طراحی اقلیمي(گرم و مرطوب) - (Architectural climate(hot and humid

این منطقه اقلیمی در امتداد یک نوار ساحلی باریک و نسبتاً طولانی است که بیش از دو هزاركيلو متر طول آن می باشد و از مصب اروند رود در جنوب غربی استان خوزستان شروع شده و به خلیج گواتر در جنوب شرقی استان سیستان وبلوچستان ختم می شود.

از لحاظ اقلیمی ،این سواحل جزو نواحی گرم و مرطوب محسوب می شود .تابستان ها نسبتاً طولانی و زمستان ها فقط در دو ماه دی و بهمن هوا تا حدی سرد است .این کناره به سبب آنکه در مجاورت دریا می باشد،رطوبت هوا بسیار زیاد است ولی به علت كمي بارندگی ،فاقد پوشش نباتی می باشد و به جز نخلستان ها وکشتزارهای محدود اهالی ،منطقه به طور کلی لم یزرع و بی آب و علف است.

خصوصیات آب و هوایی این کرانه به قرار زیر است:

1- میزان ریزش باران سالیانه بسیار اندک ،اغلب بارندگی در فصول پاییز و خصوصاً زمستان

2- رطوبت هوا بسیار زیاد در تمام فصول سال

3- هوا بسیار گرم و مرطوب در تابستان و معتدل در زمستان

4- اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز

5- شوربودن آب هاي زيرزميني در اكثر مناطق

6- پوشش بسيار كم گياهي

7- تابش تقريباً عمودي آفتاب در فصول بهاروتابستان

8- ميزان تبخير آب در منطقه بسيار زياد 9-بادهاي صحرايي عربستان (نامناسب)،بادهاي ساحلي (مناسب)

اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز

ظرفيت حرارتي وگرماي ويژه آب نسبت به ساير اجسام در روي كره زمين بيشتر است.به همين خاطر آب قابليت ذخيره حرارت بيشتري نسبت به معدل ذخيره حرارت ساير اجسام درروي كره زمين دارد. مشاهده اين امر در سواحل كنار دريا بسيار بارز است.درطي روز كه آفتاب مي تابد،سطح زمين گرم مي شود.درروزهاي گرم شدت گرماي سنگ و يا شن و ماسه سواحل دريا بقدري است كه با اي برهنه نمي شود روي آن راه رفت،ولي در همين هنگام آب دريا هنوز معتدل است و درآن مي توان به راحتي آب تني نمود.

هنگام غروب،زمين به سرعت شروع به سرد شدن مي كند ولي آب دريا با سرعت خيلي كمتري حرارت خود را از دست مي دهد و در نتيجه آب دريا درطي شب گرم تر از سطح زمين است.به طور كلي وجود منابع آب باعث اعتدال دماي هوا مي شود و لذا در سواحل درياها و درياچه ها ،اختلاف درجه حرارت شب و روز بسيار كمتر از مناطقي است كه از اين سواحل دور هستند.

همانگونه كه وجود منابع آبي در اقليم منطقه مي تواند باعث اعتدال درجه حرارت درطي شبانه روز شود،در داخل ساختمان نيز به عنوان يك اقليم كوچك آب مي تواند نوسان درجه حرارت را كاهش دهد.به همين منظور درخانه هاي خورشيدي جديد،از بشكه هاي آب جهت كسب و ذخيره حرارت درطي روز تأمين حرارت در شب هنگام استفاده مي شود. ظرفيت حرارتي هوا بسيار كم است وهوا قدرت ذخيره حرارتي بسياراندكي دارد.ولي هواي مرطوب به دليل وجود ذرات بخار آب ،بهتر مي تواند حرارت را در خود ذخيره كند.لذا در مناطق مرطوب اختلاف درجه حرارت درطي شبانه روز كمتر از نواحي با آب وهواي خشك است.

پوشش بسيار كم گياهي

در رابطه با گياهان بايد متذكر شد كه گياهان به لحاظ تبخير آب،درايجاد برودت درمحيط تأثير بسزايي دارند.« در طي يك روز آفتابي در تابستان، يك درخت ممرز و يا بلوط بزرگ، به ميزان252000 (كيلوكالري ) درخنك سازي هوا تأثير مي گذارد.اين مقدار برابر است با ميزان هواي خنكي كه يك دستگاه تهويه مطبوع با 20 ساعت كاردر روز براي 10 اتاق معمولي تأمين مي كند.حدود 1000مترمربع چمن دو برابر اين ميزان تأثير برودتي دارد ». وجود گياهان علاوه بر افزايش رطوبت نسبي ،باعث ايجاد سايه در تابستان مي شوند كه خود ازحرارت زياد آفتاب مي كاهد.

از ديگر خصوصيات درختان،همانگونه كه درقسمت قبلي ذكر شد،هدايت و كاستن از شدت باد است .اين امر در مناطقي كه باد نامطلوب از يك سمت بخصوص جريان دارد،بسيار مؤثر مي باشد. به طور كلي درختان را جهت استفاده درمحيط مسكوني مي توان به دو دسته تقسيم نمود.درختان هميشه سبز ويا سوزني برگ مانند كاج و سرو و درختان برگ ريزان يا برگ پهن ،كه برگ خود را درفصل پاييز از دست مي دهند .از درختان سوزني برگ جهت سد نمودن و يا هدايت بادهاي زمستاني مي توان استفاده نمود زيرا اين درختان در زمستان نيز كماكان حالت طبيعي خود در تابستان را دارند و در صورتي كه بطور فشرده و نزديك به هم كاشته شوند،مانع بسيار خوبي درمقابل بادهاي زمستاني هستند و توسط آنها ،مي توان ساختمان و محيط اطراف آن را در مقابل اين بادها محافظت نمود.

از طرف ديگر با كاشتن درختان برگ ريزان در سمت جنوبي بنا،در عين استفاده از سايه در تابستان،مي توان از تابش گرم آفتاب در زمستان بهره گيري كرد.بوته هاي كوتاه نيز درهدايت باد مؤثر مي باشند و سطوح كوتاه گياهي مانند چمن از انعكاس بيش از حد آفتاب به داخل بنا جلوگيري مي كنند. در انتها بايد متذكر شد كه درختان در كاهش گردوغبار،انتقال صوت و تصفيه هوا مؤثر مي باشند و مي توانند تأثير بسيار مطلوبي در تعديل نوسان حرارت و فراهم نمودن شرايط مناسب زيستي در كل منطقه داشته باشد.

ميزان تبخير آب در منطقه بسيار زياد

به دليل مجاورت با دريا و تابش تقريباًعمودي آفتاب در فصول بهار و تابستان ، ميزان تبخير آب در منطقه بسيار زياد و رطوبت هوا نيز زياد است. هر چه از ساحل دور شويم و همچنين در ارتفاعات ، از ميزان رطوبت هوا كاسته مي شود.

تابش تقريباً عمودي آفتاب در فصول بهاروتابستان

هر چه آفتاب نسبت به سطحي عمودي تر بتابد ، مقدار انرژي كسب شده توسط آن سطح بيشتر خواهد بود . دليل اصلي اينكه نور وحرارت آفتاب ظهر شديد تر از سحر و غروب است، به همين خاطر مي باشد. لذا جهت استفاده از انرژي خورشيدي در طراحي ، معمار بايد موقعيت خورشيد در آسمان ( زاويه و جهت تابش ) و جهت قرارگيري وجوه

مختلف ساختمان نسبت به آن را بداند . در فصل تابستان كه خورشيد تقريبا عمودي مي تابد،بام ساختمان بيش از ساير سطوح انرژي كسب مي كند .در فصل زمستان نيز چون خورشيد مايل مي تابد،ديوار جنوبي ساختمان بيش از ساير سطوح انرژي كسب مي كند.

ديوارهاي شزقي و غربي در تابستان تقريباً دو برابر زمستان انرژي خورشيدي جذب مي كنند و اين به دليل آن است كه ‌ آفتاب مسيرطولاني تري مي پيمايد و مدت بيشتري به ديوارهاي شرقي و غربي مي تابد.در تابستان قسمتهايي از ساختمان كه بيشتر در مقابل تابش آفتاب قرار دارند(پشت بام و ديوارهاي شرقي وغربي )بايد در مقابل انرژي حرارتي خورشيد محافظت شوند.در زمستان كه امكان كسب بيشترين انرژي از طريق ديوار جنوبي و پشت بام مي باشد،بايد به وسيله پنجره و ديگر وسايل حداكثر استفاده از انرژي خورشيدي صورت گيرد.مطلبي كه به خصوص در مورد ساختمان هاي يك طبقه بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه در اين ساختمان ها سطح بام تقربياً برابر كليه سطوح جانبي است .بنابراين حفاظت اين قسمت از ساختمان ها در مقابل تابش آفتاب در تابستان ،خصوصاً در مناطق گرم ،امري ضروري است.

باد

اختلاف درجه حرارت و فشار هوا ،به علاوه دوران كره زمين باعث جابجايي هوا و در نتيجه باد مي شود. به دليل اينكه باد با خود ابرهاي باران زا و باران كه لازمه حيات است را به ارمغان مي آورد،بدون وجود باد ،زندگي در روي كره زمين براي بشر غير ممكن است . در ايران ابرهاي باران زا از طرف درياي مديترانه و اقيانوس هند مي آيند .جريان باد ديگري هم از سمت شمال مي وزد كه با خود سرماي زياد به همراه دارد.در جنوب ايران بادهاي صحرايي عربستان مي وزد كه مانع تجمع ابرهاي باران زا در اين منطقه مي شود. بادهاي محلي نيز در هر ناحيه وجود دارد كه از جهات مختلف مي وزد. بعضي از اين بادها مرطوب و خنك مي باشند و بعضي گرم همراه با گردوغبار هستند.

در نزديكي سواحل درياها و درياچه هاي بزرگ نيز يك باد محلي وجود دارد كه دوره تناوب آن بيست و چهار ساعته است .در طي روز كه آفتاب مي تابد،سطح زمين سريعتر از دريا گرم مي شود و در نتيجه هواي مجاور زمين صعود كرده وجاي آن را نسيم خنكي از سطح دريا پر مي كند.در شب هنگام سطح زمين گرماي روز را سريعتراز دست مي دهد و آب دريا گرمتراز زمين مي باشد،لذا هواي گرم از سطح دريا صعود مي كند و جريان مخالف روز از روي زمين به سمت دريا جريان پيدا مي كند.اين باد ملايم تا چند كيلومتري ساحل محسوس مي باشد و چون جهت آن مشخص است،مي توان از آن جهت تهويه ساختمان و محوطه اطراف آن استفاده نمود.

بدين ترتيب بايد كل شهر ،ساختمان ها ،بازشوها و بادگيرها به سمت باد مطلوب و خنك و پشت به باد گرم و پرگرد وغبار بنا شوند. با اين روش ،باد مطلوب به داخل شهر و ساختمان ها ي آن كشيده مي شود و از خشكي و گرماي هوا مي كاهد. همچنين ورود بيش ازحد گرما و گردوغبار سد مي شود.

ارزيابي جهت و شدت باد غالب در تقسيم بندي عملكردها و طراحي شهري اهميت ويژه دارد.باد در انتقال صوت ،آلودگي هوا و بو بسيار مؤثر است .لذا قسمتهايي از شهر كه عامل توليد آلودگي هاي فوق مي باشند،مانند فرودگاهها،كارخانجات و محل دفن زباله نه تنها بايد در خارج از شهر ،بلكه در سمتي باشند كه باد غالب منطقه ابتدا از سطح شهر عبور كند و بعد به اين قسمت ها برسد.

بافت اقليم گرم ومرطوب

مجموعا ميتوان سه نوع بافت متراكم نيمه متراكم و باز را در اين بنادر مشاهده كرد . بوشهر و سيراف بافتي كاملا متراكم دارد كنگ نيز داراي بافتي متراكم است ولي با توجه به عدم محدوديت گسترش شهر قديم به صورت خطي و كمي باز تر از دو بندر بوشهر وسيراف رشد كرده است.

خصوصیات کلی فرم بنا در این مناطق به قرار زیر است :

1 ) ساختمان ها به صورت حیاط مرکزی و نیمه درون گرا:

در این کرانه اکثر ساختمان ها نیمه درون گرا هستند و اطاق ها در اطراف یک حیاط مرکزی قرار دارند . فرق عمده ی این ساختمان های حیاط مرکزی با ابنیه ی مشابه در مناطق فلات مرکزی ایران در این است که با وجود آن که این ساختمان ها درون گرا می باشند ، ولی ارتباط آن ها با فضای خارج کاملا بسته نیست و پنجره های بلند و مرتفع و ایوان های وسیع رو به فضای کوچه و یا میدان در طبقات دوم و خصوصا سوم ساختمان دارند .

2 ) حداکثر استفاده از سایه و کوران هوا :

استفاده از تهویه ی دو طرفه ی هوادر داخل اتاق و کاستن از شدت گرما ، با باز کردن پنجره های رو به حیاط از یک طرف و و پنجره های رو به کوچه از طرف دیگر ، همچنین هنگام عصر و غروب که از شدت آفتاب کاسته می شود ، اهالی در ایوان های خارجی رو به دریا می نشینند و از جریان بادی که بین دریا و ساحل وجود دارد لذت می برند .

3)ارتفاع اتاق ها زیاد و پنجره ها بلند و کشیده

ارتفاع اتاق ها نیز در این منطقه از سایر مناطق اقلیمی ایران بیشتر است و ارتفاع آن گاه تا چهار متر یا بیشتر می رسد . دلیل این امر بدان جهت است که گرمای هوا در فضای داخل صعود کرده و در نتیجه دمای هوا در ارتفاع پایین تر اتاق کاهش می یابد و با وجود پنجره های زیر سقف در دو طرف اتاق ، هوای گرم تهویه می شود.

4)ایوان ها وسیع و مرتفع

ایوان در این منطقه از سایر نواحی بزرگتر است و فضای بسیار مهمی در ساختمان محسوب می شود . در فصول گرم که مدت آن حدود نیمی از سال است ، اغلب فعالیت های روز مره در داخل ایوان انجام می شود ، زیرا در ایوان هم تهویه به خوبی صورت می گیرد و هم در زیر سایه قرار دارد . غالبا در دور تا دور حیاط مرکزی و همچنین در یک و یا دو سمت خارج بنا ایوان های وسیع و مرتفع وجود دارد .

5 ) عدم وجود زیر زمین در مناطق نزدیک به ساحل

در بندر بوشهر به دلیل مجاورت با دریا و بالا بودن سطح آب های زیرزمینی و رطوبت بسیار زیاد ، زیر زمین احداث نمی شود و همچنین طبقه ی همکف نیز بیشتر جنبه ی خدماتی دارد و آشپزخانه ، انبار آذوقه و احیانا انبار کالا در این طبقه می با شند و طبقات اول و دوم بیشتر جنبه ی مسکونی دارند . مزیت دیگر طبقات فوقانی ، این است که کوران هوا در این طبقات بهتر انجام می شود و از لحاظ محرمیت ، پنجره های فوقانی از دید عابران در کوچه ها محفوظ است .

6 ) وجود شبستان و شوادان در مناطق دور از ساحل

7)طاق های غالباً مسطح

در این سواحل ، احداث طاق های قوسی رایج نیست و اکثر قریب به اتفاق ساختمان ها دارای بام های مسطح می باشند . در فصول گرم در شب هنگام ، به دلیل خنکی نسبی هوا بر روی بام و تابش حرارت از زمین و بام گرم به آسمان نسبتا سرد ، اهالی بر روی بام می خوابیدند و جان پناه اطراف بام اغلب مشبک می باشد تا ساکنان بر روی بام از دید اطراف محفوظ باشند و در عین حال از کوران هوا بر روی بام استفاده کنند .

8)الهام گرفتن از قوس های عربی و هندی

در این جا لازم به ذکر است که به لحاظ تبادل تجاری بین بنادر این سواحل با کشور های عربی و هندوستان ، تزیینات ساختمان و فرم قوس ها و بازشوهای ساختمان ، شباهت بسیار زیادی با ساختمان های شبه جزیره ی عربستان و هندوستان دارد . به عنوان مثال ساختمان های قدیمی بوشهر و بندر لنگه شبیه ساختمان های شهر صنعا در یمن و بادگیرهای بندر لنگه ، قشم و بندر عباس کاملا شبیه بادگیرهای سواحل جنوبی خلیج فارس و مساجد چابهار شبیه مساجد هند و پاکستان است . قوس های نیم دایره بالای بازشوها در این سواحل ، شبیه قوس های رایج در عربستان و هندوستان است و با قوس های ساختمان های فلات مرکزی ایران که به صورت جناغی است ، متفاوت می باشد .

9)استفاده از مصالحی که دارای جرم حرارتی کم با رنگ روشن هستند

• در مناطق گرم و مرطوب ، استفاده از مصالحی که دارای جرم حرارتی کمی هستند و حرارت را در خود ذخیره نمی کنند بهتر است . زیرا از لحاظ اقلیمی ، مشکل اساسی گرمای بیش از حد است و ذخیره نمودن حرارت روز برای شب صحیح نمی باشد . به همین دلیل چوب بهترین نوع مصالح در این مناطق است ، زیرا چوب حرارت را به کندی انتقال می دهد و حرارت کسب شده در طی روز ، بر روی سطح چوب باقی می ماند و با وزش نسیم نسبتا خنک در شب ، چوب حرارت خود را از دست می دهد .

ولی در این سواحل مشاهده می شود که از چوب فقط برای بام و در و پنجره استفاده می شود و بدنه ی ساختمان با مصالح بنایی که دارای جرم حرارتی بسیار زیاد است ، اجرا می شود و ضخامت دیوارها غالبا زیاد می باشد . این مطلب به این خاطر است که در این سواحل پوشش گیاهی بسیار اندک و چوب درختان برای کارهای ساختمانی کم می باشد . لذا بالاجبار اهالی مجبور به استفاده از مصالح بنائی که به وفور وجود دارد ، می باشند . در کنار هورها و مرداب های کنار رودخانه ها و دریاها و در مناطقی که نی وجود دارد ، اغلب خانه ها با حصیر ساخته می شود و افراد تنگ دست در این سرپناه ها زندگی می کنند . بر اساس آمار رسمی سال 1355 ، در بندر عباس 68/60 در صد خانه ی خشتی و 13/17 در صد حصیری و در بندر لنگه 90 در صد خانه ها سنگی و 10 در صد حصیری بوده اند . در بندر بوشهر اکثر خانه های سنتی با سنگ های رسوبی دریا احداث شده اند و سنگ های رسوبی و مرجانی دریا مصالح عمده دیوارهای ابنیه ی سنتی را تشکیل می دهد .

+برگرفته از سايت لاجورد

طراحی اقلیمي(گرم و مرطوب) - (Architectural climate(hot and humid

مطالب مشابه :

اقلیم گرم و مرطوب

استفاده از تهویه ی هوا

اقليم گرم و مرطوب

سیستم تهویه مطبوع تبخیری با خشک‌کنندگی تقویت شده DEVap

طراحی اقلیمی (اقلیم گرم و مرطوب)

بتن

تهویه مطبوع

طراحی اقلیمي(گرم و مرطوب) - (Architectural climate(hot and humid