آیا جنبش دانشجویی در نقد مدیریت دانشگاه آزاد جناحی عمل میکند؟
دو موج دانشجویی دو دهه انتقاد
وقتی درباره جنبش دانشجویی ایران پس از انقلاب سخن می گوییم، باید از مصادیق برجسته آرمانخواهی آن بگوییم. بنابراین اگر موج دوم جنبش دانشجویی پس از انقلاب را که مشی لیبرالی داشته و از نیمه دوم دهه هفتاد تا پایان دهه هشتاد در قالب طیف رادیکال اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان(دفتر تحکیم وحدت) و همچنین طیف رادیکال اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویی(گروه طبرزدی) صرف نظر کنیم که بنا به تفکرات راست گرایانه، با عدالتخواهی نسبتی نداشته اند، با دو موج اصلی عدالتخواهی مواجه خواهیم شد:
موج نخست جنبش دانشجویی مسلمان: دفتر تحکیم وحدت با مشی چپ اسلامی (دهه شصت و نیمه اول دهه هفتاد)
موج سوم جنبش دانشجویی مسلمان: جنبش عداتخواه دانشجویی (دهه هشتاد تا کنون)
این دو جریان، با پیروی از آرمانهای عدالتخواهانه انقلاب اسلامی و منویات رهبر انقلاب، مصادیق سرمایه داری و فساد را شناسایی و مورد نقد تند خویش قرار می دادند. که یکی از این مصادیق؛ مدیریت دانشگاه آزاد بود.
دهه هفتاد: دفتر تحکیم وحدت
نخستین مطالبات و انتقادات از مدیریت دانشگاه آزاد، در همان سالهای نخست پس از جنگ بوجود آمد که به نظر می رسید عملکرد مسئولین آن انحرافی جدی از اهداف اولیه پیدا کرده است. این مطالبات همراه با انتقاد از دیگر ابعاد خصوصی سازی در بحث آموزش بود که شامل مخالفت با طرح های دولت برای خصوصی سازی تدریجی دانشگاه ها، من جمله اخذ شهریه در صورت رد دانشجویان از واحدهای درسی و اخذ مجدد آن واحد و چند مورد دیگر می شد. جز این، موضوع مهمتری که همواره مورد انتقاد دانشجویان بوده و تا سالهای بعد از دوم خرداد همچنان بر آن پافشاری می شد، بحث انتقاد از دانشگاه آزاد بود که بنا به دو دلیل، یکی ارتباط آن با شخص رئیس دولت سازندگی و دیگری مدیریت نادرست و قانون گریز آن مورد توجه شدید دانشجویانی قرار داشت که خصوصی سازی در دانشگاه های دولتی و گسترش دانشگاه آزاد را هم عرض یکدیگر دانسته و به شدت به آن نقد می کردند. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی در سال 73 برنامه 5 ساله خویش را درباره دانشگاه آزاد اسلامی به خدمت مقام معظم رهبری تقدیم داشته و در آن تأکید کرده بودند که به هیچ عنوان توسعه کمی و جغرافیایی نخواهند داشت. مقام معظم رهبری نیز پس از این دیدار از عدم توسعه جغرافیایی و کمی دانشگاه استقبال نموده و بر آن تأکید کرده بودند. دکتر جاسبی، رئیس دانشگاه در سال 74 این موضوع را طی دستورالعملی به تمامی واحدهای این دانشگاه ابلاغ کرده بود، اما بر خلاف برنامه ارائه شده به مقام معظم رهبری و نیز بر خلاف نظر معظم له، مدیریت عالیه این دانشگاه تنها در همین 5 ساله تنها نزدیک به 40 واحد و مرکز جدید تأسیس نموده و ضمن بالا بردن پذیرش دانشجو (بدون داشتن مجوز از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) اقدام به توسعه واحدهای قبلی خود نمود.
البته دولت وقت و مدیران دانشگاه آزاد در اقدامی هماهنگ انتقادات را بی پاسخ نگذاشتند و بر فشار خود بر دانشجویان منتقد افزودند، تا جایی که مقام معظم رهبری در سخنرانی خود در سال 74 در دفاع از مطالبات دانشجویی و تشکلهای پرسشگر فرمودند: «خدا لعنت کند آن دست هایی را که تلاش کرده اند و می کنند که قشر جوان و دانشگاه ما را غیر سیاسی کنند.» (سخنرانی در تاریخ 18 آذر 1374)
مقام معظم رهبری مجددآً در سال 76 از گسترش بی ضابطه دانشگاه آزاد اسلامی اظهار نگرانی کرده ولی مسولان این دانشگاه کماکان به توسعه کمی و جغرافیایی واحدها و مراکز خود ادامه می دهند. دانشجویان هم انتقادات رهبری به دانشگاه آزاد را دلیل بر تشدید انتقادات خود قرار داده و نوک حملات خود به دولت هاشمی را متوجه جاسبی ساختند. حمله ای که حتی پس از پایان عمر دولت سارندگی ادامه داشت. به عنوان مثال در بند سوم قطعنامه پایانی نشست ماهانه دفتر تحکیم در مهرماه 76 آمده بود:«مساله غم انگیزی که بارها و بارها بدان اشاره کرده ایم، وضعیت ناهنجار دانشگاه آزاد است. سوگمندانه باید گفت که در این دانشگاه ، دانشجو به عنوان عنصر اصلی دانشگاه هیچ جایگاه ی به لحاظ سیاسی و فرهنگی نداشته و اساسا روح حاکم بر این دانشگاه، مدرک گرایی و حرکت به سمت سرمایه سالاری می باشد. لذا از مسئولان و دست اندرکاران امور دانشگاه ها در کشور می خواهیم در اسرع وقت نسبت به پیشگیری از این انحراف عظیم تلاش نمایند. البته در دانشگاه های دولتی نیز آیین نامه تشکلها مانعی جدی برای مشارکت دانشجویان بوده و به عهده شورای عالی انقلاب فرهنگی است که در این آیین نامه بازنگری جدی نموده و آیین نامه ای مبتنی بر واقعیت های موجود در دانشگاه ها تنظیم نمایند.»
اما این مطالبات در سالهای بعد، و در اوج سیاسی کاری های دانشجویان و اختلافات و انشعاب های سیاسی تشکلها در سال های دوم خرداد، کاهش یافت تا جایی که دانشجویان رسالت اصلی خود که پرسشگری و مطالبه از مسئولین است از یاد بردند. از سوی دیگر هرچه دعوای دو جناح سیاسی چپ و راست تشدید می یافت، کارگزاران سازندگی خود را از جناح راست جدا می کرد تا به جناح دیگر نزدیک تر شود. چپ ها که دو سال بعد از پیروزی در انتخابات 76، عنوان خود را از «مجمع هماهنگی نیروهای خط امام» به «مجمع هماهنگی نیروهای دوم خرداد» تغییر داده بودند، حالا با خیال راحت می توانستند کارگزاران را در جمع خود بپذیرند. پیش از این ملاک وحدت نظری و عملی آنها، تفکر خط امام و چپ گرایی در اقتصاد بود که با کارگزاران سازندگی هیچ نقطه اشتراکی نداشت، اما وقتی این ملاک ها جای خود را به اصلاحات و لیبرالیسم داد، مانعی برای وحدت با کارگزاران وجود نداشت. در اثر این وحدت بود که نقد دانشجویان خط امامی (انجمنهای اسلامی زیرمجموعه دفتر تحکیم وحدت) به هاشمی - و بالتبع جاسبی و دانشگاه آزاد - به مرور فروکش کرد و متوجه مسائل دیگر همچون نقد حاکمیت شد. بخش رادیکال دفتر تحکیم وحدت(طیف مدرن و بعدها موسوم به طیف علامه)، جناح راست و حاکمیت را مسئله اصلی نقد می دانست و بخش میانه و انقلابی آن(طیف سنتی و بعدها طیف شیراز) نقد خود را به طیف مدرن وارد می ساخت. دعوای میان آنها و دعوای با جناح راست حاکمیت، فرصتی برای نقد سرمایه داری و وابستگان به آن نگذاشته بود.
دهه هشتاد: جنبش عدالتخواهی
در اعتراض به این فضای بسته و غوغاسالاری های پوچ، جمعی از دانشجویان راه برون رفت از فضای موجود را در تشکیل تشکل جدیدی با آرمان عدالتخواهی دیدند که سرانجام در میانه دولت اصلاحات با عنوان «جنبش عدالتخواه دانشجویی» پا گرفت و اگرچه تحت فشار شدید مسئولان وقت وزارت علوم و نهادهای مختلف دولت اصلاحات بود، اما توانست گفتمان عدالتخواهی را احیا و همراه با دیگر تشکلهای آرمانگرا، تشکلهای سیاست زده را در اقلیت قرار دهد. ابن امر در انتقاد از دانشگاه آزاد و نیز طرح «دانشجویان پولی» که نخستین بار در دولت آقای خاتمی طرح شد، به خوبی نمایان بود. تأکیدات جدی و صریح رهبری در مورد عدالت که از اوایل دهه ۷۰ خطاب به مسئولان دولت سازندگی آغاز شده و مورد غفلت قاطبه دانشجویان بود؛ مورد بازبینی مجدد قرار گرفت و به تشکیل «جنبش عدالتخواه دانشجویی» منجر شد که پیام رهبر انقلاب در ۶ آبان۸۱ خطاب به جنبش دانشجویی را سرلوحه خویش قرار داده بودند. تشکلهای دانشجویی دیگر هم به تدریج تحت الشعاع این فضا قرار گرفته و عدالتخواهی، گفتمان اصلی دانشجویان انقلابی شد.
یکی از مصادیق برجسته عدالتخواهی دانشجویان، نقد مدیریت دانشگاه آزاد بود که مدیران آن مشغول گسترش قدرت و ثروت مجموعه بودند. به نحوی که یکی از نمایندگان منتقد مجلس در این باره می نویسد: "حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) مجدداً در سال 80 از گسترش دانشگاه آزاد اسلامی اظهار دغدغه کرده و نکاتی را به مسئولان آن دانشگاه گوشزد می نمایند. اما رویه مسؤولان دانشگاه در تأسیس و توسعه واحدها و مراکز و نیز رشته های تحصیلی نه تنها تغییری نمی‌یابد، بلکه شتاب بیشتری به خود می‌گیرد بطوریکه از سال 1379 الی 1384 نزدیک به 142 واحد و مرکز جدید دانشگاهی در دانشگاه آزاد اسلامی بر اساس همان رویه سابق و بدون طی مراحل مندرج در اساسنامه دانشگاه، تأسیس می‌گردد." [1] وي همچنین در گفتگو با شبکه خبر دانشجو، با اشاره به عدم برخورد با دانشگاه آزاد در طول دو دهه می گوید: "از آنجا که هيئت موسس اين دانشگاه از سال 69 تا 85 تشكيل نشده است، مديريت عالي اين دانشگاه، شرايط را به سمت و سوي دلخواه خود برده است". [2]
پس از ظهور دولت عدالتخواه و ایجاد فرصت های تازه برای غلبه گفتمان عدالتخواهی و پرسشگری در تمام سطوح مدیریتی کشور، اگرچه جنبش عدالتخواه دانشجویی به عنوان تشکل پیشگام در امر عدالتخواهی و مطالبه از مسئولین نخستین زمزمه های پرسش از مسئولین دانشگاه آزاد را در بطن فعالیت های خود قرار داده بود، اما نخستین بار فعالان دانشجویی در دیدار با رییس جمهور در سال 85 آنرا علنی و از رییس جمهور نهم خواستند تا پیگیر پروژه مطالبه از جاسبی گردد. این اقدام با واکنش شدید دانشگاه آزاد رویرو گردید اما سال بعد هم مهدی امامقلی دبیر سیاسی وقت و نماینده همان تشکل دانشجویی در دیدار دانشجویان باز هم مطالبه از مسئولان دانشگاه آزاد را خواستار شد که همین موضوع توسط دیگر تشکلها هم تاکید شد بویژه آنکه تکرار این موضوع توسط یکی از دانشجویان در دیدار سال 86 دانشویان با رییس جمهور و در حضور نمایندگان جاسبی در جلسه به درگیری لفظی ایشان با رییس جمهور با این بهانه که "این مطالبات به اختلافات شخصی رییس جمهور با هاشمی برمی گردد" تبدیل گردید. این پایان ماجرا نبود که پس از آن جاسبی احساس خطر کرده و بر آن شد تا با انتقام گیری از فعالان دانشجویی ایشان را دچار هراس و به عقب نشینی از مطالبات وادارد.
همزمان حرکتی دیگری از دو سوی متفاوت یکی از سوی برخی نمایندگان عدالتخواه مجلس شورای اسلامی و از سوی دیگر برخی چهره های دانشگاهی و علمی شروع شده بود. یکی از این نمایندگان علیرضا زاکانی بود که به همراه عباس سلیمی‌نمین رییس دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر که هردو بعنوان فعالان سابق دانشجویی ارتباطات نزدیکی با جنبش دانشجویی داشته و دارند آغاز شد که با جمع آوری اسناد و مدارک معتبر نشان از تخلفات مدیریتی و تشکیلاتی جاسبی و هم قطارانش در راس مدیریت دانشگاه و و نیز برخی موارد تخلف مالی و بویژه زمین خواری از سوی ایشان تحت لوای دانشگاه آزاد داشت. این پیگیریها اگر چه همان طور که انتظار می رفت در صحن علنی مجلس مورد استقبال واقع نشد و در مجلس هشتم هم مانند مجلس هفتم، با جمع آوری امضا سعی در حمایت از جاسبی داشتند، در قبال مسئله همراهی نکرد اما مورد استقبال نخبگان جامعه و به ویژه دانشجویان واقع شد و برخی تشکلها و در راس آن دفتر تحکیم وحدت (طیف قانونی موسوم به شیراز) و اتحادیه انجمنهای مستقل واقع و آنان با دعوت از ایندو و برگزاری برنامه های متعدد تریبون آزاد در دانشگاه های مختلف از جمله دانشگاه امیر کبیر و تهران کوشیدند تا بخشی از این تخلفات را برملا سازند.
پیام این جلسات در عین حال در دیدارهای دانشجویان با رهبری در سالهای بعد بویژه در سخنان نمایندگان دفتر تحکیم منعکس شد، بنحوی که در دیدار اخیر دانشجویان احمدی نماینده تحکیم با اشاره به کارشکنی های مدیران دانشگاه آزاد در همراهی جناح سازندگی در پوشش رسانه ای و سواستفاده از ظرفیت های دانشگاه آزاد و دانشجویان آن در جهت مطامع سیاسی خود خواستار برخورد جدی با این ماجرا و بویژه در شورای عالی انقلاب فرهنگی شد. اوج انتقادات دانشجویان به دانشگاه آزاد که آنان را به رویاروی با مجلس هشتم نیز کشاند، در ماجرای «وقف شرعی دانشگاه» بود که توسط هیئت امنای دانشگاه آزاد مطرح شد و علیرغم مخالفت شورای عالی انقلاب فرهنگی در مجلس نیز به تصویب رسید تا شورای عالی انقلاب فرهنگی را از اعتبار بررسی موضوع بیندازند. حمایت مجلس و تصویب طرح دو فوریتی مذکور، موجبات اعتراض دانشجویان و تجمع آنان در مقابل مجلس را فراهم آورد که ناامیدی خود را از مجلسی که جولانگاه مدیران ناکارامد باشد اعلام کردند. البته در این میان جمعی مشکوک هم شعارهای افراطی بر علیه رئیس مجلس و نمایندگان دادند که مورد اعتراض عموم دانشجویان عدالتخواه واقع شد. و سرانجام با تمکین هیئت موسس دانشگاه آزاد به رای هیئت بررسی، ماراتن نفسگیر دانشگاه آزاد به پایان رسید تا دانشجویان این دانشگاه بتوانند افق های تازه ای را فراروی خود ببینند.
یک آزمون حیثیتی برای عدالتخواهان
آنچه که در اواخر این مجادله عدالتخواهانه برای دانشجویان تأسف برانگیز می نمود، این بود که دولت دهم نیز از شعارهای عدالتخواهانه خود در نقد مدیریت دانشگاه آزاد دست برداشته و آشکار و پنهان با آنان تشریک مساعی می کرد. شک دانشجویان به دولت زمانی به یقین بدل شد که دکتر کچویان از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی هم بر این تشریک مساعی صحه گذاشت و از دولت به خاطر عقب نشینی از مواضع خود انتقاد کرد. در این شرایط گروهی از دانشجویان طرفدار دولت هم به مرور از انتقدات خود به دانشگاه آزاد دست برداشتند و اقدامات عجیب دولت از جمله سپردن مسئولیت های مهم به سعید مرتضوی را هم توجیه کردند. این در حالی بود که سعید مرتضوی تا پیش از این از حامیان درجه یک جاسبی محسوبی می شد که در ازای این حمایت ها، به عضویت در هیئت علمی دانشگاه آزاد درآمده بود. این تناقض اما برای قاطبه دانشجویان عدالتخواه قابل پذیرش نبود. آنها فراموش نکرده بودند که وقتی قرار بود روزنامه ایران – ارگان رسمی دولت- گزارش تحقیق و تفحص نمایندگان مجلس از عملکرد دانشگاه آزاد را منتشر کند، سعید مرتضوی این روزنامه را تهدید به توقیف کرد و در نتیجه گزارش مذکور در سایت شخصی دکتر زاکانی و همچنین جهان نیوز منتشر شد که به فیلتر شدن این سایت خبری نیز انجامید. بدین تتیب، برای دانشجویان عدالتخواه این سوال مطرح بود که چرا دولت با مخالف دیرین خود دست همکاری می دهد و به دانشجویان دلسوزی که یاران صدیق دولت بودند، پشت می کند؟
امروز اما؛ دانشجویان عدالتخواه در معرض آزمون دیگری هستند. حالا دیگر جاسبی رئیس دانشگاه آزاد نیست و دکتر فرهاد دانشجو که به عنوان برادر وزیر علوم، به عنوان فردی نزدیک به دولت شناخته می شود، در رأس مدیریت دانشگاه قرار گرفته است. عملکرد وی در طول یک سال گذشته، چندان تحولی در دانشگاه آزاد ایجاد نکرده و بقای جاسبی در شورای عالی انقلاب فرهنگی به خولاست رئیس جمهور، این فرضیه را در ذهن عدالتواهان ایجاد کرده است که ظاهرا اصلا قرار نیست تحولی ایجاد شود. دانشجویان هوادار دولت در قبال این مسائل سکوت کرده اند و برخی نمایندگان هوادار دولت هم مانع از طرح حقیق و تفحص از دانشگاه آزادند.
آنچه مسلم است اینکه طرح تحقیق و تفحص به جریان می افتد و امید است که گزارش در خوری از اوضاع این مجموعه عظیم علمی و اقتصادی ارائه دهد، اما آنچه که مهم است به انحراف کشیده شدن دانشجویان عدالتخواهی است که در قبال اشتباهات دولت و حامین آن سکوت و حتی آن را توجیه می کنند. شاید همچنان که گروهی از انجمن های اسلامی در اواخر دهه هفتاد، به وحدت سیاسی با کارگزاران تن داده و از انتقادات خود به عبداله جاسبی و حامیان وی درون دولت اصلاحات دست برداشتند، گروهی از دانشجویان عدالتخواه امروز هم از مواضع انتقادی خود به فرهاد دانشجو و حامیان وی در دولت و مجلس دست بردارند. اتفاقی که چند صحنه از آن رخ داده و بسیاری از عدلتخواهان را به مسیرهای انحرافی کشانده است.
اما همچنان که دانشجویان عدالتخواه در معرض یک آزمون حیثیتی هستند، نمایندگان عدالتخواه مجلس هم باید خود را محک بزنند. عدالتخواهانی که با عنوان «اصوگرایان تحولخواه» شناخته می شوند، در آزمون نقد دانشگاه آزاد با دو جبهه ظاهرا همسو مواجهند. نخست؛ اصولگرایان سنتی که برخی از آنان منافع دیرپایی در مدیریت دانشگاه آزاد دارند و حتی بعد از رفتن جاسبی هنم این مصالح را مهم می شمارند و دوم؛ اصولگرایان طرفداران دولت که در مقابل اقدامات غلط دولت کوتاهی و سکوت کرده و در مقابل سکون مدیریت فعلی دانشگاه آراد هم اراده ای بر نقد ندارند. بنابراین تحقیق و تفحص مجلس نهم از دانشگاه آزاد، هم برای دانشجویان عدالتخواه و هم برای نمایندگان اصولگرایان آزمون حیثیتی خواهد بود.
[1]- مردم باید بدانند...! ، وب سایت شخصی دکتر علیرضا زاکانی، 26 مهر 1387
[2]- سندهاي دانشگاه آزاد دروغ است!، وب سایت شخصی دکتر علیرضا زاکانی، 03 آذر 1387
با اندکی تغییر و تلخیص در پرونده سیاسی شماره 163 هفته نامه پنجره منتشر شد.
مطالب مشابه :
دانشگاه آزاداسلامی ارومیه ، صحنه مناظره نمایندگان نامزدهای انتخاباتی
سوتک گلو - دانشگاه آزاداسلامی ارومیه ، صحنه مناظره نمایندگان نامزدهای انتخاباتی - نوشته
از شلمچه تا غزه
دانشگاه آراد اسلامی صحنه اين آزمون تاريخي زماني در شلمچه، سوسنگرد و سردشت پهن شده بود.
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن در یک نگاه
روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی مازندران - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن در یک صحنه
آیا جنبش دانشجویی در نقد مدیریت دانشگاه آزاد جناحی عمل میکند؟
اتفاقی که چند صحنه از آن رخ داده و بسیاری از مقابل سکون مدیریت فعلی دانشگاه آراد هم اراده
کتاب دوزخ نچوی، مجموعه ای از مبارزه و واقعیت
در این سفر‌ها او شاهد خشونت بار‌ترین صحنه‌ها از کتاب آراد و با از دانشگاه
برچسب :
دانشگاه اراد صحنه