فرق بین سیر و سلوک مناجاتیان و خراباتیان

بسمه تعالی

مسلك عرفانی
اهل سیر و سلوك و عرفان در سیر تكاملی و تهذیب و تزكیه روح كه زمینه شهود را فراهم می‌كند، شیوه‌ها و روش‌های متفاوتی داشتند كه به برخی از روش‌ها اشاره می‌شود.
1. سكوت
عارفان عده‌ای از برای تصفیه و تزكیه نفس، سكوت را اختیار كرده‌اند كم گویی و گزیده گویی را از راه‌های ریاضت مشروع و نیل به مطلوب شمرده‌اند.
كم گوی و گزیده گوی چون دُر
تا زاندَك تو جهان شود پُر
2. گرسنگی
از دیگر شیوه‌های زمینه ساز برای رسیدن به مقام شهود كه در مكتب عرفان هم به آن اشاره شده است، گرسنگی است.
درباره حضرت مسیح آمده است: «كان ادامه الجوع»؛ همواره خودش او تحمل گرسنگی بود.
3. كم خوابی
كم خوابی از دیگر راه‌های پسندیده عارفان است. آیات قرآن نیز به فضیلت آن اشاره كرده است.۱
4. تنهایی
تنهایی این فرصت را به انسان عارف می‌بخشد كه فارغ از هر پدیده مادی به اعمال درونی و نفسانی خویش بپردازد. اشتغال طولانی همانا نفس را به دنیای مادی فرا می‌خواند و اجازه به خود اندیشیدن را از انسان می‌گیرد.
6. اخلاص
از جمله راه‌های سیر و سلوك، تزكیه‏‎ نفس و اخلاص ورزیدن است. اگر اخلاص راه جداگانه‌ای هم تلقی نشود، حداقل از آداب و شرایط مهم تزكیه نفس و خودسازی است.
7. خوف و رجاء
بزرگترین عامل ترقی و تكامل بشر، به ویژه عارفان و سالكان همین بیم و امید است. از مظاهر ادب در پیشگاه خداوند، بیم از عذاب و امید به رحمت الهی است.

 خوف و رجاء همیشه به یك اندازه نزد عارفان مطرح نبوده و برخی بعد امید قوی‌تر و در برخی دیگر بعد رجاء غلبه داشته است و دسته سومی هم وجود داشته‌اند كه به هر دو، نگاهی متعال و عاقلانه داشته‌اند.
یك نیمه رخت و لست منك ببعید
یك نیمه دگر انّ عذابی لشدید
بنابر آثار به جا مانده از بهاری وی خبر دسته دوم می‌باشد؛ یعنی او بعد رجاء را بر بیم او غلبه می‌داد. در این زمینه، علامه آیت الله سید محمد حسین حسینی طهرانی می‌نویسد:
در حقیقت بازگشت ادب به سوی اتخاذ طریق معتدل بین خوف و رجاء است و لازمه عدم رعایت ادب كثرت انبساط است كه چون از حد درگذرد مطلوب نخواهد بود.

 مرحوم حاج میرزا علی آقا قاضی ـ رضوان الله تعالی علیه ـ مقام انبساط و ارادتش غلبه داشت بر خوف ایشان.

 و هم چنین مرحوم حاج شیخ محمد بهاری (ره) این طور بود.

در مقابل حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی ـ رضوان الله تعالی علیه ـ مقام خوفش بر رجاء و انبساط غلبه داشت و این معنی از گوشه و كنار سخنانشان مشهود و پیداست.

 هركسی كه امیدواری و انسباط او بیشتر باشد، او را «خراباتی» و هر كه خوف او افزون باشد، او را «مناجاتی» نامند؛ ولی كمال در رعایت اعتدال است.

از حائز بودن كمال انبساط در عین حال كمال خوف و این معنی فقط در گفتار و كردار و قول و فعل ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ موجود است.۲
بهاری در این مشرب عرفانی از استاد خود، آخوند همدانی پیروی كرده است.

 خراباتیان را جمالی نیز می گویند

مناجاتیان  را جلالی نیز می گویند 

خراباتیان، عارفانی هستند که محو جَذَبات جمال الهی بوده، سیر و سلوک را با شوق و جذبة حضرت حق آغاز کرده، طیّ مقامات می‌نمایند. اینان را «عشق» و «جمال الهی» به پیش می‌برد.

مانند : میرزا علی آقا قاضی ، شیخ محمد بهاری  ، آخوند همدانی

امّا مناجاتیان بیشتر تحت تأثیر مهابت، خوف و جلال حضرت حق قرار گرفته، بر اثر توجّه به عظمت ذات حق تعالی از بارقه‌های خوف و خشیّت اثر پذیرفته، راه حق را با سوز و گداز می‌گذرانند.

مانند : میرزا جواد تبریزی، آقای بهجت ،

 مطالعه و دقت در آیین سلوک و همچنین حالات و آثار حضرت آیت‌الله العظمی ملکی تبریزی(ره) خصوصاً دو اثر سترگ او المراقبات و اسرار الصلوة بیانگر و نشان‌دهندة مناجاتی بودن این «ولیّ خدا» است. 
۱ . سوره ذاریات، آیات 16 ـ 18 و سوره سجده، آیات 10 ـ 11.

۲. رساله لب اللباب، ص 117 و 118.