مروری کوتاه بر وضعیت روان تحلیلی در جریان انقلاب فرهنگی

بعد از دو سال از وقوع انقلاب اسلامی 57، در میان درگیری های سیاسی و ایدئولوژیک آن زمان، ستاد انقلاب فرهنگی به منظور پاکسازی دانشگاه های کشور از گرایشات غیراسلامی شرقی و غربی تشکیل شد.در واقع ستاد انقلاب فرهنگی، شکل رسمی بخشی از فعالیت های شورای انقلاب تحت عنوان انقلاب فرهنگی بود که شروع فعالیت های آن به اول انقلاب بر می گشت.در بازبینی علومی که از خارج وارد ایران شده بود بر ایجاد تغییر در علوم انسانی تاکید بیشتری می شد چرا که ناهمخوانی مفروض میان علم و دین در قرائت سنتی دین، درباره این علوم بیشتر صدق می کرد.

از میان علوم انسانی حملات زیادی متوجه روانشناسی به طور اعم و روان تحلیلی به طور اخص شد.در گیرودار حمله به مظاهر غربی از جمله آزادی_به معنای غربی آن_ روان تحلیلی به مثابه سمبل آزادی جنسی در ردیف نخست متهمان قرار گرفت.این طرز تلقی ریشه در تصویر تحریف شده ای داشت که از زمان ورود روانشناسی و روان تحلیلی به ایران تا زمان کنونی با آن مواجه شده ایم. صریحا باید اعلام کرد که این نوع نگرش در سطوح مختلفی دارای مغالطه و اشتباه است به این نحو که روانشناسی را معادل روان تحلیلی، روان تحلیلی را معادل نظریه فروید، نظریه فروید را معادل طرح مسائل جنسی و مسائل جنسی را معادل مسائل ژنیتال در نظر می گیرد. به این اشتباهات، آزادی مسائل جنسی در نظریه فروید را هم اضافه کنید تا تصویر مسخ شده روان تحلیلی و روانشناسی کامل گردد.

این نگرش غلط به روان تحلیلی، مسبوق به فضای آکادمیک و روشنفکری قبل از انقلاب است یعنی زمانی که علوم نوین برای نخستین بار به واسطه روشنفکران و دانشگاهیان وارد ایران شد. از میان دانشگاهیان استاد امیر حسین آریانپور و از میان روشنفکران دکتر علی شریعتی نقش زیادی در ایجاد نگرش غلط به روان تحلیلی داشته اند.در حالی که استاد آریانپور تاثیر زیادی بر دانشگاهیان گذاشت، به اعتقاد دکتر محمد صنعتی دکتر شریعتی با نفودی که در دل توده ها و جذابیت نهانی که برای سیاست گزاران انقلاب داشت بیشترین ضربه را به توسعه روان تحلیلی در ایران وارد کرد(1).

در زمان دولت نهم زمزمه هایی مبنی بر انقلاب فرهنگی دوم به گوش رسید که البته هیچ گاه به صورت رسمی تایید نشد. با این وجود فعالیت هایی که در این راستا و با این نام انجام گرفت، وسعت و شدت خیلی کمتری نسبت به اوایل انقلاب داشت.اما با حوادث پس از انتخابات سال گذشته، مباحث مربوط به ماهیت علوم به ویژه علوم انسانی و نسبت آنها با اسلام و حکومت اسلامی جان تازه ای گرفت.بنابراین مظنونین همیشگی دوباره فراخوانده شدند که در این میان روان تحلیلی که سابقه دارتر هم بود بیشتر مورد التفات قرار گرفت.متاسفانه با اینکه بیش از شصت سال از زمان معرفی روان تحلیلی به جامعه ایران می گذرد همچنان همان دیدگاه اشتباه در میان سیاست گزاران غلبه دارد.البته دشمنان روان تحلیلی فقط به کسانی که خارج از حوزه بهداشت روان قرار می گیرند خلاصه نشد بلکه در داخل نیز فرصت طلبانی عرض اندام کردند که با دغدغه منافع صنفی، دم را غنیمت شمرده با بیشتر گل آلود کردن اوضاع سعی در ماهی گیری داشتند(2).

در تقابل هر یک از علوم_ از جمله روان تحلیلی_ با دین، می توان به دو شکل محتوایی و بنیادین علوم را نقد کرد.آن چه اکنون جامعه دینی ما بیشتر مورد توجه قرار داده است به بررسی بنیادین و ساختاری علوم مربوط می شود.در واقع اکنون این مسئله مطرح شده است که آیا این امکان وجود دارد که با تغییر مبانی علوم، علوم جدید و بومی تولید کرد؟قاعدتا مبانی تمام علوم فعلی در فلسفه غرب قرار دارد.باید منتظر بمانیم تا ببینیم این امکان وجوددارد که با فلسفه شرقی و اسلامی تعریف جدیدی از علم ارایه داد یا نه.این پروژه در اول انقلاب ناتمام ماند.اکنون بار دیگر عزم تعدادی از متفکران و سیاسیون به این منظور جزم شده است(3).

در رابطه با روان تحلیلی، آنچه به عنوان محتوای آن مورد ایراد قرار می گیرد ناشی از سوء تفاهماتی است که به صورت تاریخی در ایران شکل گرفته است.نقد هر پدیده ای هنگامی موجه است که چهره واقعی آن را ببینیم نه توهماتی که درباره آن داریم.به همین خاطر هر فرد مطلعی وظیفه دارد که برای رفع این سوء تفاهمات و زدودن ابهامات تلاش کند.تاکنون روان تحلیلی جدای از قدرت بالایی که در تبیین پدیده های مختلف انسانی _ از هنر وادبیات گرفته تا فرهنگ و روانشناسی_از خود نشان داده است ،سهم زیادی نیز در کاستن از دردهای بشر داشته است.نباید به این راحتی خودمان را از آن محروم کنیم.در زمینه نقد بنیادین علوم نیز، برای ما که زاده این مرزوبوم هستیم بسیار جای خوشبختی خواهد بود اگر بتوانیم علوم بومی تولید کنیم خصوصا اگر کارایی بالاتری از علوم غربی داشته باشد ولی تا آن زمان باید به همین علوم قناعت داشته باشیم.

در پایان باید خاطرنشان کرد که شرایط کنونی با اول انقلاب دو تفاوت اساسی دارد.از یک سو حکومت به طور منطقی و آگاهانه اندیشه را بر عمل مقدم قرار داده است یعنی این مسائل را فعلا در سطح معرفت شناسی پیگیری می کند و به طور مستقیم در سطح سیاسی اقدام نکرده است.از سوی دیگر بسیاری از علوم در مراتب دانشگاهی، جای خود را باز کرده اند و در حال توسعه هستند.به همین خاطر با وجود مباحث انتقادی مربوط به روان تحلیلی در سال 88، در همان سال شاهد پیشرفت هایی در این رشته بودیم.به این صورت که: اولین همایش روانشناسی پویشی در اسفند ماه برگزار شد؛ گروه نقد روان تحلیل گرانه هنر در فرهنگستان هنر راه انداخته شد و اولین جلسه هم اندیشی عمومی خود را تشکیل داد؛ حوزه هنری اولین کارگاه آموزشی نقد روان تحلیل گرانه هنر را برگزار کرد؛ انستیتو روان تحلیلی تهران دومین دوره آموزش بلند مدت روان درمانی تحلیلی را شروع کرد و بحث مربوط به راه اندازی دوره دکترای روان شناسی بالینی با گرایش تحلیلی همچنان به قوت خود باقی است.با این اوصاف کماکان احتمال هرنوع تصمیم گیری در آینده وجود دارد.

پانوشت ها:

(1) برای اطلاع از جزئیات بیشتر به مباحثه داغ محمد صنعتی و سوسن شریعتی که در شماره سوم نشریه مهرنامه چاپ شده است مراجعه نمایید.

(2) اشاره به مباحث و مجادلاتی که سال 88 در باره قضیه بیمه خدمات روان درمانی در رسانه ها پیش کشیده شد.

(3)آشنایی با اندیشه های سید یونس ادیانی، عبدالکریم سروش، رضا منصوری،مصطفی ملکیان و حسن عباسی در این زمینه می تواند مفید باشد.

مروری کوتاه بر وضعیت روان تحلیلی در جریان انقلاب فرهنگی

مطالب مشابه :

نقش دین (توکل برخدا) در بهداشت روان

دستورالعمل اجرایی طرح بهداشتیاران مدارس (ویژه مدارس ابتدایی)

عناوین هفته بهداشت روان 92

مروری کوتاه بر وضعیت روان تحلیلی در جریان انقلاب فرهنگی

جملات زیبا در مورد کتاب خوانی

بهداشت روان در خانواده و محل كار: باورهای نادرست درمورد انگیزه دادن به کارمندان

جملات خواندني: آرزوهاي ويكتور هوگو

بهداشت روان در خانواده و محل كار: چگونه اجتماعي باشيم؟