرگتر و با در حاشیه صفحه های کتابهای نفیس نقاشی می شود .

سر لوحه :

سر لوحه تزیینی است که در بالای صفحه های نخستین کتابهای قدیمی نقاشی می شد . گاهی ترنجی کوچک در حاشیه سرلوحه نقش می کردند که به آن ترنج و یا ابرک هم میگفتند . این گونه تزیین بیشتر در قرآنهای تذهیب شده بخ کار می رفت در واقع می توان گفت که سر لوحه تقریبا دروازه ورود به داخل کتاب است . چنان که گاهی در کتاب هایی چون خمسه نظامی که چند فصل دارند هر فصل دارای سر لوحه زیبایی بود که به گونهای مختلف تزیین می شد

تذهیب

مطالب مشابه :

تذهیب

تذهیب

تذهيب

تذهیب

تذهیب ، هنری ریشه دار

هنر تذهیب

تذهیب ایرانی