درس پژوهی- lesson syudy -دکتر ابوالفضل بختیاری

درس‌پژوهي

الگوي ژاپني براي رشد حرفه‌اي معلمان در كلاس درس

lesson study

دکتر ابوالفضل بختیاری

پژوهش عملي و كاربردي در آموزش و پرورش بيش از پيش مورد توجه قرار گرفته ، يكي از دغدغه هاي كارگزاران و سياستگذاران آموزشي گسترش پژوهش به ويژه پژوهش مشاركتي در درون مدرسه وكلاس است. درس پژوهي (LESSON STUDY) در واقع روش پژوهشي مشاركتي معلمان در كلاس درس است كه از آن به عنوان سودمند‌ترين، كاربردي‌ترين و مؤثرترين برنامه پرورش حرفه‌اي معلمان در مدارس ژاپن ياد شده است (سركار آراني ،1378: 61) . درس پژوهي و فرآيند پژوهش و فرآيند پژوهش مشاركتي مثل اقدام پژوهي (Action Research) معلمان در طراحي ، اجرا (Do) و ارزيابي فرصت مي يابند تا بايكديگر همكاري، همياري و مشاركت كنند و مسائل درون مدرسه و كلاس را بكاوند ، جوابي بيابند و آنرا در عمل بكار ببندند و در پايان ارزيابي گروهي از عمل آموزشي يكديگر داشته باشند . در درس پژوهي و اقدام پژوهي ، معلمان به شيوه كارگروهي تمرين مي كنند ، ديدگاه‌هاي خود را تبادل و تعامل مي كنند و از يكديگر مي آموزند ، در درس پژوهي بيش از اينكه معلمان مباني نظري آموزش و يادگيري را بياموزند ، مهارت‌هاي علمي و كاربردي مربوط به فرآيند ياددهي–يادگيري( آموزش )، ارزيابي روش‌هاي تدريس ، خود ارزيابي ، فعاليت هاي آموزشي را ميآموزند . معلمان مباحث گروهي موضوع مورد پژوهش را انتخاب كرده و به صورت مشاركتي و در گروه ، طرح پژوهش مربوط به آن را تهيه مي نمايد . درس پژوهي مثل اقدام پژوهي به شيوه مشاركتي به ارزيابي دقيق فعاليت هاي آموزشي ا نجام شده در ارتباط با موضوع مورد نظر مي‌پردازد. در اين شيوه دانش آموزان را در پژوهش خود سهيم و در واقع در حين عمل پژوهش مي كند ( سركار آراني ، 1378: 62) . در درس پژوهي كه در مدرسه و كلاس است، بيشتر بر مسائل آموزشي درس و كلاس تمركز دارند و به جنبه‌هاي جزئي و كاربردي در كلاس تمركز دارد.

درس پژوهي ( كه سركار آراني ، آنرا "پژوهش مشاركتي معلمان در كلاس درس" آورده است ) مثل اقدام پژوهي‌، پژوهش‌حين عمل است كه مي‌تواند تأثير بسياري در بهبود كيفيت كاري، آموزش درمدرسه و پرورش حرفه‌اي معلمان داشته باشد . در اين بخش ابتدا به تفاوت‌هاي درس پژوهي و اقدام پژوهي نگاه مي‌كنيم ، بعد، شباهت‌ها آنرا مي آوريم:

تفاوت هاي درس پژوهي و اقدام پژوهي

درس پژوهي	اقدام پژوهي
درس پژوهي نقطه عزيمت عمل است	اقدام پژوهي عزيمت تئوري و عمل
هدف درس پژوهي، پرورش حرفه‌اي معلم است	هدف اقدام پژوهي ، انجام پژوهش در حين عمل
ماهيت درس پژوهي بازانديشي (تفكر ) است	ماهيت اقدام پژوهي تفسير داده ها
بهسازي كلاس درس	بهسازي فرآيند آموزش و نتيجه بهتر
درس پژوهي فقط در كلاس و مدرسه قابل اجرا است		اقدام پژوهي‌در‌همه‌جا ،هر سازماني قابل اجرا است
درس‌پژوهي‌بيشتر ارگانيك‌و كمتر سيستماتيك است		اقدام پژوهي بيشتر سيستماتيك است
درس پژوهي خيلي جزئي و محدود است		اقدام پژوهي گسترده است
درس پژوهي گروهي (تيمي ) است		اقدام پژوهي فردي هم مي‌شود اجرا شود
درس پژوهي‌يا طرح درس وراهنمايي‌عمل‌خاصي است		راهنمايي عمل خاصي ندارد
تاكيد بر غني سازي فرآيند آموزش و يادگيري است		شناخت مسأله و بهسازي عمل درمدرسه و سازمان‌هاي مختلف مورد توجه است
برنامه درسي مورد توجه است		شناخت مسأله وكاربرد يافته درمحل كار، مورد توجه است
درس پژوهي مبتني بر برنامه درسي است		اقدام پژوهي به برنامه درسي، كاري ندارد
هدف اساسي يادگيري معلم است		هدف‌عمده‌شناسايي و حل كاربرد‌آن در عمل‌است

شباهت هاي درس پژوهي و اقدام پژوهي :

1- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي) به توسعه و پرورش حرفه‌اي كمك مي كند .

2- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي) مشاركتي است.

3- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي) گروهي (تيمي) است ( تاكيد بر كار جمعي).

4- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي) چرخه‌اي ( گردشي) است .

5- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي) توسط معلم شروع مي شود .

6- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي)، پژوهشي است با سئوال و مسأله‌اي شروع مي شود.

7- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي) به ترويج و گسترش علم كمك مي كند .

8- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي) ، معلم تازه كار و با سابقه را در كنار هم براي هم آموزي و از دگرآموزي دعوت مي كند.

9- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي) نيازمند نقادي فعال و متفكرانه است ( تفكر انتقادي ).

10-هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي)، زمان و نتيجه (هر دو )مهم است .

11- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي)، تمركز در مسائل واقعي مدرسه و كلاس است .

12- هر دو (درس پژوهي و اقدام پژوهي)، كاربرد يافته و نتايج در عمل بكار گرفته مي‌شود .

درس پژوهي : رويكرد نو در پژوهش مشاركتي معلمان

پژوهش‌هاي بين‌المللي اخير در زمينه رشد و توسعه حرفه‌اي كارگزاران آموزشي (به‌ويژه معلمان) بيشتر به پژوهش در مدرسه و كلاس تاكيد دارند، به‌طوريكه معلمان مي‌كوشند بيش از پيش در تصميم‌گيريهاي مربوط به بهبود كيفيت آموزشي در مدارس (و كلاس درس) مشاركت داشته باشند. در شيوه درس پژوهي[1]، معلمان تلاش مي‌كنند تا صلاحيت‌هاي حرفه‌اي خود را در حين كار (عمل) بهبود بخشيده و بازسازي فكري و نوسازي خويش و دانش‌آموزان در فرآيند ياددهي - يادگيري توجه جدي كنند. درس‌پژوهي الگويي (نمونه‌اي) از پژوهش مشاركتي در كلاس درس است كه ايده ژاپني براي توسعه حرفه‌اي معلمان مي‌باشد.

از جملة مهمترين موانع در توسعة حرفه‌اي معلمان، فاصلة بين نظريه و عمل و عدم تشريك مساعي با معلمان در برگزاري دوره‌هاي آموزش معلمان است. بررسيهاي بين‌المللي اخير در حوزة توسعة حرفه‌اي معلمان، بيانگر رويكردهاي نويني مانند پژوهش مشاركتي در كلاس درس است كه بيش از اقدامات گذشته در تلفيق نظريه و عمل توفيق يافته است (سركار آراني، 1378).

يك نمونه از فعاليتهاي مربوط به توسعة حرفه‌اي معلمان، روشي است كه ژاپني‌ها در ابداع و به‌كارگيري آن پيشتاز محسوب مي‌شوند و امروزه با نام «درس پژوهي» شناخته مي‌شود. آنچه در ژاپن و برخي از كشورهاي ديگر با نام درس‌پژوهي مورد استفاده قرار گرفته و هم‌اكنون نيز در جريان است، تلاشي در جهت بهبود فعاليتهاي آموزشي از طريق مشاركت با همتايان و همكاران است (خاكباز و همكاران 1387،: 126).

درس‌پژوهي، يك حلقة پژوهشي است كه در آن، معلمان به‌صورت گروهي دربارة موضوعات برنامة درسي به پژوهش مي‌پردازند. آنها در ابتدا به «تبيين مسئله» مي‌پردازند كه فعاليت گروه درس‌پژوهي را برانگيخته است و هدايت خواهد كرد. مسئله مي‌تواند يك سؤال عمومي (براي مثال برانگيختن علاقه دانش‌آموزان به پژوهش) يا سؤال جزئي‌تر باشد (براي مثال، بهبود فهم دانش‌آموزان از چگونگي جمع كردن مطالب براي تحقيق جزئي). سپس گروه به مسئله شكل مي‌دهد و برآن تمركز مي‌كند، به‌نحوي كه بتواند در يك درس خاص كلاسي مطرح شود. معمولاً مسئله‌اي را انتخاب مي‌كنند كه از فعاليتهاي خود به‌دست آورده‌اند يا براي دانش‌آموزانشان دشواريهايي ايجاد كرده است.

هنگامي كه يك هدف يادگيري انتخاب شد، معلمان براي «برنامه‌ريزي» و «طراحي درس» تشكيل جلسه مي‌دهند. اگر چه در نهايت يك معلم، درس را به عنوان بخشي از فرآيند پژوهش تدريس خواهد كرد، ولي خود درس محصول گروهي تلقي مي‌شود. در اينجا هدف نه تنها توليد يك درس اثربخش بلكه درك چگونگي و چرايي كاركرد درس براي افزايش «فهم مطالب در ميان دانش‌آموزان» است. اغلب، برنامة اوليه‌اي كه گروه توليد مي‌كند، در جلسه‌اي براي همة معلمان مدرسه مطرح مي‌شود تا به نقد درآيد.

براي تدريس، تاريخي (زمان) معين مي‌شود. معلمان گروه هر كدام نقشي را برعهده مي‌گيرند و زمينه‌هاي لازم براي اجراي موفق درس در شرايط واقعي مورد بررسي قرار مي‌گيرد. هنگام شروع درس، معلمان در قسمت عقب كلاس مي‌ايستند يا مي‌نشينند. ولي زماني كه از دانش‌آموزن خواسته مي‌شود سرجاي خود تمرين كنند، معلمان ناظر، قدم مي‌زنند، كار دانش‌آموزان را مشاهده مي‌كنند و همچنان كه درس ادامه مي‌يابد از فعاليت دانش‌آموزان يادداشت برمي‌دارند. گاهي به‌منظور تجزيه و تحليل درس و بحث دربارة آن در زمان ديگر، فيلمبرداري مي‌شود.

سپس معلمان، طي يك جلسه به نقد كار مشترك خود مي‌پردازند. در اين جلسه، معمولاً به معلمي كه درس را آموزش داده است، اجازه داده مي‌شود اول از همه صحبت كند و نظر خود را دربارة چگونگي اجراي درس و مسائل عمدة آن، اظهار نمايد. سپس معلمان ديگر گروه معمولاً از ديدگاه انتقادي دربارة قسمت‌هايي از درس كه به‌نظر آنها مشكل داشته است، صحبت مي‌كنند. «تمركز بر درس است» نه معلمي كه آن را آموزش داده است؛ هر چه باشد درس، محصولي گروهي است و همة اعضاي گروه در مورد نتيجة برنامة خود، احساس مسئوليت مي‌كنند. در واقع آنها از خود انتقاد مي‌كنند. چنين كاري نه يك ارزيابي شخصي بلكه فعاليتي است كه به بهبود فردي منجر مي‌شود و از همين رو حائز اهميت است.

معلمان گروه درس‌پژوهي با توجه به مشاهدات و بازخودرها در درس تجديدنظر مي‌كنند. آنها ممكن است مواد آموزشي، فعاليتها، سؤال‌ها و مسائل مطرح شده يا همة اين موارد را تغيير دهند. تأكيد آنها غلب بر تغيير مواردي است كه در جريان كلاس درس شواهد دقيقي مبني بر ضرورت آنها يافته‌اند.

زماني كه طرح درس تجديدنظر شده آماده شد، درس در كلاسي متفاوت تدريس مي‌شود. گاهي معلم درس، همان معلم قبلي است ولي در بيشتر موارد معلم ديگري از گروه پژوهشي، تدريس را برعهده مي‌گيرد. يكي از ويژگيهاي اين مرحله آن است كه همة اعضاي شوراي معلمان براي شركت در پژوهش به كلاس دعوت مي‌شوند. حضور آنان در مدرسه‌اي بزرگ كه تعداد معلمان جمع شده در يك كلاس آن احتمالاً از تعداد دانش‌آموزان كلاس بيشتر است، كاملاً شگفت‌انگيز به‌نظر مي‌رسد (خاكباز و همكاران 1387 : 127).

در اين مرحله معمولاً همة اعضاي شوراي معلمان در يك جلسة طولاني شركت مي‌كنند. گاهي يك فرد متخصص از خارج از مدرسه براي شركت در اين جلسه دعوت مي‌شود. معلمان و ناظران، درس را نقد و تغييراتي پيشنهاد مي‌كنند. هنگام بحث دربارة درس نه تنها يادگيري و فهم دانش‌آموزان بلكه آن دسته از مسائل عمومي كه به وسيلة فرضيه‌هاي اصلي درس‌پژوهي بيان شده‌اند، مورد توجه قرار مي‌گيرد و بالاخره دربارة اين كه چه چيزي از درس و اجراي آن آموخته شده است، صحبت به ميان مي‌آيد.

در پايان، درسي كه معلم‌ها به‌روي آن بحث كرده‌اند و خلاصة همة جلسات در يك كتابچه جمع‌آوري و منتشر مي‌شود تامعلمان ديگر نيز از آن آگاهي يابند (يوشيدا[2]، 1999؛ استيگلر و هيبرت، 1999؛ فرناندز و يوشيدا، 2004 سركار آراني 1387)).

توفيق شيوة درس‌پژوهي توسط پژوهش‌هاي بسياري تأييد شده است (واتانابه[3]، 2001؛ لوئيس، 2003a؛ لوئيس[4]، 2002b؛ پري، لوئيس و آكيبا[5]، 2002؛ كيني و همكاران[6]، 2002؛ فرناندز، كنون و چاكشي[7]، 2003؛ لوئيس، پري و موراتا، 2003؛ اينپراسيتا و لويفا[8]، 2003؛ يوشيدا و فرناندز، 2004، فينكن، ماتئوس، لاس و اسميت[9]، 2004؛ كدزيور و فيفيلد[10]، 2004؛ راك و ويلسون[11]، 2005؛ لوئيس، 2006؛ ماتوبا[12] و سركارآراني، 2006؛ سركار آراني، 2006؛ سركار آراني، شيباتا[13] و ماتوبا، 2007)؛ در حالي كه جاي خالي اين روش در ساختار آموزشي ايران بسيار مشهود است (سركار آراني، 2006؛ ايوبيان، 1385؛ خاكباز، 1386 و خاكباز وهمكاران، 1387: 123-146).

درس‌پژوهي چيست؟

"درس‌پژوهي"14 شكل اوليه‌اي از رشد حرفه‌اي معلمان در ژاپن است. هدف آن بهبود مستمر تدريس(آموزش) است به گونه‌اي كه دانش‌آموزان بتوانند مطالب بيشتري را بياموزند. تمركز اوليه آن نيز بر نحوه تفكر و يادگيري دانش‌آموزان است.

"درس‌پژوهي" با ساير اشكال رشد حرفه‌اي متفاوت است، به اين دليل كه پرورش حرفه‌اي در حين ياددهي و يادگيري(آموزشي) صورت مي‌گيرد. تمركز آن، چنان‌كه جيم استيگلر و جيمز هيبرت15 در «شكاف آموزشي(يادگيري)16 » اشاره كرده‌اند، تدريس است، نه معلمان، كار كردن دانش‌آموزان است، نه كار دانش‌آموزان. ملاك سنجش در موفقيت "درس‌پژوهي" يادگيري معلمان است نه توليد يك درس. تهيه دروس بهتر نتيجه جانبي و ثانويه فرايند است، اما نه هدف اوليه آن.

گروه‌هاي معلمان كار مي‌كنند تا دروسي را كه چندين بار تدريس مي‌شوند، مورد مشاهده قراردهند، بحث كنند و اصلاح كنند، تدوين نمايند(بازانديشي، نوانديشي، بازبيني و....). معلمان فقط يكي دو بار در سال در درس‌پژوهي درگيرو مشاركت كنند، زيرا فرايند كار سخت و فشرده است.

يك دوره(سيكل) درس‌پژوهي عبارت است از:

• انتخاب يك كانون (درس كانوني)

• برنامه‌ريزي براي مطالعه درس17

• تدريس درس در جمع عمومي

• مشاهده عميق درس با محوريت هدف‌هاي گروه

• گزارش‌دهي مستند

• بازانديشي و تجديد نظر بر اساس تفكر گروه18

• تدريس درس تجديد نظر شده

• مجدداً گزارش‌دهي مستند

برنامه‌ريزي، يك برنامه‌ريزي درسي معمولي نيست. بخش مهمي از برنامه‌ريزي مطالعه درس (در زبان ژاپني) kyozai kenkyuu نام دارد كه به "مطالعه فشرده و عميق مطالب" توسط دكتر ماكوتا يوشيدا [Dr.Makoto yoshida] ترجمه شده است. منظور از مطالب، تنها كتاب‌هاي درسي نيست، بلكه درك موضوع مورد تدريس، مرور مطالب موجود براي تدريس آن، و بررسي تحقيقاتي است كه احتمالاً در آن حيطه(موضوع) انجام شده و موجود است. برخي اوقات، گروه(تيم) ممكن است از نظرات يك كارشناس[ يك فرد خبره] هم در زمينه[موضوع] مورد نظر كمك بگيرد.

علاوه بر همه اينها، گروه كاملاً توجه دارد كه:

• در پايان درس، از دانش‌آموزان انتظار مي‌رود چه چيزي را بدانند،

• چگونه دانش‌آموزان را مشاركت داده و درگير كنيم و ترغيب نماييم،

• چه سؤالي را مطرح كند و با چه واژه‌هايي مطرح كند تا دانش‌آموزان را به فكر(تفكر) وادارد،

• دانش‌اموزان احتمالاً چگونه به فكر(تفكر) واداشته مي‌شوند و چگونه به خطاهاي پيش‌بيني شده پاسخ مي‌دهند،

• كارهاي انجام شده چگونه بايد مرتب شوند تا داستان درس شكل بگيرد،

• چگونه درس به پايان برسد تا به دانش‌آموزان كمك كند كه از آن معنايي استنباط كنند(آنرا احساس كنند)

همه اين فرايند با" ديدگاه فدراسيون آمريكايي معلمان"19در خصوص رشد و ارتقاء حرفه‌اي اثر بخش و نيز "برنامه پژوهش آموزشي و اشاعه"20 (ER & D) اين فدراسيون هماهنگي دارد.

سؤال‌ها و پاسخ‌ها

يك گروه (تيم) درس‌پژوهي چند نفر بايد باشد؟

تعداد نفرات مشخصي وجود ندارد. گروه‌ها مي‌توانند ازتيم كوچك سه نفره تا گروه بزرگ 16 نفره متفاوت باشند.

چگونه بايد آغاز كنيم؟

براي اعضاي گروه مفيد است كه در جلسه‌اي توجيهي درباره "درس‌پژوهي"، يا در مطالعه‌اي در اين باره شركت (مشاركت) كنند. در حال حاضر، برنامه‌هاي ويديويي متعددي براي ارائه در اين جلسات تهيه شده است. گروهي كه مايل است در يك دوره درس‌پژوهي كار كند بايد برنامه‌اي را براي ديدارهاي خود براي مدت چهار تا شش هفته تنظيم كند و تاريخي را براي تدريس درس در نظر بگيرد.

چه نوع پشتيباني و حمايت‌هايي لازم است؟

مسلماً گروه نيازمند راهنمايي فردي آگاه (باتجربه) و مطلع در "درس‌پژوهي" است. همچنين، از آنجا كه گروه با سؤال‌هايي درباره محتوا درگير است، به همكاري يك متخصص محتوا به عنوان ناظر نيازمند است. بسيار مهم است كه سازماندهي طوري انجام شود كه همه اعضاي گروه به هنگام تدريس درس، مشاهده‌گر، تدريس باشند. براي ارائه گزارش‌ها نيز، مكاني بايد در نظر گرفته شود.

نكات كليدي كه گروه درس‌‌پژوهي بايد در ذهن داشته باشد چيست؟

• هدف مطالعه، آگاهي از نحوه تفكر دانش‌آموزان است؛ هدف تهيه يك درس نمايشي نيست.

• نظرات، توصيه‌ها و انديشه‌ها بايد بر هدف‌هاي تنظيم شده توسط گروه (تيم) متمركز باشد، نه بر برنامه يك معلم خاص يا هركس ديگر.

• همه اعضاي گروه بايد در تهيه درس مشاركت داشته باشند، و همه نظرات و ايده‌ها بايد محترم شمرده شوند. اگر درس‌هاي موجود كامل و بي‌نقص باشند، همه دانش‌آموزان بايد موفق باشند و در چنين حالتي چيزي براي جستجو و اكتشاف باقي نمي‌ماند. اما تدريس كار پيچيده‌اي است و دلايل زيادي وجود دارد كه دروسي كه در يك موقعيت خوب كار مي‌كنند(ياد گرفته مي‌شوند) در موقعيتي ديگر كار نمي‌كنند(خوب آموخته نمي‌شوند).

• توصيه مي‌شود در فرايند كار عجله نكنند. معلمان اغلب سعي دارند با طرح درسي كه در ذهن خود دارند كار را آغاز كنند، نه با هدف‌هايي كه بايد دنبال شوند، حتي با در نظر گرفتن اهداف، بازهم بدون آنكه درباره چگونگي بهبود محتوا و دانش پيش‌نياز دانش‌آموزان مطالعه‌اي داشته باشند، مايلند سريع به آماده كردن درس بپردازند.

معلمان از "درس‌پژوهي" چه چيزي عايدشان مي‌شود؟

درس‌پژوهي" در مفهوم واقعي خود، معلمان را نسبت به اينكه دانش‌آموزان چگونه فكر مي‌كنند و چگونه مي‌آموزند، آگاه مي‌كند.

درس‌پژوهي همچنين اهميت آگاهي از تصوير توسعه‌اي كلان آنچه را كه تدريس مي‌شود، و آگاهي از ضرورت توجه به جزييات تفصيلي را كه بر يادگيري دانش‌آموز اثر مي‌گذارند، آشكار مي‌كند.

درس‌پژوهي بر اهداف‌ روشن و درس‌هايي اصلي تأكيد مي‌كند.

درس‌پژوهي توجه افراد را به اهميت كاربرد درست زبان جلب مي‌كند.

درس‌پژوهي انديشيدن (بازانديشي و تفكر) درباره اينكه چگونه يك درس را به پايان برسانيم بطوري كه دانش‌آموزان آن‌را بفهمند و بتوانند از آن معنا بسازند را قوت مي‌بخشد.

يادگيري‌اي كه درس‌پژوهي براي معلمان به همراه مي‌آورد در طول تدريس آنان به كار گرفته مي‌شود.

حتي دانش‌آموزان اظهار كرده‌اند از اينكه بزرگسالان علاقمندند بدانند آنها چگونه فكر مي‌كنند، احساس خوبي دارند.

درس‌پژوهي، گروهي از درس‌ها را توليد مي‌كند كه مي‌توانند با گزارش‌هايي درباره اينكه چه چيزي خوب كار مي‌كند و چه چيزي خوب كار نمي‌كند، تعامل و با هم مشارکت داشته باشند.

گروه درس‌پژوهي «تفكر رياضي21» فدراسيون آمريكايي معلمان

فدراسيون آمريكايي معلمان اخيراً سه گروه درس‌پژوهي را در روچستر (نيويورك)، ولوسيا (فلوريدا) و اسكرانتون (پنسيلوانيا) مورد حمايت قرار داده است. اين گروه‌ها به عنوان پيامد طبيعي و قدرتمند برنامه «پژوهش آموزشي و اشاعه» و به منظور مطالعه آموزش «تفكر رياضي» شكل گرفته‌اند.

در حالي كه «تفكر رياضي» دانش پژوهش-محور22 اوليه‌اي را درباره چگونگي تفكر و يادگيري كودكان ارائه مي‌كند، درس‌پژوهي فرايند بلندمدتي را براي كاربست و تعميق آن دانش در دروسي خاص فراهم مي‌آورد. به گفته كاترين لويس23، "درس‌پژوهي روشي جاري براي بهبود آموزش بر مبناي مشاهده دقيق دانش‌آموزان و كار آنان است."

از آنجا كه معلمان يك گروه درس‌پژوهي از مدارس مختلفي هستند، بيشتر بحث‌هاي اوليه برخط است. هدف ما در فدراسيون[معلمان] آن است كه گروه درس‌پژوهي پس از آنكه حمايت اوليه را از فدراسيون[معلمان] دريافت كرد، مدرسه- محور و منطقه- محور شود و كار را مستقلاً دنبال نمايد.

اگرچه ما فرايند درس‌پژوهي را با رياضيات آغاز كرديم، اما درس‌پژوهي فرايندي است كه در همه دروس كاربرد دارد.

توصيه‌ها‌ي معلمان شركت‌كننده در فدراسيون آمريكايي معلمان

درباره درس‌پژوهي

"براي اولين بار در زندگي حرفه‌اي ما، درس‌پژوهي چيزي نيست كه درباره ما معلمان به عنوان مجريان باشد. "درس‌پژوهي درباره دانش‌آموزان است" و اينكه آنها چه مي‌كنند و درباره چه چيزي فكر مي‌كنند، و از آنچه براي آنان در كلاس درس تدارك ديده شده چه چيزي را كسب مي‌كنند و چه چيزي را كسب نمي‌كنند." (نانسي سوندبرگ24، روچستر، نيويورك)

"فرايند درس‌پژوهي باور نكردني است. يادگيري زيادي صورت گرفته است. طراحي (برنامه‌ريزي) يك درس با چنين دقت و ريزبيني در واژه‌گزيني به گونه‌اي باورنكردني مهم شمرده مي‌شود. تنها در همين يك مرحله احساس مي‌كنم، رشد كرده‌ام." (دنيل پيترز25، روچستر، نيويورك)

"درس‌پژوهي شما را به عنوان يك معلم براي هميشه تغيير مي‌دهد. شما ديگر هيچ‌وقت درسي را بدون توجه به برداشت‌هاي غلط دانش‌آموزان، پاسخ‌هاي آنان، وادار كردن دانش‌آموزان به توضيح موضوع و واگذاري مسؤوليت يادگيري به آنان، طراحي نمي‌كنيد. دانش‌آموز و معلم با هم براي درك عميقتر در يادگيري تلاش مي‌كنند. هردو يادگيرنده‌ هستند." (ربكا لاچپل26، روچستر، نيويورك)

و به نقل از يك معلم كهنه‌كار ژاپني: [در خصوص درس پژوهي] "اگر تلاش نكنيم اين فرايند را در تدريس روزمره خودمان اجرا كنيم، حتي يك درس مهم يك‌ساعته هم ارزشي نخواهد داشت."( معلم كهنه‌كار ژاپني)

منبع: (2002)Murata & Takahashi[14]

پي‌نويس:

نويسنده در تهيه و تدوين اين نوشتار از راهنمائي‌هاي آقاي دكتر محمد رضا سركار آراني ( استاد دانشگاه علامه طباطبائي تهران و استاد مدعو دانشگاه‌هاي ژاپن )و آقاي دکتر قورچیان بهره‌مند شده،كه از راهنمايي ها ايشان سپاسگذاري مي‌كند.

.[1] درس‌پژوهي يا جوگيوكن كيو (Jugyoukenkun) Lesson Study توسط دكتر ماكوتايوشيدا (Dr.Makota Yoshida) براي اولين بار در پايان‌نامه دكتراي خود در سال 1999(م) واژه Jugyou Kenkuu را به Lesson Study ترجمه كرد ودكتر محمدرضا سركارآراني نيز در كتاب شكاف آموزشي (1383، ص119) اين واژه را به عبارت «مطالعه درس» آورده‌اند و دكتر مهدي رجبعلي‌پور (1385) آنرا به «درس پژوهي» تغيير دادند كه درس‌پژوهي معادل بهتري به‌نظر مي‌رسد.

[2]. Makota Yoshida

[3]. Watanabe

[4]. ‍Catherin Lewise

[5]. Perry,Lewise,Akiba

[6]. Keeney,et.al

[7]. Fernandez,Cannon,Chokshi

[8]. Inprasitha,& Lophia

[9]. Finken, Matthews, Hlas, Schmidt

[10]. Kedzior, & Fifield

[11]. Rock, Wilson

[12]. Matoba

[13]. Shibata

14. lesson study

15. Jim Stigler & James Hiebert

16. The Teaching Gap

17. study lesson

18. group's reflecfion

19. American Federation of Teachers (AFT)

20. Educational Research & Dissemination (ER&D)

AFT-Thinking Mathematics Lesson Study Groups 21.

22. research-based knowledge

23. Cathrine Lewis

24. Nancy Sundberg

25. Danielle Peters

26. Rebecca LaChapelle

منابع

- خاكباز ، عظيمه السادات ؛ فدايي ، محمد رضا و موسي پور ، نعمت اله ( تابستان 1387). "تأثير درس پژوهي بر توسعه حرفه‌اي معلمان رياضي " . فصلنامه تعليم و تربيت . نشريه پژوهشكده تعليم و تربيت . 24،94: ص 123-146.

-استيگلر ، جيمز و هيبرت ، جيمز (1384). شكاف آموزشي : بهترين ايده ها از معلمان جهان براي بهبود آموزش در كلاس درس. ترجمه محمد رضا سركار آراني و عليرضا مقدم . تهران : مدرسه چاپ دوم .

-بختياري ، ابولفضل و ايراني ، يوسف (1386) . پژوهش عملي يا اقدام پژوهي . تهران : لوح زرين ، چاپ سوم

بختياري ، ابولفضل (مرداد1386). اقدام پژوهي : فرآيندي در جهت بهبود وضعيت حرفه‌اي معلمان ، پژوهشنامه آموزشي : پنجمين ويژه نامه معلم پژوهنده ، شماره 25 : يادداشت سردبير

-سركار آراني ، محمد رضا (پاييز 1378) . "پژوهش مشاركتي معلمان در كلاس درس : تجربه ژاپن در پرورش حرفه‌اي معلمان در مدرسه" . فصلنامه تعليم و تربيت . نشريه پژوهشكده تعليم و تربيت . سال يازدهم . شماره پياپي 59: ص 61-76.

-سركار آراني ، محمد رضا (1386اسفند) . " درس پژوهي : الگويي براي توليد دانش حرفه اي در مدرسه " . رشد مديريت مدرسه. دوره ششم، شماره 51: ص 10-12

-سركار آراني ، محمد رضا ( فروردين 1387 )." درس پژوهي : هسته‌ي تحول در آموزش و پرورش . " رشد مديريت مدرسه . شماره 52:

منابع براي مطالعه بيشتر:

www.lesson research .net

www.Lsson research.net

www.lessonstudy.net

www.tc.edu/lessonstudy

www.lessonstudy.blogs.com

www.nsdc.org/library/strategies/lessonstudy.cfm

www.tc.columbia.edu/lessonstudy/lsgroups.html

www.lib.umich.edu/icollege/lessonstudy/index.htm

https://udel.edu/pipermail/de-lessonstudy/2006-June/000074.html