معرفی قلعه های استان آذربایجان غربی (2)

(قلعه کاظم داشی ، قلعه اسماعیل آقا، قلعه شای، قلعه دختر)

قلعه کاظم داشی (کاظم خان)

این قلعه صخره ای با ارتفاع بیش از سی و پنج متر به صورت شبه جزیره در ساحل دریاچه ارومیه قرار دارد. در گذشته این محل" یکدر" و " قرخلار" (چهل تن) نامیده می شد. در سال های 1914- 1918 م شخصی به نام کاظم خان- از افراد غیور قوشچی – این قلعه را جهت دفاع در برابر حمله های " اسماعیل آقا سیمیتقو" ساخت. آثار عمارت و ساختمان های متعددی از سنگ های بزرگ و تراشیده در پی و بنای این قلعه به چشم می خورد. در این قلعه تعدادی سنگ قبر از مرمر سفید و درخشان وجود دارد که روی آن ها عباراتی به خط نسخ زیبایی حجاری شده است. در بالای این قلعه چاهی به طول و عرض دو و نیم متر و عمق هشت متر دیده می شود.

این قلعه فقط یک در دارد که به جاده سنگی باز می شود. در قرن هفتم هـ. ق به دستور هلاکوخان این قلعه تجدید بنا شد.

قلعه اسماعیل آقا

در فاصله هجده کیلومتری شمال غربی شهرستان ارومیه، به فاصله نسبتاً کمی از جاده "سیرو"، در بالای یک رشته کوه منفرد بقایای آثار و قلعه ای نظامی به چشم می خورد. این کوه از دو طرف با شیب تند به رودخانه نازلو چای منتهی می شود و به لحاظ موقعیت سوق الجیشی حایز اهمیت است.

 آثار موجود در این قلعه به دو دوره تاریخی تعلق دارد:

الف) دوره اول: آثاری مربوط به هزاره اول ق. م را شامل می شود. از این دوره بقایای دیوارهایی از یک پادگان نظامی اورار توبی باقی مانده است.

ب) دوره دوم: شامل آثار و بقایای قلعه دفاعی دیگری است که دیوارهای آن به همراه برج های دیده بانی پا برجاست و متعلق به یکی از اربابان محلی دوره قاجاریه است.

قلعه شای (پوشتو)

این دژ که در اقصی نقاط آذربایجان غربی افسانه های حیرت آوری به آن نسبت می دهند، از موقعیت طبیعی ویژه ای برخوردار است و برای دیدن آن باید راه ناهمواری را که از جاده مهاباد به سردشت منشعب و از آن به روستای " داغه " ختم می شود، پیمود. این صخره هشتاد متر ارتفاع دارد و صعود به بالای آن تنها از یک راه که در جبهه غربی است، صورت می گیرد.

با توجه به فرو ریختگی قسمت اعظم ساختمان های این قلعه، می توان پی های سنگی دو رشته ساختمان را در این قلعه تشخیص داد:

الف) راهرویی به درازای 5/18 متر باده اتاق 5/5×3 متری.

ب) راهرویی به شکل T و به طول 5/17 متر، مشتمل بر نه اتاق.

ساختمان های مورد بحث با سنگ لاشه و در بعضی قسمت ها بدون ملاط ساخته شده است. سفال های به دست آمده از این قلعه بسیار خشن و ابتدایی و اکثراً دست ساز هستند. بررسی این گونه سفال ها و همچنین پی های ساختمانی موجود آشکار می سازد که نخستین سنگ بنای این دژ عظیم و شگفت آور در اوایل هزاره اول ق.م به وسیله اقوام محلی پایه گذاری شد و در دوره مادها ملحقاتی به آن اضافه شد.

قلعه دختر (قیزقلعه)

روستای " قیزقلعه" از توابع بخش مرکزی شهرستان خوی و در دهستان "دیزج" قرار دارد. این قلعه مربوط به هزاره های اول و دوم ق.م است. این قلعه بر فراز یک تپه بلند و منفرد قرار دارد. از فراز این قلعه می توان بخش وسیعی از دشت خوی را مشاهده کرد. در بالای این قلعه علاوه بر سفال های شکسته فراوان، تعداد زیادی سنگ در ابعاد مختلف به جای مانده است. همچنین قسمت های زیادی از دیوار این قلعه که سبک معماری آن ها از نظر نوع مصالح و نحوه ساخت اورارتوی است، به خوبی قابل مشاهده است.

منبع: میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش 

قلعه های باستانی استان زنجان

واحد گردشگری تبیان زنجان-

قلعه بهستان

در يك كيلومتري جنوب شرق روستاي «بهستان» در بخش ماه‌نشان، بقاياي دو تودة معماري صخره‌اي بزرگ به فاصله صد متر از يكديگر ديده مي‌شود. توده بخش غربي با فضاهاي كنده به قلعه بهستان معروف است. در مجاور قلعه بهستان، روستايي كهن و متروك به همين نام قرار دارد و اكنون به «قيزلار قلعه» معروف است. در بخش شمال و شمال شرقي مشرف به رودخانه قزل اوزن، پلكان‌هايي سنگي به صورت راهروها و دالان‌هاي باريكي در بدنه صخره‌اي تراشيده شده است كه در مواقع خطر مورد استفاده قرار مي‌گرفت. قلعه بهستان يكي از زيباترين و جالب‌ترين آثار معماري صخره‌اي را به وجود آورده و فضاهاي ايجاد شده در اين پديده ماسه سنگي شامل اتاق‌ها، پلكان‌ها، راهرو‌ها و طاق‌نماها است. هم‌چنين براساس سفال‌هاي به دست آمده از سده‌هاي پنجم و ششم هـ .ق در اطراف قلعه، مي‌توان به طور تقريبي زمان ساخت و ساز قلعه را به سده‌هاي مياني دوره اسلامي دانست.

قلعه مهر (ارزه خوران)

اين قلعه صخره‌اي درحدود پانصد متري شمال شرق روستاي «ارزه خوران»، در كرانه جنوبي رودخانه قلعه چاي ماهنشان قرار دارد. با توجه به آثار بر جاي مانده، دو نوع معماري صخره‌اي و ساخت و ساز سنگي و آجري در اين قلعه قابل مشاهده است. اين قلعه به دليل نوع كاربري آن كه يكي از استحكامات دفاعي و نظامي بود، داراي فضاها و ساختار ويژه است. به استناد مطالعات و بررسي‌هاي باستان‌شناسي (به خصوص سفال‌هاي پراكنده در منطقه)، مي‌توان قدمت اين قلعه را دوران مياني اسلامي حد فاصل قرون هفتم و هشتم هـ‌.ق تخمين زد.

.

قلعه مهر (ارزه خوران)

اين قلعه صخره‌اي درحدود پانصد متري شمال شرق روستاي «ارزه خوران»، در كرانه جنوبي رودخانه قلعه چاي ماهنشان قرار دارد. با توجه به آثار بر جاي مانده، دو نوع معماري صخره‌اي و ساخت و ساز سنگي و آجري در اين قلعه قابل مشاهده است. اين قلعه به دليل نوع كاربري آن كه يكي از استحكامات دفاعي و نظامي بود، داراي فضاها و ساختار ويژه است. به استناد مطالعات و بررسي‌هاي باستان‌شناسي (به خصوص سفال‌هاي پراكنده در منطقه)، مي‌توان قدمت اين قلعه را دوران مياني اسلامي حد فاصل قرون هفتم و هشتم هـ‌.ق تخمين زد.

 قلعه يا حصار شهر زنجان:

حصار شهر زنجان كه به «قلعه زنجان» نيز شهرت دارد، از آثار دوران سلجوقي است كه در فتنه مغول قسمت اعظم آن تخريب شده است ؛ اين حصار در دورۀ صفويه، به علت انطباق موقعيت آن بر روي نقشه طرح كلي شهر و هماهنگي آن با موانع طبيعي دفاعي كه داراي اهميت سوق الجيشي است، مجدداً منطبق بر مسير ديوار قبلي بازسازي شده است. قلعه زنجان از طريق شش دروازه ورودي با روستاهاي حوزه نفوذ زنجان و شهرهاي هم جوار آن مرتبط بوده است. در داخل اين حصار عناصر تاريخي شهر احداث شده اند.

قلعه شميران:

 قلعه شميران در ناحيه طارم علياي زنجان كه به دورۀ پيش از اسلام مربوط است.

قلعه سانسيز:

قدمت قلعه سانسيز که به گور قلعه نیز شهرت دارد، به دوره ساسانیان و دوره اسلامی می رسد. این قلعه تاریخی كه بر روی تپه ای طبیعی واقع شده یکی از مناطق دیدنی شهرستان طارم است. شیب و دامنه تند اين تپه دسترسی به قلعه را با دشواری همراه كرده است. قلعه سانسيز علاوه بر قدمت تاریخی از نظر طبیعی نیز در محیطی زیبا، در ساحل رودخانه زیبای قزل اوزن و در کنار روستای سانسیز قرار گرفته است.

ستي قلعه:

 قدمت ستی قلعه كه در ناحیه ماه‌نشان در محدوده استان زنجان قرار گرفته است به دوره ساسانیان می رسد. این قلعه بهترین گواه برای سابقه سکونت در این ناحیه در دوره های پیش از اسلام محسوب می شود .

قلعه قمچي:

قلعه قمچي در دهكده اركبين (110 كيلومتري زنجان) كه به 800 تا 900 سال پيش از ميلاد تعلق دارد .

قلعه قلابر:

قلعه قلابر در روستایی به همین نام در 52 کیلومتری جنوب شهر زنجان واقع شده است. در کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده در دامنه های باختری ارتفاعات روستای قلابر، مجموعه ارزشمندی به دست آمده که شامل یک مسجد و یک خانقاه یا قلعه است. قلعه قلابر احتمالاً به دوره های باستانی تعلق دارد ولی اظهارنظر قطعی در مورد آن نیازمند اکتشافات و تحقیقات باستان شناسی است.

   میراث فرهنگی/گرد آوری: گروه گردشگری سایت تبیان زنجان

امیرخان ترکمان حاکم تبریز، مراد پاشای رومی و احمد پاشا دو تن از سرداران نظامی عثمانی، همچنین سام میرزا از شاهزادگان صفوی به همرا دو پسر خردسالش از جمله زندانیان این قلعه بودند و در نهایت سام میرزا و پسرانش را به همراه پسران القاس میرزا که در آن دژ بودند، به قتل رساندند.
در سال ۱۰۱۸ هجری قمری در بیست و چهارمین سال سلطنت

شاه عباس زندانیان زندان با استفاده از فرصت پیش آمده نگهبان را کشته و زندان را به تصرف خود در آوردند و به افسانه غیر قابل تصرف بودن آن پایان بخشیدند. این زندانیان که بیشتر از کردها و عثمانیها بودند، دو ماه زندان را در تصرف خود داشتند تا اینکه خواجه مقصود علی با وعده عفو و آزادی شورش را خوابانده و قلعه را به تصرف خود درآورد.

قلعه خسرو؛ یادگاری از عصر مفرغ :

این قلعه در ۳۰ کیلومتری شمال غرب اردبیل قرار دارد که با شیوه خشکه چین سنگی با مصالح سنگی بدون استفاده از ملات ساخته شده‌ و به دوره مفرغ جدید ۱۷۰۰ تا ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد تعلق دارد.

قلعه باستانی خسرو در عصر مفرغ جدید شکل گرفت و استقرار آن تا عصر آهن ۱ (۱۵۰۰ تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد)، عصر آهن ۲ (۱۲۰۰ تا ۸۰۰ سال پیش از میلاد) و عصر آهن ۳ (۸۵۰ تا ۵۵۰ سال پیش از میلاد) تداوم داشت.

در اواخر عصر آهن ۳ این قلعه کاملا متروک شد و استقرار در آن به قلعه دیگری که متعلق به دوره هخامنشی است، منتقل شد. این قلعه هخامنشی نیز در حدود ۷۰۰ متری قلعه خسرو قرار دارد که در حال حاضر باستان‌شناسان مشغول بررسی روی آن هستند.

در فصول پیشین کاوش، سفال‌هایی از عصر مفرغ جدید و نشانه‌هایی از استقرار جوامع با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی در این قلعه به دست آمده بود. بر اساس دلایل باستان‌شناسی جوامع پیچیده سیاسی و اجتماعی اولین بار در دوره مفرغ جدید شکل گرفته‌است.

با توجه به اینکه این منطقه در دوره‌های مختلف بویژه در عصر مفرغ مورد تاخت و تاز اقوام مهاجر بود و با در نظر گرفتن اقتصاد کشاورزی و دامداری در عصر مفرغ به نظر می‌رسد، قلعه‌های هفت‌گانه نقش محافظت از قلعه مرکزی خسرو و زمینهای کشاورزی و مراتع دامداری آن را به عهده داشتند.

گورستان کوچکی نیز شامل ۱۰ تا ۲۰ گور در کنار قلعه‌های هفت‌گانه وجود دارد که تعداد کم قبور آن نشانگر اقماری بودن این قلعه‌ها است. این گورها نشان دهنده مالکیت یا تسلط قلعه مرکزی بر نواحی اطراف و سند تملک خانواده یا قبایل ساکن در قلعه مرکزی یا قلعه‌های اقماری بر روی این مراتع هستند.

کاوشگران در بررسیهای خود در این منطقه آثار بند و کانالهای آبرسانی مربوط به دوره مفرغ جدید را شناسایی کردند. فرضیه این است که ساکنان این منطقه پس از احداث بند روی رودخانه قره‌سو که در کنار قلعه خسرو قرار دارد، توسط این کانالهای سنگ‌چین آب رود را به طرف زمینهای اطراف هدایت می‌کردند.

این قلعه نیز در شمال شرق مشگین‌شهر، مابین روستاهایی "قوزلو" و "کویج" و در پنج کیلومتری روستای کویج قرار گرفته‌است. این قلعه در دامنه کوه سبلان قرار دارد و از مسیر جادهٔ انار و قوزلو می‌توان آن را بهتر دید. قلعه با سنگ‌های بزرگی به ‌ابعاد ۶۰ سانتیمتر در دو متر و ۱۰ سانتیمتر به‌شیوه قلعه‌های اورارتوها بدون ملات ساخته ‌شده ‌است و دارای طبقات مختلف بوده اما هم اکنون قسمت بزرگی از آن از بین رفته ‌است. این بنا طی شمارهٔ ۶۳۰ به ثبت آثار ملی رسیده‌است.