مبانی نظری معماری جلسه اول

مبانی نظری معماری جلسه اول - برگزیده کلاس های درس "> آتلیه معماری - مبانی نظری معماری جلسه اول

آتلیه معماری

برگزیده کلاس های درس

مبانی نظری معماری جلسه اول

| مبانی نظری معماری

جلسه سوم

مرجع قسمت نگرش های معماری، به طور کلی کتاب « سیری در مبانی نظری معماری » دکتر معماریان است.

ǁ نگرش اقلیمی

نگرش اقلیمی مانند هر نگرش دیگر با کاربر خود از چگونه دیدن معماری می گوید. به او می گوید یک بنا یک آسایشگاه اقلیمی است و آن را باید با شرایط محیطی اش سنجید. مطلق بینی اقلیمی به معنای این است که آب و هوا را عامل نخست در شکل گیری فضای معماری و دیگر اجزای آن بدانیم. به دلایل چندی نگرش اقلیمی در این جا مورد توجه قرار گرفته است:

1- تأثیر و نفوذ این نگرش در فرهنگ آموزش معماری ایران.

2- وجه کاربردی آن که در دنیا به پیشرفت های بزرگی نایل آمد اما متأسفانه در جامعه ما تأ ثیر بسزایی نداشته است.

3- کاربرد آن به عنوان ابزاری برای خواندن معماری گذشته و بومی ایران.

سه جزء اصلی نگرش اقلیمی انسان، سرپناه و محیط طبیعی می باشند. برای دستیابی به مقصد، یک اقلیم گرا باید از ابزار خاصی بهره گیرد. این ابزار را علوم تجربی گوناگون مانند زیست شناسی، آب و هوا شناسی، مصالح شناسی و ... در اختیار او قرار می دهند.

ǂ سابقه موضوع در جهان و ایران

در اوایل دهه 60 میلادی کتاب طراحی اقلیمی الگی Olgyay به امریکا و سپس جهان عرضه شد. این کتاب و سایر تحقیقات مشابه در جهت پاسخگویی به بحران اقتصادی احتمالی حاصل از کمبود نفت و فراورده های آن بود. با توجه به نیاز غرب به واردات میلیون ها بشکه نفت از خاورمیانه و اینکه این مکان کانون جنگ های متعدد بود و حتی برخی از دولت های منطقه از نفت به عنوان ابزاری سیاسی بهره می گرفتند، سیاست مداران و اقتصاد دانان کشورهای غربی را به اتخاذ سیاست های صرفه جویانه واداشت.

در دهه 50 خورشیدی چند اثر درباره اقلیم و معماری در ایران انتشار یافت. از این جمله اندکتاب های اقلیم گرم و خشک و اقلیم گرم و مرطوب مهندس محمود توسلی و اقلیم و معماری دکتر کسمایی که مباحث آن ها هنوز در حد نظری باقی مانده اند و در عرصه ساخت و ساز، کاربرد عملی آن ها دیده نمی شود.

ǂ فرایند روش اقلیمی

این فرایند را می توان به بخش های زیر تقسیم نمود:

1- انتخاب مکانی مشخص

2- شناسایی رابطه مکان مورد نظر و تقسیمات اقلیمی

3- بررسی اطلاعات آب و هوایی مکان مورد نظر

4- تحلیل اطلاعات به دست آمده

5- ارایه احکام معماری

انتخاب مکان نخستین قدم در یک مطالعه اقلیمی است. شباهت در عناصر آب و هوایی در جند مکان، گونه شناسی اقلیمی به وجود می آورد که به آن تقسیمات اقلیمی می گویند. یکی از رایج ترین تقسیم بندی ها متعلق به کوپن Koppen است که جهان را به چهار دسته آب و هوایی تقسیم می کند. براساس تقسیم بندی او ایران به چهار اقلیم معتدل و مرطوب، سرد، گرم و مرطوب و گرم و خشک تقسیم شده است. قرار گرفتن مکان های مختلف در هرکدام از اقلیم های یاد شده به معنای دستیابی به شرایط اقلیمی دقیق آن نیست. در بسیاری از موارد این نوع دسته بندی تنها می تواند شرایط کلی آن اقلیم را معین نماید و در برخی دیگر حتی با آن نیز همخوانی ندارد. برای نمونه در پهنه بندی اقلیمی آبادی ها و شهرهای کاشان، نطنز، اردستان، زواره و ابیانه در اقلیم گرم و خشک جای می گیرند. فاصله بین کاشان تا اردستان در حدود 100 کیلومتر است و در شرق این مسیر بیابان ها و بخشی از کویر و در غرب آن رشته کوه های مختلفی قرار دارند. هرکدام از آبادی های یاد شده دارای شرایط آب و هوایی خاص خود می باشند.

کاشان در حاشیه بیابان های خشک قرار گرفته و آب و هوایی شبیه به یزد دارد. نطنز در دامنه کوه کرکس جای دارد و آن را می توان یک باغ شهر نامید. ابیانه در ل کوه کرکس است و درخت زارها و دره های حاصل خیز با آب چشمه های جاری، آن را کاملاً از کاشان متمایز می سازد. اردستان نیز یک باغ شهر بوده که در چند دهه اخیر تغیرات اساسی در بافت شهری آن رخ داده است. و باز در فاصله 15 کیلومتری اردستان، زواره با آب و هوای کاملاً بیابانی دیده می شود.

ارایه احکام، آخرین بخش از فرایند روش اقلیمی است. تعیین احکام، اجزای مختلف معماری را در بر می گیرد. دیوارها، پنجره ها، جهت گیری فضاها، سطوح و هر جزیی که به نوعی در آسایش اقلیمی دخالت داشته باشد، مدنظر می باشد. برای نمونه برای معماری مناطق گرم و خشک:

- نوع مصالح: خشت و گل که دارای ظرفیت حرارتی بالا می باشند.

- سازمان دهی پلان: تا حد امکان فشرده و متراکم برای به حداقل رساندن تبادل حرارتی از جداره های خارجی بنا.

- بافت شهری: متراکم با فشردگی مجموعه.

- نوع پوشش: تاق، گنبد و از خشت خام یا گل.

- رنگ سطوح: سفید به منظور تقلیل هرچه بیشتر حرارت ایجاد شده در دیوارها.

- تعداد پنجره ها: حداقل ممکن به منظور جلوگیری از نفوذ اشعه منعکس شده.

- حیاط: مشجر با حوض آب برای ایجاد رطوبت.

جهت استقرار ساختمان: جنوبی یا جنوب شرقی. این جهت از نظر کنترل و به حداقل رساندن نفوذ گرمایی ناشی از تابش آفتاب در بعدازظهر به داخل ساختمان مناسبترین جهت است.

ǂ اقلیم گرایی – فضا، گونه و شکل

فضا از نگاه اقلیمی جایی ست که مصرف کننده باید در آن آرامش نسبی اقلیمی داشته باشد. بنابراین حجم جای دهنده باید طوری طراحی گردد که ما را به این هدف برساند. به سخن دیگر، فضای معماری به یک حجم مشخص تقلیل می یابد که تابعی از عناصر و عوامل آب و هوایی است.

گونه یا تیپ Type در نگاه اقلیمی شیئ است که ویژگی های مشترک معماری – اقلیمی گروهی از بنا ها را در یک اقلیم مشابه دارا باشد. پس بودن در یک اقلیم و راه حل های معماری مشابه دو عامل مهم در تعریف گونه می باشند. که هم برای اجزای معماری مانند مصالح یا نوع سازه و هم برای بناهایی با کارکرد خاص قابل تعریف کردن و استفاده است.

ǂ اقلیم و معماری ایرانی

راه حل های اقلیمی را می توان از ویژگی های بسیار مهم معماری ایرانی دانست. ایرانیان در طول تاریخ معماری سعی نموده بودند تا با تدابیر گوناکون، در کنار طبیعت پیرامون خود، محیطی را بوجود آورند که کاربر در هر زمان بتواند در ان آسایش نسبی را با توجه به زمان بهره گیری تجربه کند. او در مکانی که در تابستان گرمای طاقت فرسایی داشته است و در زمستان نیز سرمان آن قابل تحمل نبوده با بهره گیری از نکات مثبت همان محل و همان طبیعت، فضای مطلوبی فراهم می ساخته است. اگر در بالای سطح زمین دمای زیاد و تابش به او مجال نداده است، خانه زیر زمین روی آورده و در ارتفاع پنج یا شش متری فضایی خنک بوجود آورده است. بدون وسیله مکانیکی ای که به محیط زیست لطمه وارد کند، تابستان گرم را به بهاری خنک تبدیل می کرده است. از تابش خورشید در زمستان با قرار دادن اتاق های زمستانی در جبهه شمالی بهره گرفته است و اتاق کوچک با بازشو های کم برای شبهای زمستان بوده است. در سوی مقابل آن تالار بزرگ و دیگر فضا های تابستانی پشت به آفتاب جای می گرفتند.

ǂ اقلیم گرایی در معرض نقد

نخستین انتقادها به مطلق گرایی نگرش اقلیمی توسط آموس راپاپورت Amos Rapaport در 1969 و با انتشار کتاب "فرهنگ و شکل خانه "صورت گرفت. بحث او جای گرفتن اقلیم به عنوان موضوعی درجه دو در شکل دهی به فرم یا شکل خانه است. او برای ارایه بحث خود این سوال را مطرح می کند؟ اگر اقلیم عامل درجه یک در شکل یک خانه است پس چرا در اقلیم های مشابه در یک مکان خاص انواع شکل خانه ها وجود دارند؟

مثال تنوع گونه های خانه های زواره و خانه های گیلان، منبع: کتاب سیری در مبانی نظری معماری دکتر معماریان

برای دستیابی به اهداف مد نظر نگرش اقلیمی باید بنا را در حد یک شیء در طبیعت فرض کرد که هدف اصلی طراح، آسایش اقلیمی کاربران در آن است. سوال بعدی این است که اگر ما در روند مطالعه اقلیمی به یک شکل خاص از بنا دست یابیم، آیا روند دستیابی به به شکل نهایی در اینجا پایان می یابد؟ اگر عوامل فرهنگی و اجتماعی، شکل دیگری را ایجاب کنند چه؟

در همه جای معماری ایرانی، مجموعه ای از عوامل گوناگون که اقلیم یکی از آن ها بوده است دست به دست هم داده اند و شکل نهایی بنا را می سازند. کاربر حضور در یک فضای آسایش دهنده را حس می کند و همزمان در درون آن فضا پیام های بسیاری را دریافت می کند. در مسجد جامع اصفهان برای هر فصل، فضای خاص آن طراحی شده است. گنبدخانه و ایوان و شبستان های بزرگ آن در سوی قبله درست همان جایی که بخش تابستانی مسجد را دربر میگیرد، جای گرفته اند. فضای شبستان زمستانی با آسمانه ( پوشش داخلی سقف ) کوتاهتر در قسمت غربی قرار دارد و هرکدام از ایوان ها نیز برای فصلی خاص ساخته شده اند. در هر گوشه ای از این مسجد می توان توجه به شرایط اقلیمی را مشاهده کرد اما آسایش اقلیمی کاربر تنها یکی از ابزارهای معمار برای هدف پاسخ به نیاز های مادی بوده است. هدف اصلی او ایجاد محیطی معنوی بوده است که مومنین را هرچه بیشتر به خالق خود، در این مکان خاص نزدیک کند. در اینجا هر اندام معماری از سطوح و مقرنس ها و نقوش هندسی و ... در یک نظام کلی طراحی وظیفه نمادین خاص خود را دارا می باشد و این نکته ایست که در مطلق نگری اقلیمی از توجه دور می ماند.

مبانی نظری معماری جلسه اول

آتلیه معماری

مبانی نظری معماری جلسه اول

مطالب مشابه :

معرفی کتاب سیری در مبانی نظری معماری

مبانی نظری معماری جلسه اول

کتاب مبانی نظری و عملی تکنولوژی آموزشی. ویراستار حسین زنگنه (زیر چاپ) جلد 1 و 2

جلد دوم کتاب مبانی نظری و عملی تکنولوژی آموزشی

انتشار جلد اول کتاب مبانی نظری و عملی تکنولوژی آموزشی

منابع پیشنهادی آزمون دکترای معماری

منابع درس مبانی نظری معماری...پیشنهادی برای کنکور کارشناسی ارشد طراحی شهری و معماری

قابل توجه دانشجويان درس مباني نظري معماري

پایان نامه و رساله خانه کودک