باغ‌هاي ايران و چهارباغ
باغ‌هاي ايران و چهارباغ
از نظر فقه‌الغه يا FILOLOGY كلمه باغ در ايران معني GIAKDINO ايتاليايي يا انگليسي را نمي‌دهد. وقتي باغ رنسانس غربي يا باغ انگليسي را با باغ ايراني مقايسه مي‌كنيم متوجه ميشويم كه اين دو باغ يعني باغ در كانسپت شرقي (ايران اسلامي) با باغ غربي تفاوت فاحشي از نقطه نظر عقبه فرهنگي دارد.
كلمه باغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي گرديد. همانطوري كه مساجد چهار ابواني، مدارس چهار ايواني، كاروانسراهاي چهار ايواني و چهار باغ از بدعت‌هاي اين قرن ميباشند و سلجوقيان با تشكر از ميراث فردوسي المانهاي ساساني را از نو در ايران احيا نمودند و ميتوان به چرأت ادعا كرد كه سلجوفيان پلي بين تمدن ساساني و تمدني كه بعدها نام اسلام گرفت بودند. راجع به باغ هاي قبل از اسلام اطلاعات چنداني در دست نيست و تمام مستندات ما برگرفته از اوستاـانجيلـكتاب مقدس و ادبيات كهن ميباشد. ولي از نظر علمي يعني Archological Garden يا باستانشناسي باغ كهDISIPLIN جديدي ميباشد و در حال حاضر در دنياي علم قدم‌هاي اوليه خود را بر ميدارد (هنوز نوزاد است) شايد بتوانيم در آينده يافته‌هاي بيشتري در مورد باغ‌هاي كهن داشته باشيم. نظر به كمبود منابع راجع به پژوهش در مورد باغ هاي دنيا و باغ ايراني به طور خاص، مجبور هستيم كه تحقيق خود را از طريق آناليز هيدرولوژيك و آناليز سيستم آبياري و تشريح جهانگردان غربي ـ شرقي ـ جغرافي دانان ـ شاعران ـ عرفا و به صورت مطلق از طريق فرش ايراني ارايه نماييم قابل ذكر است كه شاعر فرانسوي معتقد بود كه PAULVALLERY يعني دلتنگي خالق فانتزي فرش ايراني دلتنگي نسبت به طبيعت سرسبز و باغ ميباشد و اگر كمي دقت كنيم متوجه ميشويم كه تمام فرش‌هاي كويري ايران ـ كرمان ـ يزد ـ قم ـ كاشان ـ اصفهان موضوعيت آنها هميشه باغ و گل و بلبل بوده‌اند. چون انسان كويري دلتنگي طبيعت سرسبز را دارا است.
با توجه به طراحي باغ هاي ايراني ميتوان كه فرق آن را با باغ غربي دريافت. باغ ايراني هميشه در تضاد با كوير طراحي شده است و عشق براي باغ ايراني مشفق شده از ترس از كوير كه خود كوير در ضمير انسان ايراني (تداعي مرگ صحراي بي آب و علف ـ تشنگي ـ محل اقامت جن ها و ديوها ميباشد) ولي آيا براي انسان اروپايي عشق به باغ دقيقاً دلايل انسان ايراني را دارد؟
شباهت بين باغ ايراني و بهشت در ادبيات قرآني قابل كنكاش است.
در قرآن كريم ايده بهشت اولين بار از طريق حضرت محمد (ص) به بندگان پاك خدا بشارت داده شد، آنهايي كه قلبي صاف دارند و سپس بعد از طريق عرفا ـ علما ـ شاعران ـ معماران بسط و گسترش يافت.
در قرآن در سوره واقعه آيه 19، 20 و 21 داريم كه براي بندگان پاك خدا قيامت در باغي است: جايي كه آنها در يك تخت طلايي آرميده اند و به آنها شراب داده ميشود و حورهايي با چشم سياه حضور دارند. و در جايي ديگر آيه 22 تشريح بهشت ميباشد كه المان هاي تشكيل دهند آن عبارتند از:
١- رودخانه‌اي از آب زلال كه هيچ وقت قطع نميشود يعني جاويدان است.
٢- رودخانه‌اي از شير كه مزه آن هيچ وقت تغيير نميكند.
٣- رودخانه‌اي از شراب كه كيفيت آن يك خوشمزگي يا طعم بخصوص دارد براي كسي كه آن را مينوشد.
٤- رودخانه‌اي از عسل خالص.
در شعر ايراني ايده‌اي راجع به باغ ارم داريم.(منظور ارم شيراز نيست) براي اولين بار در يمن امروزي توسط شهداد شاه باغ هايي در رقابت با بهشت ساخته شد و زماني كه خواستند باغ ها را افتتاح كنند شهداد شاه جان به جان آفرين تسليم كرد.
تمام شاعران ايراني راجع به باغ شعري سروده اند كه در اينجا به اختصار ميتوانيم از حافظ ، خيام، مولانا، نظامي، سعدي و … نام ببريم. به صورت مطلق ايده باغ ايراني را ميتوانيم در اشعار سعدي و ادبيات هزار و يك شب جستجو كنيم. باغ به صورت مطلق در هفت پيكر نظاميشكل ميگيرد.
حال داستان چگونه بود.
در هفت پيكر به پرسوناژ PERSONAGGIO بهرام‌گور كه براي تربيت به يمن فرستاده شده بود بر ميخوريم. روزي بهرام در اطاقي را باز ميكند، وارد يك گالري نقاشي ميشود كه از گنجينه‌هاي چين با ارزش تر بود و در اين گالري هفت اثر ميبيند كه به ترتيب عبارتند از:
١- نقاشي دختر شاه‌هند (كه از ماه كامل نيز قشنگ تر ميباشد)
٢- نقاشي دختر شاه خوارزم
٣- نقاشي دختر شاه اسلاوها
٤- نقاشي دختر شاه غربي ها يا آذريون
٥- نقاشي دختر شاه رم ـ سزار
٦- نقاشي دختر شاه ايران از نژاد كيكاووس
٧- نقاشي دختر شاه چين
براساس داستان بهرام، عاشق هر هفت نفر ميشود و براي هر كدام باغي ميسازد.
شنبه: بهرام شب را در كاخ سياه با دختر شاه‌هند ميگذراند و علت سياه پوشيدن آنها را ميپرسد و دختر شاه‌هند شروع به گفتن يك داستان ميكند و ميگويد يكي بود يكي نبود…
يكشنبه در كاخ زرد يا كاخ دختر سزار
دوشنبه در كاخ سبز يا كاخ دختر قاره سوم يا خوارزم
سه شنبه در كاخ قرمز يا كاخ دختر قاره چهارم ماه غربي
چهارشنبه در كاخ فيروزآباد يا دختر قاره پنجم
پنجشنبه در كاخ(Sadal) يا شاه چين
جمعه در كاخ سفيد يا شاه قاره هفتم يا شاه ايران از نژاد كيكاووس
تمام سلطان ها ـ كادي ها ـ خليفه‌ها ـ شاه‌ها ـ امپراطورها سعي نموده اند كه براي خود باغي درست كنند شبيه يا در رقابت با بهشت باشد.
در اين باره تاكيد به حدي قوي است كه تمام سيستم داستانسرايي ما استناد به باغ كرده اند براي نمونه باغ حسن صبا در قلعه الموت.
از ديد آناليز معماري باغ ايراني داراي سه عنصر اساسي است كه عبارتند از:
١- حصار 2- مركز 3- پلان چهارباغ كه بعدها عامل سوم اسم باغ گرديد.
٢- در چهارباغ ها ما هميشه دو آكس عمود بر هم داريم كه اصولاً اين تقسيم بندي توسط نهرهاي آب انجام ميگيرد و عباتند از آكس شمال به جنوب و آكس شرق به غرب كه هميشه در يك سوم پلان ميباشد.
٣- از ديد سمبوليك عدد چهار يعني چهار قسمت دنيا و مركز باغ با آيتم هاي خود ناف دنيا را تداعي ميكند. خوب چهار رودخانه در باغ كه بعد از مبناي خود به يك مركز ختم ميشوند نشان دهنده چهار جهت اصلي ميباشند كه نمايندگي بركت و زمان را تداعي ميكند.
٤- عدد چهار در كزمولوژي (COSMOLOGY) يعني كيهان شناسي اسلاميبه معناهاي ذيل تعبير ميشود:
٥- المان هاي طبيعي (سرد، گرم، خشك و مرطوب)
٦- چهار عنصر اوليه (آب ، هوا، زمين و آتش)
٧- چهار جهت اصلي (شمال، جنوب، غرب و شرق)
٨- چهار عنصر (فلز، گياه، حيوان و انسان)
در حاليكه المان هاي اصلي باغ غربي عبارتند از:
1- مجسمه، 2- غار، 3- (لابيرينتو LABIRINTIO) 4- تصاوير اسطوره‌اي. در باغ غربي درختان تزئيني هستند ولي در باغ شرقي درختان ميوه‌اي ميباشند.
در آخر به تقابل ديني دو عنصر باغ غربي و شرقي ميپردازيم. در باغ غرب مجسمه وجود دارد چيزي كه در باغ شرقي غيرقابل تصور است، چون تصوير در المان هاي معماري اسلامي ممنوعه است. غار در باغ غرب سمبل طبيعت بكر است در حالي كه سمبل باغ شرقي بهشت ميباشد. به عنوان المان، EXPRESSIVE LABRINTO يك نوع گم كردن در انسان به وجود ميآورد در حالي كه باغ شرقي براساس پيدا كردن خود شخص مسلمان را تداعي ميكند. درختان كه در باغ هاي اسلامي هميشه و بهر دليلي درختان ميوه هستند در حالي كه در باغ غربي سمبل درخت يك المان تزييني است.
نويسنده متن :حسن اصانلو
مطالب مشابه :
معماری اسلامی
اصل معماری مساجد بر اساس ایده های مساوات طلبانه،شمایل شکن ، درون انواع فضاهای سبز وباغ ها :
باغ‌هاي ايران و چهارباغ
دان هنر - باغ‌هاي ايران و چهارباغ - معماری - شهرسازی - هنر- ادبیات - سینما
معماری مدرن
معماری - معماری لوكوربوزيه اصول پنجگانه اي مانند مرتفع سازي وباغ روي بام وپلان ازاد
معماری مدرن
معماری جهان لوكوربوزیه اصول پنجگانه ای مانند مرتفع سازی وباغ روی بام وپلان ازاد وكاربرد
مقاله ای در مورد معماری مدرن
معماری مدرن لوكوربوزیه اصول پنجگانه ای مانند مرتفع سازی وباغ روی بام وپلان ازاد وكاربرد
تجهیزات شهری
معمار و معماری ، شهر و شهرسازی و زندگی - تجهیزات شهری - نوسازی ونوگرایی و پیشگیری از فرسودگی
زندگینامه لوکوربوزیه
هنر معمار - زندگینامه لوکوربوزیه - معماری و آثار معماران بام سطح وباغ روی بام.۳)
برچسب :
معماری وباغ