منابع جغرافیایی

http://vahidaghaahmadi.persianblog.ir/post/8 منبع

فرهنگهاي جغرافياي

در اين جا واژه فرهنگ به معناي اخص آن يعني واژه نامه به كار گرفته شده است . نخستين فرهنگ جغرافي به زبان فارسي در سال 1338 با عنوان فرهنگ اصطلاحات جغرافيايي منتشر گرديد . مؤلفان اين فرهنگ ( احمد آرام ، صفي اصفيا ، حسين گل گلاب ، غلامحسين مصاحب ، مصطفي مقربي ) . اين فرهنگ حاوي متجاوز از هفتصد اصطلاح است كه بعضي از آنها كمابيش سابقة استعمال دارد ، ليكن اكثر آنها را مؤلفان خود ساخته اند وبرخي نيز الفاظي هستند كه در كتابهاي لغت فاسي يافت مي شودند ، ليكن در اين واژه نامه براي بيان معاني دقيق و صريحي تخصيص داده شده است مانند واژه (( تيماس )) كه بجاي واژه ((بيشه ))در مقابل واژة bush در نظر گرفته شده است .

فرهنگ اصطلاحات جغرافيايي ( در 59 ص+ 16 ) از سه قسمت تشكيل گرديده است . بخش اول مقدمه اي است كه مؤلفان نوشته اند ، همراه با توضيحي دربارة علامات و ضبط تلفظها و مآخذ . در اين بخش ،در دو ستون ، واژه هاي فارسي الفبايي شده است . علاوه بر اين معادل انگليسي ( يا فرانسه ) واژه ها در پايين صفحه آمده است . بخش سوم حاوي لغتنامة انگليسي به فارسي است . در اين قسمت واژه ها داده نشده است .

نمونة ديگر ، فرهنگ بزرگ گيتاشناسي است كه به همت عباس جعفري تدوين و تأليف شده ودر سال 1366 ، انتشارات گيتاشناسي آن را در 408 صفحه منتشر كرد . اين فرهنگ اصطلاحات جغرافيايي در سه قسمت فارسي به فارسي ، فارسي به انگليسي ، انگليسي به فارسي تدوين شده است و فرهنگي است مصور ، همراه بانقشه ، جدول و نمودار .

5 . كتابشناسيها و مقاله نامه ها

در سال 1341 ، دانشكدة ادبيات دانشگاه تهران ، فهرست مقالات جغرافيايي را منتشر كرد . اين كتاب را محمد حسن گنجي با همكاري جواد صفي نژاد تهيه و تدوين كرده اند . اين كتاب نخستين فهرست مقالات تخصصي جغرافي است كه در زبان فارسي منتشر مي گردد . تا اين تاريخ فهرستي از مقالات جغرافيايي در فهرست مقالات فارسي ايرج افشار آمده بود .

علاوه بر سياهه و صورتي از مشخصات كتابشناختي كتابهايي كه در زمينة جغرافي منتشر شده اند كه در كتابشناسيهاي عمومي آمده ، چند كتابشناسي نيز به صورت اختصاصي در حوزة جغرافيا در زبان فارسي تهيه و تدوين شده اند كه در كتابشناسيهاي عمومي آمده ، چند كتابشناسي نيز به صورت اختصاصي در حوزة جغرافيا در زبان فارسي تهيه و تدوين شده است . از آن جمله است كتابشناسي جغرافيا ( چاپي - خطي ) كه توسط خانم صديقه سلطاني فر تهيه و تدوين شده و مركز اسناد و مدارك علمي در سال 1364 آن را در 227 صفحه منتشر كرد . همچنين چند كتابنامة محلي يا منطقه اي به زبان فارسي منتشر شده است كه عبارتند از :

آقابخشي علي . كتابشناسي گيلان . تهران : مركز مطالعات و هماهنگي فرهنگي ، 1360 . 174 ص .

پاكدامن ، ناصر ، عبدالحسن آذرنگ . كتابشناسي اصفهان . تهران دفتر مطالعات و برنامه ريزي فرهنگي وزارت فرهنگ و هنر ، 1354 .

رائين ، اسماعيل . كتابنامه خليج فارس . تهران پژوهشگاه علوم انساني ، بي تا . 130 ص .

عباسي ، شهريار . كتابشناسي فلسطين ، به ضميمة فهرستي از كتابهاي مربوط به عرب ، اسراييل غاصب ، خاور ميانه و لبنان . تهران : شركت سهامي انتشار ، 1361 . 45 ص .

در زبان انگليسي كتابشناسي هاي جاري و گذشته نگر زيادي در حوزة جغرافيا منتشر شده و مي شود . پاره اي از اين كتابشناسيها جغرافيايي از اهميت ويژه اي برخودار است . از آن جمله است فهرست انتشارات جاري جغرافيا كه انجمن جغرافيايي آمريكا در نيويورك آن را از سال 1938 به طور ماهانه منتشر مي كند .

در زمينة مقاله نامه و چكيده در حوزة جغرافيايي ، بخش جغرافياي دانشكدة اقتصاد لندن در سال 1966 اقدام به انتشار نشرية چكيدة جغرافيايي كرد . اين نشريه دوماه يك بار در چهار بخش زير منتشر مي گرديد : الف . شكل شناسي جغرافيايي ، ب . جغرافياي زيستي ، آب و هوا و كارتوگرافي ، ج . جغرافياي اقتصادي ، و بالاخره ، د . جغرافياي اجتماعي . اين نشريه داراي نمايه اسامي افراد ، موضوع و مناطق جغرافيايي است . انتشار اين نشريه در سال 1971 متوقف گرديد و دانشگاه ايست انجليا ، در شهر ناريج انگلستان ، ادامة كار را به عهده گرفت . اين نشريه اكنون دو ماه يكبار در شش قسمت منتشر مي گردد ، اين بخشهاي ششگانه عبارتند از : الف : تغييرات سطح زمين از دوران سوم ؛ ب . جغرافياي زيستي و آب و هوا ؛ ج . جغرافياي اقتصادي ؛ د . جغرافياي اجتماعي و كارتوگرافي ؛ ه . تهنشست شناسي ؛ و . برنامه ريزي منطقه اي . نماية سالانه اين نشريه در دو قسمت مجزا منتشر مي گردد . قسمت اول ويژة بخشهاي الف ، ب ، ج ، است و قسمت دوم به بخشهاي د، ه ، و ، اختصاص دارد .

6 . جاينامه هاي جغرافيايي

واژة جاينامه هاي جغرافيايي برايGazetteer در نظر گرفته شده است . همانطور كه گفته شد ، نماية هر اطلس در حكم يك جاينامة جغرافيايي است كه سياهه و صورتي از اسامي ، همراه با اطلاعاتي ، هرچند بسيار مختصر است . جاينامة جغرافيايي ، در مقابل ، حاوي اطلاعات زيادتري است ، ولي عموماً فاقد نقشه است . از اين رو يك كتابدار مرجع با تجربه مي كوشد تا در پاسخگويي هم از اطلسها استفاده نمايد و هم از جاينامه ها .

جاينامه ممكن است جهاني ، ملي يا منطقه اي باشند . نمونة جاينامه هاي جغرافيايي جهاني در زبان فارسي عبارتند از:

جاويد فر ، جعفر . دايره المعارف جغرافيايي جهان . تهران سحاب ، 1355 .

جهان معاصر : شامل اطلاعات جغرافيايي ، سياسي ، اقتصادي و اجتماعي كليه كشورهاي جهان . تأليف گروهي از دانشمندان شوروي . ترجمه غلامحسين متين ، چاپ دوم ، تهران : جاويدان ، 1361 ، 695 ص .

سعيديان ، عبدالحسين . كشورهاي جهان از آرژانتين تا يونان . تهران : علم و زندگي ، 1365 . 938 ص .

در زبان انگليسي دو جاينامه جغرافيايي از اعتبار خاصي برخوردار هستند . يكي فرهنگ نوين جغرافيايي وبستر است . كه ويرايش جديد آن در سال 1985 ، در 1408 صفحه منتشر گرديد . اين اثر حدود چهل و هفت هزار مدخل و متجاوز از دويست نقشه را در بر مي گيرد . علاوه بر مدخلهاي جغرافيايي جاري ، اسامي دوران كتاب مقدس ، عصر يونان و روم باستان ، اروپاي قرون وسطي و جنگهاي جهاني اول و دوم و امثال آنها را نيز در بر مي گيرد .

همتاي اين اثر ، جاينامة جهاني كلمبيا ليپين كات است كه ، در سال 1952 منتشر گرديد . پيوست اين اثر در سال 1962 انتشار يافت . ويرايشهاي قبلي اين كتاب در سالهاي 1855 تا 1931 با عنوان جاينامة نوين ليپين كات منتشر گرديد . در اين اثر اسامي جغرافيايي جهان – از نظر سياسي و جغرافيايي – به صورت الفبايي آمده است .

در زبان فارسي جاينامه اي كه اطلاعات نسبتاً كاملي در بارة كشورهاي جهان داشته باشد ، گيتا شناسي كشورها : جغرافياي طبيعي ، سياسي ، اقتصادي و تاريخي است كه محمد محجوب و فرامرز ياوري آن را تهيه و تدوين كرده اند و در سال 1362 از طرف گيتا شناسي در تهران در 484 صفحه منتشر گرديد . اين اثر بار ديگر تجديد چاپ شده است .

در سطح ملي ، در ايران ، جاينامه هاي زيادي منتشر شده كه مي توان از نمونه هاي زير نام برد :

ايران . وزارت جنگ . سازمن جغرافيايي كشور . فرهنگ جغرافيايي ايران ( آباديها ) تهران : دايرة جغرافيايي ستاد ارتش ، 1330 .

اين اثر در 9 جلد منتشر شده و كليه آباديهاي ايران را به صورت الفبايي در بر مي گيرد .

مفخم پايان ، لطف الله . فرهنگ آباديهاي ايران . تهران امير كبير ، 1339 ، 512 ص .

مركز آمار ايران . اسامي نقاط روستايي و شهري از هزار نفر به بالا به تفكيك استان ، شهرستان ، بخش و دهستان بر اساس تقسيمات كشوري ، 1348.

مفخم پايان ، لطف الله . فرهنگ كوه هاي ايران ، شامل بخشي از نامها ، جايگاه ، پاره اي از ويژگيهاي كوههاي ايران . تهران : سازمان جغرافيايي كشور ، 1352 . 117 ص .

ايران وزارت دفاع ملي . ادارة جغرافيايي ارتش . فرهنگ جغرافيايي آباديهاي كشور (اقليد) . تهران : 1361 .

اين اثر در چندين جلد است و هر جلد به يك شهر يا منطقه اختصاص داده شده است . مثلاً اقليد ، راور و ...

در سال 1370 انتشارات سروش فرهنگ جغرافيايي آذربايجان شرقي ( مناطق مهم جغرافيايي ) را منتشر كرد .

7 . راهنماها

راهنماهاي مسافرتي عموماً براي استفادة مسافران تهيه و تدوين شده اند . از چه نقاطي ديدن يا خريد كنند ، با چه وسايلي مسافرت نمايند ، در كجا مي توانند هتل ارزان قيمتي پيدا كنند و امثال اين سؤالها را مي توان به كمك اين كتابها پاسخ داد . حتي از نظر اندازه و قطع ، اين كتابها به گونه اي چاپ و صحافي مي شوند كه مسافران بتوانند آنها را به راحتي در جيب خود بگذارند و در اتومبيل خود از آنها استفاده نمايند . اطلاعات اين كتابها – برخلاف دايره المعارفها و جاينامه ها – بسيار عميق نيست و بيشتر جنبة عملي دارد .

در زبان فارسي مي توان چند نمونه راهنما را به اين شرح معرفي كرد :

فهرست بناهاي تاريخي و اماكن باستاني ايران . تهران : سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران ، 1345 .

اين كتاب نخستين نشرية سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران است كه در 257 صفحه منتشر گرديده است و اطلاعات لازم در بارة 433 بناي تاريخي و 132 محل باستاني ( مانند تپه ها و اماكن باستاني ) را در بر دارد . كتاب بر اساس نام استانها و فرمانداريهاي كل كشور ( در سال 1345 ) تنظيم گرديده و ذيل هر استان نام شهرهاي آن استان به صورت الفبايي آمده است . وذيل هر شهر بناها و تپه هاي تاريخي آن شهر معرفي شده اند . اين نشريه حاوي 235 تصوير از بناها و آثار تاريخي است .

در پايان كتاب صورتي از كلية بناها و آثار تاريخي همراه با اطلاعات مختصري در بارة آنها ( محل و تاريخ بنا ) درج شده است .

كتاب سبز ، 1359 – گرد آورنده ايران سبز ، 1359 . اين كتاب راهنماي شهر شيراز است .

راهنماي مشاغل گنجينه ، 1365 – گرد آورنده شركت گنجينه مشتاق . 1365 .

راهنماي شهر هاي اصفهان و تهران اين مجموعه منتشر شده است .

نيازمنديها ، 1360 – گرد آورنده سازمان زرد ، 1360 .اين كتاب راهنماي شهر تهران است .

ارزيابي منابع جغرافيايي

1 . ناشر . تهيه و انتشار نقشه واطلس به دقت ، مهارت و صرف هزينه زيادي نياز دارد ، و هر ناشري قادر نخواهد بود كه اقدام به تهيه و انتشار نقشه واطلس نمايد . از اين رو ، ناشر ، يكي از عوامل مؤثر در ارزيابي وقبول ويا رد نقشه و اطلس محسوب مي شود . در ايران ، مؤسسة كارتوگرافي سحاب و گيتاشناسي از اهميت ويژه اي برخوردارند . مؤسسة سحاب سه نسل متوالي است كه با كارتوگرافي و انتشار نقشه هاي ايران و جهان سرو كار دارد و كارهاي ارزنده اي منتشر كرده است . مؤسسة گيتاشناسي اگر چه سابقة سحاب را ندارد ، ليكن چون از آن مؤسسة برخاسته و جدا شده ، با ظرايف كار آشنايي كافي دارد و كارها و آثار ارزشمندي كه منتشر كرده گواه اين امر است . سازمان نقشه برداري كشور و سازمان جغرافيايي ارتش – به دليل حساسيت وظايفي كه بر عهده دارند -از اعتبار خاص و ويژه اي برخوردارند و كارهاي آن ها مورد قبول است و كتابخانه ها مي توانند از آنها استفادة زيادي بنمايند .

2 . اعتبار كارتوگراف و تهيه كنندة نقشه . تعداد معدودي تهيه كنندة نقشه در جهان وجوددارند كه از اعتبار و حثيت خاصي برخوردارند و براي دايره المعارفها و كتابهاي معتبر نقشه تهيه مي كنند . مثلاً جان بارتولومو كه كارتوگرافي دو اطلس مهم،يعني اطلس جهاني تايمز و اطلس جهاني نيويورك تايمز را انجام داده از اعتبار ويژه اي

برخوردار است ونام او در حاشية نقشه يا در شناسنامه كتاب اطلس مي تواند عامل مهمي براي انتخاب و مراجعه به آن اثر باشد .

3 . دامنه و ميزان اطلاعات ، ميزان اطلاعات و حدود دامنة منابع جغرافيايي – به طور كلي – از اهميت ويژه اي برخوردار است . كتابدار مرجع بايستي مقدمة اطلس يا ساير منابع جغرافيايي را به دقت مطالعه كند و با بررسي دامنه و ميزان اطلاعاتي راكه ارائه مي دهد ارزيابي و بررسي كند . در يك اطلس جغرافيايي بايد فضايي كه براي كشور در نظر گرفته مي شود ، متناسب با وسعت جغرافيايي آن كشور باشد . در حالي كه بسياري از اطلسهاي جغرافيايي منتشره در آمريكا ، وزنة اطلاعاتي را براي ايالات متحده بسيار سنگين گرفته اند و در نتيجه بسياري از نقاط جهان ناديده گرفته شده است . كيستر خاطر نشان مي كند ، در حالي كه آسيا حدودتقريباً 30% مساحت كرة زمين 60% جمعيت جهان را به خود اختصاص داده، در بسياري از اطلسهاي آمريكايي عنايت چنداني به آن نشده است . ممكن است استدلال شود كه اين اطلسها بيشتر جنبة اطلسهاي ملي را دارا هستند و براي استفادة كتابداران و مراجعه كنندگان آمريكايي تهيه شده اند در چنين ايرادي به اطلسهاي اروپايي نيز وارد است .

4 . روز آمد بودن . در مورد منابع جغرافيايي – به خصوص در مورد نقشه ها و جاينامه ها – عمل روز آمد بودن بسيار مهم است . مگر در مواردي كه مراجعه كنندگان با پژوهش تاريخي سرو كار داشته باشند و نياز به اطلاعات روز آمد نداشته باشند . فروپاشي اتحاد شوروي و تأسيس چندين جمهوري جديد التأسيس تقريباً از اهميت كلية اطلسها و جاينامه ها و نقشه هاي موجود كتابخانه براي پاسخگويي به مراجعه كننده ، كاسته است كتابدار مرجع قادر نخواهد بود پاسخ مراجعه كنندگاني را كه به دنبال پرچم كشورهاي جديدالتأسيس ، يا اطلاعاتي در بارة آنهاست بدهد . همچنين است تغييرات ژئوپلتيك در اروپاي شرقي و اتحاد آلمان . از موارد ديگر مي توان از كتابهايي نام برد كه حاوي اطلاعات آماري در بارة كشورهاي جهان هستند و هر ساله – عموماً – ويرايش جديد آنها منتشر مي شود .

5 . مقياس . يكي ديگر از عوامل مهم در ارزيابي منابع جغرافيايي مقياس نقشه ها در آن منابع است . همانطور كه گفته شد ، هرچه مقياس نقشه بزرگتر باشد ، ميزان اطلاعات مندرج در آن نقشه بيشتر خواهد بود .

6 . شكل ظاهري . شكل ظاهري – به خصوص در مورد نقشه ها و اطلس ها – يكي از عوامل مهم ارزيابي است . مراجعه كننده در نخستين برخورد با نقشه ، اين سؤال برايش مطرح مي شود كه آيا مي تواند پاسخ سئوالش را در اين نقشه پيدا كند . رنگ آميزي نقشه مي تواند به مراجعه كننده در بازيابي اطلاعات كمك مؤثري بنمايد . رنگ آميزي بايد به گونه اي باشد كه رنگهاي كشورها مجاور به نحو چشمگيري از يكديگر متمايز باشد . پاره اي از رنگها در نقشه كشي استاندارد شده است . از آن جمله است رنگ قهوه اي براي برجستگيها و رنگ آبي براي درياها .

استفاده از رنگ ، هاشور و سايه روشنها مي تواند در نشان دادن برجستگيها و فرورفتگيها نقشه مؤثر باشد . نقشه هاي برجسته و برجسته نما ، در كلاسهاي درس و مؤسسات آموزشي از كار آيي بيشتري برخوردار هستند .

نكتة ديگري كه در شكل ظاهري نقشه ها مهم است ، استفاده از علايم و نشانه ها براي نشان دادن شهرهاي درجة اول ، پايتختها ، خطوط مراسلاتي ، راهها ، راه آهن ، مرزهاي سياسي و رودخانه ها و امثال آنهاست . لازم و ضروري است جدول اين نشانه ها و علايم در حاشية نقشه ، يا در صفحه هاي اول و آخر اطلس چاپ شود تا مراجعه كنندگان بتوانند به سهولت و راحتي از آنها استفاده كنند .

چاپ طول و عرض جغرافيايي در حاشية نقشه ها – به خصوص در اطلسها – يكي ديگر از امتيازات نقشه ها و در ارزيابي منابع جغرافيايي است .

بالاخره در مورد شكل ظاهري ، همانند ساير منابع مرجع ، چاپ و صحافي اطلسها و ساير منابع جغرافيايي و نوع كاغذي كه نقشه بر روي انها چاپ شده ، بسيار مهم است . زيرا اطلسها از گونة كتابهايي هستند كه هم زياد مورد استفاده قرار مي گيرند و هم به دليل صرف هزينه زياد ، قيمت آنها گران است . از اين رو ، دقت در چاپ ، دقيق بودن رنگها ، صحافي آنها از اهميت ويژه اي برخوردار است .

7 . نمايه ها . در اطلسها و منابع جغرافيايي نمايه ها نقش مهمي در بازيابي اطلاعات دارند . اگر اطلسي فاقد نمايه باشد ، مراجعه كننده در بازيابي اطلاعات تا آن حد با مشكل روبرو مي شود كه احتمال دارد از مراجعة به آن اطلس صرفنظر كند . همچنين در مورد جاينامه ها و راهنماها .

ضروري است كه ارجاعهاي لازم در نمايه ساخته شود . در صورتي كه املاي نام شهري متفاوت باشد ( مثلاً تهران و طهران يا پكن و بجينگ) مي بايستي از يكي از صورتها به ديگري ارجاع ( نگاه كنيد ) وجود داشته باشد . كتابدار مرجع بهتر است چند سئوال فرضي را با منابع جغرافيايي كه در دست ارزيابي دارد پاسخ دهد تا از ميزان كارايي ، دقت و روز آمد بودن آن منابع آگاهي يابد .

منابع و مأخذ:

1 . مرادي ، نورالله . مرجع شناسي شناخت خدمات و كتابهاي مرجع . تهران : فرهنگ معاصر ، چاپ دوم 1374 . از ص 246 تا ص 284 .

2 . انوار ((استعلامي )) ، پروين . مأخذشناسي و استفاده از كتابخانه . تهران : كتابدار ، ويرايش 6 . 1382 . ص 65 و 66 .

3 . صافي ، قاسم . مرجع شناسي عمومي فارسي و عربي . تهران : مؤسسه فرهنگي تكوك زرين ، چاپ اول 1381 . ص 11 تا ص 13 .

4 . سايت : http://virast.persianblog.ir/1384_5_virast_archive.html

منابع جغرافیایی

مطالب مشابه :

توسعه ی فومن

کلمات کلیدی

منابع جغرافیایی

دقت كنيد كه زبان كيبرد فارسي باشه

تاريخچه جمهوري تالش مغان

بدون شرح

آسيب شناسي در جامعه جديد ايران

جشن ازدواج دانشجويي دانشگاه آزاد تالش برگزار مي‌شود