جزوه آرایه های ادبیات فارسی اول دبیرستان

به نام یکتای بی همتا

جزوه آرایه های ادبیات فارسی اول دبیرستان

1.تشبیه:ادعای شباهت میان دو چیز یعنی مانند کردن چیزی به چیز دیگر.

هر تشبیه چهار رکن دارد که عبارتند از:

1.مشبه:چیزی یا کسی که قصد مانند کردن آن را داریم.

2.مشبه به:چیزی یا کسی که مشبه را به آن مانند می کنیم.

3.ادات تشبیه :واژه ای است که نشان دهنده پیوند شباهت است. کلماتی مانند:(به سان/به رنگ/چو/همچو/چون/گویی/به صورت/به شیوه/ گفتی/مثل و.....)

نکته 1: گاهی پسوند (( وار)) به عنوان ادات تشبیه به کار می رود مانند صدف وار = مانند صدف گاهی هم فعل ( ماند و

گفتی) به عنوان ادات تشبیه به کار می روند. مانند: عالم بی عمل به چه ماند ؟به زنبور بی عسل.یعنی عالم بی عمل مانند

زنبور بی عسل است.

4.وجه شبه:ویژگی مشترک میان مشبه و مشبه به را می گویند. مشبه به ، باید آن ویژگی را به حد کمال داشته باشد یا به داشتن آن معروف باشد.

چو غنچه گرچه فروبستگی است کار جهان // تو همچو باد بهاری گره گشا می باش

3 2 4 1 1 3 2 4

نکته2: چو و چون در صورتی ادات تشبیه محسوب می شوند که به معنی (مثل و مانند) به کار روند.

نکته 3: از میان ارکان تشبیه فقط ارکان فرعی( ادات و وجه شبه ) حذف می شوند.

من اینجا چون نگهبانم تو چون گنج

در مصراع بالا من(مشبه ) / چون(ادات)/نگهبان(مشبه به) است اما وجه شبه حذف است.تو(مشبه) /چون(ادات)/گنج(مشبه به) و وجه شبه محذوف است.

مثال دیگر: که نی ام کوهم ز صبر و حلم و داد

در این مصراع ارکان تشبیه عبارتند از"م" در کوهم (مشبه) است /کوه(مشبه به ) و صبر وحلم و داد(وجه شبه) اما ادات تشبیه حذف است.

توجه: برای این که ارکان تشبیه را به راحتی پیدا کنیم مصراعها را بر اساس ارکان دستوری مرتب می کنیم

یعنی نهاد در اول جمله قرا ر می گیرد و فعل در پایان جمله و سایر اجزا هم در بین نهاد و فعل با حفظ نظم و ترتیب قرا ر می گیرند.

اگر مصراع بالا را به ترتیب ارکان منظم کنیم به این صورت در می آید: من کاه نیستم من از جهت صبر و حلم و داد مانند کوه هستم..

نکته4: گاهی نظم ارکان تشبیه در شعر یا نثر به هم می خورد یعنی در برخی ادات تشبیه اول قرار می گیرد یا مشبه به در آغاز قرار می گیردو مشبه بعد از آن. برای درک بهتر این مطلب به مثال ( چو غنچه گر چه فرو بستگی است کار جهان) مراجعه کنید.

2.استعاره:

در استعاره دو چیز را به هم تشبیه می کنند آن گاه (مشبه) را حذف و ( مشبه به ) را به جای آن به کار می برند.

عمرو مانند کوه آهنین به میدان جنگ آمد . در این مثال عمرو ( مشبه) است که به کوه آهنین تشبیه شده است اما

در بیت زیر مشبه( عمرو) حذف شده است و مشبه به ( کوه آهنین) در جایش قرار گرفته است. بنابراین در بیت زیر

کوه آهنین استعاره از عمرو است : چو آن آهنین کوه آمد به دشت

غمی بود رستم بیازید چنگ گرفت آن بر و یال جنگی پلنگ : در این بیت پلنگ استعاره از سهراب پهلوان است

توجه: به استعاره ای که ( مشبه به ) است و ( مشبه) در آن حذف می شود استعاره مصرحه می گویند.

نکته: گاهی در استعاره ( مشبه) جای (مشبه به) قرار می گیرد یعنی مشبه به حذف می شود و مشبه باقی می ماند

علاوه بر این یکی از نشانه های مشبه به هم در جمله باقی می ماند به این نوع استعاره ، مکنیه می گویند.

مانند: باد چنگ می انداخت می خواست زمین را از جا بکند.

در این مثال با دقت در می یابیم که باد چنگ ندارد و نمی تواند با دست زمین را از جا بکند اما نویسنده باد را به

انسانی تشبیه کرده است و آن گاه چنگ (دست) را که از اندام آن موجود زنده است در جمله آورده است . موجود

زنده که مشبه به است از جمله حذف شده و باد وچنگ در جمله باقی مانده اند.

نکته : آ رایه تشخیص از همین نوع استعاره است یعنی در آرایه تشخیص (مشبه) باقی می ماند و (مشبه به) حذف

می شود و نشانه های مشبه به در جمله می ماند.

نکته: هرگاه به غیر انسان حالات و رفتار انسان را نسبت بدهیم آرایه تشخیص به وجود می آید.

نکته: به آرایه تشخیص استعاره هم می گویند.

نکته: هر گاه نشانه های (مشبه به) به وسیله کسره به (مشبه) پیوند داده شوند اضافه استعاری به وجود می

آید: دست خرد ، دیده عقل، دست اجل، پای اوهام.

توجه : در اضافه استعاری هرگاه (مشبه به) محذوف انسان باشد آ رایه تشخیص شکل می گیرد یعنی به این نوع

اضافه استعاری (تشخیص) نیز می گویند.

3.مراعات نظیر ( تناسب ) : اگر گوینده در کلام خویش مجموعه ای از کلمات را بیاورد که به نوعی با هم تناسب و ارتباط داشته باشند ، آن را مراعات نظیر گویند .

نکته : تناسب میان کلمات می تواند از نظر جنس ، نوع ، مکان ، زمان ، همراهی و … باشد .

نکته : بیشترین کاربرد مراعات نظیر در شعر است اما گاهی در نثر هم دیده می شود .

مثال : رود شــاخ گـل در بر نیلوفر بـرقصــد به صـد نـاز گلنـار ها

( شاخ ، گل ، نیلوفر و گلنار ــــ مراعات نظیر )

نکته : آرایه های مراعات نظیر ممکن است بین دو کلمه یا بیشتر اتفاق بیفتد .

4.تضاد ( طباق ) :

آوردن دو کلمه ی متضاد در سخن به گونه ای که سبب زیبایی کلام گردد .

نکته : تضاد هم در شعر و هم در نثر بکار می رود .

مثال : صبح امید که بد معتکف پرده ی غیب گو بـرون آی که کـار شب تار آخر شد

نکته : فعل ها نیز می توانند آرایه تضاد را به وجود آورند .

مثال : پروردگارا ! از خصلت طمع که دنائت آورد و آبرو ببرد … .

5.سجع : آوردن کلماتی در پایان جمله های نثر که در وزن یا حرف یا حرف آخر یا هر دو ( وزن و حرف آخر ) با هم یکسان باشد .

نکته ۱ : سجع در کلامی دیده می شود که حداقل دو جمله باشد یا دو قسمت باشد .

نکته ۲ : سجع باعث آهنگین شدن نثر می شود به گونه ای که دو یا چند جمله را هماهنگ سازد .

نکته ۳ : سجع در نثر حکم فافیه در شعر را دارد .

مثال : الهی اگر بهشت چون چشم و چراغ است بــی دیــدار تــو درد و داغ اســت

توجه : به نثر مسجع ، نثر آهنگین نیز می گویند .

برکام باشید عزیزان . مو سو ی

جزوه آرایه های ادبیات فارسی اول دبیرستان

مطالب مشابه :

نکات و توضیحات مهم کتاب ادبیّات فارسی(2) سال دوم دبیرستان

نکات مهم و کلیدی ادبیات فارسی دوم دبیرستان

معنی و نکات مهم درس اول ادبیات فارسی2 سال دوم-شعر همای رحمت

نکات کلیدی و مهم دین و زندگی 1

ادبیات فارسی اول دبیرستان نوبت اول

جزوه آرایه های ادبیات فارسی اول دبیرستان