تحلیل ساختاری و سایزموتکتونیکی گسل دهشیر

چکیده

گسل دهشیر در دامنه جنوبی رشته شیرکوه قرار دارد و روند آن تقریبا مشابه با روند گسل اصلی زاگرس می باشد.این گسل منطقه مهمی از نظر ظهور سنگ های آمیزه رنگین به شمار می رود.به سمت غرب و جنوب غربی این گسل، چاله های گاوخونی، ابرکوه و سیرجان به وجود آمده اند(نبوی، 1355).گسل دهشیر به طول حدود 350 کیلومتر با جهت شمال غربی-جنوب شرقی از نایین آغاز شده و تا حوالی سیرجان ادامه می یابد(بربریان، 1367).یکی از مهمترین ویژگی های این گسل به فعالیت نئوتکتونیک آن مربوط می شود.در اطراف گسل اصلی و حتی در طول گسل های فرعی وابسته به آن، جابجایی آبراهه های خشک در رابطه با حرکت عمدتا راست لغز گسل ها اتفاق افتاده است.این پدیده از طریق مطالعه عکس های هوایی و اطلاعات ماهواره ای و نقشه های مغناطیس هوایی منطقه کاملا مشخص می شود.از سوی دیگر، رسوبات مزوزوییک و سنگاهای آذرین نفوذی سنوزوییک در طول این گسل، مراحل دگرسانی هیدروترمال را که نشانه فعالیت تکتونیکی است نشان می دهند.فعالیت های هیدروترمال احتمالا در اوایل کواترنر به خاطر دوباره فعال شده عمل گسل تحت اثر حرکات کوهزایی بعداز پاسادنین روی داده اند.در طول منطقه گسلی، مخروطهای آبرفتی جوان، در بالای مخروطهای قدیمی تر شکل گرفته اند که این امر نشانه ای از بالا آمدگی منطقه آبگیر در منطقه گسلی می باشد.یک چنین پدیده های مورفولوژیکی بر روی هم نشان دهنده عملکرد جدید گسل دهشیر به شمار می روند.چشمه های تراورتن زا و گنبدهای مربوطه در طول گسل به چشم می خورند که اکثرا در طول درزهای تکتونیکی وابسته به آن پدید آمده اند.

این درزها به موازات گسل اصلی کشیده شده اند.شاهد دیگر از حرکات تکتونیکی در این زون، با جبهه تند و مشخص کوه ها و تپه های مشرف بر گسل مشخص می شود.چنین پدیده ای را می توان در مناطقی از قبیل مزرعه عبد اللّه و غرب اکبر آباد مشاهده کرد که در این نقاط تراورتن های مسطح بریده شده و ایجاد پرتگاه کرده اند اما در مناطق مشرف بر چاله های کویری عملکرد گسل موجب ایجاد اختلاف ارتفاع شده است.در برخی نقاط خط گسل لایه های تراورتن را قطع کرده که نشان دهنده حرکت راستگرد با مؤلفه قائم است.گسل دهشیر، از دیدگاه لرزه شناسی، دارای ویژگی لرزه ای ساکن است که نشانه ای از زمین لرزه بزرگ مقیاس در محدوده آن مشاهده نمی شود(بربریان، 1967).با این وجود، برای داشتن یک دیدگاه محکم در مورد احتمال فعالیت آینده آن نیاز به مطالعه دقیق تر وجود دارد.هدف از این مقاله تجزیه و تحلیل نحوه عملکرد این گسل و اثرات ژئومورفولوژیک آن در منطقه است.

کلید واژه ها:گسل، تکتونیک، ژئومورفولوژی، دهشیر، زاگرس، ایران.

مقدمه

ایران با توجه به موقعیت خاص خود در میان نوار کوهزایی های آلپی و فشردگی هایی که از جنوب غرب بر آن وارد می آید، از دیرباز یکی از مناطق پرتحرک و در عین حال پرلرزه جهان به شمار می رود.به علاوه ایران از نظر ساختمانی-رسوبی به منطقه هایی تقسیم می شود.شاید اولین تقسیم بندی مدون توسط اشتوکاین(1976)انجام پذیرفته است. وی کل ایران را به 9 منطقه 1 ساختمانی-رسوبی تقسیم نمود.نبوی(1350)تقسیم بندی گسترده تری در مورد کل ایران ارایه نمود.وی ایران را به 16 منطقه ساختمانی-رسوبی تقسیم کرد.بربریان و کینگ(1972)ایران را به 11 واحد ساختمانی-رسوبی تقسیم نمودند.نو گل سادات(درویش زاده، 1370)ایران را به 11 واحد تقسیم بندی کرد.آخرین تقسیم بندی موجود توسطپورکرمانی و اسدی(پورکرمانی، آرین، 1376)براساس زمین لرزه های سالهای 1992-1900 انجام پذیرفته است که ایران را به 27 ایالت لرزه زمین ساخت تقسیم بندی کرده است که یکی از ایالت های لرزه زمین ساخت، ایالت لرزه زمین ساخت کاوخونی می باشد.این ایالت شامل شهرهای اردکان، یزد، تفت-دهشیر (1). Zone .

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

است که غرب آن توسط گسل دهشیر-بافت محدوده می گردد.پیکره گسل دهشیر متأثر از آخرین رخداد زمین ساختی آلپی بوده که پیامد آن، پدید آمدن گنبدهای آتشفشانی با ترکیب داسیت تا ریوداسیتی است.مطالعات صحرایی نشان می دهد که در طول این گسل پدیده هایی همچون آتشفشانی، تراورتن زدایی، قطع رسوبات کواترنر وجود دارد که همه آنها از روند گسل دهشیر-بافت تبعیت می کند که نشانه ای از فعالیت و پویایی گسل در کواترنز می باشد(ملاعلی، 1367).

موقعیت جغرافیایی منطقه

منطقه مورد مطالعه با مساحتی بالغ بر 2000 کیلومتر مربع در جنوب غرب استان یزد و در فاصله 80 کیلومتری آن واقع شده است.مختصات جغرافیایی منطقه به شرح زیر است:

‘45‘31‘30 عرض جغرافیایی و‘54‘30‘53 طول جغرافیایی

نقشه 1 راه های ارتباطی منطقه دهشیر

از لحاظ تقسیمات استانی، قسمت عمده منطقه در بخش دهشیر و کمتر در بخش گاریزات واقع است.آبادی مهم این محدوده دهشیر است که بر سر راه یزد-ابرکوه قرار دارد.مهمترین راههای ارتباطی این منطقه عبارتند از:

*جاده آسفالته یزد-تفت، ابرکوه

*جاده آسفالته نیر، کهدوئیه-دهشیر(نقشه 1)

منطقه دارای آب و هوایی گرم و خشک بوده، متوسط درجه حرارت سالیانه متفاوت و بین 20-15 درجه سانتی گراد متغیر است.متوسط بارندگی سالانه 100 میلی متر، میانگین رطوبت نسبی سالانه منطقه حداکثر 3/55 درصد و حداقل آن 35 درصد است.میانگین تبخیر سالیانه در گاریزات که 2000 متر از سطح دریا ارتفاع دارد 2323 میلی متر است.

زمین ریخت شناسی 2 منطقه

از دیدگاه زمین ریخت شناسی، ناهمواری های این منطقه را می توان به سه دسته کوه ها و ارتفاعات، دشت ها و جلگه ها و کفه ها تقسیم نمود.

{4G1.کوه ها و ارتفاعات 4G: این بخش محدوده شرقی گسل دهشیر-بافت را شامل می شود.بلندترین نقطه آن از سطح دریا حدود 4060 متر ارتفاع دارد.جنس تشکیلات آن از شرق به غرب ازگرانیت به سنگهای رسوبی تبدیل می شود(مهدوی، 1368).

گستردگی پهنه های وسیع تراوذتن در غرب ارتفاعات منطقه و بریده شدن آن توسط شاخه های فرعی گسل دهشیر.همچنین وجود چشمه های فعال تراورتن در نواحی کم ارتفاع، حاکی از فعال بودن گسل دهشیر می باشد(مهرنهاد، 1379).

{4G2.دشت ها و جلگه ها4G: در غرب گسل دهشیر، منطقه پست و کم ارتفاعی وجود دارد که به آن دشت ابرکوه گویند.دشت ابرکوه، دشت بزرگی است که با بلندی 1500 متر از سطح دریا و وسعتی بین 2000-1500 کیلومتر مربع که از نهشته های 3 کوهپایه ای درشت به صورت قلوه سنگ، شن، ماسه پوشیده شده است(قبادیان، 1361).حرکت شن های روان در بخشی از دشت، تپه ماهورهایی را به وجودآورده است که فاقد هر گونه پوشش گیاهی می باشد.

{4G3.کفه ها4G: در دشت ابرکوه دو کفه به نامهای کفه ابرکوه و طاقستان وجود دارد که به دلیل تبخیر زیاد و بارش اندک از گچ و نمک به همراه مواد ریزدانه مانند رس و لای پوشیده (2). Geomorphology .

(3). Sediment .

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

شده اند.با نزدیک شدن به فرونشست های کفه، سطح آب زیرزمینی در اعماق کمتری قرار می گیرد و گیاهان به صورت نیزار مشاهده می شوند.وزش بادهای همراه با گرد و خاک زیاد از جمله خصوصیات این محل می باشد.

زمین ساخت و زمین شناسی ساختمانی ناحیه

: گسل دهشیر در محدوده مورد مطالعه، امتدادی شمال شرقی-جنوب غربی دارد. طبق اندازه گیری های صحرایی امتداد این گسل N061 می باشد که در عرض های جغرافیایی بالاتر این امتداد کمی تغییر کرده و به حدود N051 می رسد.با توجه به محل مشخص شده برای گسل دهشیر در نقشه های مغناطیس هوایی 4 و انطباق آن با نقشه های زمین شناسی منطقه مشخص می گردد که احتمالا با حرکت به عمق، صفحه گسل دهشیر به طرف غرب میل می کند.قرار گرفتن عمق کانون 5 زلزله های رخ داده تا شعاع 100 کیلومتری محدوده گسل دهشیر که در سمت غرب گسل قرار می گیرد، نظر فوق را تأیید می کند(مهرنهاد و همکاران، 1379).

جدول 1 گسل های فرعی مرتبط با گسل دهشیر

(4). Aeromagnetic Map .

(5). Focus Depth .

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

گسل دهشیر راستالغز راستگرد 6 همراه با مؤلفه کوچک فشارشی 7 می باشد.جابجایی راستگرد آبراهه ها در عکسهای هوایی و ماهواره ای، راستگرد بودن شکستگی های نوع RوP 8 موجود در منطقه، گسل های فرعی در کنار گسل دهشیر که با آن زاویه ای بین 25 درجه تا 35 درجه می سازند و حرکاتی راستگرد دارند(جدول 1)، همگی مؤید راستگرد بودن و فشارشی بودن این گسل می باشند(مهرنهاد و همکاران، 1379).

تصویر 1 در این تصویر امتداد و نحوه حرکت گسل های منطقه دهشیر با الگوی ارایه شده توسط بارتل (1981)برای نواحی برشی راستگرد مقایسه شده است.

تحلیل ساختاری و آثار و نشانه های زمین ساخت فعال 9 در گستره گسل دهشیر

از خصوصیات بارز گسل دهشیر-بافت وجود فعالیت های جوان یا زمین ساخت در طول آن است.با توجه به اطلاعات موجود این گسل فعالیت چشمگیر لرزه خیزی از سال (6). Right Slip Fault .

(7). Compressive .

(8). Riedel and Pressure .

(9). Active Tectonic .

1800 میلادی تاکنون از خود نشان نداده است.ولی بعضی از صاحبنظران از جمله مانوئل بربریان(1376)آن را گسل لرزه ای ساکن می داند.با توجه به مطالعاتی که در منطقه انجام گرفته آثاری از زمین ساخت فعال به چشم می خورد که به طور مختصر به شرح برخی از آنها می پردازیم.

1.با استفاده از عکسهای هوایی و اطلاعات ماهواره ای منطقه خطوط واضح و آشکاری مشاهده می گردد که به صورت خط مستقیم بوده و کاملا بیانگر فعالیت گسل دهشیر کوارترنری می باشد؛زیرا این گسل باعث بریده شدن و جابجا شدن رسوبات کوارترنری(مانند آبرفت ها و تواورتن ها)شده است.

2.در منطقه گسل اصلی و حتی در طول گسل های فرعی، جابجایی آبراهه مشاهده می گردد که این جابجایی بر اثر حرکت(راستگرد)گسل های انجام شده و سرعتی در حدود 5/2-2 میلی متر در سال نشان می دهد.

3.رسوبات قدیمی و توده هی نفوذی سنوزوئیک توسط مواد هیدروترمال دگرسان شده اند و این دگرسانی در اوایل کواترنر اتفاق افتاده است و علت آن فعال شدن گسل ها در اوایل کواترنر بعد از فاز کوهزایی پاسادنین می باشد.

4.در بسیاری از نقاط منطقه و در مسیر گسل دهشیر از جمله شواز، عبدا...و ارنان، گنبدهای داسیتی 11 متعلق به نئوژن به چشم می خورد که بیانگر فعالیت آتشفشانی خشکی در این دوران است.

5.فعالیت چشمه های تراورتن زا و وجود تراورتن های فراوان در منطقه بیانگر وجود یک ناهنجاری حرارتی(بی نظمی حرارتی)در عمق کم می باشد(مهرنهاد و همکاران، 1379).بنا به عقیده برخی از دانشمندان وجود چشمه های آهک ساز و گوگرددار گرم در هر منطقه بیانگر فعال بودن 12 منطقه از نظر زمین ساختی 13 می باشد(بارنس، 1987).

6.از جمله آثار و نشانه های فعالیت گسل دهشیر، مستقیم شدن پیشانی کوهها در مسیر این گسل است که در بعضی از مناطق مانند جنوب غرب عبدا...و غرب اکبرآباد، تراورتن های مسطح بریده شده و ایجاد پرتگاه 14 کرده اند.

(10). Dacitic .

(11). Rhyodacitic .

(12). Active .

(13). Tectonic .

(14). Fault Scarp .

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

7.با توجه به تنش قدیمی وارده بر منطقه که شمال شرق-جنوب غرب بوده است منطقه برشی راستگرد تشکیل و فعال شده که بعضی از محققین چنین حرکتی را در دوران دوم به ویژه کرتاسه قلمداد می کنند(سنگر، 1986).در نتیجه همراه با فشردگی منطقه در لارامید، افیولیت ها 15 در امتداد گسل قائم به طرف بالا حرکت کرده اند که بالا آمدن آنها نتیجه حرکت راستگرد در منطقه است.

8.همانطور که قبلا گفته شد گسل دهشیر، گسلی امتداد لغز و فشارشی می باشد که بر اثر اعمال نیروهای فشارشی راندگی های بزرگی در منطقه به وجود آمده است که امتداد این راندگی ها حدود 25 و 35 درجه با امتداد گسل دهشیر اختلاف دارد و همگی دارای شیبی به طرف شمال شرق می باشند.از جمله راندگی های توران پشت، شواز و امیر آباد را می توان نام برد(تصویر 1).

9.داده ها و اطلاعات تثبیت شده مربوط به بزرگی زمین لرزه در منطقه مورد مطالعه تا شعاع 100 کیلومتری براساس جدول 2 نشان داده شده است(زلزله های سال های 1955-1900 میلادی)

جدول 2 اطلاعات تثبیت شده از زمین لرزه های گسترده مورد مطالعه، تا شعاع حدود 100 کیلومتری آن در سال های 1955-1900

(15). Melange .

10.با توجه به قطع شدگی رسوبات کواترنر توسط دهشیر، بالاخص تراورتن هایی که بعد از فاز کوهزایی پاسادنین در اثر فعالیت چشمه های تراورتن زا به وجود آمده اند. نشانه بارزی از فعالیت این گسل در کواترنر می باشد.

تفسیر و نتیجه گیری نهایی

با توجه به مطالعات انجام شده و برداشت صحرایی، گستره دهشیر مکانی پرتکاپو و فعال می باشد که این فعالیت را باید به وجود گسل های بزرگ و کوچک موجود در منطقه و ارتباط آنها با تکتونیک کلی ایران نسبت داد.بخش اعظم این فعالیت ها را باید به دلیل حرکت فشارشی صفحه عربی 16 در محل راندگی زاگرس دانست زیرا بر اثر این فشارش متناسب با جهت جابجایی بلوکهای کوچک و بزرگ گسلی، نسبتهای متفاوتی از جابجایی مماسی و فشردگی در تکامل ساختاری منطقه نقش خواهد داشت.روند تنش وارده به گستره مورد بررسی، شمال شرقی-جنوب غربی می باشد.

در اثر این روند، گسل دهشیر به صورت راستگرد عمل می نماید و این حرکت باعث ایجاد گسل های درجه دوم و سوم شده است.در اثر فعالیت گسل اصلی و در پی آن گسل های درجه دوم و سوم.در مناطقی بالا آمدگی 17 و در مناطقی دیگر پایین افتادگی ها 18 به چشم می خورد.همچنین پدیده هایی مانند آتشفشانی، تراورتن زایی، قطع رسوبات کواترنر که همه آنها از روند گسل دهشیر-بافت تبعیت می کند.ثبت زمین لرزه ها در منطقه تا شعاع 100 کیلومتری آن نشانه ای از فعالیت و پویایی گسل در کواترنر می باشد که در مطالعات لرزه خیزی و مهندسی زلزله ناحیه باید توان و نقش این گسل ها را با عنایت به ساز و کار آنها مورد نظر داشت.

منابع و مأخذ

1.احدی، ح(1367)؛ژئوموروفولوژی کاربردی، انتشارات دانشگاه تهران.

2.ایران پناه، ا(1357)؛زمین شناسی ساختمانی جلد 1 و 2، انتشارات دانشگاه تهران.

3.پورکرمانی، م.و آرین، م(1376)؛سایزموتکتونیک، مهندسین مشاور دز آب.

4.تهرانی، خ(1353)؛چینه شناسی، انتشارات دانشگاه تهران.

(16). Arabian Plate .

(17). Uplift .

(18). Graben .

5.درویش زاده، ع(1370)؛زمین شناسی ایران، نشر دانش امروز.

6.رده، ا(1370)؛تاریخ زمین لرزه های ایران، انتشارات آگاه.

7.قبادیان، ع(1361)؛سیمای طبیعی استان یزد در ارتباط با مسائل کویری، انتشارات دانشگاه جندی شاپور.

8.ملاعلی، ع(1367)؛پدیده های نوین تراورتن های گنبدی شکل، سازمان زمین شناسی کشور.

9.مهدویان، ع.و معین فر، ع.و مالکی، ا(1373)؛مجموعه اطلاعات پایه زلزله های ایران، مؤسسه نمایشگاه های فرهنگی ایران.

10.مهدوی، م.ع(1365)؛شرح نقشیه زمین شناسی چهارگوش آباده، سازمان زمین شناسی کشور، گزارش 9.

11.مهرنهاد، ح(1372)؛مطالعات منطقه ای حوزه طرح فولاد آلیاژی یزد، دانشگاه یزد.

12.مهرنهاد، ح(1379)؛مطالعات لرزه خیزی، زمین ساخت و تخمین خطر زلزله در استان یزد، دانشگاه شهید بهشتی.

13.نبوی، م(1355)؛دیباچه ای بر زمین شناسی ایران، سازمان زمین شناسی کشور.

14.نبوی، م.ح.عمیدی، تراز، ه(1383)؛نقشه زمین شناسی چهارگوش آباده، مقیاس یک دویست و پنجاه هزارم، سازمان زمین شناسی کشور.

15.یوسفی، ی.فریدبرگ، ژ، ل(1987)؛نقشه مغناطیس هوایی آباده(9)، مقیاس یک دویست و پنجاه هزارم، سازمان زمین شناسی کشور.

تحلیل ساختاری و سایزموتکتونیکی گسل دهشیر

چکیده

مقدمه

موقعیت جغرافیایی منطقه

زمین ریخت شناسی 2 منطقه

زمین ساخت و زمین شناسی ساختمانی ناحیه

تحلیل ساختاری و آثار و نشانه های زمین ساخت فعال 9 در گستره گسل دهشیر

تفسیر و نتیجه گیری نهایی

منابع و مأخذ

مطالب مشابه :

فرسايش گالي Gully erosion

تحلیل ساختاری و سایزموتکتونیکی گسل دهشیر

نقش سازند تبخيري گچساران در ويژگيها ي ريخت – زمينساختي درياچه سد مخزني جره ، رامهرمز

جمع آوری آب باران water harvesting in arid and semi arid regions (استحصال آب باران)- بخش دوم

بررسی شاخص کاویتاسیون در سرریز سد بالارود به کمک CFD

PDF search about hydrology manual

آيين نامه طراحي بنادر و سازه هاي دريايي ایران (مهندس حسن فراهانی)

شبيه سازي سازه هاي رسوبگير درون آبراهه اي