فصل یازدهم :اعیاد و جشن ها و رویداهای سال

فصل یازدهم :

اعیاد و جشن هاو رویداهای سال

فصل یازدهم :اعیاد و جشن هاو رویداهای سال

عید نوروز

جشن نوروز یکی از آیین ها، رسم ها، فرهنگ ها و تمدن ها کهن ایرانیان است که به زمان پادشاهای جمشید بر می گردد. که با آمدن نوروز، فصل بهار می آید که سال نو ایرانیان آغاز می شود. معمولا مدت جشن نوروزی 2 هفته است که بعد از اتمام روز 13 فروردین (13 بدر) به اتمام می رسد. تک تک جای ایران رسم و رسوم هایی دارند که ما در این جا به آداب و رسوم اهالی روستای امام ده می پردازیم:

خانه تکانی

اصطلاح خانه تکانی معمولاً در اواسط اسفند برای تمییز کردن محل سکونت و آماده کردن آن برای سال نو به کار برده می شود و می توان گفت: در تمام نقاط ایران انجام می پذیرد. اهالی روستای امام ده از این قائده مستثنی نیست و در این ایام به خانه تکانی مشغول هستند.

در ایام خانه تکانی شستن فرش ها، شستن پرده ها، تمییز کردن و گردگیری وسایل خانه ، تعمییر کردن ابزارها، خرید وسایل خانه نو و جایگزین کردن آن به جای وسایل کهنه می باشد.

کاشتن سبزه سفره هفت سین

یکی دیگر از مراسم هایی پیش از نوروز ایرانیان کاشتن سبزه سفره هت سین است که در بین اهالی این روستا نیز مرسوم است که معمولاً هر خانواده در گندم یا عدس را در اواخر ماه اسفند را خیس می دهند و بعد از جوانه زدن در یک ظرف تزیینی قرار می دهند تا سبز شود و یک مقدار که سبزه ها رشد کرد، دور آن را با روبان می بندند تا سبزه را زیبا جلو دهد و هنگام تحویل سال نو بر روی سفره هفت سین قرار می دهند. اگر کسی از درست کردن سبزه بنا بر هر دلیلی جا ماند و یا سبزه اش خراب شد، مقداری سبز (علف ) داخل حیاط به صورت بوته ای خواهد کند و داخل آب قرار می دهد و آن را هنگام تحویل سال نو بر سر سفره هفت سین قرار می دهد.

امروزه برخی از اهالی روستا سبزه را از بازار های رایج این ایام همراه با ماهی قرمز خریداری می کنند.

چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری ((گل گل چهارشنبه)) یکی از مراسم کهن ایرانیان که در گیلان هم با بعضی از تغییرات جزئی به آن می پردازند، چهارشنبه سوری است که در غروب آخرین سه شنبه سال و در شب چهارشنبه انجام می شود (( اداره کل آموزش ، انتشارات تولیدات فرهنگی 1380: 73 )) .

در این روستا نیز مراسم چهارشنبه سوری (گل گل چهارشنبه) برگزار می شود و به طور کل اهالی این روستا قبل از چهارشنبه سوری یعنی سه شنبه آخر سال خانه تکانی می کنند و ظروف شکسته را از خانه خارج می کنند. اگر ظروف همسایه ای در خانه شان باشد به آن برمی گردانند و سپس غروب سه شنبه آخرسال شاخه های خشک و کُلُش (سبوس برنج) و خارهای جمع آوری شده را می سوزانند و در این روز مراسم های متنوع دیگری دارند که به آن ها اشاره داریم:

مراسم درست کردن ((شیرینیـ نان برنجی ))

در این روستا رسم بر این بود که خانم های چند خانواده با هم در صبح روز سه شنبه آخر سال شیرینی دست حلوا و نان برنجی درست کنند که در صبح چهارشنبه آخر سال و در ایام عید نوروز استفاده نمایند .

طریقه درست کردن شیرینی و نان برنجی به این صورت بود که خانم ها با هم وسایل های پخت را آماده کنند و در یکی از خانه های خودشان با هم کمک کنند و شیرینی درست کنند و در انتهای کار شیرینی و نان برنجی را با هم تقسیم می کردند و آن مکان را تمییز می کردند و به خانه هایشان بر می گشتند . بنابر گفته اطلاع رسان این رسم تا قبل از سال 1356 رایج بوده است که امروزه دیگر به چشم نمی خورد ((نقل از : مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه و زهرا حسن دوست اربوکلایه و زینب حسن دوست اربوکلایه )) .

این کار که در گذشته توسط زنان این روستا صورت می گرفت، نوعی یاریگری بوده است که از دسته دگریاری مفروز محسوب می شود زیرا یاری دهنده، یاری گیرنده قابل تشخیص نیستند، زیرا در واقع این دو 1 ـ در این گونه یاوری یکی هستند؛ 2 ـ نیروی افراد یک کاسه و سازمان یافته می شود، کارایی لازم را برای پیشبرد هدف به دست می آورد و گذشته از این ها کارهای سخت، یکنواخت و خسته کننده بدنی را به کاری دل انگیز، پرهیجان و شادی آفرین تبدیل می کند؛ 3ـ همچنین نتایج کار غالباً همزمان به کل افراد گروه باز می گردد، 4 ـ و چون هر فرد برای خود و در یک گروه و در یک فضای گروهی انجام می دهد و از خواص و نیروی شگفت آور و لذت کار گروهی بهره بند می شود و موضوع کار به نوعی خصوصی است خودیاری مفروز محسوب می شود. متاسفانه با کمرنگ شدن این رسم، این گونه یاریگری هم کمرنگ شده و به نوعی از بین رفته است(( برگفته از کتاب فرهنگ یاری گری در ایران، فرهادی، مرتضی : 64و 65 )).

مراجعه به اماکن متبرکه

در این روستا در گذشته خانم ها قبل از غروب آفتاب سه شنبه آخر سال ، هر کدام یک بطری نفت بر می داشتند و به بقعه سید بی بی واقع در پایین محله گاویه و بقعه سیدامیر کیاء واقع در بالا محله شیرجو پشت می رفتند و بقعه ها را تمیز می کردند و فانوس ها را با نفت پر می کردند و آنها را روشن می نمودند و سپس زیارت می کردند و دعا و نیایش می کردند که سال خوبی داشته باشند و نذر می کردند تا حاجت خود را در سال جدید بگیرند. سپس بر سر مزار عزیزان خود می رفتند و فاتحه می خواندند و قبرهایشان را تمییز می کردند .

امروزه نیز در این موقع خانم های اهالی روستا به این مکان مذهبی رجوع می کنند و همچنان این رسم پابرجاست (( نقل از : زهرا حسن دوست اربوکلایه، زینب حسن دوست اربوکلایه، مشاهدات )) .

مراسم آتش بازی

در مراسم آتش بازی هم خانم ها شرکت می کنند و هم آقایان .

در این روستا برای درست کردن آتش ، ابتدا خارها ، چوب های خشک ، کُلُش (( ساقه های برنج )) را جمع آوری می کنند و هفت کوپه کوچک و بزرگ و رو به قبله درست می کنند و آن ها را آتش می زنند و از روی آن می پرند و می گویند :

گل گل چهارشنبه به حق پنج شنبه

زردی بشه ، سرخی با یه ، نکبت بشه ، دولت بایه

معنی : ای شعله آتش شب چهارشنبه به حق روز پنج شنبه ، زرد و ضعف برود و جایش نشاط و شادابی بیاید. نکبت تمام شود و شانس و اقبال بیایید .

امروزه این مراسم با کمی تغییرات همچنان ادامه دارد و امروزه با شلیک تیرو ترکاندن انواع ترقه ها همراه است. و باید گفت از حالت سنتی درآمده است (( نقل از : زهرا حسن دوست اربوکلایه، مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه))

رسم گزنه زنی

در این روستا رسم بر این است هنگام غروب سه شنبه آخر سال یکی از خانم های مسن و کهنسال روستا با داس گزنه ها را قطع کند و اسم دختران دم بخت را بگوید و به این نیت که در سال جدید بخت هایشان باز شود و به خانه شوی بروند و همچنان این رسم به چشم می خورد (( نقل از : مرحومه شهربانو حسن دوست اربوکلایه ، زینب حسن دوست اربوکلایه ، زهرا حسن دوست اربوکلایه)) .

غذای چهارشنبه سوری

در این روستا رسم است که سه شنبه آخر سال ، 7 نوع غذای سبزی دار تدارک ببینند و همراه با سبزی به استقبال بهار بروند .

این غذاها شامل سیرابیچ ، کوکو سبزی ، ترشی تره ، قرمه سبزی ، شیرین تره ، کاهو ، شاهی ، و … می باشد ( مرحوم شهربانو حسن دوست اربوکلایه، مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه و نقل از تمامی اهالی روستا) .

سیر و برگ سیر در این روز می خوردند که در سال جدید شکم سیری داشته باشند و منظورشان این است که درسال جدید به گرسنگی و قحطی بر نخورند (( نقل از : مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه )) .

فالگوش ایستادن

از دیگر مراسم های چهارشنبه سوری، فالگوش ایستادن بود. که در جایی می ایستادند و به طور پنهانی حرفی را گوش می دادند ، و مفهوم آن حرف را به عنوان خوش یمن و بدیمن بودن برای خود در سال جدید تلقی می کردند و به دیگران خبر می دادند (نقل از : مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه) .

مراسم شکار

در صبح روز چهارشنبه آخر سال آقایان اهالی روستا در گذشته به شکار می رفتند و حیوانات مختلفی را شکار می کردند و می کشتند و برای شکار تفنگ ، سگ پیشتبال یعنی نیزه آهنی به همراه خود می بردند که معمولاً خرس ها ، روباه و شغال ها و... را از بین می بردند و شادی می کردند . این رسم حدود 60 الی 70 سال پیش رایج بوده است و امروزه اصلاً چنین رسمی در این روستا وجود ندارد . امروزه با از بین رفتن جنگل ها و تبدیل شدن آن ها به زمین های زراعی نسل حیواناتی چون خرس منقرض شده است (( نقل از : مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه و ابراهیم حسن دوست اربوکلایه )).

پنج شنبه آخر سال روز مردگان

یکی از مراسم هایی که پیش از نوروز در بین ایرانیان صورت می گیرد یاد کردن مردگان است .

اهالی این روستا معمولاً در این روز بر سر مزار عزیزان خود رفته ، مزار عزیز خود را تمییز کرده و با گلاب معطر کرده ، شمعی روشن می کنند و خوراکی هایی نظیر: حلوا، خرما، شیرینی و... به عنوان خیرات ، خیر می کنند و یاد عزیز از دست رفته خود را زنده می کنند. سپس به خانه رفته و قبل از غروب آفتاب و اذان مغرب غذایی تهیه می کنند و در بین همسایه ها و خویشان خود خیر می کنند.

مراسم نوروزخوانی

مراسم نوروزخوانی قبل از انقلاب به خاطر نبود رادیو ، تلویزیون و سایر رسانه های دیگر ، برای خبر دادن سال نو و بهار رایج بوده است .

قبل از سال نو معمولا نوروزخوانی ها ، شب ها به محله ها و کوچه های روستا های مختلف می رفتند و اشعاری را می خواندند که این اشعارها مدح دوازده امام و عروس گوله بوده است .

معمولاً نوروز خوان ها 3 نفر بوده اند . که یک نفر آن ها دوازده امام را می خواند و پس همراه دو نفر دیگر ترجیح بند را با هم تکرار می کردند . سپس سال نو را تبریک می گفتند و از صاحب خانه عیدی ، هدیه می گرفتند .

نوروزخوان ها همراه خود یک کیسه ، یک چوب دستی و فانوس به همراه داشته اند و استفاده هایی از آن می کرده اند .

کیسه برای جمع آوری هدایایی که صاحب خانه به آنها اهداء می کرد در داخل این کیسه ها قرار می دادند و این هدایا از قبیل: برنج، تخم و مرغ، گردو، نان ، … بوده است . و به ندرت هم پول عیدی می گرفتند و بیشتر هدایا از محصول خودشان بوده است .

چوب دستی را نوروزخوان ها برای دفاع خود در برابر حیوانات درنده و جلوی پای خود را درست نگاه کنند، استفاده می کردند.

فانوس را برای روشنایی استفاده می کردند. (( نقل از : مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه ،مرحومه شهربانو حسن دوست اربوکلایه ، ابراهیم حسن دوست اربوکلایه و صمد حسن دوست اربوکلایه )) .

مراسم موقع تحویل سال نو

قبل از تحویل اهالی روستا سفره ای هفت سین درست می کنند و روی سفره ، سبزه ، سیر ، سرکه ، سنجد ، سیب، سماغ، سنجاق، آب ، آینه ، ماهی قرمز داخل تنگ ، شمع ، گلاب ، برنج ، تخم مرغ ، قیچی ، قرآن کریم و عکس عزیزانی که مرحوم یا شهید شده اند، قرار می دهند .

خوراکی هایی نظیر: شکلات ، نقل ، آجیل حاوی فندق ، نخودچی ، کشمش ، تخمه ، بادام و پسته ، خرما و میوه هایی نظیر : پرتقال و سیب ، نان برنجی، نان خلفه ، انواع شیرینی ها نظیر: نخودچی ، … و شیرینی خانگی نظیر دست حلوا تدارک می بینند .

در گذشته خوراکی سفره هفت سین فقط نان برنجی ، و شیرینی دست حلوا ، و میوه (( پرتقال و سیب )) بوده است (مشاهدات ، تجربه و نقل از مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه و مرحومه شهربانو حسن دوست اربوکلایه و زینب حسن دوست اربوکلایه)).

پوشیدن لباس نو

پوشیدن لباس نو در عید نوروز، رسمی همگانی است و تقریباً در تمام نقاط کشور ایران صورت می گیرد. در این روستا برای تهیه لباس نو و پوشیدن لباس نو هنگام تحویل سال نو حائز اهمیت است و اگر لباس نو خریداری نشود ، حتماً بهترین لباس خود که تمییز می باشد، بر تن می کنند.

موقع تحویل سال نو

یکی از اهالی روستا تیر هوایی توسط تفنگ شکاری می زند و به تازگی جوانان ترقه هم می ترکانند .

قبل از تحویل سال پدر یا بزرگتر خانه با قرآن به حیاط می رود و وضو می گیرد و قرآن را می بوسد و سپس به عنوان قدم اول در خانه ، در سال جدید وارد خانه می شود و قرآن را به بقیه اهل خانواده می دهد تا آن ها هم قرآن را بوس کنند.

بعد از تحویل سال نو (( سیدی )) به خانه های مردم می رود که اولین قدم به عنوان میهمان ، وارد خانه های روستا می شود و برایشان سال خوبی را آرزو می کند و صاحب خانه هم به عنوان عیدی برنج یا تخم مرغ و به ندرت پول می دهد .

موقع تحویل سال اهالی روستا کسی که دارای فرزند 1 ساله یا 2 ساله هست . آن را به هوا پرتاب می کنند . و اعتقاد به این که زودتر این بچه ها بزرگ شوند .

در روز اول عید کسی که سبزه را قیچی بزند به عنوان عیدی بزرگ سبزی (( پول )) پول به روی سبزه قرار می دهد (( مشاهدات و تجربه و نقل از تمامی اهالی روستا )).

بعضی از اهالی روستا موقع تحویل سال نو اگر ساعت مناسبی باشد که بتوانند بر سر مزار بروند ، موقع تحویل سال نو بر سر مزار عزیزان خود می روند و سال نو خود را همانجا آغاز می کنند (( مشاهدات و تجربه و نقل از : نرگس حسن دوست و سلیمان معصومی)).

عیدی بچه ها

در گذشته رسم بر این بود چند نفر از بچه های روستا با هم یک گروه را تشکیل می دادند سپس با هم به خانه های اهالی روستا می رفتند و می گفتند : عیدی عیدی عیدی، و صاحب خانه نیز به آنها پول نظیر 10 تومان ، 20 تومان ، 50 تومان ، و یا گردو ، تخم مرغ می داد و آخر سر بچه ها هر چقدر که جمع می کردند با هم تقسیم می کردند و این رسم دیگر مثل سابق نیست و کم تر به چشم می خورد .

نوع دیگر عیدی دادن همان است که در جاهای دیگر رایج می باشد یعنی زمانیکه خانواده ای برای دید و بازدید و عید دیدنی به خانه دوستان و آشنایان و خویشان خود می رود و صاحبخانه به بچه ها عیدی می دهد که در گذشته عیدی بچه ها تخم مرغ ، گردو و به ندرت پول بوده است اما امروزه عیدی بچه ها پول می باشد و همچنین شاهد این هستیم که بعضی از اهالی روستا تخم ومرغ هم به عنوان عیدی ، هدیه می دهند(( مشاهدات، تجربه و نقل از تمامی اهالی روستا )) .

عیدی عروس در عید نوروز

یکی از رسم های مهم اهالی روستا در عید نوروز این است که اگر خانواده ای عروس عقد کرده داشته باشد برای آن عیدی ببرند . معمولاً هدیه عروس یک قطعه طلا همانند: انگشتر، النگو، گردبند و ساعت، یا اسکناس های نو، به همراه یک دست لباس (روسری، مانتو، پارچه، بلوذ و دامن و... ) می باشد.

دید و بازدید نوروزی یا عید دیدنی

از جمله آیین های نوروزی دید و بازدید یا عید دیدنی است اهالی این روستا در ایام عید نوروز دید و بازدید با اقوام، خویشان و همسایه های خود دارند . معمولاً رسم بر این است که در روزهای نوروز نخست کوچکترها به دیدن بزرگتر ها می روند و سپس در روزهای دیگر دید و بازدید های دیگر انجام می پذیرد. و با روبوسی کردن و تبریک سال نو همراه است و همچنان همانند گذشته رایج است و از آن کاسته نشده اشت.

تبریک گفتن سال نو از طریق مختلف به راه دور

از تغییرات اساسی ایام نوروز نحوه تبریک اهالی روستا به عزیزانی که راه دور زندگی می کنند و نمی توانند با آن ها از نزدیک ارتباط برقرار کنند و عید را به یکدیگر تبریک بگویند. باید گفت: نحوه تبریک گفتن در طی چند سال تغییرکرده است.

ابتدا اهالی روستا از طریق نامه که داخل پاکت نامه ،کارت تبریک، مقداری پول و نامه قرار داشت، برای عزیزان خود پست می کردند و عید را تبریک می گفتند و این روند دیگر رایج نیست و خیلی به ندرت صورت می گیرد.

دوره دوم با آمدن مخابرات ، تلفن در خانه ها با یک تماس با عزیزان خود صحبت کرده و عید را به عزیزان خود تبریک می گویند و در حال حاضر نیز رایج می باشد.

دوره سوم با رایج شدن تلفن همراه در میان نسل جوان این روستا با ارسال یک پیامک ( sms ) به عزیزان خود ، عید را تبریک گفته و از حال دوستان خود جویا می شوند.

عید نو (نوروز اول )

اهالی این روستا از دیگر رسم هایی که در ایام نوروز دارند این است که ابتدا به خانه کسی بروند که در گذشت یکی از اعضای آن خانواده تازه صورت گرفته باشد و اولین عید بزرگ سال بعد از در گذشت آن فرد خانواده می باشد. که در این روز خویشان لباس مشکی صاحب عزا را از تن در می آورند و برای شان آروزی سلامتی، شادمانی و داشتن سال خوب می کنند.

غذاهای ایام عید

در این روستا معمولا برای غذای شب عید ، ماهی و فسنجان تدارک می بینند .

در طول ایام عید برای خود و میهمانان معمولا پلو و ماهی ، فسنجان ، خورشت قورمه سبزی ، قیمه ، زرشک پلو با مرغ ، تدارک می بینند (( مشاهدات ، تجربه و نقل از تمامی اهالی روستا )).

سیزده بدر

آخرین مراسم نوروز روز 13 فروردین می باشد . که اهالی این روستا و سایر نقاط ایران این روز را نحس می دانند .

اهالی روستا سعی بر این دارند که این روز را در خانه نباشند و به بیرون بروند . در گذشته مردم به صحراهای نزدیک محل خود می رفتند و در این صحراها فروشنده هایی نظیر: بقالی ها ، کبابی ها ، بستنی و آب آلبالو فروش ها و نان برنجی درست می کردند ، بساط می زدند و کاسبی می کردند و مردمی که به این صحراها برای گردش می رفتند از آنها خرید می کردند و غذای این روز هم معمولا در صحراها نان و کباب بوده است .

در این صحراها لافبند بازی . کشتی گیله مردی ، ساز و نقاره ، اجرا می شود امروزه هم ما شاهد این مراسم ها در روز 13 فروردین می باشیم (( نقل از : مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه و صمد حسن دوست اربوکلایه )).

دیگر جاهایی که اهالی روستا می رفتند این بود که دخترها با هم جمع می شدند و به باغ های اطراف خانه خود موقع عصر می رفتند و با هم وسطی بازی می کردند و بحث و گفتگو می کردند و تخمه و میوه می خوردند و تا غروب خود را سرگرم می کردند .

در این روز دخترها سبزه گره می زنند تا بخت شان زودتر باز شود و به خانه شوی بروند . سبزه های سفره هفت سین داخل نهر آب می اندازند . از کارهای دیگر این روز این است که سفره هفت سین را جمع می کنند و تخم و مرغ و برنج روی سفره را به یک فرد مستحق می دهند (( نقل از : زهرا حسن دوست اربوکلایه و زینب حسن دوست اربوکلایه و مشاهدات)) .

امروزه نیز مکان هایی که اهالی روستا برای گردش در این روز به کنار دریا و کنار رودخانه ، و شیطان کوه واقع در لاهیجان می باشد، می روند ((مشاهدات و تجربه ).

شب یلدا (( شب چله ))

شب یلدا یادگاری از نیاکان است که فرهنگ و تمدن ایران زمین گنجینه ای از آدب و سنت های پسندیده و غرور انگیزی دارد که نسل به نسل و سینه به سینه به ما رسیده است . شب یلدا به عنوان بلندترین شب سال و پر اهمیت نزد ما ایرانیان آئین ویژه ای دارد که از نیکان خود به ارث برده ایم . و برماست که با حفظ آداب و رسوم و سنن نیک پیشینیان و انتقال صحیح آن به نسل امروز و آینده ، گامی مهم در جهت حفظ و اعتلای فرهنگ غنی ایرانی ، اسلامی این مرز و بوم و معرفی به جهانیان برداریم.

شب یلدا یکی از مراسم های مهم سال ایرانیان است که در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا می شود. سابقه شب یلدا ، که اصطلاحاً شب چله یاد می کنند چندین هزار سال در ایران سابقه داشته و اولین روز زمستان یا نخستین شب زمستان بوده که زایش خورشید یا جشن تولد مهر ـ خورشید شکست ناپذیر بوده است .

شب مظهر تاریکی و تباهی و وحشت بوده و شب یلدا طولانی ترین شب ها است ، یعنی تسلط تاریکی بر زمین از تسلط نور خورشید و روشنایی می کاهد و چون فردای این شب ، روشنایی بر ظلمت غالب و روز طولانی می شود، ایران تولد دوباره خورشید را که مظهر روشنایی است ، جشن می گیرند. یلدا لغت سریانی است به معنی میلاد و چون شب یلدا را با میلاد مسیح تطبیق می کرده اند ، از این رو بدین نام نامیده اند. باید توجه داشت که میلاد مسیح که در 25 دسامبر تثبیت شده است و طبق تحقیق محققان در اصل، جشن میترا (مهر) بوده که مسیحیان در قرن چهارم میلادی آن را تولد مسیح قرار می دادند.

با توجه به این که طولانی ترین شب سال ، نخستین شب زمستان است و تاریکی اهریمنی بیشتر می یابد ، این شب در نظر ایرانیان نحس بوده است. در گذشته برای رخنه در تاریکی و زایل ساختن اهریمنی ، آتش می افروختند و خانواده ها با خویشان و دوستان گرد آتش جمع می شد و آن را با خوردن و نوشیدن و شادی و گفت و گو به سر می آوردند و این شب ها را آتشان نام داشت و لازم بود که آتش افروخته و شعله ور نگاه داشته شود تا دیوان و عمله اهریمن نتوانند زیان کاری کنند . در گذشته همه جشن ها و مراسم آداب دینی که شب ها برگزار می شد، با آتش افروزی همراه بود.

در برهان قاطع آمده است : یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جدی و آخر قوس باشد و در آن دراز ترین شب هاست و در تمام سال و در ان شب یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می کند و می گویند آن شب به غایت شوم و نحس و نامبارک می باشد. بیرونی در آثار الباقیه گوید: و نام این روز میلاد اکبر است و مقصود آن انقلاب است. گویند در این روز نور از حد نقصان به حد زیارت خارج می شود و آدمیان نشو و نما آغاز می کنند.

سفره شب یلدا،سفره میزد (myazd ) و میزد عبارت از میوه هایی تر و خشک نیز اجیل یا به اصطلاح زردتشتیان لُرک (lork) که از لوازم این جشن ولیمه بود که به افتخار و ویژگی اورمزد و مهر یا خورشید برگزار می شد . به مناسبت آغاز غلبه خورشید و ازدیاد تدریجی طول روز و لاجرم شکست اهریمن و ولادت مجدد مهر جهانتاب ، تیرگی اهریمنی دیرپای یلدا را به صبح روشن اورمزد روز از دی ماه رساندند. ماهی متبرک و روزی مقدس، که نام ماه و روز به نام دادار اورمزد بود.

این شب را ، شب چله می نامند. چله بزرگ از یکمین روز دی ماه که اورمزد نام دارد تا دهم بهمن که جشن سده است به طول می انجامد بدان شبب که شدت سرما در این روز ها شب ها بیشتر است آن را چله بزرگ می نامند. پس از ا« چله چله کوچک فرا می رشد که از دهم بهمن تا بیستم اسفند به طول می انجامد و سرما کم کم کاسته می شود. همان طور که گفته شد اجداد ما این شب را تا صبح گرد آتش به جشن و پایکوبی می پرداختند . برخوانی الوان از میوه هایی چون هندوانه، خربزه ، انار ، شیب، خرمالو، به می نشستند . این میوه ها هرکدام نماد و معنایی با خود دارد . هندواننه که قاچ های مدور همچون خورشید می خورد ، یاد آور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش است. انار صندوقچه دانه های مروارید سرخ ، که خود تناسل و زایش است و شب چره هایی که با شکستن آن شادی را با خود به همراه می آورد و دمی، همه را از حرف زدن بازمی دارد. ایرانیان پایان فصل خزان و رسیدن سرما و دگرگونی رنگ زمین از زردی خزان به سفیدی عشق و محبت را از دیرباز در شبی بلند و زیبا گرامی میم دارند . جای جای ایران زمین به آجیل مشکل گشا ، شیرینی محلی به دست پخت مادربزرگ ها، میوه هایی چون انار ، سیب و هندوانه سفره های خود را رنگین می کنند. (کلانتری ، 1386 : 2 ـ 8 ).

در سراسر کشور ، هر استان و شهری مراسم و آداب خاصی دارند که ما در این جا به آداب و رسوم روستای امام ده اشاره می کنیم:

مهمتربن رسمی که در گذشته وجود داشته و امروزه به خاطر مشکلات زندگی کم رنگ تر شده است ، دید و بازدید خویشان و اقوام با یکدیگر است که در سابق همه فامیل و خویشان در این شب های دورهم جمع می شدند و با شادی این روز را می گذارندند. امروز ه این روابط به خاطر مشکلات کمرنگ تر شده است اما در میان اهالی روستا رایج است که در این شب با دوستان و خویشان خود دور هم جمع می شوند و تا این شب طولانی را با هم بگذرانند .

در این شب قصه و نقل تعریف می شود . استخاره با قرآن صورت می گیرد که بعد از نیت با قرآن استخاره می کنند (( نقل از : حرمت کاظم پور)) .

معمولاً برای مراسم شب چله خوردنی های نظیر هندوانه ، کونوس (ازگیل) آب کونوس (آب ازگیل) ، پرتقال ، لیمو ، سیب ، برنج برشته ، تخمه و گلابی جنگلی تهیه می شود(( نقل از تمامی اهالی روستا)).

باید گفت هندوانه در این شب برای اهالی روستا حائز اهمیت است اعتقاد دارند اگر در این شب هندوانه بخورند در تابستان احساس تشنگی نمی کنند و گرمی نخواهند کرد (( نقل از : مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه ، صمد حسن دوست اربوکلایه )).

یکی از ترانه هایی که در این شب شب زمزمه می شود این است:

اِمشو شب چله، خانم جیر پله، چاقو بزنیم هندوانه کله

امشب شب چله است، خانم خانه روی راه پله نشسته است، چاقو بر سر هندوانه بزرگ بزنیم. (نقل از: صمد حسن دوست اربوکلایه، مرحومه شهربانو حسن دوست اربوکلایه و مرحومه محترم نژاد قاسم)

غذای این شب در گذشته تا به امروز سبزی پلو با ماهی بوده است زیرا اعتقاد دارند که رنگ سبز، نشانه نشاط و شادابی است و ماهی نشانه زندگی و حیاط می باشد. ( نقل از مرحوم مرتضی حسن دوست اربوکلایه).

عید سعید قربان

10 ذی الحجه را عید سعید قربان گویند و یکی از عیدهای بزرگ مسلمانان محسوب می شود.

اهالی روستای امام ده رسم دارند که در این روز قربانی کنند و معمولاً گوسفند یا گاو قربانی می کنند . و گوشت قربانی شده را بین دوستان و آشنایان علی الخصوص کسانیکه قربانی نکرده اند و همچنین کسانیکه از نظر مالی وضعیت خوبی ندارند، تقسیم می کنند (( مشاهدات ، تجربه و نقل از تمامی اهالی روستا )).

شرایطی که اهالی روستا در مواقع قربانی کردن رعایت می کنند این است :

گوسفند یا گاو نر باشد .

سن گوسفند یا گاو کمتر از یک سال نباشد .

گوسفند یا گاو مریض نباشد و نواقصی جسمانی نداشته باشد .

معمولاً بعد از اذان صبح قربانی می کنند .

نذر باید کامل باشد . یعنی اگر دو خانواده با هم قربانی می کنند، سال بعد هم باید باهم قربانی کنند تا نذرشان کامل ادا شود (( نقل از : مرحوم مرتضی حسن دوست، صمد حسن دوست، سلیمان معصومی)).

در این روز اهالی روستا برای تهیه غذا از گوشت قربانی استفاده می نمایند و نیز غذاهایی چون کباب ، واویشکا ، کباب جگر و دل و قلوه ، تدارک می بینند و می توان گفت: سه وعده صبحانه، ناهار و شام را از غذاهای حاوی گوشت استفاده می نمایند ( مشاهدات، تجربه و نقل از: تمامی اهالی روستا )) .

عیدی عروس

یکی از رسم های مهم اهالی روستا در عید قربان این است که اگر خانواده ای عروس عقد کرده داشته باشد برای آن عیدی ببرند . عیدی بردن به این صورت است که خانواده داماد گوسفند یا گاوی تهیه کنند که حتماً شاخ داشته باشد و روی شاخ های آن نارنج می زنند و بر سر آن حنا می گذارند و داخل چشم آن سرمه می کشند . و سپس همراه یک قواره پارچه ، روسری ، شیرینی به خانه عروس می روند و آنها را به عنوان عیدی هدیه می دهند . (( نقل از: زهرا حسن دوست اربوکلایه، صمد حسن دوست اربوکلایه ، رقیه حسن دوست اربوکلایه و زینب حسن دوست اربوکلایه)) .

عید سعید غدیر خم

18 ذی الحجه را عید سعید غدیر خم گویند و یکی از عیدهای بزرگ مسلمانان محسوب می شود و این عید را مختص سیدان می دانند.

در این روز اهالی روستا به دیدن سیدان محل می روند و سیدها هم به میهمان های خود عیدی می دهند و دیگر این که بر سر مزار سیدهای مرحوم شده می روند و زیارت می کنند( مشاهدات و تجربه ).

ماه رمضان

ماه رمضان را ماه نزول قرآن ، ماه میهمانی خدا گویند ، که مسلمانان در این ماه که 29 یا 30 روز است، روزه می گیرند.

پیشواز رفتن

اهالی روستا همانند سایر جاهای دیگر روز قبل از ماه رمضان یعنی روز آخر ماه شعبان روزه می گیرند .

نحوه بیدار شدن سحری

در گذشته رسم بر این بود هر خانواده های که هنگام سحر بیدار می شد همسایه های اطراف خود را بیدار می کرد که هنگام سحر خواب نمانند . اما امروزه هنگام سحر هر خانواده خود با صدای ساعت ، خروس و... بیدار می شود .

تغذیه و خوراک هنگام سحر

معمولا خانم خانه قبل از سحر یا شب قبل از سحر غذای سحری را آماده می کند و معمولا غذای هنگام سحر گوشتی می باشد . این غذاها از قبیل: واویشکا ، کباب خورشت قرمه سبزی ، و خورشت قیمه و غذاهای دیگر نظیر: مرغ ، فسنجان ، ماهی است و در کنار غذا معمولا خیار و گوجه فرنگی دیده می شود .

چای و خرما هم بعد از خورن سحری ، صرف می شود .

خانم خانه بعد از آماده کردن سفره سحری خانواده خود را بیدار می کند و اهالی خانه دور هم بر سر سفره سحری جمع می شوند و بعد از نیت کردن و دعا خواندن سحری خود را می خوردند .

بعد از خوردن سحری ، و بعد از نماز صبح اهالی روستا به کارهای روزانه خود می پردازند .

هنگام نماز ظهر

هنگام نماز ظهر اهالی روستا به مسجد محل خود می روند و با هم نماز جماعت برگزار می کنند و قرآن می خوانند و روضه خوانی پیش نماز را گوش می دهند .

افطار

هنگام افطار خانم یا دختر خانه سفره افطاری را آماده می کند و معمولا بر سر سفره افطاری نان و پنیر و سبزی ، چای ، آب جوش ، خرما ، زولبیا ، بامیه ، آب خوردن ، فرنی ، شیر برنج ، آش برنج ، حلوا ارده ، کره و … مشاهده می شود .

هنگام افطاری قبل از اذان کل اعضای خانواده دور هم جمع می شوند و با هم دعا می کنند و بعد از اتمام اذان با هم روزه خود را باز کرده و افطار خواهند کرد .

بعد از افطار معمولا بعضی از اهالی خانه به مسجد می روند و داخل مسجد قرآن می خوانند و روضه خوانی را گوش می دهند .

شب های قدر

شب های قدر در شب 19 و 21 و 23 ماه رمضان است که اهالی روستا از ساعت 9 شب به بعد به مسجد می روند و تا هنگام سحر در مسجد مشغول به دعاها و نیایش های این شب ها می شوند .

عید فطر

زمانیکه روز عید فطرمشخص می شود اهالی روستا صبح روز عید در مسجد محل خود جمع می شوند و نماز عید فطر را با هم می خوانند و زکات و فطریه خود را پرداخت می کنند .

آقایان بعد از نماز عید فطر در مسجد با هم به بحث و گفتگو می پردازند و در مورد مشکلات و نیازهای روستا صحبت می کنند . تا راه حلی برای رفع نیازهای خود پیدا کنند .

خانم ها بعد از خواندن نماز عید فطر به خانه بر می گردند و ناهار روز عید فطر مسجد را آماده کنند و غذاهایی که معمولا درست می کنند خورشت فسنجان، کوکو، برنج ، کشمش، آلو، گردو و سیب زمینی سرخ کرده می باشد .

خانم ها غذاهای درست شده را داخل یک مجمع می چینند و هنگام اذان ظهر بر سر خود می گذارنند و به صورت دسته جمعی به مسجد می روند و نماز خود را ادا می کنند و غذاهای تهیه شده را به آقایان می دهند تا صرف کنند و خانم ها در خانه غذای خود را خواهند خورد .

از رسم های دیگر عید فطر این است که هنگام آماده کردن غذا ، اگر همسایه ای نیاز به کمک داشت و اگر مواد اولیه ای نظیر تخم و مرغ ، نمک ، گردو و برنج … کم داشت به آن بدهند و کمک کنند . تا آن هم غذای عید فطر خود را تهیه کند.

گاهی اوقات بعضی از خانواده ها مجمع روز عید فطر را تهیه نمی کنند به همین دلیل خانواده هایی که مجمع درست می کنند یک پرس غذا به خانه آنها خواهند داد .

افطاری عروس

یکی از رسم های مهم اهالی روستا در ماه رمضان این است که اگر خانواده ای عروس عقد کرده داشته باشد برای عروس افطاری ببرند . افطاری بردن به این صورت است خانواده داماد در داخل یک مجمع میوه ، شیرینی (( زولبیا و بامیه )) و یک دست لباس ، چادری و چادر شب قرار می دهند و هنگام افطار به خانه ی عروس می روند و به عروس اهداء می کنند .

ماه محرم و صفر

مردم این روستا نیز همچون مردم سایر مناطق ایران ، آداب و رسوم ویژه ای برای سوگواری حسین بن علی (ع) دارند . که ما به چند نمونه آن ها اشاره خواهیم کرد .

مراسم علم بندی

شب اول محرم مردان در مسجد محل خود گردهم می آیند علم ماه محرم خود را می بندند . نحوه علم بستن به این صورت است که یک چوب بلند را بر می دارند و یک پنجه دست فلزی به آن وصل می کنند پس یک پارچه سبز و یک پارچه مشکی زیر پنجه دست فلزی گره می زنند .

این علم را زمانیکه هیئت ها و دسته های زنجیر زنی و سینه زنی از محله های دیگر می آیند ، بزرگ محل یا مسئول هیئت با استفاده از این علم خوش آمد گویی می کنند .

بعد از مراسم علم بندی هنگام نماز مغرب و عشاء است که مردان با هم نماز جماعت می خوانند ، عزاداری می کنند ، آخوند صحبت می کند .

مجمع ماه محرم

یکی از رسومات ایام محرم تهیه کردن مجمع غذا است که توسط زن ها صورت می گیرد . خانم ها معمولا برای مجمع غذا ، غذاهایی نظیر برنج آبکش ، خورشت فسنجان ، مرغ سرخ کرده و در کنار آن سیب زمینی و گوجه سرخ شده ، آلو قیصی و کشمش سرخ شده ، مغز گردو ، ترب یا سبزی خوردن ، خیار پوست شده تهیه می کنند و داخل مجمع می چینند و هنگام اذان مغرب همه خانم ها مجمع ها را بر سر خود می گذارنند و به طرف مسجد می روند و بعد از تحویل مجمع ها به آقایان ، با آنها نماز جماعت می خوانند و صحبت های آخوند را گوش می دهند و عزا داری می کنند .

آقایان بعد از عزاداری و روضه خوانی هر کس بر سر مجمع غذای خانواده خود می نشیند و میهمان هایی که از راه دور یا محل های دیگر آمده است در کنار خود می نشانند و از آن پذیرایی می کنند . هنگام شروع کردن به خوردن غذا بزرگ محل دعا و ذکری می گوید و سپس شروع به خوردن غذا می کنند و بعد از اتمام غذا دوباره بزرگ محل دعا و ذکر شکر را به جای می آورند و آقایان مجمع ها را جمع می کنند و به خانم ها تحویل می دهند و خانم ها دسته جمعی به خانه های خود بر می گردند .

مجمع دادن معمولا از روز علم بندان آغاز می شود و تا شب غریبان ادامه دارد .

در گذشته علاوه بر ده روز اول محرم ، تا چهلم امام یعنی اربعین حسینی فقط در شب های جمعه اهالی روستا مراسم مجمع دادن به مسجد و عزاداری و سوگواری را انجام می دادند اما امروزه فقط مراسم عزاداری و سوگواری را انجام می دهند .

مراسم سینه زنی ، زنجیر زنی

از شب 7 محرم تا شب عاشورا هر محل به وسیله مردان دسته ای درست می کنند و به مسجد محل ها و روستاهای دیگر می روند، سینه و زنجیر می زنند . هنگام ورود به مسجد روستاها ، بزرگ محل یا مسول مسجد روستا علم مسجد را برای ادای احترام بدست خود می گیرد . بعد از آن سینه زنی و زنجیر زنی و روضه خوانی دسته تمام شد میزبان از آنها با شربت ، چای ، شیر ، میوه ، پذیرایی می کنند. سپس هیئت عزاداران از میزبان مسجد خداحافظی کرده و می گویند : به سلامت بروید هیئت عزا برای پسر شیر خدا و … و پس از آنجا به محل دیگر می روند .

روز عاشورا

روز عاشورا مسجد پایین محله که بقعه سید بی بی در آنجا واقع است میزبان می باشد.

و هیئت های روستا و محله های دیگر به این مسجد می آیند و عزاداری می کنند. در این روز مسجد بسیار شلوغ می باشد.

در صبح عاشورا این مسجد فرنی یا شیر برنج نذری می دهند. و شربت آبلیمو و آب خنک پخش می کنند. و ناهار ظهر عاشورا قیمه پلو تدارک می بینند . قبل از ناهار در این مسجد نماز ظهر عاشورا را به صورت دسته جمعی می خوانند.

شام غریبان

هنگام غروب روز دهم و شب یازدهم ماه محرم بعد از نماز مغرب و عشاء اهالی روستا کلش (( ساقه برنج )) را آتش می زنند و مقداری کلش (( ساقه برنج )) را بر سر خود می زنند و با هم عزاداری می کنند . در این شب دسته های سینه زنی از محلی به محل دیگر می روند و عزاداری می کنند .

اربعین حسینی

20 صفر که چهلم امام حسین بن علی می باشد و روز آخر عزاداری سیدالشهداء است که اهالی روستا برای عزاداری به مسجد می روند و در این شب مجمع غذا داده می شود.

28 صفر

28 صفر شهادت حضرت رسول اکرم و شهادت امام حسن مجتبی می باشد که اهالی روستا به مسجد می روند و عزاداری می کنند و در این شب مجمع غذا داده می شود.

علم واچینی

یک روز بعد از 28 صفر روز مردان اهالی روستا در مسجد دور هم جمع می شوند و علم را بوسه می زنند و صلوات می فرستند و سپس قطعات علم را باز می کنند.

جشن عمرکشان

بعد از 28 صفر روز عمر کشان است به همین خاطر زنان روستا در یک خانه دور هم جمع می شوند و جشن می گیرند . در این روز زنان لباس هایی با رنگ شاد علی الخصوص رنگ قرمز بر تن می کنند و با هم مولودی های محلی می خوانند و رقص و پایکوبی دارند . میوه و شیرینی پخش می کنند .

فصل یازدهم :اعیاد و جشن ها و رویداهای سال

مطالب مشابه :

فصل یازدهم :اعیاد و جشن ها و رویداهای سال

آداب و رسوم روستای مجارشین در چیله گچه سی ، چهرشنبه آخر سال و استقبال از عید

آداب ماه مبارک رمضان

رسم و رواجها در مالستان

«بایرام» در گنجینة واژگان ترکی

«بایرام» در گنجینه واژگان ترکی

کلمات ترکی که بایرام در آنها بکار رفته است(4)

کلمات ترکی که بایرام در آنها بکار رفته است (2)