کاربرد پذیری نظریة تصمیم‌گیری شغلی هالند در مدارس، دانشگاهها و بازار کار ایران

کاربرد پذیری نظریة تصمیم‌گیری شغلی هالند در مدارس، دانشگاهها و بازار کار ایران
بررسی موانع و ارائه راهکارها

چکیده:
نظریه تصمیم‌گیری شغلی هالند، نظریة همخوانی شغل و شخصیت است که حدود ۵۰ سال توسط هالند و دیگران بکار رفته و هم‌اکنون نیز در مدارس، دانشگاهها، بازارکار و دیگر محیط‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین سودمندی و اعتبار آن در کشورهای امریکایی، اروپایی، آسیایی، استرالیایی و افریقایی مورد تایید قرار گرفته است.
در این مقاله سعی بر آن است تا از طریق پژوهشهای انجام شده در ایران، سودمندی و کاربردپذیری این نظریه مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهشها که از سال ۱۳۷۰ تاکنون در مدارس، دانشگاهها و بازار کار انجام پذیرفته است هریک به نوعی مؤید نظریه و کاربردپذیری آزمون شغلی – شخصیتی هالند می‌باشد که در سالهای اخیر توسط نگارندگان برای مدارس و مشاغل مختلف هنجاریابی شده بود.
در پایان ، موارد مثبت و منفی کاربردپذیری این نظریه و آزمون شغلی – شخصیتی در مدارس،دانشگاهها و بازار کار ایران اشاره می‌شود و به منظور سودمندی نظریه، راهکارهایی متناسب با فرهنگ ایرانی پیشنهاد می‌گردد.

مقدمه:
تصمیم‌گیری درباره انتخاب شغل و حرفه یکی از مهمترین و سرنوشت‌سازترین موضوعات در زندگی هر فرد به حساب می‌آید. امروزه پیچیدگی و دگرگونی دنیای کار، سرعت فزاینده رشد تکنولوژی، تقاضاهای روزافزون برای ورود به برخی مشاغل و نیاز به کسب دانش و مهارتها با توجه به تفاوتهای فردی، موجب برهم خوردن تعادل آموزش و بازار کار شده و مشکلاتی را در چگونگی هدایت استعدادها، راهنمایی شغلی و تصمیم‌گیری حرفه‌ای بوجود آورده است. از آنجا که یکی از اهداف تعلیم و تربیت در کنار دیگر اهداف، تسهیل رشد حرفه‌ای و هدایت شغلی افراد است، و این هدف بویژه در حیطه آموزش و پرورش و تا حدی آموزش عالی کشور قرار می‌گیرد، لذا، باید کوشش نمود تا این مهم بصورت سیستماتیک به اهداف از پیش تعیین شده خود برسد و راهنمایی تحصیلی – شغلی متناسب با ویژگیهای فردی و نیازهای بازار کار حرکت کند.
هرچند مبحث راهنمایی و هدایت شغلی به شکل علمی آن در ایران موضوع نسبتاً جدیدی است، با این حال، حدود یک قرن است که در دنیا بصورت علمی انجام می‌گیرد. از زمان پارسونز (۱۹۰۸) پدر راهنمایی شغلی که هماهنگی بین ویژگیهای فردی با دنیای مشاغل را مطرح نمود تا به امروز نظریه‌های مختلفی جهت انتخاب و تصمیم‌گیری شغلی ارائه شده است که همگی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به اهمیت رابطه فرد و شغل اشاره دارند. برای مثال ”رو“ و ”هاپاک“ : ارضای نیازهای فردی، ”مک کله لند“: انگیزة پیشرفت، ”هرزبرگ“: عوامل انگیزشی، ”گینزبرگ“: تجربیات و ارزشهای فردی و ”سوپر“: خود پنداره را عامل مهمی در انتخاب شغل افراد می‌دانستند (حسینیان، ۱۳۷۰). از سوی دیگر، در نظریات مربوط به طبقه‌بندی و تیپ‌شناسی شخصیت که معمولاً تعدادی تیپ یا سنخ مشخص می‌شود، از طریق تیپ یا سنخ غالب فرد، می‌توان برخی از رفتارهای آینده وی را پیش‌بینی نمود. قدیمی‌ترین طبقه‌بندی شخصیت مربوط به ”بقراط“ است که افراد را به طبقات چهارگانه دموی ، بلغمی‌، صفراوی و سودایی تقسیم می‌کرد. ”آیزنک“ نیز با نوسازی طبقه‌بندی بقراط سه بعد درونگرایی – برونگرایی، روان رنجوری و روان پریشی را جهت شناسایی شخصیت افراد ارائه نمود. ”یونگ“ نیز افراد را به دو سنخ درون‌گرا و برون‌گرا تقسیم نمود و ”مایرز-بریگز“ براساس نظریة یونگ شانزده سنخ شخصیتی را جهت انطباق افراد و مشاغل ارائه نمود (حسینیان، ۱۳۷۹).
هالند(۲۰۰۱، ۱۹۹۹،۱۹۹۷ ، ۱۹۸۵ ، ۱۹۷۳ ، ۱۹۵۸) روانشناس و نظریه‌پرداز معاصر شغلی و حرفه‌ای در بررسیهای پنجاه ساله خود نشان داد که شخصیت فرد می‌تواند نقش مهمی در انتخاب شغل و بطور کلی در زندگی حرفه‌ای او داشته باشد. براساس این نظریه، افراد جامعه را می‌توان از نظر شخصیتی در یکی از شش تیپ واقعگرا، جستجوگر، هنری، اجتماعی، متهور و قراردادی طبقه‌بندی کرد. هر تیپ ویژگیهای خاص خود را دارد و محصول تعامل خاصی بین عوامل ژنتیکی و محیطی است. شکل شماره ۱ شش ضلعی بالا (سمت راست) ، روابط بین این تیپها را از نظر میزان شباهت و یا عدم شباهت با توجه به نزدیکی و دوری فاصله آنان بر روی شش ضلعی نشان می‌دهد. مثلاً تیپ واقعگرا، از نظر ویژگیهای شخصیتی بیشتر نزدیک به تیپ جستجوگر و تیپ قراردادی است و با تیپ اجتماعی در تضاد است. از طرف دیگر، در این نظریه شش مدل محیطی (اعم از محیط شغلی، محیط تحصیلی و غیره) وجود دارد. این مدلها عبارتند از: محیط واقعگرایانه، محیط جستجوگرانه و ¼ هر محیط تحت تسلط یک تیپ شخصیتی قرار دارد. مثلاً محیط هنری تحت تسلط افراد هنری است. شکل شماره ۱ شش ضلعی بالا (سمت چپ)، روابط بین این محیطها را از نظر میزان شباهت و یا عدم شباهت با توجه به نزدیکی و دوری فاصله آنان بر روی شش ضلعی نشان می‌دهد. مثلاً محیط اجتماعی به محیط متهور بیشتر شباهت دارد تا محیط واقعگرایانه.
از آنجا که افراد در محیطی رشد می‌کنند که بتوانند در آن مهارتها و تواناییهای خود را بکار گیرند و نگرشها و ارزشهای خود را نشان دهند، تیپهای هنری به دنبال محیطهای هنری و تیپهای قراردادی به دنبال محیط‌های قراردادی هستند. حال اگر ما الگوی شخصیتی یک فرد و الگوی محیطی او را بدانیم می‌توانیم برخی از نتایج اینگونه جورشدنها را پیش‌بینی کنیم. در واقع براساس این نظریه حالت ایده‌ال از نظر جورشدن تیپ شخصیتی و محیط شغلی یا تحصیلی و غیره زمانی اتفاق می‌افتد که این دو شش ضلعی یعنی شش ضلعی تیپها و شش ضلعی محیطها، منطبق بریکدیگر باشند (شکل شماره ۱٫ پائین). یعنی تیپ واقعگرا در محیط واقعگرایانه، تیپ جستجوگر در محیط جستجوگرانه و به همین ترتیب بقیه تیپهای شخصیتی هم در محیط مناسب خود قرار گیرند. جدول شماره ۱، تیپهای شخصیتی و خصوصیات هر تیپ را نشان می‌دهد.
این نظریه تا به امروز در کشورهای امریکایی، اروپایی، آسیایی، استرالیایی و افریقایی جهت راهنمایی و مشاوره شغلی و تحصیلی مورد تایید قرار گرفته است (رییردان‌وبولاک، ۲۰۰۴؛ لامسدن و دیگران، ۲۰۰۲؛ هالندودیگران، ۲۰۰۱ و موچنسکی،۱۹۹۹). در ایران نیز این نظریه در سال ۱۳۵۹ توسط شفیع آبادی معرفی و از سال ۱۳۷۰ تا به امروز توسط نگارندگان و دیگران در مدارس، دانشگاهها، سازمانها و ادارات مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.در زیر ضمن اشاره به پژوهشهای انجام شده در بازار کار، دانشگاهها و مدارس ایران، به موانع و مشکلات نیز اشاره می‌گردد.

برخی از پژوهشهای انجام شده در مورد شاغلین و بازار کارایران:

در یک طرح پژوهشی مصوب دانشگاه (حسینیان – یزدی ۱۳۷۷) با عنوان ”هدایت شغلی از طریق همخوانی شخصیت با محیط شغلی و هنجاریابی آزمون شغلی-شخصیتی (SDS) “۱۵۰۰ نفر از شاغلین زن و مرد بصورت تصادفی از بین مشاغل گوناگون ادارات و سازمانهای شهر تهران انتخاب شدند و آزمون شغلی شخصیتی هالند (SDS) بر روی آنان اجرا شد. نتیجه این پژوهش نشان داد که شش تیپ شخصیتی هالند در بین شاغلین مورد پژوهش وجود دارد. همچنین شش مدل محیطی در بین مشاغل مختلف مشاهده شد که هر محیط شغلی تحت تسلط تیپ شخصیتی مشابه با آن محیط قرار داشت. یکی از مشکلات عمده در این پژوهش کدگذاری مشاغل متفاوت شاغلین بود که با توجه به شغل‌یاب هالند (هالند، ۱۹۹۷ و گاتفردسون و هالند، ۱۹۹۶) برای هریک از مشاغل کدگذاری شده و با تیپ شخصیتی شاغلین مقایسه گردید. در این پژوهش همخوانی ویژگی‌های شخصیتی شاغلین و محیطهای شغلی مورد تایید قرار گرفت.

جدول شماره ۲، ارزیابی مشاغل را از نظر تیپهای شخصیتی غالب در هر محیط شغلی نشان می‌دهد. مثلاً تیپ غالب در مشاغل واقعگرایانه، تیپ واقعگرا و در مشاغل جستجوگرانه تیپ جستجوگر است. فقط در مورد مشاغل متهورانه در این پژوهش، تیپ غالب با اختلاف جزیی ابتدا تیپ اجتماعی و سپس تیپ متهور بود که در مجموع یافته‌های این پژوهش مؤید نظریه هالند بود. همچنین در این پژوهش آزمون شغلی – شخصیتی هالند هنجاریابی شد و پایایی و روایی آن از سه طریق محاسبه و در سطح ۰۰۱/۰ معنی‌دار بود.
غلامی (۱۳۸۰) در پژوهش دیگری که در مورد بررسی تیپ شخصیتی مدیران و معلمان شاغل در دبیرستانها انجام گرفت نشان داد که هرچند تیپهای مختلف شخصیتی در بین این شاغلین وجود داشت ولی توزیع آن یکسان نبود و بیشترین درصد مربوط به تیپ اجتماعی بود که به نحو چشمگیری متمایز از سایر تیپهای شخصیتی نمایان شد. این بررسی نیز همسو با نظریه هالند نشان داد که افراد یک محیط را می‌توان در یکی از شش تیپ شخصیتی طبقه‌بندی نمود. همچنین در شغل‌یاب، مدیران و معلمان بواسطه اینکه در محیط آموزشی کار می‌کنند، در تیپ اجتماعی قرار گرفته‌اند که نتایج این پژوهش همسو با نظریه هالند بود.
از سوی دیگر پژوهش فرح شیرازی (۱۳۷۷) در مورد دبیران شاغل در شهرستان بوشهر نشان داد که دبیران ادبیات دارای تیپ شخصیتی هنری – اجتماعی و دبیران علوم تجربی دارای تیپ شخصیتی جستجوگر اجتماعی بودند. در این بررسی همچنین اعتبار نظام طبقه‌بندی هالند و نظریه تصمیم گیری شغلی با درجه اطمینان نزدیک به ۹۵% مورد تایید قرار گرفت.
نتایج پژوهش جنتی (۱۳۷۹)، بر روی ۱۳۵ نفر از شاغلین شهر تهران با ۵ سال سابقه کار، نشان داد که بین ویژگیهای شخصیتی با نوع شغل، رابطه معناداری وجود دارد. در بین شاغلین تهرانی بیشترین فراوانی مربوط به تیپ اجتماعی و کمترین فراوانی مشاهده شده مربوط به تیپ هنری بود. نتیجه این پژوهش از نظر فراوانی تیپ اجتماعی در بین شاغلین تهران همسو با پژوهش حسینیان – یزدی (۱۳۷۷) بود.
پژوهش پنبه ‌چی (۱۳۷۸) نیز به منظور بررسی همخوانی شغل و تیپ شخصیتی افراد انجام پذیرفت. بدین منظور محقق ابتدا تعدادی از مشاغلی که در شغل‌یاب هالند براساس تیپ شخصیتی کدبندی شده بودند را بصورت تصادفی انتخاب نمود و با مراجعه به افرادی که در آن مشاغل بودند از آنها خواست تا پرسشنامه شغلی – شخصیتی هالند را پاسخ دهند. سپس کد تیپ شخصیتی بدست آمده آنها از طریق پرسشنامه با کد تیپ شخصیتی براساس شغل‌یاب هالند مقایسه گردید. نتایج نشان داد که بین کد تیپ شخصیتی شاغلین با کد تیپ شخصیتی براساس شغل‌یاب همخوانی وجود دارد. ولی افراد در مشاغل جستجوگرانه بیشتر از افراد دارای مشاغل متهورانه با خصوصیات شخصیتی تیپ مربوط به خود همخوانی داشتند. نتیجه این پژوهش نیز همسو با پژوهش حسینیان – یزدی (۱۳۷۷) بود که نشان می‌داد تیپ غالب محیط متهورانه از بین تیپهای اجتماعی، متهور و سایر تیپها بودند.
همچنین در سالهای اخیر توسط نگارندگان از‌آزمون هالند بصورت فردی و گروهی جهت گزینش داوطلبان مشاغل مختلف مدیریت، حسابداری، بازاریابی و¼ در سازمانهای متعدد بویژه در شهرتهران استفاده شده است و نتایج آن نیز رضایت‌بخش بوده و همانند دیگر پژوهشهای انجام شده ، سودمندی نظریه هالند را نشان می‌دهد.

برخی از پژوهشهای انجام شده در مورد دانشجویان دانشگاههای ایران:

پژوهشهای انجام شده در سالهای اخیر در مورد دانشجویان دانشگاههای ایران نیز مؤید نظریه هالند بود. حسینیان در سال ۱۳۷۴ آزمون شغلی – شخصیتی هالند را بر روی ۳۰۰ دانشجوی رشته‌های روانشناسی، ریاضی و هنر دانشگاه اجرا نمود. نتایج نشان داد که تیپ شخصیتی دانشجویان علاقمند به رشته تحصیلی همخوان با محیطها یا رشته‌های تحصیلی آنان در دانشگاه بود. بدین معنی که دانشجویان علاقمند به رشته هنر، روانشناسی و ریاضی به ترتیب دارای تیپ هنری، اجتماعی و جستجوگر بودند (به نقل از حسینیان ، ۱۳۷۸). همچنین حمیدی (۱۳۷۸) در پژوهشی به منظور بررسی رابطه تیپ شخصیتی هنری با ویژگیهای هنری دانشجویان رشته هنر دانشگاههای تهران، ۱۰۰ نفر از دانشجویان رشته هنر را از طریق آزمون SDS مورد بررسی قرار داد و به این نتیجه رسید که تیپ هنری با صفات هنری دانشجویان هنر ارتباط دارد. نتیجه دیگر این پژوهش همچنین نشان داد که تعداد دختران دارای تیپ هنری بیشتر از پسران بودند.
صادق‌پور (۱۳۷۳) در پژوهشتی با عنوان بررسی رابطه تیپ شخصیتی با علایق شغلی دانشجویان دانشگاه رازی کرمانشاه، ضمن تایید نظریه هالند، ضرایب همبستگی زیر را در اعتبار بازآزمایی پرسشنامه شغلی – شخصیتی بدست آورد: برای تیپهای واقعگرا )۹۴/۰ =r )، جستجوگر(۹۵/۰ = r )، هنری (۹۵/۰ = r )، اجتماعی (۹۴/۰ = r )، متهور (۹۵/۰ = r ) و قراردادی (۹۸/۰ = r ) که این ضرایت در کلیه موارد در سطح ۰۱/۰آزمون معنی‌دار بود که نشانه اعتبار بالای آزمون در این پژوهش بود.
بررسی یزدی–حسینیان (۱۳۸۳) در مورد رغبتهای شغلی دانشجویان استعداد درخشان نشان داد که بیشترین درصد دانشجویان استعداد درخشان علیرغم داشتن رغبتهای متفاوت متناسب با رشته تحصیلی خودشان، دارای رغبت جستجوگرانه بودند و انگیزه پیشرفت دانشجویان در رغبت جستجوگرانه بالاتر از بقیه رغبتها بود. این پژوهش همسو با بررسی دیگر حسینیان – یزدی (۱۳۷۹) بود که در آن انگیزه پیشرفت و ارتباط آن با رشته تحصیلی و انتخاب شغل مورد بررسی قرار گرفته بود و انگیزه پیشرفت دانشجویان با تیپ شخصیتی جستجوگر را بالاتر از بقیه نشان داده بود.
براتی (۱۳۷۴) در پژوهش خود با عنوان بررسی ارتباط ویژگیهای شخصیتی دانشجویان سال اول و چهارم رشته مهندسی عمران دانشگاههای شریف و علم‌وصنعت نشان داد که تیپ شخصیتی غالب در بین دانشجویان مهندسی عمران در این دو دانشگاه جستجوگر بود و بین انتخاب رشته تحصیلی و تیپ شخصیتی دانشجویان براساس نظریه هالند، همخوانی کامل وجود داشت.
پژوهش گلشنی (۱۳۸۰) به منظور رابطه آرزوهای شغلی با تیپ‌های شخصیتی دانشجویان در چهاررشته طراحی صنعتی، مدیریت بازرگانی، زیست شناسی و روان‌شناسی انجام گرفت. در این پژوهش با استفاده از شغل‌یاب، تیپ شخصیتی متناسب با مشاغل پیدا شد و نتایج نشان داد بین آرزوهای شغلی با تیپهای شخصیتی رابطه معناداری وجود دارد. در مجموع می‌توان بررسیهای مربوط به دانشجویان دانشگاهها را همسو با نظریه و آزمون شغلی – شخصیتی هالند ارزیابی نمود. بدین معنی که تیپ شخصیتی دانشجویان در رشته‌های مختلف متفاوت است و بین تیپ شخصیتی و رشته تحصیلی رابطه معنادار متناسب با نظریه وجود دارد.

برخی از پژوهشهای انجام شده در مورد دانش‌آموزان مدارس ایران:
در سال ۱۳۷۵ آزمون شغلی–شخصیتی هالند (SDS) با تغییراتی متناسب با دانش‌آموزان ایرانی تحت عنوان رغبت سنج تحصیلی–شغلی برای ارزیابی رغبت تحصیلی دانش‌آموزان تهیه و نمره‌گذاری شد (یزدی – حسینیان ۱۳۷۵). سپس پژوهشی (یزدی – حسینیان ۱۳۷۷) جهت بررسی این آزمون اجرا گردید. نتایج نشان داد که تیپ شخصیتی یا رغبت تحصیلی – شغلی دانش‌آموزان همسو با نظریه هالند در شش گروه قرار می‌گیرد. جدول شماره ۳، ارتباط رغبتهای تحصیلی– شغلی دانش‌آموزان را با بالاترین نمره بدست آمده برای رشته‌های تحصیلی نشان می‌دهد. در رشته ریاضی بالاترین نمره‌ها ”ج“ و ”هـ“ در رشته تجربی ”ج هـ الف“ و در رشته علوم انسانی ”الف هـ م“ بود. همچنین محاسبات مربوط به پایایی و روایی آزمون رغبت‌سنج تحصیلی – شغلی در این پژوهش در سطح ۰۰۱/۰ معنی‌دار بود.

حمزه‌ای (۱۳۷۶) در یک بررسی گسترده بر روی ۲۱۰۷ دانش‌آموز دختر رشته‌های مختلف تحصیلی به هنجاریابی آزمون SDS پرداخت. پژوهش فوق مؤید فرضیه‌های اصلی و فرضیه‌های ثانویه نظریه هالند بود و نشان داد که دانش‌آموزان را می‌توان به شش تیپ شخصیتی طبقه‌بندی نمود که در این بررسی بالاترین درصد مربوط به تیپ هنری، سپس جستجوگر، اجتماعی، قراردادی، متهور و واقعگرا بود. همچنین ماده‌های آزمون مورد تایید قرار گرفت و آزمون پایایی و روایی بالایی را نشان داد. از ویژگیهای چشمگیر این بررسی گسترده ، ارائه جدول نرم رتبه‌ درصدی به تفکیک برای سالهای تحصیلی بود.
پژوهش الحسینی (۱۳۷۵) در استان مرکزی با نمونه ۳۸۰ دانش‌آموز دختر و پسر در رشته‌های مختلف نیز مؤید نظریه هالند بود. در این پژوهش بالاترین تیپهای شخصیتی دانش‌آموزان رشته ریاضی ”ج هـ و“ ، رشته علوم تجربی‌، ”ج هــ الف“، رشته علوم انسانی ”الف هــ و“ و در شاخه فنی حرفه‌ای و کاردانش ”و م هـ“ بود. همچنین فراوانی تیپ واقعگرا در پسران و تیپ هنری در دختران بصورت معناداری وجود داشت. ضمناً دانش‌آموزانی که رشته تحصیلی آنان با تیپ شخصیتی آنها همخوانی بالاتری داشت، دارای میانگین درسی بالاتری نسبت به دانش‌آموزان دارای همخوانی پائین‌تر بودند.
در سه پژوهش فوق که در مورد رابطه رغبت شغلی با رشته تحصیلی دانش‌آموزان انجام شده بود. رغبت یا تیپ ”هنری“ بطور چشمگیری در همه رشته‌ها وجود داشت. در تفسیر این موضوع شاید بتوان به سن نوجوانی و گرایشی که در رابطه با نیاز درونی و زیبایی شناسی نوجوانان وجود دارد اشاره نمود. بنا به تفسیری که حمزه‌ای در پژوهش خود داشته است در سالهای اخیر گرایش به مشاغل هنری در بین دانش‌آموزان و نسل جوان خصوصاً دانش‌آموزان دختر افزایش یافته و این گرایش در حقیقت پاسخی برای تأمین این نیاز است. همچنین عدم محدودیت شرکت دانش‌آموزان از کلیه رشته‌های تحصیلی در کنکور هنر در راستای پاسخ به این نیاز و امکان وجود تیپ (رغبت) هنری در همه شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی است.
حکیم‌آرا (۱۳۷۴)، هنجاریابی آزمون شغلی – شخصیتی (SDS) را بر روی ۱۲۴۲ دانش‌آموز پسر سال سوم راهنمایی و سال اول دبیرستان انجام داد و به این نتیجه رسید که با وجود تیپهای شخصیتی متفاوت در بین دانش آموزان، تیپ غالب در این پژوهش، تیپ جستجوگر بود. همچنین ۱۷۲ ماده از ۲۱۶ ماده از آزمون مناسب تشخیص داده شد.
تقی‌زاده (۱۳۷۸) فرم کوتاه آزمون تحصیلی – شغلی هالند را برای دانش‌آموزان سال اول دبیرستانهای استان قم تهیه نمود و در پایان ضرایب همبستگی معنادار و بالایی را بین فرم اصلی و فرم کوتاه در سطح ۰۰۱/۰ بدست آورد. همچنین پایایی آزمون با دامنه ۶۱/۰ تا ۸۳/۰ و روایی آزمون با دامنه ۷۴/۰ تا ۹۲/۰ در سطح ۰۰۱/۰ معنادار بود.
صفائیان و ربیعی (۱۳۷۶) در پژوهشی با عنوان ارزیابی محیطی رشته‌های مختلف تحصیلی بر روی ۳۰۰ دانش‌آموز سال سوم نشان دادند که دانش‌آموزان رشته علوم انسانی بیشترین فراوانی را در تیپ ”الف“ ، رشته علوم تجربی در تیپ ”ج“ و رشته ریاضی در تیپ ”هـ ج“ داشتند.
در بررسیهای جداگانه رسولی‌نیا و احمدی (۱۳۷۳) نوباوه و دیگران (۱۳۷۴) ، عبدلی و دیگران
(۱۳۷۴)، کاظمی نژاد و مددلو (۱۳۷۴)، نصیری و دیگران (۱۳۷۴)، مصطفی‌پور (۱۳۷۶) و عراقی
(۱۳۷۷) درخصوص بررسی رابطه ویژگیهای شخصیتی با رشته‌های تحصیلی دختران و پسران مقاطع مختلف تحصیلی در نظام قدیم و جدید، همخوانی تیپ شخصیتی و رشته تحصیلی بدست آمد که هریک از پژوهشها به نوعی سودمندی نظریه هالند و همسویی و شباهت آنان را با دیگر پژوهشهای انجام شده بر روی دانش‌آموزان ایرانی، تایید می‌کرد.

بحث و نتیجه‌گیری:

نتایج هریک از پژوهشهای انجام شده در مورد نظریه تصمیم‌گیری شغلی هالند و هنجاریابی آزمون شغلی – شخصیتی در ایران، به نوعی مؤید نظریه هالند می‌باشد و می‌توان ادعا نمود که این نظریه در ایران نیز همانند دیگر کشورهای جهان، معتبر و سودمند است. با این حال، تجربیات چندین ساله نگارندگان در مورد این آزمون نشان می‌دهد که هرچند این نظریه کامل و دربرگیرنده دیگر نظریه‌های انتخاب شغل نیز می‌باشد، ولی ابزار اندازه گیری یعنی ، برخی از ماده‌های آزمون بویژه برای نوجوانان، ناآشنا و گاهی مبهم است (که می‌تواند به دلیل تجربه کم آنان نیز باشد) و بدون توضیح و راهنمایی لازم ممکن است سوال برانگیز باشد و آنان بر اساس حدس و گمان پاسخ دهند و یا اینکه آن ماده‌ها را سفید و بدون پاسخ بگذارند. در واقع می توان گفت که استفاده بهینه از این آزمون مستلزم داشتن آگاهی و تا حدی تجربه کسب شده نسبت به مشاغل جامعه می باشد . ضمنا آگاهی مشاوران و دیگر دست اندرکاران آموزشی نیز می تواند در پاسخگویی ، کاربرد و تفسیر آزمون نقش عمده ای داشته باشد. همچنین با توجه به نظر سنجی‌های پراکنده از مشاوران مدارس ایران و اظهار نظر آنان ، برخی از ماده‌های آزمون بویژه در مقیاس ”واقعگرایانه“، فعالیتها و مشاغل نامتداول و مردانه را می‌سنجد و دختران پاسخهای کمتری به این سئوالات می‌دهند. به عقیده هالند (۱۹۹۹ – ۱۹۹۷) در همه فرهنگها، بیشتر مشاغل واقعگرایانه، بطور طبیعی در اختیار مردان است که برای رفع این مشکل می‌توان از جداول نرم زنانه استفاده نمود و نرم آزمون را بر اساس جنسیت دانش آموزان مشخص کرد.
درخصوص انتخاب رشته تحصیلی در مدارس ایران نیز باید به این نکته توجه داشت که لزوما شاخه‌های تحصیلی در مدارس مستقیماً همسو با رغبتهای این آزمون نمی‌باشد. مثلاً یکی از رغبتها یا تیپهای ششگانه در این آزمون، رغبت متهورانه و دیگری، رغبت هنری است در حالیکه برای انتخاب رشته تحصیلی در پایان سال اول دبیرستان، رشته یا شاخه‌ای که مستقیماً در ارتباط با رغبت متهورانه و رغبت هنری باشد وجود ندارد. یا در شاخه فنی- حرفه‌ای وکار- دانش آنقدر گرایشهای مختلف وجود دارد که لزوماً با ارائه نمرة آزمون برای شاخه تحصیلی نمی‌توان موفقیت فرد را برای همه گرایشها در آن شاخه پیش‌بینی نمود . با این حال، می‌توان از طریق محاسباتی که مربوط به بافت دروس مختلف هرشاخه می‌شود تا حدی نوع محیط و ویژگیهای آن شاخه را تعیین نمود و این کاری بود که در نمره گذاری آزمون، جهت انتخاب رشته تحصیلی دانش‌آموزان در سال ۱۳۷۵ توسط نگارندگان انجام گرفت.
در انتخاب رشته تحصیلی دانشگاهها نیز زمینه کلی رغبت مشخص می‌شود ولی به دلیل تعدد رشته‌ها و گرایشها و از آنجا که در ایران طبقه‌بندی مشاغل از نظر ساختاری برمبنای نظام طبقه‌بندی هالند مشخص نشده است، لزوماً نمی‌توان در همه زیرمجموعه‌ها و مشاغل ، تیپ شخصیتی یا رغبت شغلی افراد را بطور دقیق مشخص نمود. مثلاً نمی‌توان انتظار داشت که تفاوت رغبت دندانپزشکی با داروسازی و همچنین تفاوت رغبت در برخی از گرایشهای مهندسی بدون داشتن نظام طبقه‌بندی مشاغل دقیقاً مشخص گردد. در حالی که تفاوت در رغبت پزشکی یا مهندسی قابل تمیز است ، که این مشکل با تطبیق نظام طبقه بندی مشاغل جامعه بر اساس این نظریه رفع می گردد.
استفاده از این آزمون برای شاغلان و داوطلبان ورود به بازار کار نیز می‌تواند زمینه‌های کلی رغبت و بطور کلی ویژگیهای شخصیتی مرتبط با شغل را مشخص کند. با این وجود، در کشورهای در حال توسعه که عرضه کار کم و تقاضا زیاد است و تنوع و طبقه‌بندی مشاغل شکل نگرفته است افراد نمی‌توانند مطابق با تیپ شخصیتی خود بدنبال شغل باشند. از سوی دیگر، در برخی از شرایط که برای افراد نیاز اقتصادی وجود دارد و مشاغل دلخواه و مناسب آنان کم و بیکاری زیاد است، بعضی از افراد ممکن است از روی اجبار به مشاغل دیگر روی آورند که احتمالاً با کارآمدی و رضایت شغلی متوسط یا پایین روبرو می‌شوند و بتدریج به فکر تغییر شغل می‌افتند که این موضوع در جامعه ایران به کرات رخ داده است . از این رو، در شرایطی که عرضه و تقاضای کار، برنامه‌ریزی شده باشد، کاربردپذیری و سودمندی این نظریه و آزمون موفقیت‌آمیزتر است.
در مجموع می توان انتقاد به کاربرد پذیری این نظریه را بصورت موارد مثبت و منفی در زیر ارائه نمود . موارد مثبت عبارتند از ؛
۱ـ تایید نظریه تصمیم گیری شغلی در سطوح مختلف آموزشی و بازار کار ایران
۲ـ آسان و قابل فهم بودن نظریه و نحوه کاربرد آن
۳ـ دارا بودن ابزاری (SDS) استاندارد جهت اندازه گیری رغبت شغلی یا ویژگیهای شخصیتی
۴ـ اجرای آسان آزمون بصورت خود ارزیابی و به شکل فردی یا گروهی
۵ـ به روز بودن نظریه و کاربرد پذیری آن در کشورهای مختلف جهان همزمان باجامعه ایران
۶ـ امکان طبقه بندی مشاغل بر اساس نظریه در همه جوامع
۷ـ امکان ارزیابی محیط های شغلی و تعیین الزامات شغلی جهت گزینش افراد

موارد منفی عبارتند از :
۱ـ عدم برنامه ریزی مناسب جهت عرضه و تقاضای کار در جامعه به دلایل مختلف
۲ـ نداشتن ابزاری متناسب با فرهنگ ایرانی بر اساس نظریه
۳ـ ‌نداشتن نظام طبقه بندی مشاغل بر اساس نظریه در ایران
۴ـ آگاهی اندک دست اندرکاران و مشاوران آموزشی و شغلی در باره نظریه و چگونگی کاربرد و تفسیر نتایج آزمون
۵ـ آگاهی اندک و ناکافی دانش آموزان ، دانشجویان و جویندگان کار از مشاغل موجود در جامعه که سبب تضعیف کاربرد پذیری نظریه گردیده است.
۶ـ تجربه اندک و ناکافی دانش آموزان ، دانشجوان و جویندگان کار نسبت به توانمندیهای خود بدلیل عملی نبودن دروس و عدم تجربه در گذراندن دوره های مهارتی (‌پودمانی)‌ یا کار موقت و کوتاه مدت
در پایان می‌توان نتیجه گرفت که هرچند پژوهشهای انجام شده در ایران ضرورت استفاده از این آزمون را نفی نمی‌کند و نتایج بررسیها در بازار کار، دانشگاهها و مدارس سودمندی این نظریه را مورد توجه قرار داده است، با این وجود، پیشنهاد می‌شود از طریق گذراندن دوره های راهنمایی شغلی و مهارتی یا پودمانی ، آگاهی دانش آموزان ، دانشجویان و جویندگان کار نسبت به توانمندی ها و علایق خود و مشاغل جامعه افزایش یابد که این امر می تواند توسط متخصصان دانشگاه، مشاوران مدارس و مراکز کاریابی و کارآفرینی تحقق یابد . همچنین با گذراندن دوره های عملی و کاربردی ضمن خدمت، آگاهی دست اندرکاران و مشاوران آموزشی و شغلی نسبت به این نظریه و آزمون افزایش یابد و به روز گردد. ضمنا ، با رعایت چارچوب نظریه و استفاده از مقیاسهای پرسشنامه شغلی – شخصیتی ، آزمونی برای فرهنگ ایران و متناسب با بازار کار و گروههای سنی نوجوانان، جوانان و بزرگسالان تهیه و به تفکیک جنسیت هنجاریابی شود تا با پرسشنامه‌ای مطمئن‌تر و ملموس تر با فرهنگ ایرانی، ارزیابی جهت تصمیم‌گیری شغلی انجام گیرد. سرانجام جهت سودمندی بیشتر پیشنهاد می‌شود تا با مساعدت و همکاری وزارت کار امکان طبقه‌بندی مشاغل ایران براساس این نظریه فراهم گردد.

منابع:
- الحسینی ، س. (۱۳۷۵).”مطالعه اجرای آزمون رغبت سنج‌تحصیلی – شغلی و آزمون هوش بر هدایت تحصیلی دانش‌آموزان نظام جدید آموزش متوسطه استان مرکزی“ اداره کل آموزش و پرورش استان مرکزی.
- براتی، ف. (۱۳۷۴). ”بررسی ارتباط ویژگیهای شخصیتی دانشجویان با رشته تحصیلی (مهندسی عمران) براساس نظریه تصمیم‌گیری شغلی هالند“. پایان‌نامه دانشگاه الزهراء
- پنبه‌چی، ز. (۱۳۷۸). همخوانی شغل و شخصیت براساس نظریه هالند. پایان‌نامه ارشد. دانشگاه الزهراء.
- تقی‌زاده، ف (۱۳۷۸).تهیه و اعتباریابی فرم کوتاه رغبت‌سنج تحصیلی – شغلی برای دختران دانش‌آموز سال اول دبیرستانهای استان قم – پایان‌نامه ارشد. دانشگاه الزهراء.
- جنتی، م. (۱۳۷۹). ارتباط نقش جنسیتی برتر و تیپ شخصیتی افراد شاغل شهرتهران. پایان‌نامه ارشد. دانشگاه الزهراء.
- حسینیان، س. (۱۳۷۰). انتخاب حرفه بیانگر شخصیت فرد است. فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه الزهراء.
- حسینیان، س. (۱۳۷۸). ”ضرورت هدایت تحصیلی دانش‌‌آموزان در انتخاب رشته هنر و گزینش دانشجو“. مجموعه مقالات همایش روشهای آموزش هنر. دانشگاه الزهراء.
- حسینیان، س. و یزدی – س. (۱۳۷۸). هدایت شغلی از طریق همخوانی شخصیت با محیط شغلی و هنجاریابی آزمون SDS . طرح مصوب معاونت پژوهشی دانشگاه الزهراء ، فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه الزهراء
- حسینیان، س. و یزدی – س. (۱۳۷۶). حرفه مناسب شما چیست. انتشارات کمال تربیت
- حسینیان، س. (۱۳۷۹). ”معرفی نظریه سنخ مایرز – بریگز و کاربرد آن در روابط مشاوره‌ای و تصمیم‌گیری شغلی“. مجموعه مقالات دومین سمینار انجمن مشاوره ایران.
- حسینیان، س. و یزدی (۱۳۷۹). انگیزه پیشرفت و ارتباط آن با رشته تحصیلی و انتخاب شغل. سمینار نقش مشاور در بهداشت روان – دانشگاه و علوم پزشکی.
- حکیم‌آرا، م. (۱۳۷۴). هنجاریابی سیاهه خودپژوهی هالند SDS، پایان‌نامه ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
- حمزه‌ای، م. (۱۳۷۶). هنجاریابی آزمون شغلی – شخصیتی هالند SDS در ارتباط با رشته‌های تحصیلی دانش‌آموزان دختر شهرتهران. پایان‌نامه ارشد دانشگاه الزهراء.
- حمیدی، ح. (۱۳۷۸). بررسی ارتباط بین تیپ شخصیتی هنری و ویژگیهای هنری دانشجویان رشته هنر دانشگاههای تهران – پایان‌نامه ارشد. دانشگاه الزهراء.
- رسولی‌نیا، م. احمدی. م(۱۳۷۳). بررسی ارتباط ویژگیهای شخصیتی دانش‌آموزان با رشته تحصیلی براساس نظریه تصمیم‌گیری شغلی هالند. پایان‌نامه. دانشگاه‌الزهراء.
- شفیع آبادی ، ع (۱۳۵۹). راهنمایی شغلی و نظریه های نتخاب شغل ، چاپ اول ، انشارات
- صادق‌پور، م. (۱۳۷۳). ”بررسی تیپ شخصیتی و علایق شغلی دانشجویان دانشگاه رازی، شهرکرمانشاه“. پایان نامه ارشد، دانشگاه آزاداسلامی.
- صفائیان، ف. و ربیعی. م(۱۳۷۶). مقایسه تیپهای شخصیتی دانش‌آموزان رشته‌های مختلف براساس نظریه هالند. پایان‌نامه. دانشگاه‌الزهراء.
- عبدلی، ف. قوام شهیدی واکین چی‌(۱۳۷۴). بررسی تیپ شخصیتی با رشته تحصیلی دانشجویان دختر. پایان‌نامه .دانشگاه الزهراء.
- عراقی، ن. (۱۳۷۷). بررسی رابطه تیپهای شخصیتی با هویت شغلی دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی. پایان‌نامه ارشد. دانشگاه الزهراء.
- غلامی، ز. (۱۳۸۰). ارتباط میان تیپ شخصیتی مدیران و معلمان دبیرستانهای دخترانه اسلامشهر با رضایتمندی معلمان. پایان‌نامه ارشد. دانشگاه آزاداسلامی.
- فرح شیرازی، ن.‌(۱۳۷۷). بررسی رابطه بین نوع شخصیت و رضایت شغلی دبیران علوم تجربی و ادبیات مدارس متوسطه شهرستان بوشهر. مرکز مدیریت دولتی.
- کاظمی‌نژاد. س. و مددلو. ف (۱۳۷۴). بررسی ارتباط تیپ شخصیتی دانش‌آموزان با رشته تحصیلی در دو مقطع دوم و چهارم دبیرستان. پایان‌نامه. دانشگاه الزهراء.
- گلشنی، غ. (۱۳۸۰). بررسی آرزوهای شغلی با تیپ شخصیتی و رشته تحصیلی دانشجویان. پایان‌نامه. دانشگاه الزهراء.
- مصطفی‌پور، ف. (۱۳۷۶). ”بررسی رابطه بین تیپهای شخصیتی و علایق شغلی و ارتباط علایق شغلی با رشته‌های تحصیلی دانش‌آموزان پسر شهرتهران“ پایان‌نامه ارشد، دانشگاه آزاداسلامی.
- نصیری، ن و رستمی. (۱۳۷۴). بررسی ارتباط تیپ شخصیتی دانش‌آموزان دختر با رشته تحصیلی. پایان‌نامه . دانشگاه الزهراء.
- نوباوه، م و داوری (۱۳۷۴). بررسی تیپ شخصیتی دانش‌آموزان در رشته‌های مختلف. پایان‌نامه. دانشگاه الزهراء.
- یزدی، س و حسینیان. س.(۱۳۷۵). رغبت سنج تحصیلی – شغلی و راهنمای اجرای آن. دفتر مشاوره و برنامه‌ریزی امور تربیتی، معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش.
- یزدی ، س و حسینیان. س. (۱۳۷۷). بررسی مقدماتی آزمون رغبت‌سنج تحصیلی-شغلی به منظور ارائه روش نمره‌گذاری جهت هدایت تحصیلی دانش‌آموزان سال اول متوسطه نظام جدید. تازه‌ها و پژوهشهای مشاوره. جلد اول . شماره ۱٫
- یزدی، س و حسینیان. س (۱۳۸۳). مقایسه میزان انگیزه پیشرفت و رغبت شغلی دانشجویان استعداد درخشان. دانشکده علوم تربیتی دانشگاه الزهراء.

- Gott fredson. G. and Holland. J. (1996). Dictionary of Holland Occupational codes (3rd, ed.) . Odessa. Fl: Par.

- Holland J.L. and et. Al. (2001). Self Directed search form R intemet version. 2.o. (on-line).
Available: http://www.self-directed-search.com.

- Holland, J.L.(1999). Why interest inventories are also personality inventories. In vocational Interests. Pp. 87-102.

- Holland, J.L. (1997). Making vocational choices: A theory of vocational personalities and work environments. Odessa. FL: psychological Assessment Resources. Inc.

- Lumsden, J.A. and et . al (2002). A comparison study of the paper, personal computer (pc), and intemet versions of Holland’s self-Directed search. Florida state university.

- Muchinsky, P.M. (1999). Application of Holland’s Theory in industrial and organizational settings. Journal of vocational Behavior. 55, 127-35

- Reardon, R. and Bullock, E. (2004). Holland’s Theory and Implications for Academic Advising and Career counseling Technical Report 38. the Florida state university.

دکتر سیمین حسینیان

دکتر سیده منور یزدی

کاربرد پذیری نظریة تصمیم‌گیری شغلی هالند در مدارس، دانشگاهها و بازار کار ایران

مطالب مشابه :

دانلود راهنمای پرسشنامه شغلی تحصیلی هالند

نظریه شغلی هالند

پرسشنامه رغبت تحصیلی- شغلی هالند

آزمون رغبت سنج شغلی تحصیلی

تست سنجش استعداد تحصيلي و شغلی هالند

آزمون شخصيت شغلي هالند

کاربرد پذیری نظریة تصمیم‌گیری شغلی هالند در مدارس، دانشگاهها و بازار کار ایران