زبان نایینی

زبان و دستور زبان ناييني

شهر نايين و بسياري از روستاهاي آن گويش ويژه اي دارند كه به زبان ناييني يا گويش ناييني مشهور است. حدود 50 هزار نفر به اين گويش، سخن مي گويند و قلمرو انتشار آن از شمال غربي تا نزديكيهاي اردستان و از جنوب تا حوالي عقدا در استان يزد و از سمت شمال تا انارك و از سوي جنوب غربي تا كوهپايۀ اصفهان مي رسد. گويش ناييني كه از گويشهاي مركزي ايران است در درون خود لهجه هاي گوناگوني دارد. لهجه شيوه اي خاص از گويش است و تفاوت آن با گويش آن است كه گويش، نياز به ترجمه دارد ولي لهجه نياز به ترجمه ندارد.

براي آشنايي بيشتر با ريشۀ گويش ناييني به تاريخ تحول زبانهاي ايراني اشاره مي‌كنيم:

زبانهاي ايراني به لحاظ ساخت زبان و ميزان تحول و دگرگوني آن به سه دوره تقسيم مي شوند:

1- دوره زبانهاي ايراني باستان يا فارسي باستان كه «فرس قديم » يا «فرس هخامنشي» خوانده مي شوند. اين گويشها از زماني آغاز مي شوند كه آثار و نوشته هايي به زبانهاي ايراني برجاي مانده و تا پايان امپراتوري هخامنشي ادامه مي يابند.

2- دوره زبانهاي ايراني ميانه كه از انقراض هخامنشيان يعني از زمان اشكانيان آغازمي شود و تا زمان برچيده شدن سلسله شاهنشاهي ساساني و طلوع خورشيد اسلام ادامه دارد.

3- دوره زبانهاي ايراني كنوني كه از آغاز دوران اسلامي تا كنون در سرزمين ايران متداول بوده و در گفتار و نوشتار اقوام گوناگون ايراني، رواج داشته اند.

در حال حاضر زبانهاي باستاني و ميانه ايران، مرده يا خاموش به شمار مي آيند و گويشهاي كنوني ايران كه دنبالۀ زبانهاي باستاني و ميانه اند بسيار پراكنده اند و ديگر با مرزهاي سياسي و جغرافيايي ايران كنوني مطابقت ندارند؛ بلكه دامنۀ انتشار آنها از كنار رود دجله تا تركستان غربي و از قفقاز تا درياي عمان گسترش يافته است .

زبانهاي كنوني ايران به دو گروه اصلي تقسيم مي شوند: يكي زبانهاي ايراني غربي كه دنبالۀ زبانهاي ايراني ميانه غربي هستند. زبانهاي ايراني ميانه به دو گروه شرقي و غربي تقسيم مي شوند. از گروه غربي، پهلوي را مي توان نام بردكه دنبالۀ فارسي باستان است و خود به دو گروه شمالي و جنوبي تقسيم مي شوند. گويش شمالي را «پهلوانيك يا پهلوي اشكاني » و گويش جنوبي را «پارسيك يا فارسي ميانه» مي نامند. نوع ديگر، زبانهاي ايرني شرقي است كه دنبالۀ زبانهاي ايراني ميانۀ شرقي هستند. شماري از گويشها و زبانهاي غربي كنوني عبارتند از: زبان فارسي كنوني، گويش كردي، گويش بلوچي، گويشهاي گيلكي و مازندراني و گويشهاي مركزي ايران مانند گويش ناييني، گويش ميمه اي، گويش زفره اي و گويش سمناني. بنابراين گويش ناييني در ميان زبانها و گويشهاي ايراني جزو «گويشهاي ايراني غربي كنوني »‌ ودنباله «زبانهاي ايراني ميانه غربي »‌ است و با توجّه به اين كه زبانهاي ايراني ميانۀ غربي خود به دو گروه شمالي و جنوبي تقسيم مي شوند ،‌گويش ناييني جزو «گويشهاي ايراني جنوب غربي» به شمار مي آيد كه البته بسياري از ويژگيهاي «گويشهاي ايراني شمال غربي» را نيز دارد[1].

گويش مردم بافران

مردم بافران از نظر گويش به دو دسته تقسيم مي شوند. گويش دسته اي كه جزو ساكنان اوليه بافران بوده و به عجمها معروف هستند، همان گويش ناييني است و تنها در پاره اي موارد تفاوتهاي اندكي از حيث تلفظ كلمات در آن مشاهده مي گردد. به عنوان مثال كلمۀ « دندان » در گويش بافراني به صورت « دِندون » و در گويش ناييني به صورت « دِندُن » است.

دستۀ ديگر گويش عربهاي عامري است كه زبان اصلي آنها عربي بوده و به زبان فارسي كنوني سخن مي گويند و در ميان مردم بافران و به خصوص پيرزنها و پيرمردها به « زبان عربي » معروف است . گويش عربي بافراني در ميان تعداد اندكي از ساكنان بافران رايج است و غالب گويش مردم بافران، همان گويش ناييني است. لازم به ذكر است كه عربها به دليل آميزش و حشر و نشر با عجمها و حضور طولاني مدت در بافران به گويش بافران، تسلط دارند و در هنگام مواجه شدن با عجمها از آن استفاده مي كنند و حتي اگركساني باشند كه نتوانند به گويش عجمها سخن بگويند ، حداقل مي توانند بفهمندكه آنها چه مي گويند. در حال حاضر بيش از 90 درصد مردم بافران به گويش عجمها سخن مي گويند. با وجود آنكه در كتب زبان شناسي و تاريخي بيشتر از اصطلاح زبان و گويش ناييني استفاده شده در اين جا عنوان زبان و گويش ناييني دربرگيرندۀ لهجه هاي مختلف آن و به خصوص لهجۀ بافراني نيز است چرا كه اين لهجه همانند گويش ناييني است و حتي در پاره اي موارد از حيث دايرۀ واژگان و اصطلاحات از زبان و گويش ناييني، غني تر است.

[1]- اشک کویر، ص 112

زبان نایینی

مطالب مشابه :

توليد نقشه هاي نايين و كاشان را به صورت تقلبي

پژوهش های انجام شده در مورد زبان نائینی

اصفهان

نایین به روایت لغت نامه دهخدا!

زبان نایینی

اقلیم و تاثیر آن در معماری کویری

"فضاهای اقلیمی در معماری ایرانی"مطالعه موردی"نارنجستان قوام"

اقلیم در معماری ایرانی و خانه هاي سنتی