شیر ( شیر ایرانی )

مشخصات :

شیر جانوری با وزن ۱۵۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم برای نرها و ۱۲۰ تا ۱۸۲ کیلوگرم برای ماده هاست . بیشترین وزن یک شیر در جهان ۲۷۲ کیلوگرم بوده است . اندازه ی بدن شیرها بین ۱۴۰ تا ۲۰۰ سانتی متر و طول دم آنان از ۶۵ سانتی متر تا یک متر است . شیر موجودی است که در قلمرو اختصاصی خود روزانه ۲۰ ساعت استراحت می کند . اکثر شیرها در روز شکار می کنند اما در مناطقی که آنها شکار می شوند یا مورد هجوم دیگر موجودات قرار می گیرند ، شب ها و مخصوصا ساعات اولیه ی شب به شکار می پردازند .

زیست گاه :

شیرها در مناطق گوناگونی مانند جنگل های نه چندان انبوه ، بیشه ها ، نیزارها ، بوته زارها ، علف زارها و دشت های نزدیک به آب زندگی می کنند . این جانوران مانند دیگر گربه سانان به آب علاقه دارند و از آن دوری نمی کنند .

قلمرو و گروه :

شیرها گروه هایی را تشکیل می دهند که معمولا ۳ شیر نر و ۱۵ شیر ماده به همراه توله ها در یک قلمرو مشخص زندگی می کنند و شیرهای نر مجرد که از گروه رانده می شوند با هم یک گروه را تشکیل می دهند . بر خلاف بسیاری از جانوران ، شیر نر ، شیرهای ماده و توله ها را ترک نمی کند و از آنان و قلمرو آنان در برابر دشمن حفاظت می کند . شیرها دشمنی پایان ناپذیری با کفتارها بر سر قلمرو دارند . بسیاری از اوقات هم بین این دو پستاندار ، نبرد برای طعمه ی شکار شده صورت می گیرد . شیرها و کفتارها به صورت دسته جمعی نبرد می کنند و این جنگ ها تلفات زیادی برای هر دو گروه دارد . مخصوصا کفتارها بیشتر صدمه می بینند . یک شیر ماده که عصبانی یا گرسنه باشد می تواند با ۱۲ کفتار مقابله کند . اما کفتارها هم به قدرت گروهی خود در نبرد با شیرها اتکا می کنند . در یکی از نبردهای شیر و کفتار بر سر قلمرو در جنوب آدیس آبابا ( پایتخت اتیوپی ) که دو هفته به طول انجامید ، ۳۵ کفتار و ۶ قلاده شیر از بین رفتند و در نهایت شیرها پیروز شدند .

تولد و مراحل رشد :

شیرهای ماده ۱۰۲ تا ۱۰۳ روز باردار هستند و پس از آن ۱ تا ۶ توله به دنیا می آورند . در بیشتر مواقع تعداد توله ها ۲ تا ۳ قلاده است . این توله ها تا ۶ ماهگی از شیر مادرشان تغذیه می کنند در صورتی که از ۳ ماهگی می توانند گوشت هم بخورند . این شیرهای جوان در ۱۸ ماهگی قادر به زادآوری هستند و در ۵ سالگی کاملا بالغ می شوند . تا ۴ الی ۵ ماهگی ، یک یا دو شیر بالغ در زمانی که گله برای شکار رهسپار می شود در منطقه ی امنی باقی می مانند و از توله ها نگهداری می کنند . پس از شکار ، شیر ماده ای بازمی گردد و شیرهای بالغ و توله ها را با خود به محل شکار می برد . توله شیرها پس از ۴ ماهگی می توانند هنگام شکار با مادر خود باشند .

رژیم غذایی و شکار :

طعمه های شیر به منطقه ای که در آن زندگی می کند بستگی دارد . شیر از جانورانی همچون گورخر ، غزال ، آهو ، بز کوهی آفریقایی ، گراز و دام های اهلی مانند گاو و گوسفند تغذیه می کند . آنها همچنین به صورت گروهی ، گاومیش های وحشی آفریقا ، زرافه های بلند قامت و بچه فیل ها و حتی گاهی فیل های غول پیکر را شکار می کنند . حتی دیده شده است که شیر پرندگان و کروکودیل ها را هم شکار می کند .

در مناطقی از آفریقا شیرها فقط به یک طعمه وابستگی پیدا کرده اند . مانند شیرهایی که فقط گاومیش شکار می کنند .

شکار در بین شیرها بر عهده ی ماده های گروه می باشد و نرها هنگامی سر می رسند که ماده ها پوست شکار را کنده اند و گوشت آماده ی خوردن است . شیرهای نر فقط زمانی وارد عمل شکار می شوند که شکار بسیار قدرتمند باشد یا طعمه ی شکار شده مورد هجوم دیگر جانوران قرار گرفته باشد .

شیر و انسان :

حمله ی شیر به انسان به ندرت صورت می پذیرد و تنها زمانی اتفاق می افتد که شیر بسیار گرسنه باشد یا بخواهد از خود در برابر انسان دفاع کند . البته در چند سال گذشته ، مردم مناطقی از آفریقا از حمله ی شیرها به انسان ها و مناطق زندگی آنها بسیار ناراحت شده اند و شاید همین امر به کشتار شیر و کم شدن تعداد آن بیانجامد .

انواع گونه های شیر در جهان :

شیرها در جهان به طور کل به ۲ گروه آفریقایی و آسیایی تقسیم می شوند . البته در قدیم شیرهای بیشتری وجود داشته اند که امروزه تنها این دو گونه باقی مانده اند .

شیر بربری ( Barbary Lion ) که تا اوایل قرن بیستم هم وجود داشت ، امروزه منقرض شده است . محل زندگی شیر بربری از مناطق مرکزی مراکش تا صحرای لیبی و سواحل دریای سرخ در مصر بود و تمام کرانه های ساحلی شمال آفریقا را در بر می گرفت . مرز بین قلمرو شیرهای بربری و آسیایی ، کانال سوئز و صحرای سیناست .

( نقاط قرمز رنگ : پراکنش شیر بربری - نقاط زردرنگ : پراکنش شیر آسیایی)

همچنین کاوش ها نشان می دهد که شیرهایی در دوره ی چهارم زمین شناسی ، حدود ده هزار تا پانصد هزار سال پیش در اروپا زندگی می کردند . هم چنین احتمال حضور شیر در هزاران سال پیش در سری لانکا ، آمریکا و پرو تا کانادا وجود دارد .

البته امروزه نیز گربه سانی به نام شیر کوهی یا کوگار که به نام پوما ( Puma ) هم شناخته می شود ، در اکثر مناطق آمریکای جنوبی و در تمامی نقاط کوهستان های آند و راکی از جنوب تا شمال قاره ی بزرگ آمریکا وجود دارد .

اما در حال حاضر تنها شیرهای آفریقایی که خود به گونه های مختلف تقسیم می شوند و شیرهای کم تعداد آسیایی در جهان باقی مانده اند که این شیرها هم در معرض خطر هستند . اکنون تنها قلمرو شیرهای جهان به جنوب صحرای آفریقا ، شرق و مرکز قاره ی آفریقا و غرب هندوستان محدود است .

بیشترین تعداد شیر را در جهان ، شرق و جنوب آفریقا در خود جای داده است . تانزانیا کشوری است که میزبان بیشترین قلاده از این پستاندار است .

شیرهای آسیا هم تنها محدود به منطقه ی حفاظت شده ای در شمال غربی هندوستان می شوند .

تفاوت شیرهای آفریقایی و آسیایی :

شیرهای آفریقایی و آسیایی تفاوت های مرفولوژیک و فیزیولوژیک با هم دارند . آسیایی ها به طور کاملا محسوسی کوچکتر از آفریقایی ها هستند . اندازه ی بدن شیر آفریقایی ۱۴۰ تا ۲۰۰ سانتی متر و طول دم آن ۶۷ تا ۱۰۰ سانتی متر است . در حالی که در شیر آسیایی طول سر و تنه ۱۵۰ تا ۱۹۰ سانتی متر و دم هم در حدود یک متر است . بارزترین تفاوت ظاهری این دو گونه ، وجود دو خط موازی طولی از یال در شیر آسیایی است که بر پهلوهای بدن به زیر شکم ادامه یافته است . در حالی که نوع آفریقایی این نشانه را ندارد .

شیرهای آفریقایی (African Lion) :

شیرهای آفریقایی به گونه های مختلفی تقسیم بندی می شوند .

یکی از گونه های شیر آفریقایی شیر کیپ ( Capelion ) نام داشت که در دهه ی ۱۸۶۰ میلادی منقرض شد . این شیر از دماغه ی امیدنیک تا شرق آفریقای جنوبی در جنوب آفریقا می زیست که در سال ۱۸۶۵ میلادی منقرض شد .

شیر ماسایی گونه ای دیگر است که در آفریقای شرقی و مرکزی در کشورهای اتیوپی ، کنیا ، تانزانیا و موزامبیک زیست می کند و به نظر می رسد بیشترین تعداد را در بین شیرهای آفریقایی دارد .

شیر سنگالی گونه ی سوم است که در آفریقای غربی زندگی می کند و قلمرو آن از سنگال تا نیجریه است .

شیر بعدی شیر کنگو یا Katanga است که در نامیبیا ، بوتسوانا ، آنگولا ، زئیر ، زیمباوه و زامبیا به حیات خود ادامه می دهد .

و یکی دیگر از گونه ها ، شیر ترانسوال است که در آفریقای جنوبی زیست می کند .

به طور کلی قلمرو شیرهای آفریقایی از سومالی شروع می شود، نواحی استوایی و جنوب سودان و نواحی مرکزی را در بر می گیرد ، غرب و جنوب غربی آفریقا را شامل می شود و در جنوب آفریقا به اتمام می رسد .

تعداد شیرهای آفریقایی بسیار کم شده است . طی آمارگیری که بین سال های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴ میلادی صورت گرفته است ، حدود ۱۶۵۰۰ تا ۴۷۰۰۰ شیر در جهان تخمین زده شده است که این آمار در سال ۱۹۹۰ میلادی صد هزار قلاده بوده است . شاید در سال ۱۹۵۰ تعداد شیرهای جهان به چهارصد هزار هم می رسیده است . در دو دهه ی اخیر تعداد شیرها با آمار ۳۰ تا ۵۰ درصدی در حال کاهش بوده و هست .

شیرهای آسیایی ( Persian Lion - Asiatic Lion ) :

این شیر را با نام های شیر جنوب آسیا ، شیر ایرانی یا شیر هندی می شناسند .

البته عنوان آخری حدود نیم قرن است که شناخته شده است .

این شیرها زمانی از حاشیه ی دریای مدیترانه ، از شمال یونان تا ترکیه ، در سرتاسر جنوب غربی آسیا تا پاکستان ، در هندوستان و حتی در بنگلادش زندگی می کردند .

شیرهای آسیایی حدود ۱۰۰۰ سال پیش از شیرهای آفریقایی جدا شدند و در این سالها تغییر کردند . یکی از تغییراتی که میان آنها و هم نوع آفریقایی شان به وجود آمد ، جثه ی کوچکتر و یال کوتاهتر است .

این شیر که بیشتر آن را با نام شیر ایرانی می شناسند ، همان شیری است که در یونان و روم باستان در نمایش و جنگ با گلادیاتورها مورد استفاده قرار می گرفت .

هم اکنون تنها از این گونه ی شیر ، حدود ۳۰۰ قلاده در قرق جنگلی گیر در کیتاور هندوستان زندگی می کنند .

شیرهای ایرانی که در شمال آفریقا و جنوب شرقی اروپا می زیستند ، ۱۰۰ سال بعد از میلاد منقرض شدند . شیرهایی هم که در غرب و جنوب غربی آسیا قرار داشتند ، حدود ۶۰ سال پیش به کلی منقرض شدند . به دلیل کم بودن شیرهای آسیایی و محدود بودن قلمروشان ، آنها کاملا شناخته شده نیستند و بسیاری از رفتارهای آنان را بر حسب رفتار شیر آفریقا می سنجند .

شیر ایرانی ( Panthera Leo Persica )

شیر ایرانی یا همان شیر آسیایی ، جانوری است که نقش بسیار بزرگی را در فرهنگ و آیین و طبیعت کشور ما بازی می کرد و خواهد کرد .

اما متاسفانه این گربه ی باشکوه حدود ۵۰ الی ۶۰ سال پیش ، برکت وجود خود را از خاک ایران گرفت .

در حدود یک قرن پیش جنگل های اطراف رودخانه های کرخه ، دز و کارون ، بوته زارها و علف زارهای شرق خوزستان از مسجدسلیمان به طرف رامهرمز ، نواحی جنوب و جنوب غربی زاگرس و مناطق نزدیک به آب خوزستان ، نیزارها و دشت های شرقی استان بوشهر و مرغزارهای غرب و جنوب غربی استان فارس به خصوص کازرون و دشت ارژن ، میزبان شیرهای بااصالت ایرانی بوده اند . به طور کلی قلمرو شیر ایران به صورت نواری از جنوب لرستان تا جنوب استان فارس و به موازات کوه های زاگرس کشیده شده بوده است . البته حضور این جانور از زاگرس مرکزی(کامفیروز) و جنوب زاگرس(فیروزآباد و لار) گزارش شده است .

این گوشت خوار بیشتر از گراز و آهو تغذیه می کرده است و در کنار آنها از گور ایرانی و گوزن زرد ایرانی نیز بهره می برده است . همان طور که می دانیم نسل گور ایرانی و گوزن ایران به شدت در خطر انقراض است و یکی از مهم ترین عوامل انقراض شیر ایران کمبود طعمه بوده است .

مهم ترین علل انقراض شیر اساطیری ایران را می توان در موارد زیر یافت :

کم شدن و محدود شدن طعمه ، از بین رفتن زیستگاه ، علاقه ی افراد محلی به خصوص مردان ایل بختیاری به شکار شیر و شکار بی رویه این جانور توسط افسران و مهندسان خارجی به خصوص انگلیسی ها .

قدیمی ترین شرحی که از شیر ایران آمده است برمی گردد به سال ۷۴۰ هجری قمری که حمداله مستوفی قزوینی در کتاب نزهت القلوب نوشته است : مرغزار دشت ارژن بر کنار بحیره است که در آن صحراست و در این محدوده بیشه است که در آن شیر شرزه بسیار باشد . طول این مرغزار دو فرسنگ و در عرض ، یک فرسنگ است .

آخرین نشانه های شیر ایران در وطنش :

W.Ousley در سال ۱۸۱۹ م ( ۱۱۹۸ ش ) گزارش می دهد که جنگل ها و بیشه ها و نیزارهای جنوب ایران تا حدود کارون در خوزستان دارای شیر می باشد و بوشهر به علت دارا بودن شیر زیاد به معدن شیر معروف است .

این مسئله که شیر زیادی در بوشهر وجود دارد در دهه های نخستین قرن نوزدهم نیز گزارش شده بوده است .

در سال ۱۸۴۱ م ( ۱۲۲۰ ش ) Levard گزارش می دهد : در خوزستان به طور مرتب سه یا چهار شیر را با هم می دیدیم که به کمک سران قبایل ایرانی از آنها شکار می کردیم .

در سال ۱۸۷۶ م ( ۱۲۵۵ ش ) Blanford می نویسد : در حال حاضر شیر در ماورالنهر و غرب زاگرس و شرق دجله و بیشه های جنوبی و جنوب شرق شیراز یافت می شود و در هیچ کجای دیگر از ایران و بلوچستان وجود ندارد .

و می گوید : دره ی کوچک دشت ارژن در غرب شیراز برای زندگی شیرها بسیار مناسب است و معروف است که شیر زیاد دارد و این به دلیل وجود خوک های وحشی ( گراز ) زیاد است که طعمه ی خوبی برای شیرها هستند .

همچنین خود او گفته است : هر سال ۴ یا ۵ شیر از دشت ارژن و اطراف آن شکار می کردیم و توله ها را برای فروش به شیراز می بردیم . ضمنا در مارس ۱۸۶۷ م ( ۱۲۴۶ ش ) در حدود کاروانسرای میان کتل ، در بلندترین ناحیه بین شیراز و بوشهر و حدود بیست کیلومتر بعد از دشت ارژن ، حوالی غروب در جنگل بلوط ، ماده شیری را می بیند .

کنسول انگلستان در سال ۱۹۰۰ م ( ۱۲۷۹ ش ) گزارش می دهد که تپه های اطراف کازرون تا شیراز دارای شیر است .

در سال ۱۹۲۲ م (۱۳۰۱ ش ) وجود دسته های ۲ تا ۵ تایی شیر در بیشه زارهای جنوب شوش گزارش می شود .

در سال ۱۹۳۲ م ( ۱۳۱۱ ش ) مهندسین آمریکایی در اطراف دزفول ، شیر کاملا بالغی را می بینند .

R.N.ChampionJones گزارش می دهد : در اوایل زمستان ۱۹۴۱ م ( ۱۳۱۹ ش ) در حدود ۶۰ کیلومتری شمال دزفول شیر ماده ای را می بیند .

و در آخرین نشانه می خوانیم که در سال ۱۹۴۳ م ( ۱۳۲۱ ش ) Henry گزارش می دهد در سال ۱۹۴۲ م ( ۱۳۲۰ ش ) حدود ۶۰ کیلومتری شمال غربی دزفول ، شیری را می بیند .

البته در جایی هم آمده است که آخرین شیر ایرانی در سال ۱۳۲۱ شمسی در شمال غربی دزفول شکار شده است .

با این همه نمی توان تاریخ دقیقی مشخص کرد که در همان تاریخ ، آخرین شیر باقی مانده در ایران نیز تلف شده باشد . شاید تا یکی دو دهه ی بعد هم شیر در ایران وجود داشته است . اما به دلیل نبود امکانات امروزی و نبود فرهنگ حفاظت از حیات وحش ، این موارد جدی گرفته نشده اند .

امروز تنها ۲۵۰ الی ۳۰۰ قلاده از شیر ایران در غرب هندوستان در جنگل گیر زندگی می کنند و حدود ۳۰۰ قلاده به طور پراکنده در باغ وحش های جهان هستند .

شیر ایرانی در فرهنگ ما :

شیر در تاریخ و فرهنگ کشور ما و حتی دین ما ، جایگاهی والا و ارزشمند دارد .

به دلیل اینکه این شیر در بین النهرین هم می زیست ، تاثیرات آن بر دین ما کاملا آشکار است . در قرآن یکبار به شیر اشاره شده است و خداوند در آن آیات افرادی را که از یاد روز قیامت و اندرز قرآن می گریزند ، به گورخرانی تشبیه کرده است که از شیر درنده می گریزند .

اقرار شیر به رسالت حضرت محمد (ص) و ولایت حضرت علی (ع) از داستان هایی است که نقل می شود . هم چنین معاشرت این جانور با معصومین و صحبت با آنان نیز در برخی نوشته ها آمده است . امام حسین (ع) در سخنانی که در مورد ذکر جانوران فرموده اند ، اظهار داشته اند که شیر می گوید : در امر بندگی خدا بسیار اهتمام می باید کرد . همچنین حضرت علی در نهج البلاغه چندین بار به شیر اشاره کرده اند . مانند این که درباره ی یکی از دوستان نزدیک خود گفته اند : او به موقعش همچون شیر بیشه و مار صحرا بود . یا در نامه ای به عمرو عاص فرموده اند : تو از پی او رفتی مانند سگی که از پی شیر رود تا مگر چیزی از فضله ی طعام خود نزد او اندازد .

اما شاید بارزترین حضور شیر در دین ما ، لقب امام ماست . همه می دانند که یکی از القاب مهم حضرت علی شیر خداست . هم چنین این حضرت نام فرزند خود را عباس گذاشت . عباس یعنی شیری که دیگر شیران از او بیم ناکند .

از علی آموز اخلاص عمل شیر حق را دان منزه از دغل

شیر در فرهنگ و تاریخ کشور ما نقش بسیار پررنگی دارد . آثار و معماری های به جا مانده از تاریخ و تمدن چند هزار ساله ی ایران به خوبی نشان می دهد که شیر ایرانی به عنوان نماد قدرت یزدان پاک ، مورد توجه پادشاهان هخامنشی و بعد از آنان بوده است . شاید اگر نقش و طرح شیر را از تمدن ما پاک کنند ، نیمی از تاریخ ما از بین برود .

بر خلاف تصوری که لقب شیرافکن یا شیرکش به مردان ایلیاتی ایران قدرت می بخشیده و می بخشد ، که شاید این رسم اشتباه یکی از علل انقراض نسل شیر ایران بوده است ، بختیاری ها برای پاسداشت از جنگاوران و دلاوران خود ، بر روی قبور آنان مجسمه ای سنگی از شیر قرار می دادند . البته نقش های دیگری هم وجود داشته است که هر کدام مفهوم خاصی دارد . شیر سنگی یادآور تاریخ پرحادثه و پرفراز و نشیب گذشته ی ایل بختیاری است . این نماد به معنای آن است که افرادی که در این خاک خفته اند ،در پاسداری از وطن و آیینشان ، شیران غیرتمند و نیرومند زمان بودند .

در ادبیات ما چه پیش از اسلام و چه بعد از آن ، شیر به عنوان نماد قدرت ، غیرت ، شجاعت ، کبر ، غرور و یا حتی درندگی به کار برده شده است . شاهنامه ی فردوسی بدون حضور شیر ایران ، کاملا ناقص خواهد بود . فردوسی کبیر در این اثر بزرگ ، دلیران و جان بر کفان ایران زمین را همچون شیرانی مست توصیف کرده است که بر صف دشمنان می غرند . هم چنین به مردان بزرگ و پاک ، القابی که در آنها نام شیر خودنمایی می کند ، اعطا فرموده است . البته در جایی از شاهنامه ، فردوسی به خوی وحشی گری و کبر شیر اشاره کرده است و دشمنان ایران را شیر خوانده است . اما در کل در جای جای شاهنامه از شیر ایران به خوبی یاد می شود . در دیگر آثار ادبی ما ، چه متعلق به قرن های گذشته و چه متعلق به عصر حاضر ، شیر به عنوان نمادی از غیرت ، شجاعت ، میهن پرستی و یا درندگی و سلطانی به کار برده شده است . گاه شیر به عنوان عاشقی است که به دنبال شکار معشوق می رود و گاه شیر در جایگاه معشوق قرار می گیرد که عاشق را اسیر و شکار خود می کند . در اشعار مولانا به خصوص در دیوان شمس ، در غزلیات حافظ و در کتب سعدی به خوبی می توان نقش شیر ایران را دید . در آثار معاصر نیز پروین اعتصامی بیشتر از بقیه به نقش شیر پرداخته است . شاید به دلیل حضور نداشتن شیر در قرن حاضر در کشور و ملموس نبودن زندگی این جانور ، شاعران و ادیبان کمتر از شیر در نوشته هایشان حرف به میان آورده اند . در کل شیر ایران ، جانوری اساطیری و میهنی است که هیچ وقت نمی توان تصور کرد که این جانور دیگر در کشور ما حضور ندارد . چون اگر اینگونه فکر کنیم ، بسیاری از زیبایی های تاریخ و فرهنگمان را نخواهیم دید .

دلیران یکایک چو شیر ژیان

همه بستند بر کین ایرج میان

دریغ است ایران که ویران شود

کنام پلنگان و شیران شود

از فارس تا خزر ایران نشسته است

این شیر پنجه ی دیوان شکسته است

گاه گویی شیرم و گه شیرگیر

شیرگیر و شیر تو کفتار ماست

بس که آن شیر از کمین در میر بود

آن چرا بر جمله ناخوش گشته بود

صنما تو همچو شیری من اسیر تو چو آهو

به جهان که دید صیدی که بترسد از رهایی

فراز و شیب بیابان عشق دام بلاست

کجاست شیردلی کز بلا نپرهیزد

علی آن شیر خدا شاه عرب

الفتی داشته با این دل شب

عیب دل کردم که وحشی وضع و هر جایی مباش

گفت چشم شیر گیر و مست آن آهو ببین

زر کانی را چه نسبت با سفال

شیر جنگی را چه خویشی با شغال

کمند سعدی اگر شیر شرزه صید کند

تو در کمند نیایی که آهوی حرمی

شیر ایران که نماد هویت ، ملیت ، دین و زینت بخش پرچم عزیز کشورمان بود ، امروزه در جهان با نام علمی شیر هندی ( Panthera Leo Indica ) شناخته می شود و این نشانه ی ظلم ما به میراث کشورمان است . نشانه ی اینکه تاریخ و فرهنگ کشورمان اندازه ی جوی برای ما ارزش ندارد .

شهر خاموش من آن روح بهارانت کو ؟

شور و شیدایی انبوه هزارانت کو ؟

زیر سرنیزه ی تاتار چه حالی داری ؟

دل پولادوش شیر شکارانت کو ؟

شیر ( شیر ایرانی )

مطالب مشابه :

ابر گردباد های یان از فضا

شیر ( شیر ایرانی )

نماد شیر و گاو و اثر آن‌ در تفكرباستان

سلطان واقعی جنگل

سرگذشت نبرد رستم با کک کوهزاد

حدس می‎زنید قوییترین لگد متعلق به کدام جانور است؟

مقایسه ی اسفندیار با رستم درهفت خوان و روایت های دینی