معلولین اجتماعی

برای برخی از ما واژه معلولیت بیشتر یاد آور افرادی است که از ناتوانیهای جسمی یا روانی رنج میبرند اما در جامعه ما با افراد و گروههای دیگری نیز سرو کار داریم که بنا به علل مختلف در رده معلولین قرار میگیرند البته با عنوان معلولین اجتماعی .

بطور دقیق تر میتوانیم بگوییم که از دیدگاه توانبخشی معلولین به سه دسته تقسیم میشوند

1 - معلولین جسمی

2 - معلولین ذهنی

3 - معلولین اجتماعی

در گفتار زیر سعی شده است تا بصورت خلاصه مطالبی در مورد معلولین اجتماعی ارائه شده و به نظریه های رایجی که شکل گیری این مسئله را تشریح میکنند اشاره شود.

بطور دقیق تر میتوانیم بگوییم که از دیدگاه توانبخشی معلولین به سه دسته تقسیم میشوند

1 - معلولین جسمی

2 - معلولین ذهنی

3 - معلولین اجتماعی

معلولین اجتماعی

معلولین اجتماعی به چه کسانی اطلاق میشود ؟

معلولین اجتماعی به افرادی اطلاق میگردد که در نتیجه نابسامانیهای اجتماعی ، اقتصادی ، ناهنجاریهای فرهنگی – تربیتی و وضع نا مساعد خانوادگی دچار انواع انحرافات رفتاری و اخلاقی شده باشند.

تعریف انحراف(کجروی) deviance

رفتار انحرافی به مفهوم رفتاری است که به طریقی با انتظارهای رفتاری مشترک یک گروه خاص سازگاری ندارد و دیگر اعضای جامعه آن را ناپسند و یا نادرست میدانند .درواقع هر جامعه از اعضای خود انتظار دارد از ارزشها و هنجارها تبعیت کنند ، اما همواره عده ای پیدا میشوند که پاره ای از این ارزشها و هنجارها را رعایت نمیکنند . جامعه افرای را که هماهنگ و همساز با ارزشها وهنجارها باشند سازگار یا همنوا یا بهنجار و اشخاصی را که بر خلاف آنها عمل میکنند ناسازگا یا ناهمنوا یا نابهنجار میخواند .

ازمیان افراد نابهنجار کسی که رفتارش زودگذر نباشد و مدت زیادی دوام بیاورد ، کجرو یا منحرف است و و رفتار او را کجروی اجتماعی یا انحراف اجتماعی می خوانند .

مبانی نظری انحرافات اجتماعی

انحرافات اجتماعی عمدتا از دو دیدگاه مورد بررسی قرار میگیرند که عبارتند از :

1 - نظریه های جامعه شناسی

2 - نظریه های روان شناسی

1 - نظریه های جامعه شناسی

تئوریهای جامعه شناسی انحرافات اجتماعی را عکس العملی در برابرفشارها و واکنشی در قبال کمبود ها و ناسازگاریهای اجتماعی تلقی میکنند .

از نظر آسیب شناسی اجتماعی ، شرایط و موقعیتهایی نظیر فقر، اعتیاد ، خودکشی ، فحشا ، روان پریشی و نظایر آن به عنوان رفتارهای کجرو یا منحرف به شمار میروند زیرا مغایر با رفتار طبیعی یا در تضاد با رفتارهای بهنجار و موردقبول اجتماعی هستند.

آسیب شناسان اجتماعی از دو زاویه به مسئله انحرافات اجتماعی نگاه میکنند . نخست ، عوارض و بیماریهای معینی در جامعه و جود دارد که باید در سطح اجتماعی (کلان ) مورد بررسی قرار گیرد . ثانیا در هر جامعه ای افراد مشخصی بیمار و ناسازگار محسوب میشوند که باید در سطح فردی (خرد ) بررسی شوند .در اینجا به پنج نظریه مهم و برجسته مورد اشاره قرار میگیرد .

1 – نظریه نظم اجتماعی social order theory

جامعه شناسان معتقد به این نظریه ، نابهنجاری و کجروی اجتماعی را محصول توسعه اجتماعی نابرابر و نیز تغییرات و تحولات و و تضادهای شدید وحاد اجتماعی میدانند که بر رفتار افراد جامعه تاثیر میگذارد . در این نظریه ، نظم اجتماعی وقتی حاصل میشود که افراد جامعه به به اجماع و توافقی در ارزشها ، هنجارها ، و اصول معین و در عین حال بنیادی و اساسی نایل آیند . بی نظمی اجتماعی معلول از بین رفتن و فقدان چنین اجماعی در هنجارها و ارزشها است .

2 - آنومی اجتماعی social anomie

آنومی به وضعیتی اطلاق میشود که در آن هنجارهای اجتماعی نفوذ خود را بر رفتار فرد از دست میدهد این وضعیت حاصل وضعیت آشفته ای است که هنجارها از بین رفته یا در تضاد قرار گرفته اند رابرت مرتون ، جامعه شناس امریکایی مفهوم بی هنجاری را برای نشان دادن اختلاف بین هدف مورد تایید جامعه و دسترسی به وسایل حصول آن به کار میبرد به اعتقاد او محدودیت در رسیدن به هدفهای پذیرفته شده فرهنگی یا وسایل دسترسی به آنها و یا هردو از جمله شرایط اجتماعی هستند که انحراف را ایجاد میکنند .

3 – نظریه جامعه پذیری ( اجتماعی شدن ) socialization theory

از این دیدگاه انحرافات پدیده ای ناشی از یادگیری محسوب میشود . رفتار منحرف یا کجرو ناشی از یادگیری و در ضمن ناشی از تعامل با افراد و گروههای اجتماعی است ودر یک جریان ارتباطی صورت میگیرد همچنین نقش برخی از وسایل ارتباط جمعی در یادگیری رفتار نابهنجار بارز و پر اهمیت است .

4 – نظریه تضاد conflict theory

این نظریه بر عواقب شخصی و اجتماعی تمرکز ثروت و قدرت در دست عده ای معدود تکیه دارد چون گروههای قدرتمند جامعه علایق مشترک اقتصادی و سیاسی دارند و اکثر برگزیدگان قدرت از قدرت سیاسی خود برای تدوین و اجرای معیارهای قانونی منافع خود استفاده و یا در واقع سوئ استفاده میکنند.

به این ترتیب تعاریف و قوانین و دستورات مقرر شده جامعه که در جهت حمایت از نیازها و وعلایق افراد ثروتمند شکل میگیرد یکی از علل و انگیزه های اصلی جرم و انحراف است .

5 - نظریه برچسب labeling theory

این نظریه انحراف را یک پدیده اجتماعی میداند و معتقد است که کجرویهای اجتماعی ناشی از عوامل روانشناختی یا زیست شناختی نیست و منحرفان ذاتا منحرف نیستند . بلکه این جامعه است که هویت انحرافی را در افراد پدید می آ ورد .

نظریه پردازان این نظریه معتقدند که گروههای اجتماعی قانون را به وجود می آورند و این گروهها هستند که که مشخص میکنند که چه رفتاری و تحت تاثیر چه شرایطی باید انجام شود .

فرایند برچسب زدن را میتوان به دو مرحله ، انحراف اولیه و انحراف ثانویه تقسیم کرد انحراف اولیه انحرافی است که موقتی و گاه به گاه بوده ، فرد برچسب منحرف بودن نخورده و هنوز از احترام مردم برخوردار است در حالی که انحراف ثانویه ، ماهیتی جدی داشته و فرد برچسب انحراف خورده که نقش عمده ای در زندگی شخصی فرد دارد در نتیجه ، شخص آگاهانه یا نا آگاهانه برچسب هایی نظیر ابله ، بدکاره ، غیر عادی ، ، کلاه بردار معتاد را می پذیرد و تصویری جدید از خود میسازد و رفتار مناسب با آن را شروع میکند . اکنون این رفتار شکل انحراف ثانویه را پیدا میکند یعنی ناهمنوایی مداوم توسط کسی که برچسب انحراف راقبول کرده است .

2 - نظریه های روان شناسی

تئوریهای روان شناسی انحرافات ، هرگونه کجرفتاری و نابهنجاری را پدیدهای رشد یابنده در طبیعت دانسته و ریشه های علی آن را در ضایعات وآسیبهای روانی و عاطفی فرد جستجو میکند از این رو هر رفتار نابهنجار امری خود – خواسته است تا فرد بتواند برای گریز از روابط شخصی درد آلود به دنبال پناهگاهی بگردد.

تئوریهای روانپزشکی و روانکاوی که در اینجا فقط به آنها اشاره میکنیم ، انحراف را ناشی از تجارب نخستین دوران کودکی و الگوهای ارتباطات خانوادگی میدانند . چنین رفتاری عمدتا از درون فرد و روان او برمیخیزد و نقش تجارب فردی در شکل گیری و بروز چنین رفتارهایی بارز و پر اهمیت است .

رئوس نظریه ها و تئوریهای روان پزشکی و روانکاوی بر اصول زیر استوار است :

1 ) رفتار نابهنجار و منحرف محصولی از درون و روان فرد است و منحرفان از نظر روانی و درمانی بیمارند. فرهنگ اجتماعی نقش چندانی در این روند ندارد وفقط زمینه ای است که چنین رفتاری در آن بروز میکند .

2 ) همه انسانها ازبدوتولد دارای نیازهای اصلی واولیه چون نیازبه امنیت روحی و عاطفی هستند .

3 ) محرومیت فرد ازارضای چنین نیازهایی ، خصوصا دردوران کودکی ، وی را به ساختن وتشکیل الگوی شخصیت خاصی هدایت می کند. تجارب ایام کودکی نظیرتضادها وکشمکشهای روحی وعاطفی ،عمدتا ساختارشخصیتی فرد را تعیین می کند ومشخصا الگوی رفتاری او را برای دوره های بعد طرح ریزی می کند. ازاین رو میزان تضاد ،اختلال ، بی نظمی ، عقب ماندگی وآسیب شخصیتی با توجه به میزان محرومیت فرد متفاوت است .

4 ) تجارب نخستین کودک درمحیط خانواده نه تنها ساختارشخصیتی اورامی سازد بلکه عمدتا الگوی رفتاری او را درسالهای بعدی زندگی نیز شکل می دهد.

5 ) میزان بالایی از خصوصیات خاص شخصیتی نظیر احساس ناامنی ، تزلزل روحی ، عدم بلاغت ، احساس عدم کفایت ، ناتوانی درابراز احساست وعواطف، پرخاشگری، ونظایر آن _ازویژگیهای افرادمنحرفی است که محصول بارز تجارب نخستین آنها در ایام کودکی ودر محیط خانوادگی است. ازاین رو کجرفتاری وبی هنجاری برخاسته از شخصیت بیماری است که هم بواسطه ضایعات وآسیبهای جسمانی وهم به علت صدمات وآسیبهای اجتماعی، نتوانسته است وفاق لازم بین خود ومحیط اجتماعی برقرار کند. به عنوان مثال ،فردی که دچار ناامنی وتزلزل روحی است ممکن است به مواد مخدر یا الکل پناه برد ومرتکب رفتاری خلاف معیارها وهنجارهای جامعه گردد. ازاین رو روانپزشکان وروانکاوان معتقدند که اختلافات وتفاوتهای کیفی شخصیتی بین منحرفین وغیر منحرفین ورفتارهای طبیعی وغیر طبیعی وجود دارد .

مهمترین گروههای معلولین اجتماعی

در قسمت پایانی برخی از شایع ترین گروههای معلولین اجتماعی را نام می بریم

1 - کودکان آسیب دیده شامل کودکان بی سرپرست ، کودکان خیابانی ، کودکان فراری و کودکان بزهکار

2 - معتادین

3 – محکومین دراز مدت زندانها

4 – متکدیان

5 – روسپیان (زنان ویژه )

لازم به ذکر است که بحث در مورد معلولین اجتماعی انواع و دسته بندیهای آن مجال گسترده تری می طلبد که در اینجا جهت رعایت اختصار مطلب و جلو گیری از اطاله کلام فقط به کلیات این موضوع اشاره شد .

محمد برخورداری

منبع : کریمی درمنی ، حمید رضا ، توانبخشی گروههای خاص با تاکید بر خدمات مددکاری اجتماعی ، تهران : گستره ، 1382 .

معلولین اجتماعی

مطالب مشابه :

کار و معلولیت

کارآفرینی

اشتغال معلولین

کاهش ساعت کاری معلولان

معلولین اجتماعی

lمصاحبه با معلولین موفق

معلولین اجتماعی

چالش های اشتغال معلولین