زعفران

زعفران یکى از گیاهان گران قیمت است که به علت نداشتن مخارج کاشت در صورتى که همه ساله خوب از آن مواظبت شود، سود سرشارى نصیب زارعین مى کند. کاشت زعفران مى تواند قشر عظیمى از زنان و دختران روستایى را به کار گیرد و نه تنها باعث سرگرمى و پر کردن اوقات فراغت آنان مى شود بلکه مى تواند از این راه کمک مؤثرى به اقتصاد خانوار بنماید.

مشخصات گیاهشناسى

زعفران گیاهى است پایا و از تیره زنبقیان و جنس scrocus و گونه Sativa، پیاز زعفران غده اى و توپر مى باشد و داراى چند پوست و یک مغز سفیدرنگ با ته تخت و نوک برآمده است که گل و ساقه جدید از غنچه هاى روى پیاز به وجود مى آیند. پیازهاى جوان پوسته اى قهوه اى رنگ دارند ولى پیازهاى مادر چند پوسته دارند، پوسته رویى پرزدار و مغز پیاز سفید و شیرین و قطر آن بین 5 ـ 3 سانتى متر مى باشد.

فرق پیاز خوراکى و پیاز زعفران این است که پیاز خوراکى داراى برچه هایى است ولى پیاز زعفران یک تکه و توپر است. پیاز مادر به علت بچه زایى چند پوست دارد.

آب و هواى مناسب جهت کشت زعفران

زعفران گیاهى است گرمسیرى و در نقاطى که آب و هواى معتدل داشته و داراى تابستان هاى گرم و خشک و آفتابى و پاییز و زمستان نسبتا ملایم دارد، به خوبى رشد مى کند. لازم به ذکر است که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد زیرا احتمال دارد گیاه به صورتى با محیط سازگار شود چنانچه در همدان که در ردیف شهرهاى سردسیرى ایران است، زراعت زعفران نتایج رضایت بخشى داده است.

پیاز زعفران تابستان فعالیت ندارد، دوره بیدارى و فعالیت آن از حدود آبان تا اردیبهشت است و با شروع فصل گرما برگ هایش زرد شده و مى خشکد و پیاز به خواب مى رود پس زمین هاى گرم و خشک جاى مناسبى براى کشت زعفران است.

نوع خاک

زعفران در زمین هاى شور، رسى یا خیلى شنى رشد نمى کند بلکه بهترین نوع خاک براى رشد آن خاک شنى ـ رسى است که مقدار کمى آهک داشته باشد، PH خاک باید بین 8 ـ 7 بوده، خاک مزرعه حاصلخیز و شیرین بوده و از علف هاى هرز پاک باشد در ضمن این گیاه را باید در زمینى کاشت که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد.

مقدار و نوع کود

این گیاه به مواد غذایى فراوانى احتیاج دارد. از دادن کود تازه حیوانى بایستى خوددارى شود و فقط کود پوسیده استفاده نمود. به طور کلى در هر هکتار زعفران کارى نیاز به 50 ـ 30 تن کود حیوانى پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایى مثل فسفر و پتاس به زمین داده مى شود. مصرف 100 کیلو کود اوره به همراه 15 ـ 10 تن کود حیوانى براى هر سه سال یک بار مى تواند بهترین پیشنهاد براى کشاورز زعفران کار به حساب آید.

عملیات کاشت

تهیه زمین: زمینى که به کشت زعفران اختصاص داده مى شود، حدود 10 ـ 8 ساله است. در اوایل بهار بعد از قطع باران هاى بهاره زمین را با فاصله تقریبى یک هفته دوباره شخم عمیق و سطحى مى زنند و بعد از آن کود پوسیده حیوانى را همراه با مقدارى خاکروبه مخلوط با خاکستر به زمین داده و به وسیله ماله یا دیسک ضمن خرد کردن کلوخه ها، کود را با خاک مخلوط کرده و پس از نابودى، علف هاى هرز را تا موقع کاشت به حال خود مى گذارند. چند روز قبل از کاشت زمین را آبیارى کرده مجددا براى مرتبه سوم شخم زده و پس از خرد کردن کلوخه ها اقدام به کرت بندى مى نمایند. زمین باید در محل آفتابى و دور از سایه درختان و عارى از سنگریزه و ریشه علف هاى هرز باشد.

موقع کاشت

از مرداد ماه تا مهر ماه مى توان به کشت زعفران اقدام نمود. پس از کاشت غده زعفران در زمین به مدت 7 ـ 4 و در بعضى مناطق تا 10 سال باقى مانده و محصول مى دهد و از این نظر احتیاجى به کاشت مجدد در سال هاى بعد ندارد.

مقدار و نوع غده

غده ها باید درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عارى از هر نوع بیمارى بوده و سن آنها از 7 سال تجاوز نموده و پوست هاى اضافى و کپه هر پیاز را جدا مى کنند. (کپه همان جاى ریشه زایى در ته پیاز است که چوب پنبه اى و خشک مى باشد) براى اینکه غده ها پس از کاشت مورد حمله آفات و امراض قرار نگیرند بهتر است قبل از کاشت با سموم جیوه اى از قبیل سرزان، ترى تیزان، گرانوزال و براى هر 100 کیلو پیاز 500 ـ 300 گرم سم مصرف نمود. مقدار غده لازم براى کاشت در هر هکتار 2 تن غده مى باشد. اگر در سال هفتم به بعد غده ها بیرون آورده نشوند گیاه ضعیف شده و غده ها پوک مى گردند و پس از یکى دو سال به کلى از بین مى روند. در سال هفتم مقدار غده اى که از زمین مى توان بیرون آورد 5 برابر مقدار کشت شده در سال اول است.

آبیارى

پس از کاشت غده ها در زمین مزرعه را باید بلافاصله آبیارى کرد در صورتى که قبل از کاشت مزرعه آبیارى شده باشد مى توان آبیارى را چند روز پس از کاشت انجام داد. زعفران گیاهى است مقاوم به کم آبى و اولین آبیارى پاییزه باید حتما 15 روز قبل از بیرون آمدن ساقه گل ها انجام گیرد. اگر آبیارى جلوتر از مهرماه و به کرات انجام شود ابتدا برگ ها ظاهر مى شوند و سپس گل ها پدیدار مى گردند و در این صورت چیدن گل ها به سختى انجام خواهد گرفت و چه بسا گل ها بین برگ ها باقى مانده و از بین خواهند رفت. پس از کاشت غده ها تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیارى نمود چون زعفران گیاهى مخصوص مناطق خشک است بنابراین به آب زیاد احتیاج ندارد ولى اگر بعد از برداشت محصول در طول زمستان چند آب به مزرعه داده شود، به درشت شدن غده ها کمک مى کند.

برداشت زعفران

مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهى نخواهد داد و فقط تعدادى از غده هایى که درشت بوده و ذخیره غذایى کافى داشته اند گل داده و تولید محصول مى کند. معمولاً اواسط آبان ماه گل هاى بنفش رنگى در مزرعه ظاهر مى شود و به محض پیدایش اولین گل برداشت آغاز شده و تقریبا سه هفته ادامه دارد. موقعى که گل ها ظاهر مى شوند، مزرعه زعفران خوش منظره، معطر و به رنگ ارغوانى یا بنفش خوش رنگى در مى آید و یکى از زیباترین چشم اندازهاى طبیعت را زمانى مى توان دید که مزرعه زعفران به گل نشسته است زیرا در آغاز سرما و خزان کلیه گیاهان که هیچ گلى در صحرا نیست گل مى دهند.

براى چیدن گل ها پیش از آنکه خورشید صبحگاهى اشعه نارنجى خود را بر مزرعه پوشیده از گل بتاباند، برداشت شروع و تا ساعت 9 صبح ادامه مى یابد. عملیات گل چینى حدودا 25 ـ 15 روز به طور مى انجامد.

دسته بندى

پس از آنکه گل را چیدند، آنها را در سایه روى هم مى ریزند و تارهاى قرمز (مادگى) را از گل ها مى کشند و آنها را بین انگشتان خود نگاه مى دارند و وقتى دسته کوچکى شد، با نخى باریک آن را مى بندند و سپس در سایه روى پارچه تمیزى پهن مى کنند تا خشک شود. تارها پس از خشک شدن به رنگ زرشکى در مى آیند که بسیار چشم نواز است. این طرّه هاى قشنگ و خوشبو، زعفران است که به آن طلاى قرمز هم مى گویند.