آینده پژوهی چیست؟ بخش چهارم (روشهای آینده پژوهی، پویش محیطی، swot، شبیه سازی، تحلیل روند، برون یابی

بخش سوم: روش هاي آينده پژوهي

آينده پژوهان از روش هاي متعددي براي مطالعات خود استفاده مي کنند.ما در اين نوشتار ناچاريم تا تعداد محدودي از اين روش ها را معرفي کنيم. روش هاي مورد استفاده در مطالعات آينده به کشف آرمان مطلوبي مي پردازند که به کمک آن مي توان به خلق سياست ها و راهبردهاي مناسب اقدام ورزيد.اساسا مي توان دو دسته از روش هاي آينده پژوهي را شناسايي نمود.دسته اول به پيش بيني (روش هاي اکتشافي) و دسته بعدي به آينده سازي (روش هاي هنجاري) ارتباط مي يابد.(43)

ما در اين نوشتار از معيار «يونيدو» براي دسته بندي اين فنون استفاده مي کنيم.در اين جا برخي از مهمترين روش هاي آينده پژوهي عبارتند از:

الف)روش هاي شناسايي موضوع:

1- پويش محيطي:در اين روش گروهي از خبرگان با تجزيه و تحليل برخي منابع مستند و تعيين،طبقه بندي و پردازش اسناد مربوط به روند هاي اجتماعي،اين روندها را مورد بررسي قرار مي دهند.(44)

2- تحليل SWOT:در اين روش عوامل مهم داخلي و خارجي اثر گذار بر راهبردهاي سازمان يا کشور شناسايي و بر اين اساس فرصت ها و تهديدات خارجي و نقاط ضعف و قوت داخلي هر سازمان بر اساس تحليل منابع و توانمندي هاي سازمان شناسانده مي گردند.عمدتا نتايج اين تحليل به صورت ماتريسي 2.2 نمايش داده مي شود.(45)

3- پيمايش هاي موضوعي:با استفاده از متخصصان حوزه هاي مختلف به اين مسئله پي مي بريم که چه موضوعاتي به عنوان پيشرفت هاي مهم آن حوزه ها مورد نظر متخصصان مي باشد.در واقع مي توان از روش ملاقات حضوري،پست و پست مجازي،روش دلفي و کارگاه سناريوسازي براي مشاوره با ايشان استفاده نمود.(46)

براي نيل به چنين هدفي بايد پرسش هاي هدفمندي در اختيار مختصصان و کارشناسان قرار گيرد. براي مثال مي توان پرسش هايي از اين دست را مطرح نمود: « پيشران ها و شکل دهندگان اصلي به حوزه مورد علاقه شما کدامند؟براي مثال در حوزه حمل و نقل مي توان محيط زيست و تراکم جمعيت را پيشران هاي اصلي دانست»،« اين پيشران ها کدام اقسام مسائل و نيازها را خلق مي کنند؟آلودگي هوا،اتلاف وقت و...» و نيز«چه نوع راه حل ها و ابداعاتي مي توانند براي حل اين مسائل بکارروند؟ايجاد تغييرات در حمل و نقل عمومي،انواع جديد ماشين ها و يا سامانه هاي بهتر اطلاعات حمل و نقل ».(47)

ب)روش هاي اکتشافي(بررسي روند):

روند يعني تغييرات دراز مدت و پيوسته در حوزه هاي جمعيت، جامعه، اقتصاد، دفاع، محيط زيست، فناوري و ... .اين دسته از روش ها مي کوشند تا با مطالعه و رصد روندهاي تاريخي، اين رويدادها را به زمان آينده گسترش و تعميم دهند.

روش هاي مطالعه،تحليل و تعميم روندها بسيار سودمند و با اهميت مي باشند اما در عين حال نقطه ضعف بزرگي هم دارند.هر روند تاريخي الگويي از روابط موجود ميان متغيرهاي مختلف را در خود دارد که با تغيير هريک از اين الگوها و متغيرها،مسير روندها بشدت تغيير خواهد کرد.اين دسته از فنون،نمي توانند تغييرات ناگهاني اين الگوها را به درستي پيش بيني کنند.

1- برون يابي روند :روش برون يابي اساسا شامل گردآوري داده هاي تاريخي و تنظيم آن ها بر روي يک منحني است که تا آينده ادامه دارد.اين روش تعميم روند تغييرات فعلي به آينده را پيش فرض مي گيرد.(48) برون يابي ويژه آن دسته از روندهايي است که خود را به شکل آمار و ارقام نشان مي دهند.در اين شيوه، تغيير روندها را به شکل نمودار ترسيم مي کنند.(49)

2- مدل شبيه سازي : الگوسازي آماري نيز روشي کمي است که «تلاش مي کند عوامل اتفاقي يا حداقل عوامل تبييني و قابل توضيح را که دو يا بيش از دو مجموعه را به يکديگر مرتبط مي سازند،کشف و مشخص کنند» نمونه هايي از فن مدل سازي آماري عبارتند از تجزيه و تحليل رگرسيون و انواع روش هاي اقتصاد سنجي.

بر اساس مدل هاي شبيه سازي رايانه اي مي توان يک نظام را بر حسب اجزاء و روابط کليدي اش نمايش داد.اين روش چگونگي عملکرد يک نظام در طول زمان يا بر اثر مداخله هاي خاص را نشان مي دهد.با استفاده از اين روش مي توان تاثير تعداد زيادي از متغيرها را بر نظام با روشي دقيق و نظام مند مورد تحليل قرار داد.(50)

3- پيش بيني هوشمندانه:ايجاد يک يا چند چشم انداز در مورد آينده از طريق چشم انداز ها و بينش هاي افراد مستعد و معتبر را پيش بيني هوشمندانه مي گويند.براي مثال کتاب هاي «شوک آينده» و «موج سوم» آلوين تافلر از اين دسته بشمار مي روند.(51)

4- تحليل روند:

کورنيش تحليل روند را اين گونه توصيف مي کند:«بررسي يک روند به منظور کشف ماهيت، علت هاي بروز ،سرعت توسعه و پيامدهاي بالقوه آن».(52)

5- تحليل تاريخي:

مطالعه تاريخي روندها به ما کمک مي کند تا به درک عميق تري از روابط علي و معلولي حاکم برآن ها دست يابيم.به همين دليل برخي از نظريه پردازان حوزه مطالعات آينده اعتقاد دارند که مطالعات اجتماعي و تاريخي در لايه هاي عميقتر آينده پژوهي جاي مي گيرند.(53)

ج) روش هاي خلاقانه:

با استفاده از اين روش ها مي توان ايده هايي که در اذهان خلاق کارشناسان پنهان شده را استخراج نمود و در پيش بيني و سياست گذاري،آن ها را بکار برد.استفاده از معرفت ضمني يکي از ويژگي هاي آينده نگاري بشمار مي رود.

1- نظرخواهي و مشاوره:

نظرخواهي و مشاوره يکي از ساده ترين قواعد ايده پردازي مي باشد و به گفته کورنيش اين روش کارآمدي خود را در ماجراي بحران هسته اي کوبا به اثبات رسانيده است.پانل خبرگان را مي توان شکل تکامل يافته روش مشاوره دانست.(54)

2- طوفان فکري(ذهن انگيزي):

طوفان ذهني روشي کيفي است که در آن گروهي از افراد براي توليد ايده هاي خلاق گردهم مي آيند. در اين روش فرد هر چه به ذهنش مي رسد بيان مي کند بدون اين که مورد انتقاد ديگران قرار بگيرد.هر کدام از شرکت کنندگان مي کوشند تا از ايده هاي ديگران الهام بگيرند تا نظرات جديدتري خلق نمايند.تنها پس از پايان فرايند طوفان فکري،ارزشيابي ايده ها صورت مي گيرد.(55)

3- تحليل اثر متقابل:

اين روش در سناريو پردازي کاربرد دارد.بر حسب اين روش از خبرگان خواسته مي شود احتمال وقوع وقايع مختلف را برآورد کنند و سپس احتمال وقوع هر رويداد را در صورت وقوع يا عدم وقوع ساير رويدادها تخمين بزنند.بر اساس اين روش ماتريسي از احتمالات شکل مي گيرد که مي تواند از طريق نرم افزار هاي خاصي موضوع تحليل رياضي واقع گردد و احتمال وقوع هر گزينه را برآورد نمايد.(56)

4- فن دلفي:

ما در اين جا بر خلاف نظر محققان يونيدو روش دلفي را در زمره روش هاي خلاقانه بشمار مي آوريم.روش دلفي به منظور جستجو و جمع آوري خلاق و مطمئن ايده ها و نظرات و توليد اطلاعات مناسب براي تصميم سازي ابداع شده است.اين روش در انواع پيش بيني و آينده نگاري ها بکار مي رود اما کاربرد اصلي آن به حوزه پيش بيني فناوري تعلق دارد. اين شيوه تمريني است در زمينه ارتباطِ گروهي از نخبگان که از نظر جغرافيايي از يکديگر فاصله دارند. در اين روش، يک نفر به عنوان کارگردان برنامه انتخاب مي شود. او با تهيه پرسشنامه هايي در ارتباط با موضوع مورد بررسي، آن را از طريق پست الکترونيکي به همه نخبگان مورد نظر ارسال مي دارد. هر کدام از نخبگان شرکت کننده در اين برنامه که پرسشنامه اي براي آن ها ارسال مي شود،عضو هيئت مشاوران بشمار مي روند. مراحل اين برنامه را بطور خلاصه بررسي مي کنيم:

1- تشکيل گروه مشاوره حول يک موضوع خاص

2- انتخاب اعضاي اين گروه مشاوره

3- تهيه پرسش نامه دلفي توسط کارگردان برنامه و بررسي جمله بندي پرسش ها ( براي جلوگيري از وجود ابهام در پرسش ها )

4- ارسال پرسش نامه به اعضاي هيئت مشاوران

6- تحليل پاسخ هاي ارسال شده در دور اول

7- آماده کردن پرسش نامه دور دوم

8- ارسال پرسش نامه به هيئت مشاوران

9- تحليل پاسخ هاي دور دوم

10- ارائه تحليل نهايي نتايج برنامه توسط گروه تحليل.(57)

هنگامي که در دور اول، يک يا چند نظر اکثريتي را بدست آورد در دور دوم از مخالفين نظرات پرطرفدار دعوت مي شود تا ادله مخالفت خود را ارسال کنند. به اين ترتيب اين روند تا رسيدن به يک نتيجه قابل قبول ادامه مي يابد.

گنامي افراد و بازخورد دو عنصر مهم روش دلفي بشمار مي رود.

حامد سروری

آینده پژوهی چیست؟ بخش چهارم (روشهای آینده پژوهی، پویش محیطی، swot، شبیه سازی، تحلیل روند، برون یابی

مطالب مشابه :

اصل پارتو و SWOT

مدیریت استراتژیک بر اساس مدل SWOT

مدیریت استراتژیک بر اساس مدل SWOT

آینده پژوهی چیست؟ بخش چهارم (روشهای آینده پژوهی، پویش محیطی، swot، شبیه سازی، تحلیل روند، برون یابی

سوالات (فصل 1 تا 9) درس حسابداری مدیریت

نمونه سوال اصول ومبانی مدیریت

هارپ چیست؟

برگه مسیر تولید

تجزیه تحلیل و طراحی سیستمها و روشها

تجزیه و تحلیل نقاط ضعف و قوت ، تهدیدها و فرصت های فازی (Fuzzy SWOT)