تحلیل محتوای کتاب جدیدالتالیف جامعه شناسی 2- ناصر پورزارعیان

چکیده

هویت، موضوع بسیار پیچیده و چند بعدی است،کدامین جامعه، گروه و فرد است که با موضوع هویت درگیر نباشد. یکی از اساسی ترین پرسش های که همواره بشر با آن درگیر بوده است، پرسش از کیستی خود و جامعه خود بوده است. انسان ها و جوامع در تمام دوره های تاریخی، بدنبال یافتن پاسخ روشن به این پرسش ها بوده اند. نظام های سیاسی در تلاش اند تا از راههای مختلف جواب های معین به سوال ازکیستی" جامعه ی خود" بدهند. یکی از این راه ها، توجه به نظام آموزشی و کتاب های درسی است. معمولا سیاست‏های ایدئولوژیکی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی نظام های سیاسی در کتب درسی بازتاب پیدا می کند. دراین مقاله"میزان بازتاب هویت ملی و مذهبی در کتاب درسی جامعه شناسی 2" بررسی شده است. این بررسی با بهره گیری از روش تحلیل محتوا انجام شده و یک مطالعه توصیفی است. جامعه و نمونه آماری این بررسی" کتاب جامعه شناسی 2 چاپ 1390 رشته علوم انسانی" بوده و " تصاویر، پاراگراف ها و فعالیت ها ی کتاب" به عنوان واحد تحلیل و ثبت در نظر گرفته شده است. نتایج بیانگر این است که مطالب مربوط به هویت مذهبی و ملی 121 بار در قسمت های مختلف( فعالیت ها، تصاویر و متن درس) مطرح شده است. در کل 82/35 درصد از کل کتاب جامعه شناسی 2، مربوط به هویت ملی و مذهبی است. در این میان 97/10 درصد مربوط به هویت ملی و 92/24 درصد هویت مذهبی است. در ضمن بعد ملی "هویت ایرانی" نقد و بعد اسلامی" هویت ایرانی" برجسته شده است. در کل کتاب توجه به هویت مذهبی دو برابر بیشتر از توجه به هویت ملی است در متن کتاب( به جزء فعالیت ها و تصاویر) توجه به هویت مذهبی 8 برابر هویت ملی است. از میان مولفه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هویت مذهبی و ملی، بیشترین توجه به مولفه های فرهنگی و کمترین توجه به مولفه های اجتماعی شده است. در مباحث مربوط به مولفه های فرهنگی هویت مذهبی، بیشتر به مباحث اعتقادی و معرفت شناسی توجه شده که این موضوع مباحث را به سمت فلسفه و امور انتزاعی کشانده و متن را در بعضی صفحات مشکل کرده است.

کلید واژه ها: کتاب جامعه شناسی2، هویت، هویت مذهبی، هویت ملی

1- مقدمه( کلیات)

سئوال از کیستی؟ ، چیستی؟ و کیستیم؟ همزمان با حضور انسان در عالم هستی وجود داشته است، جوامع در تمام دوره های تاریخی، بدنبال یافتن پاسخ روشن به این پرسش ها بوده اند. مباحث مربوط به هویت در علوم جدید تحت عنوان "خود" در اوائل قرن بیستم مطرح شد. جرج هربرت مید(1931-1863) مفهوم "خود"؛ چارلز هورتون کولی(1929-1864) نظریه" خود آیینه سان" ؛ فروید(1939-1856) مفاهیم" اید( نفس اماره) و اگو(شخصیت یا من فاعلی) و سوپر اگو( نفس لوامه یا من معفولی) و ضمیر ناخود آگاه" را مطرح کردند. اما طرح دقیق اصطلاح هویت( identity) به انتشار کتابی به نام"جماعت تنها" در سال 1950 میلادی و کتاب دیگری به نام "هویت و اضطراب" که در سال1960 برمی‌گردد. این مفهوم ابتدا برای دستیابی سیاهان، یهودیان و اقلیت‌های دینی به درک خویشتن تاریخی در مقابل کسانی که حالت تهاجم نسبت به آنها داشتند، مطرح شد" ( افروغ،1380). اریکسون(1980-1902). اریکسون، هنری تاجفل و ترنر،گیدنز و جنکینز در گسترش مباحث مربوط به هویت در حوزه روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی نقش اساسی داشته اند(hammack,2008.224، Wikipedia,2009). بعد "سیاسی هویت" با پیدایش دولت- ملت ها در قالب مباحث ملی گرایی و ناسیونالیسم در غرب مورد توجه قرار گرفت" ملی گرایی عمدتا پس از انقلاب 1789 فرانسه ظاهر شد.... رشد و گسترش ملی گرایی منجر به توجه افراطی به هویت ملی شد که در قوع جنگ های جهانی اول و دوم تاثیر زیادی داشت" (فکوهی،1380، 247-246 ).

در ایران نیز، همواره گفتمان های هویتی با تاکید به بعد دینی و ملی آن وجود داشته است. دردوره بعد اسلام شاید فردوسی اولین کسی باشد که به این هویت ایرانی توجه کرده و در قالب شاهنامه به آن پرداخته است. اکثریت متفکرین و علمای به طور ماهرانه به تلفیق تاریخ ملی و دینی، تاکید کرده اند...... شکل گیری دولت شیعی صفوی نیز بر اساس هویت ایرانی و اسلامی بوده است. صفویه در کنار توجه به شیعه، اهمیت زیادی به ملیت ایرانی داشته اند... شاه اسماعیل می گفت: من فرزند حیدرم، فریدونم و کیخسروام، جمشید هستم، رستم پسر زال هستم" (احمدی، 1383، 67- 63). پیدایش اختلاف میان هویت ملی و مذهبی در ایران را باید در دوره قاجار جستجو کرد "با آشنایی نخبگان با غرب و ترجمه آثار غربی در مورد باستان شناسی ...... باعث شد که عوامل انحطاط ایران و فروپاشی عظمت ایران به حمله اعراب، مغول ارتباط پیدا کند"(قبلی،71-67). بعد از روی کار آمدن حکومت پهلوی، سیاست های غربگرایانه در عرصه فرهنگ به همراه ملی گرایی توام با باستان گرایی افرطی مطرح و تاکید شد و مورد انتقاد قرار گرفت کرد. بعد از انقلاب اسلامی قضیه بر شده است.

1-1- طرح مسئله:

تا به حال پژوهش های مختلفی درزمینه هویت( identity) در داخل کشور انجام شده است. در برخی از این پژوهش ها، هویت دانش اموزان و دانشجویان، بررسی شده است(سلطانی فر،1384؛ حسین نژاد،1386؛ رضایی، 1385 و پورزارعیان، 1390 و غیره...). دربعضی دیگر هویت ملی، مذهبی و فرهنگی افراد مختلف، مورد بررسی قرار گرفته است(شهشهایی، 1382؛ مرودشتی، 1382؛ مجاهد، 1386؛ احمد لو ، 1381؛ اخوند زاده، 1382؛ حاج خیاط، 1384؛ عبدالهی، 1381، مسعود فرد، 1385؛ رسول زاده، 1385؛ حاجیانی،1388و غیره..). در گروهی از تحقیقات، محتوای برنامه درسی از نظر میزان پرداختن به هویت ملی، یا مذهبی و قومی، بررسی شده است(شیخاوندی،1382؛ صادق زاده، بی تا ؛ مراد خوانی، 1382 ؛ كهنه پوشي و همکاران، 1387؛ ابراهیم خدایار و همکاران، 1387؛ صالحی عمران و همکاران،1387؛ عبدی و لطفی، 1387 و غیره...).

نتایج این تحقیقات نیز ضد و نقیض می باشد. بعضی ها میزان طرح مباحث مربوط به هویت ملی و مذهبی در کتب درسی را کافی و بعضی دیگر آن را ناکافی دانسته اند. در عده ی دیگر نیز، پرداخت کم و یا عدم پرداخت کافی کتب درسی به هویت های قومی و ملی یک آسیب تلقی شده است.

نظر به اینکه کتاب جامعه شناسی 2 سال سوم انسانی در سال تحصیلی جاری تغییر یافته است لذا در این بررسی، میزان بازتاب هویت ملی و مذهبی در آن مورد بررسی قرار می گیرد. نظر به اینکه 70درصد از اهداف کلی آموزش و پرورش ایران به ایجاد هویت مذهبی و ملی، در دانش اموزان تاکید کرده است( مجموعه مصوبات شورای عالی اموزش و پرورش،1382 ،44-24)و بحث محوری سند برنامه ی درس ملی و سندتحول بنیادین آموزش و پرورش نیز این موضوع می باشد، لذا این سوال به ذهن خطور می کند که در کتاب جدیدالتالیف جامعه شناسی 2 این اهداف چگونه پیگیری شده است؟لذا مسئله تحقیق در قلب پرسش که" تا چه میزان در کتاب جدیدالتالیف جامعه شناسی 2 به هویت مذهبی و ملی توجه شده است ؟ " مطرح می شود.

2- 1- اهمیت و ضرورت مسئله:

یکی از اهداف اساسی کتاب های درسی، شکل دادن به هویت اسلامی و ایرانی است، لذا بدون انجام مطالعات در محتوای کتاب های درسی، چگونه می توان پی برد که این هدف چقدر در کتب درسی لحاظ شده است؟ انجام چنین مطالعاتی با انجام چنین وضع موجود را مشخص کرده و امکان تجدید نظر در طراحی برنامه های درسی را ممکن می سازد. یافته های این بررسی، از یک طرف؛ میزان و نحوه بازتاب هویت اسلامی و ایرانی در کتاب جامعه شناسی 2 نشان می دهد و از طرف؛ دیگر اطلاعات مفیدی را در اختیار طراحان کتاب و دبیران تدریس کننده قرارمی دهد ، پس مهم به نظر می رسد. در ضمن نتایج این پژوهش علاوه بر کاربرد آن درآموزش و پرورش، می تواند برای پژوهشگران حوزه برنامه ریزی درسی و سایر علاقمندان به موضوعات تعلیم، تربیت و هویت مفید باشد.

3-1- اهداف:

اهداف این مقاله به شرح زیر ارائه می شود:

1- تعیین میزان بازتاب هویت مذهبی- ملی در کتاب جامعه شناسی 2

2- مقایسه میزان بازتاب هویت مذهبی با میزان بازتاب هویت ملی در کتاب جامعه شناسی 2

3- تعیین میزان بازتاب هویت مذهبی- ملی در تصاویر، فعالیت و متن کتاب جامعه شناسی 2

4-1- سئوال های تحقیق:

این پژوهش فرضیه خاصی ندارد و سوال های پژوهشی به شرح زیر می باشد:

1- چه تعداد از پاراگراف ها ، تصاویر و فعالیت های کتاب جامعه شناسی 2با هویت ملی مرتبط است؟

2-چه تعداد از پاراگراف ها ، تصاویر و فعالیت های کتاب جامعه شناسی 2با هویت مذهبی مرتبط است؟

3- چه اندازه از حجم( تصاویر، فعالیت ها ، پاراگراف ها) کتاب جامعه شناسی 2 با هویت مذهبی- ملی مرتبط است ؟

4- در کتاب جامعه شناسی 2 ازاین میان مولفه های فرهنگی،سیاسی و اجتماعی هویت ملی و مذهبی، به کدام مورد بیشتر توجه شده است؟

2- پیشینه تحقیق

دراین قسمت بعضی از پژوهش های انجام یافته در زمینه بازتاب انواع هویت در کتب درسی اشاره می شود. نتایج پژوهشی نشان می دهد که"محتوای کتاب‌های درسی تاریخ و ادبیات فارسی دوره‌ی متوسطه رشته علوم انسانی ایران به طور متعادل و متوازن به نمادهای ملی(پرچم، سرود ملی، تقویم رسمی، مکان‌های تاریخی، هنر ایرانی، لباس ایرانی، جشن‌های ملی، دفاع از سرزمین و نخبگان، مشاهیر ملی)نپرداخته است. لازم است هنر ایرانی، زبان فارسی، آداب و رسوم، جشن‌های ملی..... که سرمایه‌های گران‌بها و فاخر متعلق ایرانیان است، در کتاب های درسی مورد توجه قرار گیرد و مدارس در پرورش و انتقال آنها به آینده‌سازان کشور کوشا باشند. ( صادق زاده،.بی تا). یافته های پژوهش دیگر نشان می دهد که" 28/49 درصد از محتوای کتاب های درسی علوم انسانی در مورد هویت ملی، 67/28 در مورد هویت مذهبی و 62/8 درصد در مورد هویت انقلابی بوده است (مراد خانی، 1382 ). در تحقیق دیگر" باز تاب هویت اقوام ایرانی در کتاب های درسی دوره های ابتدایی و راهنمائی" بررسی شده. محقق نتیجه گیری کرده است که که به طور آگاهانه در طراحی و تدوین مواد درسی این کتب، از پرداختن به مقولات هویت و فرهنگ قومی پرهیز شده است "محقق پیشنهاد کرده است که "در جغرافیای انسانی و تعلمیات مدنی دوره‌های ابتدائی و متوسطه جایگاه شایسته ای به هویت اقوام و هویت ملی و ‌عناصر تشکیل دهنده آنها قائل شده و آنان را در جریان جهانی شدن قرار بدهند . حضور دائم نمادهای ملی ـ قومی، نظیر پرچم و نقشه، در کلاس های درسی می تواند نقش مهمی را در شناخت و درونی کردن مفاهیم و تعمیم عواطف خاص قومی( خاص گرایی قومی) به عواطف ملی( عام گرایی ملی) می تواند ایفا کند(داور شیخاوندی، 1382). در تحقیق دیگری در زمینه کتاب های جامعه شناسي 1 و 2 چاپ 1386" نشان داده است که" هويت ملي 146 بار، هويت مذهبي 65 بار و هويت قومي 10 مورد، آن هم به صورت کلي، مطرح شده اند( كهنه پوشي و همکاران، 1387). در پژوهشی دیگر نشان داده است که" انعکاس عناصر مانند فرهنگ، دین و مذهب، تاریخ و قلمرو سیاسی– جغرافیایی در کتاب های درسی دوره متوسطه مناسب بوده است اما در حوزه تمدن ایرانی، نسبتا ضعیف است"(خدایارو همکاران، 1387).

در بررسی های خارجی نیز موضوع هویت در کتاب های درسی مورد توجه بوده است. انسلین(1999) را بررسی خود نشان داده است که" زیر بنای اهداف آموزش و پرورش و تربیت شهروند دموکراتیک، توجه به هویت ملی است. پرورش شهروند دموکراتیک بدون توجه به هویت ملی کار عبث و بیهوده است. از نظر وی مدرسه باید به دانش آموزان بگوید که آنها کیستند و چگونه باید باشند"( شمشیری، 1387 ،109). بررسی دیگردر مورد "هویت ملی در برنامه درسی کشور کره جنوبی"نشان می دهد که هویت ملی در کره جنوبی از نیمه دوم قرن بیستم بطور فزاینده مورد تاکید بوده است و از آن زمان به بعد هفت بار تجدید نظر شده است. معمولامباحث مربوط به هویت در درس مطالعات اجتماعی گنجانده اشده است( هیو، 2004 به نقل از شمشیری، 1387، 110). مطالعه ای دیگر"در مورد هویت ملی برنامه درسی سریلانکا" نشان داده است که برنامه درسی مربوط به هویت ملی در این کشور بر اساس برتری قومی طراحی شده است. از نظر سیری واردنا ( 2002)این موضوع باعث از تخریب ضعف وحدت ملی می شود(سیری واردنا، 2002 به نقل از شمشیری،1387 ،110).

مطالعه ی دیگر نشان داده است که "هویت ملی در فلسطین اشغالی( اسرائیل) از طریق برنامه درسی غیر رسمی یعنی فوق برنامه آموزش داده می شود. در نظام آموزش و پرورش این کشور، اعتقاد بر این است که فعالیت های فوق برنامه تاثیر بیشتری در تقویت هویت ملی دارد(کلی و درور، 1995 به نقل از شمشیری، 1378، 113).

3- روش شناسی

این تحقیق از نوع؛ غیرآزمایشی، توصیفی است که که با روش تحلیل انجام گرفته است. مطالب مربوط به هویت ایرانی(مذهبی و ملی) در متن کتاب، فعالیت ها و تصاویر به روش تحلیل محتوا استخراج و شمارش شده است. جامعه آماری این تحقیق، کتاب جامعه شناسی 2 چاپ 1390 با کد2-1/281 می باشد. نظر به اینکه جامعه آماری محدود است لذا نمونه گیری انجام نگرفته و نمونه آماری همان جامعه آماری هم می باشد. در این پژوهش"تصاویر، فعالیت ها و پاراگراف های هر درس" به عنوان واحد ثبت می باشد. جداول طراحی شده برای ثبت تعداد "تصاویر، فعالیت ها و پاراگراف های مربوط به هویت ملی و مذهبی" به عنوان ابزار های تحقیق می باشد. در تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی استفاده شده است.

- تعریف مفاهیم

- تعریف مفهومی و عملیاتی هویت ملی(national identity): هویت ملی زاده عصر جدید است که ابتداء در اروپا سر برآورد و از اواخر قرن نوزدهم به مشرق زمین راه یافت..... در میان واژگان علوم اجتماعی، هویت ملی ساخته نیمه دوم قرن بیستم است. هویت ملی به جای خلق، خوی ملی که از مفاهیم عصر رومانتیک بود رواج پیدا کرد(اشرف،138،1383-133). این مفهوم بیانگر احساس همبستگی با اجتماع بزرگ ملی، اگاهی، احساس وفاداری به آن، فدارکاری در راه آن و متمایز کردن آن از دیگران است. . پول poole (2003) هویت ملی را زیر بنای تمامی هویت ها می دانند. بدین معنا که انواع هویت های دیگر، در چارچوب هویت ملی شکل می گیرد و معنا پیدا می کند. برای مثال شکل گیری هویت فردی، پدیده ای است که کاملا تحت نفوذ هویت ملی قرار دارد(ربانی،1381، 88؛ شمشیری،1378، 10). انتونی اسمیت برجسته ترین نظریه پرداز ناسیونالیسم، هویت ملی را بازتولید و با تفسیر پایدار ارزش ها، نماد ها، خاطرات، افسانه هاو سنت ها می داند که عناصر تمایز بخش هر ملتی است.. عواملی مانند سنت ها، تاریخ، زبان، مذهب، نهادهای سیاسی، اقتصادی و عوامل طبیعی، جغرافیایی بر هویت ملی معنا می بخشد. ...در هویت ملی، بر وفاداری به دولت ملی، زبان ، تاریخ و دین مشترک تاکید می شود. برای نمونه در هویت ملی یک نفر ایرانی با وفاداری به دولت ملی، تاریخ مشترک، زبان فارسی، دین اسلام و اداب و سنن مشترک مانند عید نوروز ، مشخص می شود ( گل محمدی،1383،62، معینی علمداری، 1383 ،26 و28 و31 ؛ مرشد زاده، 88،1380 ). "معنی هویت ملی یک جامعه با توجه به نمادهای مانند تصاویر، پرچم، نوع لباس، قصه ها و داستان ها که همگی جزء فرهنگ جامعه هستند، مشخص می شود. "(David and athers,2000,134 ). درمجموع می توان گفت که هویت ملی یک مفهوم اجتماعی پیچیده بوده و دارای بارعاطفی سنگینی است، ریشه در تجربه ها وتصورات جمعی دارد، رشد پیدا می کند، تغییر می یابد و معانی گوناگون پیدا می کند. هویت ملی می تواند سازنده باشد( زمانی که در حد معمول و معتدل است باعث اعتلای همیاری و فرهنگ می شود)، می تواند ویرانگر باشد( زمانی که به قلمرو تعصبات وارد شود" ( اشرف،1383، 135).

در این مقاله مطالب مطرح شده در محتوای کتاب ها جامعه شناسی 2جدید در زمینه هویت ملی، در قالب مولفه های" فرهنگی( نمادی،ارزشی و مفاخر فرهنگی ملی)، سیاسی(نمادی، ارزشی و مفاخر سیاسی ملی) و اجتماعی(ارزش های اجتماعی ملی) " موردشمارش قرار گرفته و ثبت شده است.

- تعریف مفهومی و عملیاتی هویت مذهبی( identityreligious): هویت دینی و مذهبی یک هویت جمعی و از نوع هویت فرهنگی است. منظور از آن این است که فرد خود را مذهبی و جزء افراد دیندار بداند. نسبت به پیروان آن دین و مذهب احساس تعلق و تعهد داشته باشد. وجود هویت مذهبی و دینی در یک گروه و فرد به معنای این است آنها دین خود را با اهمیت تلقی کرده و آشنایی با آن را ضروری بدانند. برآن افتخار کرده و در عمل پایبند به احکام آن بوده و در گروه های دینی مشارکت داشته باشند. "هویت انسان ها با مذهب و دین آنها شناخته می شود. یهودی، مسیحی و مسلمان بودن، هویت دینی انسان های مختلف را به نمایش می گذارد" ( اشرفی،1380، 9). " هويت ديني كه به رابطه‏ی انسان با دين و نسبتي كه با آن پيدا مي کند، اطلاق مي شود. سنگ بناي هويت ديني تعهد و پايبندي است.... هويت ديني نشان دهنده احساس تعلق و تعهد به دين و جامعه ی ديني است. (شرفي، 1380، 95 و 102-99). " گلاک و استار پنج بعد اعتقادی، مناسکی، تجربی، دانش دینی و پی آمدی را برای مطالعه دین در نظر گرفته اند......... مرحوم استاد محمد تقی جعفری این تقسیم بندی را یکی از عالی ترین تقسیم بندی های دانسته است که در زمینه دینداری انجام شده و توجه به آن را برای محققان، ضرورت درجه اول خوانده است" (طالبان، 1380 ،10 و ویلم،1377، 81).

در این مقاله" مطالب مذهبی و اسلامی مطرح شده در محتوای کتاب ها جامعه شناسی 2جدید در قالب مولفه های" فرهنگی( اعتقادی ، نمادی و مفاخر مسلمان) ، اجتماعی(ارزش های اجتماعی مذهبی) و سیاستی(انواع نظام سیاسی با در نظر گرفتن مذهب، ارزش های سیاسی مذهبی، مفاخر سیاسی مسلمان)" موردشمارش قرار گرفته و ثبت شده است.

- فعالیت های کتاب: منظور از فعالیت های کتاب همان تکالیف ارائه شده به دانش اموزان در هردرس است که در قالب کلمات مانند" کامل کنید، گفت و گو کنید، بیاندیشید، شناسایی کنید، تحقیق کنید و غیره آمده است....." امده است و ر هدرس سه مورد و در کل کتب 42 مورد می باشد.

- تصاویر کتاب : منظور ار تصاویر کتاب همان " عکس ها، نقاشی ها، پوسترها و طرح های گرافیکی" است که در جلد، صفحه اول فصل ها و متن درس ها در حاشیه صفحات آمده است و تعداد آن 86 مورد می باشد.

- پاراگراف های کتاب : به هر بند ، جزء ، قطعه نوشته شده در یک متن که حاوی یک مضموم و معنی است پاراگراف می گویند. در این مطالعه، پاراگراف های مربوط به هویت مذهبی و ملی در هر درس و صفحه مورد شمارش و ثبت شده است. در ضمن در کل کتاب 209 پاراگراف و جود دارد( البته در شمارش پاراگراف ها متن فعالیت ها و سوال های مطرح شده در متن درس لحاظ نشده است ، با احتساب آنها کل پاراگراف ها به293 مورد می رسد).

4- مبانی نظری

1-4- تعریف هویت

هویت از نظر لغوی معادل identity است که از identtias مشتق می شود و دو معنای تدوام و تمایز را می رساند..... دارای دوجنبه تمایز و تداوم است که مکمل و متضاد هم هستند..... هویت داشتن یعنی احساس تمایز و تداوم، استقلال داشتن است. داشتن این احساس که خودش است و همان است که بوده ودیگران نیستند( گل محمدی،1383، 61 ). از نظر ریچارد جنکینز هویت دو معنای اصلی دارد، معنای اولی آن بیانگر مفهوم تشابه مطلق و معنای دوم آن مفهوم تمایز را می رساند ( جنکینز،1381 ، 8). در حالت کلی مفهوم هویت دارای ویژگی های زیر است:

یک امر ذاتی نیست بلکه یک سازه است. حاصل یک عنصر ایستا و یک عنصر پویا است. بیانگر استمرار و تداوم تاریخی است، دارای بار احساسی و ارزشی است. و در ، هویت در حرکت است و هر تغییر اجتماعی آن را تنظیم مجدد می کند. یک نوع نیست بلکه متکثر و چند بعدی و چندگانه( multiple identity) است مانند هویت قومی، جنسی، زبانی، ملی، مذهبی و شغلی...... ، یک مفهوم ارتباطی است. از طریق تقسیم شدن، معنا پیدا می کند. تقسیم بین این که من کیستم و دیگری کیست؟ هویت در دوره جهانی شدن دارای سه ویژگی رابطه ای بودن، مجازی بودن و انعکاسی بودن می باشد (افروغ،1380، 14-13؛ عاملی،1383، 44؛ دنی کوش، 1381، 156 و161 ؛ کوثری، 1383، 136 ). درآخر باید به این نکته اشاره کرد که هویت یک نوع نمی باشد، اما تقسیم بندی و تفکیک انواع آن نیز به سادگی امکان پذیر نیست. ریچارد جنکینز تفکیک هویت را به فردی و اجتماعی کار درستی نمی داند " همه هویت های انسانی به یک معنا و معمولا به معنای قوی تر، هویت های اجتماعی هستند.... معنا همیشه نتیجه توافق یا عدم توافق است" ( جکینز،1381، 5). البته برای مطالعه بهتر و دقیق تر آن تقسیم بندی هویت ها لازم است. متفکرین مختلف هویت را به انواع مختلف" فردی و جمعی، ملی و قومی، اجتماعی و گروهی، فرهنگی و مذهبی، هویت شغلی، جنسی، خانوادگی، علمی، تاریخی، عینی، آرمانی، هویت برای خود، هویت برای دیگری، هویت مشروعیت بخش، هویت برنامه ریزی شده، هویت مقاوم، هویت پیوندی، هویت اکتسابی، انتسابی و دیجیتالی و غیره ....." تقسیم کرده اند. در میان هویت های اجتماعی، خاص ترین هویت جمعی، هویت خانوادگی است و بعد از آن به ترتیب هویت های قومی، ملی، زبانی، مذهبی، جهان وطنی و هویت انسانی قرار دارد.

2-4- نقش نظام های سیاسی و آموزشی در بازتولید هویت های مورد نظر

عوامل مختلفی درشکل گیری هویت تاثیرگذارهستند، که در این میان نقش نظام های سیاسی و نظام های اموزشی برجسته است "هویت موضوع دولتی است، دولت ارائه کننده هویت است، برای آن مقررات و نظارت هایی برقرار می کند. دولت نوین به شناسایی هویت واحد گرایش دارد"(دنی کوش،1381، 152). "نظام های سیاسی جامعه، نماد قدرت هستند، قدرت در شکل گیری هویت نقش اساسی دارد، هویت چیزی است که بر سر آن کشاکش در می گیرد، به واسطه آن ترفتدها پیش برده می شود. هویت در سیاست، هم وسیله و هم هدف است "( جنکینز،1381 ،44).

نقش نظام های سیاسی در طراحی نظام های آموزشی همواره مورد توجه جامعه شناسان بوده است. از نظر دورکیم آموزش و پرورش وظیفه متناسب نمودن فرد با جامعه را از طریق اجتماعی شدن انجام می دهد. از نظر پارسونز کلاس درس عامل اجتماعی شدن است، بدین معنی که از طریق آن شخصیت افراد به گونه ی تربیت می شود که بتواند برای ایفای نقش های بزرگسالی آمدگی داشته باشند."( شارع پور،1385 28،23-21). " از نظر مارکس، آموزش و پرورش در جوامع سرمایه داری، ابزار طبقه حاکم است طبقه حاکم دارای انحصار در آموزش وپرورش است(جنکینز،1381، 44). از نظر گیدنز اعتماد بنیادین در کودک ابتداء در خانواده و سپس در مراکز آموزشی تحت تاثیر مربیان و جوحاکم بر فضاهای آموزشی شکل می گیرد. از نظرپيربورديو فضا تعیین کننده رفتار فردي و اجتماعي است"بخش عمده فضا در تحت تسلط نظام سیاسی و آموزشی است(بوردیو، 1380، 22،25 ). در حالت کلی هم دردیدگاه های نظم و هم دیدگاه های تضاد، تاثیر آموزش و پرورش و نظام سیاسی در هویت یابی مورد توجه بوده است. نظاهای آموزشی کشورها، تابع نظام های سیاسی هستند و در جامعه پذیری سیاسی، مذهبی و اجتماعی دانش اموزان، اهداف کلی نظام سیاسی را در نظر می گیرند.

دولتهای مختلف، برای هویت یابی ملی افراد جامعه خود، از ایدئولوژی های مختلف مانند" ایدئولوژی های دولت گرا، ایدئولوژی های نژادگرایانه، ایدئولوژی های دینی، ایدئولوژی های کمونیستی، ایدئولوژی های منطقه ای مانند پان عربیسم، پان امریکایسم، پان اسلاویسم، پان اروپایسم" بهره می گیرند( فکوهی،1384 ،255-249). پروژه هویت سازی در ایران مبتنی بر یک ایدئولوژی دینی آن هم با تاکید بر اسلام و تشیع پیگیری می شود. امروزه گفتمان های موجود در زمینه هویت ایرانی را به دو گروه " گفتمان های مشروعیت بخش و یا رسمی(1- گفتمان اسلام جهان گرا( عمدتا مبتنی بر دیدگاه ام القری) 2- گفتمان اسلامی- ملی) و گفتمان های رقیب(1- گفتمان اسلام سنتی 2- گفتمان روشنفکری دینی 3- گفتمان ملی- مذهبی 4- گفتمان دینی، قومی و زبانی اقلیت 5- گفتمان جنسی ) تقسیم کرده اند(دوران ،1383 به نقل ازشمشیری،1387، 91-90). گفتمان مسلط، گفتمان اسلامی شیعی، با تاکید بر شعار باز گشت به خویشتن می باشد.

نگاهی گذرا به اهداف کلی نظام آموزش و پرورش نشانگراین است که گفتمان مسلط هویت سازی در ایران یک گفتمان دینی است.

از 56 بند موجود در اهداف کلی نظام آموزش و پرورش بیشتر موارد مربوط به تقویت هویت اسلامی بوده است. 34 بند اهداف کلی متوسطه مربوط به هویت دینی و 20 مورد مربوط به هویت ملی می باشد( پورزارعیان،1389). نظام آموزش و پرورش برای تحقق این اهداف، فعاالیت های مختلف طراحی و با روش های مختلف( فوق برنامه و فعالیتهای فرهنگی و هنری، بسیج و غیره...) در مدارس اجراء می شود. در کنار عوامل فوق، تاکید به محتوای کتاب های درسی در اولویت اول می باشد. امروزه این توجه کافی تلقی نشده و در روند تحول بنيادين آموزش و پرورش که در قالب"سند تحول بنیادین آموزش و پرورش" و "سند برنامه درس ملي" ارائه شده است، انتقاد های مانند"عدم ابتناء بر فلسفه تعليم و تربيت اسلامي، ضعف در پاسخگويي به نيازهاي انقلاب اسلامي در سطح ملی و جهانی و غیره ....." بر آموزش و پرورش فعلی وارد شده است(نوید،1390). یکی از اهداف مهم این سند ایجاد تغییرات در کتب درسی با تاکید بر منابع مانند"قرآن كريم و منابع روايي و كتب معتبر مرتبط، اسناد و يافته هاي علمي و پژوهشي موجود، مطالعات تطبيقي و تجربیات بشری واسناد قانونی بالادستي"بوده است( منبع قبلی). این تغییرات به تدریج در کتاب های درسی اعمال می شود. البته دقت در طراحی محتوای کتاب های درسی یک وظیفه ملی، دینی و علمی است، سطحی نگری و یکجانبه نگری در آن آثار نامطلوبی در روند هویت سازی دانش اموزان خواهد داشت.

3-4- چهارچوب پژوهشی: با توجه به مطالب ارائه شده چهار چوب پژوهشی تحقیق به شرح زیر ارائه می شود:

تعامل نظام سیاسی با نظام آموزشی باعث طراحی طرح تحول بنیادین در آموزش و پرورش شده و بدنبال ان، تغییرات در کتب درسی شروع شده است و توجه به فرهنگ ایرانی و اسلامی از جایگاه خاصی برخوردارشده است، اصولا باید در کتاب جامعه شناسی 2 نیز این موضوع مورد توجه باشد. این مطالعه در پی نشان دادن این تغییرات در کتاب جامعه شناسی 2 است.

5- یافته ها ( بررسی سوال های پژوهشی):

- یافته های مربوط به هویت ملی

1- چه تعداد ازپاراگراف ها(متن)،تصاویر و فعالیت های کتاب جامعه شناسی 2 مربوط با هویت ملی مرتبط است؟

از 209 پاراگراف موجود در کتاب، تنها 7 پاراگراف با هویت ملی مرتبط است . از این تعداد، 2 مورد مربوط به نقد هویت های ملی قبل از اسلام و1 مورد مربوط به نقد هویت ملی دوره پهلوی و 2مورد مربوط به بعد فرهنگ عمومی می باشدو 1 مورد هم مربوط به بعدسیاسی بوده است( مراجعه به ضمیمه1 جدول 1). از 86تصویر موجود در کتاب، 27 مورد مربوط به هویت ملی است. بیشترین تصاویر مرتبط با هویت ملی، مربوط به بعد فرهنگی و کمترین آن مربوط به بعد اجتماعی هویت ملی است( مراجعه به ضمیمه2 جدول2). از42 فعالیت موجود در کتاب ، تنها سه مورد با هویت ملی مرتبط است ( مراجعه به ضمیمه3 جدول 3).

-فراوانی مولفه هویت ملی در کتاب جامعه شناسی 2:

جدول(4) فراوانی مولفه های مربوط به هویت ملی در کتاب جامعه شناسی 2

واحد ثبت مولفه های هویت ملی	تصویر	فعالیت	متن	جمع
سیاسی	12	.	2	14
فرهنگی	11	3	5	19
اجتماعی	4	.	.	4
جمع	27	3	7	37

داده های جدول 4 نشان می دهد که در مجموع در کل کتاب 37 مورد از تصاویر، پاراگراف ها و فعالیت ها با هویت ملی مرتبط است. در بین مولفه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کمترین توجه به مولفه اجتماعی و بیشترین توجه به مولفه های فرهنگی هویت ملی است.

- یافته های مربوط به هویت مذهبی

2- چه تعداد ازپاراگراف ها(متن)،تصاویر و فعالیت های کتاب جامعه شناسی 2به هویت مذهبی مرتبط است؟

از 209 پاراگراف موجود در کتاب، 55 پاراگراف با هویت مذهبی مرتبط است. از این تعداد،29 مورد مربوط به مولفه های فرهنگی و 19 مورد مربوط به مولفه های سیاسی و 4مورد مربوط به مولفه های اجتماعی، هویت مذهبی می باشد(مراجعه به ضمیمه 4 جدول 5).

از 86تصویر موجود در کتاب، 17 مورد مربوط به هویت مذهبی است. از این تعداد12 مورد مربوط به مولفه های فرهنگی، 1 مورد اجتماعی مربوط و 5 مورد مولفه های سیاسی هویت مذهبی است. (مراجعه به ضمیمه 5 جدول 6).در مجموع 12 مورد از فعالیت های کتاب، مرتبط با هویت مذهبی است. (مراجعه به ضمیمه 6جدول 7).

-فراوانی مولفه هویت مذهبی در کتاب جامعه شناسی 2:

داده های جدول 8 نشان می دهد که در مجموع در کل کتاب 84 مورد از تصاویر، پاراگراف ها و فعالیت ها با هویت مذهبی مرتبط است. در بین مولفه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کمترین توجه به مولفه اجتماعی و بیشترین توجه به مولفه های فرهنگی است.

جدول(8) فراوانی موارد مربوط به هویت مذهبی در کتاب جامعه شناسی 2

واحد ثبت مولفه های هویت مذهبی	تصویر	فعالیت	متن	جمع
فرهنگی	12	9	37	57
سیاسی	4	3	15	23
اجتماعی	1	.	3	4
جمع	17	12	55	84

3- چه اندازه از حجم(تصاویر، فعالیت ها ، پاراگراف ها) کتاب جامعه شناسی 2 با هویت مذهبی- ملی مرتبط است ؟

داده های جدول (9 ) نشان می دهد که 45 مورد ازتصاویر، 62 مورد ازفعالیت ها و 15 مورد ازپاراگراف های های کتاب جامعه شناسی 2 مربوط به هویت مذهبی و ملی است.

جدول(9)فراوانی تصاویر،فعالیت ها و پاراگراف های مربوط به هویت ملی و مذهبی

در کتاب جامعه شناسی 2

واحد تحلیل ابعاد هویت	تصاویر	پاراگراف	فعالیت	جمع
هویت ملی	27	7	3	37
هویت مذهبی	17	55	12	84
جمع	45	62	15	121

در کل کتاب، توجه به هویت مذهبی دو برابر بیشتر از توجه به هویت ملی است. در پاراگراف های کتاب توجه به هویت مذهبی 8 برابربیشتر از توجه به هویت ملی است.

ابعاد مولفه ها	هویت مذهبی	هویت ملی	جمع
فرهنگی	57	19	76
سیاسی	23	14	37
اجتماعی	4	4	8
جمع	84	37	121

جدول(10) فراوانی موارد مربوط به هویت مذهبی به تفکیک مولفه های آن در کتاب جامعه شناسی 2

در کل کتاب، بیشترین توجه به مولفه های فرهنگی و کمترین توجه به مولفه های اجتماعی هویت ملی و مذهبی بوه است و توجه به مولفه های سیاسی در رتبه دوم است.

6- نتیجه گیری:

1- مقایسه نتایج این مقاله با تحقیقات قبلی مربوط به بازتاب هویت ملی و مذهبی در کتاب های جامعه شناسی 1 و 2 نشان می دهد که توجه به هویت ملی در کتاب جدید کمتر از کتاب قبلی و توجه به هویت مذهبی در کتاب جدید بیشتر از کتاب قبلی است. (مراجعه به تحقیق كهنه پوشي و همکاران، 1387). در کتاب جدید نسبت به کتاب های قبلی جامعه شناسی، توجه به هویت ملی کاهش و توجه به هویت مذهبی افزایش یافته است. این موضوع در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند برنامه ی درس ملی مورد توجه بوده است(مراجعه به متن سند در سایتwww.sce.ir). در واقع در این کتاب موضوع مستقل به نام هویت ملی ایرانی مطرح نیست انچه مطرح است هویت ایرانی – اسلامی است. هویت ایرانی قبل از اسلام به صورت مستقیم و غیر مستقیم نقد شده است. آیا می توان در شناخت هویت ایرانی تاریخ و فرهنگ ایرانی قبل از اسلام را نادیده گرفت؟ چه بسا اشاره به مولفه ای مثبت فرهنگ ایرانی قبل اسلام باعث تقویت تعلق خاطر دانش آموزان به هویت ایران و ایرانی شود.

2- در پرداختن به مولفه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هویت مذهبی و ملی، کمترین توجه به مولفه اجتماعی شده است( مراجعه به جدول10). مولفین کتاب می توانستند در قالب هویت مذهبی مباحث مفیدی اجتماعی را مطرح نمایند. در واقع اگر قرار است مطالب مذهبی در کتاب جامعه شناسی مطرح شود باید مباحث اجتماعی آن مورد توجه باشد نه مباحث اعتقادی و انتزاعی. این مباحث در کتاب های دین و زندگی دبیرستان مطرح شده است.

3- به بعد فرهنگی هویت توجه بیشتری شده است و این یک جنبه مثبت برای کتاب است. زیرا امروزه توجه به فرهنگ در تمام رشته ای علوم انسانی محافل سیاسی، روشفکری، هنری، اجتماعی و رسانه ها، یک موضوع محوری است.

4- در مباحث مربوط به مولفه های فرهنگی و سیاسی هویت مذهبی بیشتر به مباحث اعتقادی، انتزاعی و معرفت شناسی توجه کرده است( مراجعه به صفحات 31،32،34،35،50،72، 89)این موضوع مباحث را به سمت فلسفه و امور انتزاعی کشانده و مشکل کرده است. به عوض آن می توان جنبه های عینی و ملموس و جامعه شناختی هویت مذهبی پرداخت. در بعد سیاسی هویت مذهبی و ملی ارجاع دادن به قانون اساسی و جهت دهی به دانش آموزان برای توجه به قانون و قانون اساسی با مباحث جامعه شناسی سنخیت بیشتری دارد. جای مباحث عینی و ملموس مانند تمسک دولت مردان و مردم به قانون در قسمت پایانی درس (94صفحه) خالی است. 5- در مجموع تلفیق جهان بینی های علمی، مذهبی و فلسفی با یکدیگر و ارائه یک نگاه التقاطی تحت عنوان جامعه شناسی از نکات بحث برانگیز این کتاب است.

منابع فارسي

- افروغ، اعماد (1377)، هویت ایرانی، موسسه توسعه دانش و پژوهش ایران، انتشارات بقعه، تهران

- افروغ، اعماد (1381)، هویت شناسی مذهبی و باورهای دینی ایرانیان، مجموعه مقلات فرهنگ و جامعه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

- آخوندزاده، محمد باقر(1383)، هویت ملی- مذهبی جوانان، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم

- اشرفی، ابوالفضل(1379)، هویت اجتماعی و پیشگیری از انحرافات، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 12-11، پاییزو زمستان، صفحه62 -33 ، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اجتماعی

- احمدی، حمید(1383)، دین و ملیت در ایران : همیاری یا کشمکش ؛ ایران، هویت، ملیت و قومیت؛ به کوشش حمید احمدی، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، تهران

- اشرفی، اکبر( 1380) ، هویت فرهنگی در عصر مشروطه، فصلنامه تحقیقات فرهنگی نامه پژوهش، سال ششم، شماره 22 و23، پاییز و زمستان 1380 دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اجتماعی

- اشرفی، ابوالفضل(1377)، بي‌هويتي اجتماعيوگرايش بهغرب"بررسي عوامل اجتماعي- فرهنگي مؤثر برگرايش نوجوانان به الگوهايفرهنگ غربي (رپو هوي متال)"در تهران، پايان نامه كارشناسي ارشدجامعه‌شناسي، دانشگاه تربيت مدرس.

- اشرف ،احمد(1383)، بحران هویت ملی و قومی در ایران؛ ایران، هویت، ملیت و قومیت؛ به کوشش حمید احمدی، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، تهران

- برتون، رولان(1384)، قوم شناسی سیاسی، ترجمه: ناصر فکوهی، نشر نی، تهران

- بورديو، پير(1381)، نظريه منش، دلايل عملي و انتخاب عقلاني، ترجمه : مرتضي مرديها، تهران، نقش و نگار

- پورزارعیان، ناصر(1379)، تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی سال اول، شورای تحقیقات استان آذربایجانشرقی، کمیته پژوهشی ناحیه 5 تبریز

- پورزارعیان، ناصر(1389)، بررسی انواع و میزان هویت یابی دانش اموزان ( مطالعه مورد در میان دانش آموزان دوره متوسطه آموزش و پورورش ناحیه 2 تبریز)، شورای تحقیقات استان آذربایجانشرقی، کمیته پژوهشی ناحیه 2 تبریز

- جنکینز، ریچارد(1381)، هویت اجتماعی، ترجمه: تورج احمدی، انتشارات شیرازه،تهران

- جواد زاده شهشهانی، افسانه(1383)، بررسي هويت ديني و تفكر انتقادي و رابطه ي اين دو در دانشجويان 22-20 ساله، پايان نامه(كارشناسي ارشد)--دانشگاه الزهراء(س)، دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي، 1383.

- حاجی خیاط، علیرضا(1383)، بررسی وضعیت هویت ملی کارکنان در بخش اجرایی دولت در استان اذربایجانشرقی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی

- حاجیانی،ابراهیم(1388)، هویت ایرانی، پژوهشگاه مطالعات استراتژیک، تهران

- حمیدی، جمیله(13889)، هویت چیست؟0 چگونه هویت خود را بشناسیم)، تهران ، انتشارات کمال اندیشه

- خدایار، ابراهیم؛ فتحی، اعظم(1387)، هویت ملی در کتاب های درسی دوره متوسطه، فصلناهم مطالعات ملی، سال نهم، شماره 3

- خوش فرو شارع پور(1380)، بررسي تاثير سرمايه فرهنگي بر هويت اجتماعي جوانان در شهر تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، اداره كل ارشاد اسلامي استان تهران

- دوران، بهزاد(1381)،تاثير فضايسايبرنتيك بر هويتاجتماعي، پايان نامه دكتري؛جامعه‌شناسي، دانشگاه تربيت مدرس

- ربانی، جعفر(1381)، هویت ملی، انتشارات سازمان انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران ،تهران

- ربانی، جعفر(1381)، بررسی هویت دانش اموزان سوم متوسطه در تهران؛ هویت ملی، صفحه182-176؛

انتشارات سازمان انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران ،تهران

- رسول زاده، میکائیل(1385)، بررسی نقش آموزش و پرورش در خصوص بحران هویت در نوجوانان و جوانان در استان اذربایجان شرقی، سازمان اموزش و پروروش استان اذربایجان شرقی

- ريتزر، جورج (1374)، نظريه جامعه شناسي در دوران معاصر، ترجمه : محسن ثلاثي، تهران، انتشارات علمي

- رهبری، مهدی(1388)، معرفت و قدرت، معمای هویت، کویر، تهران

- رهبری، مهدی(1380)، بحران هویت در ایران معاصر، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، نامه پژوهش فرهنگی، سال ششم شماره 22 و23، پاييز و زمستان 1380، صفحه 84-53 ، وزارت فرهنگ و ارشاد سلامی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

- ساروخانی، باقر(1370)، دایره المعارف جامعه شناسی، انتشارات کیهان، تهران

- شارع پور، محمود(1385)، جامعه شناسی آموزش و پرورش، انتشارات سمت، تهران

- شرفي، محمد رضا (1387)، جوان و بحران هویت، انتشارات شروش، چاپ پنجم، تهران

- شمشیری، بابک(1387)، درامد بر هویت ملی، انتشارات نوید شیراز

- شیخاوندی، داود(1380)، ناسیونالیسم و هویت یایرانی، مرکز بازشناسی اسلام، تهران

- طالبان ، محمد رضا (1382)، تعهد مذهبی و تعلق سیاسی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، نامه پژوهش فرهنگی، سال پنجم، شماره21-20، بهار و تابستان ،1380 ، وزارت فرهنگ و ارشاد سلامی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

- عاملی، سید رضا(1383)، دوجهانی شدن و اینده هویت های هم زمان؛ مجموعه مقالات همایش هویت ملی و جهانی شدن، به کوشش موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، تهران

- عبدی، عطاءالله؛ لطفی، مریم(1390)، جایگاه هویت ملی در کتب درسی دوره متوسطه، هویت ملی در کتاب های درسی دوره متوسطه، فصلناهم مطالعات مای، سال نهم، شماره 3( شماره پیاپی 35 )

- عباس زاده، اکبر و همکاران(1383)، مجموعه مقالات همایش هویت ملی و جهانی شدن، موسسه تحقیقات و توسسع علوم انسانی،

- عبدالهی، محمد (1375)، جامعه شناسی بحران هویت،فصلنامه تحقیقات فرهنگی، نامه پژوهش فرهنگی، سال اول، شماره 3-2، پاییزو زمستان1375، صفحه154- 121، وزارت فرهنگ و ارشاد سلامی

- عبدالهی، محمد و حسین یر، محمد عثمان(1381)، گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی در ایران، مجله جامعه شناسی، دوره چهارم، شماره4، زمستان1381، صفحه 126-101، انجمن جامعه شناسی ایران

- علمداری، معین(1383)، هویت، تاریخ و روایت در ایران؛ ایران، هویت، ملیت و قومیت؛ به کوشش حمید احمدی، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، تهران

- عیوضی، میررحیم(1380)، هویت دینی و چالش های آن، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، نامه پژوهش فرهنگی، سال ششم، شماره 22 و23، پاییز و زمستان 1380، صفحه208-179 ، وزارت فرهنگ و ارشاد سلامی،

- فکوهی، ناصر(1381)، شکل گیری هویتی و الگوهای محلی، ملی و جهانی( مطالعه موردی در لرستان)، مجله جامعه شناسی، دوره چهارم، شماره4، زمستان1381، صفحه 161-127، انجمن جامعه شناسی ایران

- کچویان، حسین(1389)، تطورات گفتمان های هویتی ایران، نشر نی، تهران

-کوش، دنی(1381)، مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی ، مترجم: فریدون وحیدا، انتشارات سروش ، تهران

- کهنه پوشی، سید مصلح؛ سید حامد، کهنه پوشی(1388) تحلیل محتوای مفهوم هویت کتابر های درسی جامعه شناسی 1 و2، فصلنامه برنامه درسی، تابستان وپاییز 1388، شماره 3

- گل محمدی، احمد(1380)، تجدد، جهاني شدن و هويتخاص گرايي هايفرهنگي در جهانمعاصر، پايان نامهدكتري، رشته حقوق و علومسياسي، دانشگاه تهران.

- گیدنز، آنتونی(1387)، جامعه و هویت شخصی در عصر جدیدترجمه ناصر موفقیان، نشر نی ، تهران

- مجموعه مصوبات شورای عالی اموزش و پرورش(1382)، دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش، انتشارات مدرسه، تهران

- مرادخانی، علی( 1382)، بررسی تآثیر گذاری کتب علوم انسانی و اجتماعی در ایجاد، تقویت و معرفی هویت ایرانی ( ملی، دینی ، انقلابی) ، پایان نامه کار شناسی ارشد مدیریت آموزشی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذر بایجانشرقی

- مرشد زاده، علی(1378)، نگرشنخبگان آذري بههويت ملي و منطقه‌اي،پايان نامه (دكتري) علوم سیاسی، دانشگاه تهران، دانشكده حقوق و علوم سياسي.

- مرشد زاده، علی(1378)، تحول و بحران هویت در هویت فرهنگی ایران از دوره رضا شاه تا عصر جمهوری اسلامی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، نامه پژوهش فرهنگی، سال ششم شماره 22 و23، پاييز و زمستان1380، وزارت فرهنگ و ارشاد سلامی،

- منصور نژاد، محمد و همکاران(1383)، هویت فردی وهویت جمعی؛ مجموعه مقالات همایش هویت ملی و جهانی شدن، به کوشش موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، تهران

- منصورفر(1384)، عوامل موثر در بحران هویت دانش اموزان دوره متوسطه در اراک، سازمان آموزش و پرورش اراک

سایت های اینترنتیومنابع انگلیسی

- ir.ensani،www-

www.sce.ir-

-Gove,jennifer and Watt,stuart (2000), Identity and gender from: questioning identity

مطالب مشابه :

تحصیل در سینما و هنرهای نمایشی
علمی- کاربردی فرهنگ و هنر واحد 23 تهران، مرکز ایران- واحد قم، دانشگاه تربیت

نتیجه داوری مقالات
داوری مقالات پذیرفته شده در چهارمین همایش دانشگاه پیام نور استان قم فرهنگ و هنر واحد

استخدام در سازمان مسكن شهرسازي استان قم
معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد و شهرسازي استان قم جهت در حیطه فرهنگ و هنر و

نحوه دریافت کارت شرکت در ازمون
قم. قم. همکار مرکز آموزش علمی کاربردی فرهنگ و هنر واحد 1

مقاله صنايع دستي و وضعيت كنوني آن
گروه هنر استان قم كه در هر واحد آن ذوق هنري و خلاقيت بسياري از فرهنگ‌ها و سنت

تحلیل محتوای کتاب جدیدالتالیف جامعه شناسی 2- ناصر پورزارعیان
فرهنگ و هنر ها ی کتاب" به عنوان واحد تحلیل و ثبت در تبلیغات حوزه علمیه قم

‌اطلاعيه ‌سازمان‌ سنجش‌ آموزش‌ كشور
قم. قم . قم- خيابان 45 متري صدوق مركز آموزش علمي- كاربردي فرهنگ و هنر واحد شماره 4 (بابل)

برچسب :
فرهنگ و هنر واحد قم