پیشگیری از رفتارهای نامطلوب

مقدمه:<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

در سال های اخیر تحقیقات بسیاری در تعلیم و تربیت شده است که هر چند به ابعاد غیر درسی پرداخته در عمل تأثیری شگرف بر پیشرفت درسی و رشد همه جانبه شخصیت دانش آموزان داشته است از عمده ترین این تحقیقات می توان به تحقیقاتی اشاره کرد که مدرسه را یک نظام اجتماعی نگریسته و به نوع روابط موجود در آن و نتایج حاصل از آن توجه کرده است در این بررسی ها مدرسه جامعه ای کوچک است که ارتباط اعضای آن با یکدیگر تعامل اجتماعی معینی را به وجود می آورد که دارای آثار دیگرش برای معلمان و دانش آموزان است. پیشگیری از رفتارهای نامطلوب دانش آموزان به دو دلیل مهم است یکی به دلایل عملی یعنی پیشگیری از بروز رفتار نامطلوب بهتر از بروز و اقدام به تغییر آن رفتار است دیگری به دلیل انسانی یعنی معلم دانش آموزان را افرادی که هم یاد گیرنده اند و هم انسان می پذیرد به طور کلی پیشگیری بهتر درمان است.

بیان مسئله :

رفتارهای نامطلوب جواد در کلاس درس مرا بسیار آزار می داد و از این بابت خیلی نگران بودم چون روز به روز بر پرخاشگری او افزوده می شد کم کم سر و کله اولیای دانش آموزان در مدرسه پیدا شد که دردسرهای زیادی برای مدرسه فراهم کرد روزی از مدیر آموزشگاه درخواست کردم که نامه ای برای اولیای جواد بنویسد و او را به مدرسه احضار کند، همین کار انجام گرفت ولی این تدابیر موثر واقع نشد. به نمرات سال گذشته او مراجعه کردم مشاهده شد که او دانش آموز بسیار فعالی بوده و علت افت تحصیلی او برایم مشخص نبود. با تشویق های مکرر که از وی می نمودم چنین کارهایی هم اثر کمتری در تغییر رفتارش داشت معلم راهنمایی مدرسه هم با او گفتگو کرد ولی او هم نتوانست مشکل جواد را پیدا کند چون وی دانش آموز یک سو و لجوج بود. در یکی از روزهایی که دانش آموزان مشغول ورزش بودند به کنارش رفتم او تکیه به درختی داده بود با نگاه محبت آمیز از او درخواست کردم که به حرف های من گوش دهد؛ به وی گفتم: عزیز من چرا با بچه ها بازی نمی کنی؟ حرفی نزد می خواست از کنارم فرار کند، دستش را گرفتم گفتم: چرا با بچه ها بازی نمی کنی؟ اول خجالت کشید بعد گفت: پایم درد می کند از او خواستم علت را برایم بگوید گفت: چند سال پیش استخوان پایم در اثر یک حادثه ترک برداشته دکتر گفته تا چند سال نباید بازی کنی تا پایت خوب شود گفتم: عزیزم این که مشکلی ندارد تو می توانی داور بچه ها باشی، بعد سوتی به او دادم او خیلی خوشحال شد؛ از آن موقع به بعد او را به عنوان داور به دانش آموزان معرفی کردم و گفتم بچه ها همه ی شما باید به حرف داور مسابقه گوش کنید تا از بازی اخراج نشوید. رفتار نامطلوب جواد کم کم عوض شد، او در دروس خود پیشرفت کرد و یکی از بهترین دانش آموزان کلاس شد. به طوری که در صبحگاه مدرسه قرآن تلاوت می کرد و سرود می خواند و به عنوان پلیس مدرسه با مدیر همکاری می کرد اخلاق او به کلی تغییر کرد و دانش آموز مرتب و منظمی شده بود.

انتخاب راه حل موقت شواهد یک:

در خصوص رفتار نامطلوب جواد و افت نمرات او ابتدا سعی کردم او را با پند و اندرز به درس خواندن ترغیب کنم ولی متأسفانه چنین عواملی تأثیر چندانی در تغییر رفتارش نداشت با مراجعه به دفتر امتحان مدارس نمرات سال های گذشته او را مقایسه کردم مشاهده کردم که سطح نمرات او در حد متوسط به بالا بوده. پس از مدتی تصمیم گرفتم او را به عنوان نماینده کلاس انتخاب کنم تا شاید دست از رفتار ناشایست خود بردارد با اتخاذ چنین تدابیری تا حد محدودی توانستم از رفتارهای ناهنجار او جلوگیری کنم.از مدیر مدرسه خواستم که در این باره کمکم کند ولی او گفت که جواد یک دانش آموز مهاجری است و تازه اولین بار به مدرسه آمده است؛ ز او درخواست کردم که اولیای او را به مدرسه دعوت کند تا شاید بتوانم مشکل او را حل کنم ولی اولیای او به علت مشغله کاری نتوانست به مدرسه بیاید بالاخره مانده بودم که چگونه می توانم به دانش آموزی که مشکلات رفتاری زیاد دارد کنار بیاییم در صبحگاه مدرسه از مدیر خواستم که او را تشویق کند و به عنوان نگهبان و پلیس مدرسه پارچه قرمزی به دست او بسته بودم و او را مسئول انتظامات مدرسه کرده بودیم با این همه تسهیلات او گاه گاهی رفتار گذشته خود را تکرار و نظم مدرسه را به هم می ریخت و ما نمی دانستیم که علت این کار چیست در برابر رفتار ناهنجار جواد من بسیار صبور بودم و با محبت کردن به وی به روی خود نمی آوردم او هم این موضوع را درک کرده بود و به همین علت گاه گاهی به حرفهایم گوش می کرد و می گفت: آقا قول می دهم که دیگر این کارها را تکرار نکنم با شیوه هایی که به کار برده بودم تا حد زیادی موفق شده بودم که در جواد تغییراتی ایجاد کنم و او را از سرکشی و عصیان بیرون آورم البته در این راه روش های گوناگونی را به کار بردم طرح های زیادی را پیاده کردم اما هنوز به طور کامل در این امر موفق نشده بودم و راه درازی در پیش داشتم ولی از کار خود ناامید نشده و قدم های بعدی را برداشتم.

تجزیه و تحلیل داده ها و تفسیر آن:

علی رغم مشکلاتی که در رفتارهای جواد مشاهده می شد سعی کردم با متانت و صبر آن را حل نماییم برای این کار نخست رفتارهای نامطلوب او را زیر نظر گرفتم و عوامل ناشناخته آن را بررسی کردم با خانواده جواد تماس گرفتم از آنان کمک خواستم تا حدی اطلاعاتی از آنان کسب کردم که مرا در ادامه کار یاری داد بعد به سراغ دوستان نزدیک جواد رفتم و با آنان گفت و گو کردم در همه این مراحل سعی کردم یک یادداشت برداری از این اطلاعات داشته باشد در این زمینه چند کتاب روانشناسی هم مطالعه کردم و الگوهای رفتاری او را در نظر گرفتم تا شاید بتوانم در این راه قدم هایی بردارم از نظرات همکاران خود در خصوص رفتارهای منفی او استفاده کردم حرکات او را در ساعات ورزش و غیر ورزش به طور دقیق مورد کاوش قرار دادم علت ها و هدف های او را مورد بازبینی قرار دادم در همه این زمینه ها آنچه برایم مهم بود زیر نظر گرفتم و آنها را از نزدیک مورد تفسیر قرار دادم. که چرا جواد چنین کارهای ناشایستی را مرتکب می شود با خود گفتم شاید خانواده اش در امر تربیت او کوتاهی کرده باشند ولی این امر به شکل تدریجی در بسیاری از موارد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت نمرات سنوات گذشته او را مورد بررسی قرار دادم نحوه برخورد او در محیط مدرسه و حتی کلاس درس برایم خیلی اهمیت نداشت طرز لباس پوشیدن وی و هزاران مسائل دیگر... که برایم جالب توجه بود من با توکل به خدا کارم را شروع کردم و تحقیقات گسترده ای در موردش انجام دادم و از بین راه های مختلف آنهایی که مهم تر بودن و مرا به هدفم نزدیک می کرد مورد توجه قرار دادم و اهداف خود را دسته بندی کردم و در این راه قدم های مثبت برداشتم تا در کارم موفق شوم.

انتخاب راه جدید اجرای طرح جدید و نظارت بر آن :

در زمینه رفتاهای نامطلوب جواد چند نمونه از کارهای او را که در نظرم اهمیت داشت مورد مقایسه قرار دادم و طرح گوناگون پیاده کردم تا شاید بتوانم نظارت دقیق برآنها داشته باشم با خود گفتم که چرا جواد در ساعت ورزش از بازی با دیگر بچه ها گریزان است دلیل این کارش چیست آنچه که مرا تحت تأثیر قرار می داد گوشه گیری او بود که با دیگر دانش آموزان فاصله می گرفت و به تنهایی در ساعت تفریح در گوشه ای از مدرسه می ایستاد و به فکر فرو می رفت اهتمام من این بود که وی را با بچه های دیگر سازگار کنم و دوست یابی را در او تقویت کنم تا او از تنهایی بیرون بیاید و گرایش به دوستی کند در کلاس درس بچه ها را گروه بندی کردم و جواد را سرگروه قرار دادم تا از این طریق او را وادار کنم که در فعالیت های گروهی شرکت کند این امر سبب شد که او به خود بیاید و احساس آرامش در او دست پیدا کند وی تا حد زیادی از این روش خرسند بود و کم کم هویت او در گروه شکل می گرفت و من به کارهای او در گروه نظارت داشتم و او را راهنمایی می کردم.

گردآوری اطلاعات و شواهد (2):

با دسته بندی اطلاعات بدست آمده دریافتم که چگونه باید آنها را در جای مناسب به خود به کار برد؛ سعی کردم در هر مرحله آنان را که اهمیت بیشتری دارند و به اهداف اصلی کارم محدود می شوند را در اولویت قرار دهم و نگرش مثبت در مورد جواد داشته باشم تا از این طریق بهتر او را راهنمایی کنم نقایص و کاستی های وی را بپذیرم و آن را به عنوان یک ضد ارزش قلمداد نکنم و بعضی واقعیت را در مورد وی بپذیرم و از سرزنش به او پرهیز کردم و نقاط قوت او را مد نظر قرار دادم و کارهای خوب او را تقویت کردم با مسئولیت دادن به او روحیه اعتماد به نفس در درون وی پرورش یافت و نوعی امید و بالندگی در وجودش شکل گرفت کارهای مثبت جواد را برتری قرار دادم و از نقاط منفی او چشم پوشی کردم با میدان دادن به او در عرصه های پرورش کم کم به خود آمد و فردی تلاشگر شد این عوامل تأثیر فراوانی در وی گذاشت و کارهای نامطلوب خود را ترک کرد و به سوی خوبی ها گرایش پیدا کرد و خود را از انزوا و گوشه گیری بیرون آورد و به فعالیت های گروهی روی آورد و در قبال کارهای خود احساس مسئولیت پیدا کرد و کم کم حس آرامش او را فرا گرفت و دگرگونی عمیق در رفتارش شکل گرفت.

ارزشیابی:

ارزشیابی آموزشی جزء ذاتی فرآیند یاددهی و یادگیری است و از آن جهت برای معلم اهمیت دارد که انبوهی از اطلاعات را برای تنظیم فعالیت های بعدی کلاس در اختیار او می گذارد با این وصف ارزشیابی اغلب مرحله پایانی به حساب می آید و هدف از آن کسب آگاهی از میزان موفقیت برنامه ها و یا سیاستگذاری های آموزشی است و امروزه نیز در فعالیت های آموزشی بسیاری از کشورها دیده می شود از معایب ارزشیابی پایانی این است که نمی توان از آنچه که در جریان دوره آموزشی پیش می آید اطلاعاتی کسب کرد یا علل رویدادهای پیش آمده را توضیح داد مگر اینکه این اطلاعات در طی فرآیند یادگیری جمع آوری شده باشد همچنین ارزشیابی پایانی مشخص نمی کند که چرا یادگیری موفق یا ناموفق بوده است. در جریان ارزشیابی از کارهای جواد مشاهده شد که علت مشکلات وی کدام دسته ها از عوامل بوده اند آنها را شناسایی کردم و در صدد رفع آنها برآمدم از نقاط قوت او بیشتر استفاده کردم و ضعف های او را مورد بررسی قرار دادم و راهکارهای لازم انجام شد از آنجا که هر انسانی در زندگی خود مرتکب اشتباهاتی می شود با راهنمایی ها و پند و اندرزها و توجه به ارزش های انسانی او در جهت رفع کاستی های او قدم برداشتم و در این کار موفق شدم.

نتیجه گیری:

نتایج تحقیقات نشان می دهد که بین عزت نفس با نحوه عملکرد و موفقیت فرد رابطه وجود دارد به عبارت دیگر جنبه های مهم شخصیت ، جهت گیری فرد در رغبت ها، نگرش ها، ارزش ها و قضاوت ها بر کارکرد فرد در موقعیت ها اثر می گذارد اگر فرد در خود احساس توانمندی و ارزش کند موجب افزایش موفقیت در تحصیل، اعتماد به نفس بیشتر، خلاقیت، احساس لذت از روابط با دیگران و انتظار موفقیت در موقعیت های بعدی او می شود ولی خلاف آن باعث می شود فرد احساس حقارت کند و خود را ناچیز بشمرد به طوریکه بر عملکردش تأثیر منفی بگذارد دانش آموزانی که عزت نفس بالا و کنترل درونی زیادی دارند احساس رضایت از موفقیت را به موارد دیگر نیز تعمیم می دهند. هر کلاس درس یک محیط اجتماعی است که در آن معلم و دانش آموز با یکدیگر به تعامل می پردازند علل رفتارهای نامطلوب دانش آموزان دلایل متعددی دارد که علم باید آن را شناسایی کند و علل آن را کشف کند و درصدد رفع آن برآید. معلم موفق باید در قبال رفتارهای ناهنجار فراگیران بی تفاوت نباشد و به دانش آموزان استقلال فکری و حق انتخاب بدهد تا آن بتوانند آزادانه مسائل خود را بیان کنند و دچار اضطراب و سرخوردگی نباشند.

منابع:

روانشناسی تربیتی دکتر پروین کدیور

روانشناسی شخصیت ت : نظریه و تحقیق ترجمه محمد جعفر جوادی

مبانی و اصول آموزش و پرورش دکتر غلامحسین شکوهی

روانشناسی تربیتی دکتر علی شریعتمداری

پیشگیری از رفتارهای نامطلوب

مطالب مشابه :

دکتر پروین کدیور

معرفی کتاب

نظریه رشد اخلاقی کلبرگ

مقاله مقایسه دیدگاه اسلامی با روانشناسی

دوست داشتن

پیشگیری از رفتارهای نامطلوب

اریک فروم(1900-1980)