آموزشگاه حرفه‌اي

تقديم به پدرم

به پاس چهل‌و‌چند سال تلاش شرافتمندانه در صنعت نفت

پدر ، بازنشسته شد . قانون بازنشستگي شركت نفت ، بر اساس سن تنظيم شده است . يعني مثل قانون بازنشستگي كشوري كه سنوات خدمت - حداكثر۳۰سال- مد نظر است عمل نمي‌كند و سن كارمند بايد به ۶۰ سال برسد تا بازنشسته شود .با اين حساب معمولاً سنوات خدمت در هنگام بازنشستگي از ۴۰ سال فراتر مي‌رود. البته اين قانون اخيراً دچار اصلاحاتي شده كه از موضوع بحث ما خارج است .

اما، در ۱۳۱۲ شمسي ، پالايشگاه آبادان براي تربيت نيروي فني خود آموزشگاهي تحت عنوان Artisan school يا آموزشگاه حرفه‌اي که به «کارخانه‌ي كارآموزان» نیز معروف بود ، تاسیس کرد که درواقع الگوي اوليه هنرستانها و نظام كاردانش در ساختار آموزش و پرورش ايران است . آموزشگاه حرفه‌اي با مديريت بسيار قوي و سختگير ، از بين نوجوانان - در هر سطح اجتماعی- جذب کارآموز مي‌كرد. نكته جالب اين بود كه كارآموزان ، مي‌توانستند در نظام آموزش و پرورش مرسوم آن زمان در رشته هاي رياضي ، طبيعي و ادبي تحصيلات نظري خود را ادامه دهند و موفق به اخذ ديپلم متوسطه شوند و همزمان در آموزشگاه حرفه‌اي به فراگرفتن اصول اوليه صنعت و تكنولوژي بپردازند .

در پايان دوره ، براساس هوش ، استعداد و توانايي فني آنها را بين واحدهاي مختلف پالايشگاه مثل برق ، آب و مكانيك ، تراشكاري ، عمليات پالايش و ... بعنوان كارگر فني تقسيم مي‌كردند. البته آنهايي كه موفق به اخذ ديپلم مي‌شدند خيلي زود به درجه كارمندي ارتقاءمي‌يافتند و از حقوق و مزاياي بالاتري برخوردار مي‌گشتند.

بدون شك ، آموزشگاه حرفه‌اي نقشي غيرقابل انكار در ساختار اجتماعي آبادان داشته است زيرا تربيت چندين هزار نفر نيروي تكنسين فني قابل و ماهر - كه اكثريت آنها بعداً جزء مديران صنعت نفت كشور شدند- در كنار دانشگاه صنعت نفت آبادان AIT - كه تربيت نيروي متخصص عاليرتبه نفت را برعهده داشت - موجب بالندگي و هدفمندي و پرورش نگاه صنعتي در جزئي ترين لايه هاي اجتماعي شهر آبادان مي‌گرديد.

ارائه دقيق يك نظر مستدل و قابل استناد در اين خصوص ، صدالبته در توان بزرگواراني چون دكتر لهسايي زاده است كه از نقطه نظر علم جامعه شناسي به اين موضوع بپردازند ولي بنظرم اگر در مقام مقايسه بين شهر «آبادان» كه صنعت ،تكنولوژي ‌وابزارهاي نوين در تمامی لایه های اجتماعی آن رسوخ کرده بود و نسبت قابل توجهي از جمعيت شهر را تكنسينهاي فني و مجرب تشكيل مي‌دادند ، باسايرشهرها كه ارتباطات اجتماعي بر پايه نيازها و تعاملات پيشه‌ورانه ، كشاورزي ، صيد و ... بنا شده بودند ، ما را به نكات بسيار ويژه‌اي در نگاه جامعه شناسانه به آبادان و رفتارشناسي آبادانيها مي‌رساند كه بهيچ وجه قابل انكار نيستند.

تعطيلي آموزشگاه حرفه‌اي منجر به جايگزيني هيچ گزينه‌ي همسطح ديگر در اين شهر نشد و آموزشهاي فني‌وحرفه‌اي و هنرستانهاي فني نيز با تمام غنا، تلاش و پشتكاري كه در امر آموزش بروز ‌دادند ، هيچگاه نتوانستند جايگاهي كه« آموزشگاه‌حرفه‌اي» از نظر هدفمندي ، ايجاد انگيزه ، تضمين اشتغال ، تحكيم روابط انساني بين كارآموزان ، وجدان كاري و درنهايت پیوند اجزاي اجتماعی شهر دارا ‌بود را تصاحب كنند.

تفكرمديريتي آموزشگاه حرفه‌اي آنقدر جامع نگر بود كه علاوه بر اهميت به سطح آموزش فني و نظري كارآموزان ، به اوقات فراغت و كاهش ناهنجاريهاي رواني و جسمي ايشان نيز دقت مي‌كرد و تاسيس «باشگاه كارآموزان» كه يك باشگاه تمام عیار اجتماعي ، ورزشي ، هنري و ... بود نيز درهمين راستا صورت گرفت. در حقيقت ، اين سيستم براي تمام اوقات شبانه روز كارآموزان برنامه ريزي كرده بود تا حتي دوستان خود را نيز از بين افراد كوشا و هدفدار همچون خودشان انتخاب كنند ، حتي اوقات فراغتشان را نيز باهم باشند و از ارتباط با افراد تنبل، بيكاره و بي انگيزه دوري كنند. تا بعدها كه در پالايشگاه استخدام مي‌شوند و خانه سازماني مي‌گيرند و با همان دوستانشان همكار اداري و همسايه خانگي شوند و ....

بعد از دهها سال ، اين تفكر منجر به دوستي هاي بسيار عميق و رفتارسازماني بسيار مسئولانه در ايشان گرديده است كه شخصاً نظير آنها را در هيچ سيستم اداري ديگري نديدم .

حالا چند ماهي است كه آموزشگاه حرفه‌اي پس از ساليان دراز خاموشي و فراموشي ، تبديل به «نمايشگاه نفت و دفاع مقدس» شده است که انصافاً ، سرويس‌دهي خوبي در ايام نوروز ۸۸ به مهمانان و همشهريان داشت . گرچه ، باتوجه به نقشي بي بديلي كه آموزشگاه حرفه‌اي در بدنه صنعت نفت ايران داشت و همچنين جايگاه والايي كه در مديريت لايه‌هاي اجتماعي آبادان ايفا كرده بود ، هنوز حق مطلب به درستي ادا نشده است و تبديل آن مكان به موزه‌ي نفت يك ضرورت فرهنگي در شهر آبادان و كشوري كه اقتصادش متكي به نفت است ، مي‌باشد.

چرا كه فراموشي نقش و سابقه‌ي صدساله‌ي آموزشگاه‌حرفه‌اي پالايشگاه آبادان بعنوان قديمي‌ترين مركز‌آموزشهاي فني‌وحرفه‌اي صنعت نفت ايران باتمام مختصات و ويژگيهايش ، و استفاده نكردن از آن تجربيات ارزشمند، منجر به نتايج زيانباري مي‌گردد كه جبران آن اگر محال نباشد ، بسيارپرهزينه است.