مديريت خستگي و استرس در محيط كار

مديريت خستگي و استرس در محيط كار

مقدمه :

محل کار ممکن است بعضی مواقع خیلی آرام و بی دردسر ولی در بعضی مواقع خیلی پر تلاطم و پر دردسر و استرس بار باشد. محیط هیچ وقت نمی تواند همواره محیط ثابت و بی تغییر باشد. حالا آیا استرس کلا" بد است یا خیر؟ استرس تا یک حدی خوب است زیرا باعث ایجاد انگیزش می شود و باعث پویایی فرد و گروه و در نتیجه سازمان می شود زیرا محیط را از یکنواختی به پویایی مي رساند. اما استرس بیش از اندازه، مضر و مخرب است. و باعث می شود یک سری کارهای غیر منطقی و غیر عقلانی انجام دهیم که در طولانی مدت و یا حتی در کوتاه مدت نیز آثار سوء به جا گذارد که اگر جلو گیری نشود افول سازمان را نیز به دنبال خواهد داشت. خوشبختانه، عوامل موثر در کاهش استرس ، برای مدیران وجود دارد که با تمرین و ممارست مدیران ، مهارت تصمیم گیری خود را تقویت خواهند کرد. البته، مدت زمان مورد نیاز برای این برنامه، مشخص نیست زیرا بستگی به توان و تمرین مدیران دارد.

سيار حيرت آور و هشدار دهنده است كه بدانيم چگونه خستگي و استرس باعث كاهش بهره وري در مشاغل مهم مي شود. امروزه ممكن است خستگي در محيط كار براي هركس اتفاق بيفتد از مديران عالي مرتبه گرفته تا كارمندان دون پايه كه اين امر باعث اخلال و عدم بهره وري در مشاغل و حتي زندگي روزمره افراد گرديده است.

چكيده: در این مقاله قصد داریم که به بعضی ازعواملی که سبب می شود از خستگي و استرس محیط كار كاسته و آنها را به حداقل ممکن برسانیم، بپردازيم. تا عواملی مثل تصمیم گیری و برنامه ریزی و هدایت و کنترل که جزو عوامل اصلی و کلیدی یک مدیر در حوزه مدیریت است بهتر و کاراتر صورت گیرد.البته ممکن است بعضی افراد فرض کنند که این عوامل اجتناب نا پذیراست. ما نیز قصد انکاراین نظررا نداریم . چون هما ن طور که می دانیم، بحث تلاطم محیط و بی ثباتی آن کاملا" بدیهی است. اما بکارگیری این استراتژی ها باعث ایجاد انگیزش بیشتر و قدرت تصمیم گیری بهتر شما خواهد شد.

مراتب خستگي :

مراتب خستگي در سه رديف به شرح زير تعريف شده است :

خستگي درجه اول به احساس خستگي و تنبلي و كوفتگي ساده گفته مي شود .

خستگي درجه دوم شامل علامتهاي ناراحتي ورنجش – ايرادگيري – بد بيني و حتي بي اعتنايي و بيزاري مي شود.

خستگي درجه سوم براي همه بسيار خطرناك است . در اين سطح شخص احساس مي كند كه اعتماد به نفس و يا علاقه به نيل به موفقيت را از دست داده و بتدريج اين احساس در او بوجود مي آيد كه نمي تواند به كار خود ادامه دهد. در نتيجه همواره شغل و ارتباطات زندگي اين اشخاص در معرض خطر مي باشد.

آيا مي توان از بروز خستگي جلوگيري كرد؟ خوشبختانه راه حلهايي براي كاهش خستگي و حفظ ثبات مشاغل وجود دارد . براي غلبه بر ساده ترين نوع خستگي كافي است شخص مدتي استراحت كند ولي در مورد نوع پيشرفته تر آن نياز به معاينات و معالجات خاص پزشكي مي باشد.

استـرس :

خستگي به استرس مربوط مي باشد. در واقع وجود خستگي در افراد باعث مي شود كه آنها نتوانند بر استرس غلبه كنند. آيا مي توان از استرس دوري كرد؟ دكترHans selye يكي از محققين برجسته در اين امر، استرس را به عنوان عكس العملهاي نامشخصي كه بدن در برابر نيازها از خود نشان مي دهد، تعريف نموده است. ظاهراً منظور وي اين است كه استرس پوشش و سپري در بدن انسان است كه معمولاً هنگامي كه در مقابل موقعيت مشخصي در زندگي، كار و يا ارتباط با ديگران از خود عكس العمل نشان مي دهد بوجود آيد .

حقايقي در مورد استرس :

دانستن حقايق زير در مورد استرس ضروري و مهم است :

1- بدن انسان طوري ساخته شده است كه مي تواند بر استرس غلبه كند .

2- برخي از مردم بهتر مي توانند در شرايط تنش زا كار كنند و رشد يابند.

3- استرس بيش از حد و يا متناوب و يا طولاني مخصوصا ًاگر در مورد يك عضو خاص از بدن انسان وارد شود ضرر بيشتري دارد.

4- دو نوع استرس خوب و استرس بد وجود دارد.

عوامل ايجاد استرس :

بسياري از سازمانهاي روانشناسي علاقه زيادي به مقوله استرس دارند. دكترYates Jere. E . مطالعات بسياري بر روي عوامل استرس زا در محيط كار انجام داده است. بر اساس مطالعات وي استرس ارتباط تنگاتنگي با شغل فرد دارد. اين عوامل شغلي مثل احساس كسالت – شرايط نامطلوب فيزيكي كار – زمان كار و اتلاف وقت – كار بيش از اندازه – اطلاعات غير لازم و بيش از حد و مشاغل كاذب مي باشند.

فرهنگ و بينش كارگر در مورد قوانين مربوط به وي در سازمان نيز، يكي ديگر از عوامل استرس است خصوصا ًدر مواردي مثل مغايرت قوانين – ابهام قوانين – مسئوليت در برابر مردم و كشور و مرزهاي جغرافيايي و اقليمي . ابهامات موجود در اين موارد باعث افزايش استرس مي شود.

علايق كارگر در مورد پيشرفت و موفقيت در كار نيز باعث افزايش تنش در محيط كار مي گردد. جالب است بدانيم كه همانگونه كه شكست باعث ايجاد استرس مي شود موفقيت نيز يكي از عوامل استرس زا در محيط كار است . كتاب جنجالي مباني پيتر« peterprinciples» بيان مي دارد كه مردم تمايل دارند كه سطح لياقت و توانايي خود را افزايش دهند. بعلاوه استرس در نتيجه عدم امنيت شغلي يا وجود تغييراتي كه باعث به خطر افتادن امنيت شغلي مي گردد، حاصل مي شود . ارتباطات محيط كار خصوصاً ارتباطات نادرست بين رؤسا و همتايان و زير دستان يك منشأعمده استرس مي باشد.

رؤساي غير قابل تحمل – همكاران غير مسئول و رقابت طلب و زير دستان فاقد حس همكاري باعث افزايش استرس مي شوند و اين موارد در روابط بين افراد بسيار معمول است .

از عوامل استرس زاي ديگر ، مي توان برنامه هاي نامناسب در سازمانها و شرايطي مثل عدم مشاركت كارگر، تنگ نظري اداري ، فشار بيش از حد به افراد براي فرمانبرداري و عدم حمايت و مسئوليت افراد نسبت به يكديگر را نام برد.

علاوه بر عوامل استرس زاي محيطي ، دكتر yates برخي عوامل استرس زاي فردي را مثل عوارض و ماليات سنگين برمردم خصوصاً مديران و سرپرستان در نظر گرفته است . برخي از اين عوامل استرس زا بحران در ميانسالي است و هنگامي اين حالت رخ مي دهد كه شخص احساس مي كند كه زندگي به حالت ثبات و پايداري رسيده است . همچنين مشكلات خانوادگي توجه شخص را از مسايل شغلي منحرف مي كند و يا مسائل مالي و حتي مواردي مثل ترافيك يا مشكلات اجتماعي مانع تمركز شخص روي كار مي گردد.

راههاي غلبه بر مشكلات :

مطابق تعريف استرس ، چيزي به عنوان موقعيت داراي استرس وجود ندارد بلكه واكنش و عكس العمل در برابر موقعيت ، استرس مي باشد. به عبارت ديگر استرس در موقعيت وجود ندارد بلكه در افرادي است كه در برابر آن موقعيت واكنش نشان مي دهند.

افراد از جهات گوناگوني مثل چگونگي واكنش در برابر يك موقعيت خاص با يكديگر تفاوت دارند. دويدن بطور روزانه در مسافتي به اندازه پنج كيلومتر براي فردي 25 ساله يك تمرين بدني مطلوب محسوب مي شود . ولي براي فرد هفتاد- هشتاد ساله داراي مشكل قلبي اين مقدار دويدن مي تواند كشنده باشد.

راه غلبه بر استرس اين است كه بدانيد به عنوان يك فرد بايد چگونه عمل كنيد و به توانائيها و محدوديت هاي خود آگاه باشيد. همچنين بايد فردي سالم باشيد و حد سلامتي خود را با معاينات پزشكي منظم دريابيد.

چه چيزي استرس مضر را ايجاد مي كند؟(استرس بد)

علاوه بر استرس شديد، متناوب و طولاني كه بدن انسان نمي تواند برآن غلبه كند فرد بايد در مقابل نوعي استرس مضر بنام افسردگي مقاومت نمايد.

يك نشانه افسردگي ، ناتواني پيش بيني موقعيتهاي مختلفي است كه اتفاق مي افتد. زنان خانه داري مشاهده شده اند كه هنگامي كه همسر آنها به خانه نمي آيد يا صورتحساب برق يا تلفن خود را مشاهده مي نمايند دچار هيجان يا آزردگي مي شوند . در حاليكه كه اگر آنها مي دانستند كه همسر آنها در يك جلسه كاري بوده يا اگر افزايش ميزان صورتحساب خود را پيش بيني مي كردند هيچگاه احساس ناراحتي و هيجان نمي كردند.

در محل كار راههايي براي شناخت موقعيت هاي پيش بيني نشده وجود دارد . مديران بايد قادر باشند اهداف و توقعات خود را براي زير دستان خود روشن و واضح بيان كنند و كارهاي آنها را به صورت قابل اجرا در آورند و آنها را از تغييرات قريب الوقوعي كه بايستي براي آن آمادگي داشته باشند آگاه سازند كه در اينصورت دچار هيجان و يا نارضايتي نخواهند شد.

شكل ديگر افسردگي احساس عجز يا نداشتن هدف در زندگي است . در اغلب اوقات اين امر يك پديده ذهني مي باشد و ممكن است واقعيت نداشته باشد و در برخي حالات شخص براي توجيه خود به اين احساس متوسل مي شود. بر اساس موارد فوق اگر فكر مي كنيد كه شكست خورده ايد پس حتماً همين طور است.

در بسياري از سازمانهاي موفق ، به كارمندان امكان داده مي شود تا در اصلاح امور محيط كار خود مشاركت داشته باشند و براي دستيابي به اهداف سازمان با آن همكاري كنند. اين موقعيت آرماني معمولاً با شفاف سازي اهداف، قوانين و توقعات آغاز و با ايجاد محيطي سرشار از اعتماد ، احساس نيرومندي ، مالكيت و تعهد ادامه مي يابد.

نشانه هاي استرس :

علامتهاي زيادي نظير زودرنجي و آمادگي ابتلا به روان پريشي عصبي و غيره براي استرس وجود دارد. معمولترين علامت استرس، دلتنگي و افسردگي است كه شخص دچار آن مي شود . روانشناسي بنام Davidviscott اين پديده را بدين شكل توصيف مي كند كه استرس ملالتي است كه ارتباط فرد را با توالي منطقي حوادث از بين مي برد يعني فرد ارتباط بين توالي منطقي حوادث را تشخيص نمي دهد و به نوعي دچار افسردگي مي شود.

اين نوع افسردگي مي تواند به شدتهاي مختلف مثل عدم فعاليت، غمگين بودن ، احساس بي ارزش بودن ، فقدان انگيزه براي كار يا فعاليت و عدم تمركز و غيره ظاهر شود. نشانه ديگر استرس، اضطراب است كه احساس تنش، دلهره ، ترس و نگراني مي باشد. اضطراب واكنش به خطر پيش بيني شده اي است كه معمولاً تهديدي واقعي تلقي نمي شود ولي ترس عكس العمل معقولانه تري در برابر خطرات ناگهاني مي باشد. هنگامي كه يك كارمند مضطرب است نسبت به كارش احساس پريشاني و گيجي دارد و تمركز خود را از دست مي دهد و گاهي اوقات دچار شك و بدگماني مي شود. اين امر روي كار آيي فرد تأثير دارد و در نتيجه به كل سازمان ضربه مي زند.

نشانه جدي ديگر استرس ، بي خوابي است كه معمولاً با اضطراب و افسردگي همراه است . بهر حال ممكن است فرد فقط دچار بيخوابي شود بدون اينكه علائم ديگر استرس را داشته باشد. بسياري از مردم به علت مشكلاتي كه دارند نمي توانند خوب بخوابند. در اغلب اوقات بيخوابي با كاهش اشتها و ناتوا نا ييهاي ديگر بروز مي كند.

بيماريهاي عضوي مخصوصاً گردن و ناحيه پشت از علائم عمومي استرس مي باشند . خيلي عجيب نيست كه بشنويم كسي كه نگراني دارد گردن درد نيز داشته باشد. اين بدان معني است كه او استرس و به دنبال آن درد عضلاني را تجربه كرده است.

استرس بر بيماري اثر دارد:

اگر استرس به خوبي درمان يا كنترل نشود مي تواند منجر به بيماريهاي ناشي از استرس گردد. در خيلي از افراد آمادگي ابتلا به برخي از بيماريها وجود دارد و استرس ، بروز علائم آنها را شتاب مي بخشد. البته عوامل ديگري هم روي ابتلاء شخص موثرند مثل : وراثت ، محيط، رژيم غذايي، بهداشت، عادات زندگي، چاقي، سيگار كشيدن و غيره . معمولترين اشكال بيماري كه به استرس مربوط مي باشند عبارتند از : حمله قلبي ، فشار خون، سكته مغزي ، آنژين ، ميگرن ، سردرد ، پشت درد مزمن ، ديابت ، انواع زخم ها، بيقراري ، سرطان ، آلرژي ، آرتروز و ناهنجاريهاي جنسي .

پيشگيري از استرس :

كارشناسان سراسر جهان چندين راه براي مقابله با استرس پيشنهاد كرده اند. در دهه 1970 در بسياري از كشورها اين روشها بطور وسيعي مورد استفاده قرار گرفت به اميد اينكه سرانجام سازمانها از محيط هاي كاري فارغ از استرس برخوردار شوند.

* تفكر در مورد ماوراءالطبيعه يا مديتيشن فوق طبيعي (TM) يكي از اين كارها در دهه 1970 بود. در آمريكا اين روش اثر فوق العاده اي بر محيط كار به شكل كارمندان راضي تر كه ارتباط بهتري با روسا و همكاران خود براي برقرار مي كردند داشت و اين امر نه تنها عادت و روشهاي كاري آنها را بهبود بخشيد بلكه در زندگي شخصي آنها نيز تحولي ايجاد كرد بنابراين TM نه تنها كارمندان علاقمندتر بلكه اشخاص راضي تري ارائه مي دهد .

* عكس العمل استراحت يا ريلكسيشن (relaxation) يكي ديگر از تكنيك هايي بود كه براي غلبه بر استرس در محيط هاي كاري مورد استفاده واقع شد . طبق نظريات دكتر Herbert benson اين يك روش استراحتي بود كه از TM ناشي مي شد . در هر صورت اين روش نيز مثل TM زياد مورد استقبال قرار نگرفت و موثر بودن آنها نيز ثابت نشد . برخي از برنامه هاي شخصي كم هزينه تر براي كاهش استرس مثل دويدن منظم ، ورزش يا شنا است . برخي از شركتها مرخصي اجباري غير قابل تغيير و تبديل براي كارمندان در نظر مي گيرند و كارمندان ملزم به استفاده از آنها مي باشند، بنابراين مي توانند استراحت و تجديد قوا كنند و با علاقه و كارآيي بيشتر سر كار خود حاضر شوند . برخي از شركتها نيزكارمندان خود را تشويق مي كنند كه به بيرون از محل كار خود بروند و در فضاهاي خالي اداره به كار باغباني مشغول شوند و از اين سرگرمي براي ايجاد توازن بين كار و ورزش بهره جويند .

در برخي از شركتها و سازمانهاي در حال توسعه، مديران و كارمندان در فعاليتهاي سازمان يافته غير رسمي شركت مي جويند تا استرسهاي محيط كار را كاهش دهند، حتي اگر نتوانند آن را بطور كامل از بين ببرند. شركت در تمرينات گروهي كه براي خاتمه دادن به مشاجرات دروني است باعث كاهش استرس در مناسبات متقابل افراد مي گردد.

عوامل کلیدی در کاهش استرس:

1) مدیریت زمان و تواناییهای سازمانی خود را بهبود بخشید .

عوامل زیادی وجوددارند که به اجرای این بند کمک خواهند کرد که عبارتند از:
• کارهای خود را از مهمترین به کم اهمیت ترین لیست بندی کنید.
• یاد بگیرید که چگونه نه بگویید .
• آن زمان که نیاز دارید از دیگران کمک بخواهید .
• از انتخاب هدفهای غیر واقعی پرهیز کنید .
مدیریت زمان یکی از بخشهای مهم و فراگیر در حوزه مدیریت از ابتدا تا حال بوده است یک سری پک های مدیریتی وجود دارد که به شما امکان می دهند که کارهای خود را اولویت بندی کنید و زمان بندی نمایید . مهمترین سرمایه خود یعنی زمان را هرگز با بی تجربگی و عدم توجه تلف نکنید چون زمان ، مهار کلیه امور می باشد . اگر زمان را در اختیار داشته باشید، بر بسیاری از امور می توانید تسلط داشته باشید .

2) آرام باشید و نفس عمیق بکشید.

اگر ببینید که با تعداد زیادی از نامه ها که باید پاسخگو باشید ، یا مقدار زیادی از کار ما که باید انجام دهید مواجه هستید، هرگز دچار اضطراب و استرس نشوید ، نفس عمیق بکشید زیرا یکی از مهمترین عناصر بدن شما اکسیژن است .
که اعضا به آن وابستگی لاینفک دارند . با نفسهای عمیق این مقدار را بهتر به مغز برسانید تا شما را در انجام بهتر امور یاری رساند .

3) مرخصی زیادی بگیرید .

البته منظور از اینکه مرخصی زیاد بگیرید این نیست که کمتر سر کار بروید . بلکه منظور این است که تعداد دفعات استراحت خود را در کار بیشتر نمایید مثلا" هر چند وقت یکبار دست ازکار بکشید. حتی اگر حجم کار خیلی زیاد باشد .گاهی به استراحت و گپ دوستانه مشغول شوید . زیرا که آرامش شما در این لحظات تضمین خواهد شد. حتی اگر این تفریح کاری به مقدار5 دقیقه باشد . از میز کاری خود دور شوید ، پیاده روی کنید ، نرمش کنید ، اینها همه عوامل موثر در کاهش استرس هستند . البته در میان امور شاید مهمترین و موثرترین کار ، نرمش باشد . زیرا نرمش کردن استرس سراسری وجود شما را کاهش می دهد وشما را به آرامش می رساند .

4) بیشتر بخندید .

بیشتر بخندید ،همگی ما می دانیم که خنده عامل بسیار موثری در کاهش استرس است . زمانی که کاری را برای شاد کردن خود واطرافیان انجام می دهید ، نمی دانید چقدر تاثیر مثبتی حتی در اطرافیان خود در محیط کاری می گذارید شما می توانید حتی با یک لطیفه ساده هم نیروزایی در محیط انجام دهید . و از استرس خودودیگران در محیط بکاهید. پسهرگز خنده را فراموش نکنید .

5) یاد بگیرید که نسبت به شرايط از خود سازگاري نشان دهيد .

به جای اینکه وقتی با درخواست شما موافقت نمی شود ناراحت شوید و زانوی غم بغل بگیرید، خیلی راحت به دنبال جنبه های موافقت و نکته های مثبت این رد تقاضا بروید . نه اینکه فقط نیمه خالی لیوان را ببینید. و مثلا" بگویید چقدر آدم بد بختی هستم . در این صورت این عامل باعث افزایش استرس شما خواهد شد و به شدت به اعتماد به نفس شما تاثیرمنفی خواهد گذاشت. همیشه سعی کنید روی پای خود بایستید. اما هرگز خشن نباشید و مغرور نشوید .

6) هر چند گاهي به محیط خود تغييرات كوچكي دهيد.

همواره سعی کنید که تمامی موارد اتاق خود ویا محیط کاری خود را از هر لحاظ تنظیم یا ثابت نگه ندارید مثلا" دمای اتاق ، نور اطاق ، موسیقی اتاق ، و هر عامل قابل کنترل دیگر. گاهي وجود يك گلدان يا تغيير موسيقي اتاق تغيير ذائقه اي است تاثير گذار و اثر بخش.

7) هر چیزی ارزش ناراحت شدن ندارد.

سعی نکنید به هر چیزی که ارزش ندارد ناراحت شوید ، سعی نکنید همواره همه چیز را تغییر دهید و تحت کنترل خود درآورید . بعضی از افراد ، اشخاص و چیزهایی هستند که آنقدر به کندی تغییر می یابند که مدت زمانی که صرف تغییر آنها باید شود، ارزش ندارند. پس بیهوده وقت خود رادر این موارد تلف نکنید.

8) خواب کافی داشته باشید .

این نکته نیز یکی از عوامل مهم و کارسازی است که باعث خواهد شد استرس کلی شما تا حد خیلی زیاد پایین بیاید .علاوه بر این، باعث می شود که انرژی شما تا حد قابل قبولی افزایش یابد. به طوری که بتوانید کارهایتان را مرتب انجام دهید .

9)سنگ صبور پیدا کنید .

یک دوست صادق و صمیمی پیدا کنید.کسی که صادقانه در مورد کارتان با او سخن بگویید .درد دل کنید، زیرا که باعث می شود استرس شما به حد خیلی زیاد پایین آید .

10) وقت خود را بیشتر با افراد خوش بین بگذرانید.

افراد بد بین باعث می شوند که شما را به حد خودشان بکشانند و با خودشان هم رده سازند. و شما را نیز بد بین می کنند. و مدت زمانی را که با آنها می گذرانید، بدانید که واقعا" وقت خود را تلف می کنید. پس تا هر آن زمان که می توانید با افرادخوش بین نشست و بر خواست کنید که به سود شماست .

نتیجـــــــه :

استفاده از استراتژی هایی که ذکر شده ، همگی استراتژی هایی عملی و کاربردی هستند که با تمرین و مهارت می توانند میزان استرس شما را در محیط کار که ممکن است یک مغازه یا یک فروشگاه بزرگ و یا یک اداره و یا یک سازمان باشد، را به حداقل برسانند.

منابع: سايت سازمان ملي آموزش فني و حرفه اي ، سايت تبيان و سايت آفتاب

غلامرضا همتی روابط عمومی منطقه شمالغرب

مديريت خستگي و استرس در محيط كار

مطالب مشابه :

تسهیلات

خدانگهدار همه ................موفق باشید

دهمین همایش سراسری مدیران ارشد مؤسسه صالحین برگزار شد

دومین دوره قرعه کشی حسابهای پس انداز قرض الحسنه مؤسسه مالی و اعتباری صالحین برگزار شد

اسامی سه شرکت تعاونی اعتباری غیر‌مجاز اعلام شد

عیدی موسسه مالی و اعتباری صالحین به مشتریان خود

اعلام شماره حساب مؤسسه صالحین(بانک آینده) برای کمک به زلزله‏ زدگان آذربایجان شرقی

همزمان با جشنواره بين المللي فيلم كودك و نوجوان؛

معاونت حسابرسی و بازرسی خبر داد:

مديريت خستگي و استرس در محيط كار