بررسی شاخص های محیط در فضای ورودی شهرها

مقدمه:

فضای ورودی شهرها مفصل اتصال دهنده فضای مصنوع داخل شهرها و فضای طبیعی خارج شهر می باشد که همچون دیگر فضاهای شهری توقعاتی بر آن مترتب می باشد. تحولات اجتماعی ،اقتصادی ، فرهنگی ، سیاسی ناشی از مدرنیزه شدن زندگی امروزی، فضاهای شهری را در هر منطقه و ناحیه تحت تاثیرخود قرار داده است .فضای ورودی شهرهای ما نیزاز این امر مصون نمانده اند، وامروزه حتی دارای حداقل ویژگی های فضای شهری مطلوب نیستند. ازآنرو با تبدیل فضای ورودی شهر قدیم (برج بارو،دروازه و ...) به کریدور ورودی با ساختمان های زشت و فرسوده،تعمیرکاریها، کاربرهای نظامی، انبار مصالح ، اسقاطی اتومبیل و فضاهای متروکه و... مواجه هستیم.

پروژه های ساماندهی که تاکنون در خصوص مبادی ورودی شهرها صورت گرفته، بدون چارچوبی متناسب وساختاری هماهنگ با ناحیه و منطقه مورد مطالعه بوده و مشاوران و مهندسان با سلایق فردی خویش به تحلیل و تفسیر موضوع پرداخته اند که دلیل آن را می توان در نبود مبانی نظری مستحکم در این رابطه دانست. به طورمثال اقداماتی چون احداث فلکه و بولوار به دلیل عدم رویکرد چندسونگر، بر معظلات حوزه افزوده است.

کیفیت ساخت و ساز حاشیه ورودی به صورت پراکنده، نشان از خودرو بودن جریان توسعه و نبود نظارت بر این فضاها می باشد. همچنین این فضاها ازبعد عملکردی با عدم توزیع متناسب کنش ها و فعالیت ها و کاربری ها مواجه اند که خود در کاهش کیفیت محیطی عملکرد حوزه بسیار موثر است.

مبادی ورودی شهر ها در حال حاضر محدوده های آباد و سر زنده ای نیستند و جهت گیری و انتخاب مسیر در آنها بسیار دشوار و اشتباه انگیز است.(قریب 1382)

امروزه تعریف حوزه ورودی در شهرهای ما با ایجاد دروازه جدید پشت تابلوی نام شهر یا نصب پارچه که روی آن به مسافرین خوش آمد گفته می شود صورت می گیرد، حال آنکه این راه حل پاسخگوی توقعات مورد انتظار از یک ورودی نیست. مضاف براینکه تنها نباید به جنبه های معمارانه طراحی ورودی پرداخت چون این امر مستلزم طراحی و برنامه ریزی عمده ای است که طراحی معماری بخشی از آن می باشد.

از اینروست که در این پژوهش با امید بر حل یا کاهش مشکل ورودی های شهری در ایران به عناوین و موارد زیر اشاره می گردد:

1- تعاریف مرتبط با ورودی شهر

2- نگاهی به گذشته،حال و آینده ی ورودی های شهری

3- کیفیت فضاهای شهری و ورودی شهرها

4- عوامل مؤثر در طراحی فضای ورودی موفق

5- حرکت، سرعت و زمان در فضای ورودی شهرها

6- حوزه بندی فضای ورودی شهر

7- مولفه های کیفیت محیط (فرم،عملکرد و معنا)

8- ارزیابی مولفه های کیفیت محیطی در حوزه های ورودی شهر

در نهایت با توجه به اینکه مؤلفه های فرمی،عملکردی ومعنایی کاملترین شیوه دربررسی ویژگیهای فضاهای ورودی شهری می باشد، سه حوزه اصلی ورودی شهر را که شامل دو حوزه نیمه مستقل و یک حوزه مستقل است در جدولی منطبق با مؤلفه های فوق مورد ارزیابی قرارمی دهیم.

1- تعاریف مرتبط با ورودی شهر:

1-1-تعریف ورودی:

(1) روندی برای تعریف ورودی(منبع: نگارندگان)

2-1- ورودی موفق : حین ورود دریافتی سریع و چشم اندازی نسبتا فراگیر از پدیده ها را در اختیار مخاطب (وارد شونده) قرار دهد. یعنی معنایی بر آن مترتب باشد.

3-1- تعریف ورودی شهر: برای تعریف ورودی شهرها تعاریف متعددی ارائه شده است که هرکدام ازآنها بریکی ازجنبه های ورودی تاکید می کند. به طور مثال یکی ازاین تعاریف با تأکید بر وسایط نقلیه موتوری که کاملا مرتبط با ورودی شهرهای امروزیست بر این امر اشاره دارد :

"مبادی ورودی شهرها مجراهایی بر روی زمین هستند که امکان ورود به شهرازطریق وسایل نقلیه موتوری را فراهم می آورد ."1

اما در نتیجه ی تمامی تعاریف حرفه های مرتبط با این موضوع ، تأکید بر ماهیت غیر خطی ورودی شهر و توجه به اینکه ورودی شهرها تنها کریدور حرکتی نبوده بلکه حوزه و عرصه ای هستند که کریدور حرکتی را در میان خود دارند، موارد مشترکی هستند که در این تعاریف به آنها اشاره می شود.

2- نگاهی به گذشته، حال و آینده ورودی شهرها

در گذشته اولین نشانه بصری شهر در ذهن ناظر، ورودی شهرها بود(دروازه، حصار، بارو،سوار، خندق،...). کالبد شهر در ظرف حصار بارو و گاه خندق قرار داشته و ورود به شهر ازطریق حوزه دروازه صورت می گرفته است . حس ورود ازطریق رویت حصار و بارو و ظهور کشتزارها و باغات ایجاد شده و اولین تصویر عینی مسافران باروی شهر بوده است. ورودی ها در گذشته به لحاظ اد راکی و عملکردی قابل تامل و بررسی میباشد.2

دروازه قزوین دروازه شاه عبدالعظیم دروازه دولت

(2)نمونه ای از دروازه های قدیم تهران (منبع: اسناد تاریخی)

ویژگی های ادراکی شامل دعوت کنندگی، هویت بخشی ، ایجاد حس مکان، ایجاد کریدور بصری و ادراکی بین فضای خارج و درون شهر و به لحاظ عملکردی شامل برقرار ارتباط فیزیکی بین فضای خارج و داخل، تامین امنیت و نظارت، هدایت و جهت دهی به مسافران معرفی سلسله مراتبی شهر و ... است که توجه به این ویژگی ها بیانگر در نظر گرفتن توأم معنا، عملکرد و شکل در ورودی شهر های قدیمی است.

حال امروزه نیز با وجود اینکه نخستین فضای برخورد مسافر با شهر ورودی آن است و نخستین تصویر ذهنی و پیش داوری های وی بر این اساس صورت می گیرد،اما همچنان با عدم ارایه تصویر مناسبی از ورودی ها رو به رو هستیم. فضاهای ورودی امروز فضاهایی فاقد ساختار مشخص ، فاقد هویت، مملو از اغتشاشات بصری و سیمایی نامطلوب،عدم خوانایی وهدایت درست مسافر، فاقد جذابیت بصری و ایجاد انگیزه در ناظر، نبود ساختار مشخص برای القای حس ورود، پایین بودن کیفیت محیطی و از بین رفتن عملکرد تفرجگاهی آن و ... می باشد که علاوه بر سیمای طبیعی چیز دیگری برای تمایز میان آنها وجود ندارد.

با توجه به توسعه کالبدی بیش از پیش شهرها، حاشیه های امروز، بافت های میانی شهرهای آینده ما هستند که یقیناَ بافت های مساله داردر آن زمان خواهند بود. بنابراین توجه به کیفیت فضای ورودی شهرها و تبیین چندسونگر مسایل آن، یکی از اساسی ترین موضوعاتی است که در طراحی و ساماندهی ورودی ها باید در نظر گرفت.

3- کیفیت فضاهای شهری و ورودی شهرها

1-3- تعریف کیفیت3 :

چگونگی یک چیز یا پدیده می باشد که تاثیر عاطفی و عقلانی خاص بر انسان می گذارد. کیفیت باعث تمایز پدیده ها از هم می شود و می تواند حاصل فرم (کیفیت های صوری یا فرمال) ، عملکرد (کیفیت عملکردی) و یا معنایی یک چیز باشد (کیفیت معنایی).

اگر عناصر روابط میان آنها را تشکیل دهنده ی فضا بدانیم می توان عناصر و کیفیت بین آنها را به صورت زیر دسته بندی نمود:

- کیفیت فضایی

- کیفیت ناشی از سازگاری میان مولفه های کیفیت (ادراک عملکرد)

- کیفیت سکانس ها (کیفیت موجود در هر سکانس که باعث تفکیک وارتباط آن سکانس با بقیه سکانس ها می شود ، نحوه ارتباط بین سکانس ها)

هر چه تعلق خاطر بیشتری در انسان نسبت به یک فضا وجود داشته باشد آن فضا واجد کیفیت بالاتری است.

این امر مستلزم آن است که فضا بیشتر انسان را مخاطب قرارداده و با او در تعاملی سهل تر قرار گیرد ، نیازهای وی را برطرف کند ظرفی مناسب برای الگوهای رفتاری اش باشد. به عبارتی معنای بیشتری برای بیننده و استفاده کننده داشته باشد تا ادراک، راحت تر و سریع تر انجام شود.

2-3- کیفیت در فضای شهری:

فضاهای شهری نیز همانطور که گفته شد همچون دیگر پدیده ها واجد مولفه های معنایی، عملکردی و فرمی می باشند هر چقدر این مولفه ها همسوتر و هماهنگ تر باشد کیفیت فضا بهتر می شود.

" وظیفه طراحی شهری نیز هماهنگ کردن این مولفه های سه گانه است" (پاکزاد 1385)

3-3- کیفیت ورودی شهرها:

کیفیت محیطی در ورودی شهرها را می توان به صورت زیر مورد ارزیابی قرار داد:

- سازمان ادراکی

- سازمان بصری = سازمان فضایی

- سازمان کالبدی

- فعالیتی

- ارتباطی (ترافیکی)

- محیط زیست

برای ساماندهی ورودی های شهری و افزایش کیفیت محیطی آنها پس از ارزیابی های صورت گرفته می بایست در واجد شرایط کردن عرصه ورودی به نحوی که یک عرصه ی ورودی شهری عام محسوب گردد اقدام کرد. همچنین باید ورودی با ویژگی های متمایز و خاص از دیگر ورودی ها و سازگار با شرایط و مختصات شهری خاص خود طراحی شود.

4- عوامل موثر در طراحی فضای ورودی موفق

برای آنکه فضایی دارای حس مکانی قوی بوده و پرمعنا ظاهر شود و پیوسته و کامل به نظر آید می بایست محرک های حسی مختلف تواما فضا را درک کرده تا حس خاص نسبت به آن مکان ایجاد شود. تجربه توالی محرک های بصری از طریق حرکت در فضا میسر می شود.از آنجا که ادراک بصری مهمترین ادراک ما از فضاست ، حرکت در فضا نقش مهمی در کمک به ایجاد این حس مکان قوی دارد.

در طراحی فضاها برای یادمان سازی و ایجاد محرک های بصری از شیوه های مختلفی می توان بهره بر که هر یک در تغییر، تنوع ، وحدت و توالی فضا ها در طول یک مسیر یا در القای فضای ادراکی و ایجاد حس مکانی قوی عمل کرده و آن را تشدید می کند . مهمترین این عوامل عبارتند از:

1- میزان محصوریت فضایی 3- تسلسل فضایی

2- لبه فضا (تعریف شدگی آن) 4- سرعت و حرکت ( قریب 1382)

با توجه به این عوامل در فضاهای ورودی شهرها با در نظر گرفتن میزان سرعت و حرکت در مسیر ورودی می بایست لبه های تعریف شده با تناسبات موجه، دارای ریتم و هارمونی ،به نحوی تنظیم گردد تا برای ناظری که امروزه با سرعت بالای وسیله ی نقلیه خود آن را رویت می کند معنای بیشتری بر آن تشخیص داده و تصویر ذهنی عمیق تری در وی ایجاد گردد تا هویت فضایی و خاطره انگیزی در نهایت کیفیت محیطی آن بیش از پیش جلوه گر شود .

مهمترین احساسی که باید در مسافر وارد شده به شهر القا شود حس ورود است،که در وهله ی اول روانی وسپس عینی و فیزیکی می باشد. از آنجا که مشخص کردن ابتدا و انتهای حوزه ورودی امری غیر ممکن است (به لحاظ جنبه های روانی ادراک آن)مهمترین بخش تنظیم پیکره و بدنه ی اصلی ورودی ،ابتدا و انتهای آن می باشد که فصل مشترک برداشت های متفاوت است.

(3) ورودی های شهر نورفولک در ایالت ویرجینیا

(منبع : Comprehensive Plan for the Military Highway Corridor District- City of Norfolk ,Virginia)

همانطور که در تصاویر بالا مشاهده می شود(تصاویر شماره3) ،کیفیت بصری بالا در اطراف مسیر ورودی به دلیل حفظ سیمای طبیعی منطقه، موجب هویت بخشی و ایجاد انگیزه ورود در مسافر می گردد. علاوه بر آن نشانه گذاری با عناصر مصنوع شهری(مانند پرچم ها، پلاکاردها، علائم و ...) در طول مسیر ورودی و همچنین حفظ شیب موجود در مسیر باعث هویت بخشی، خوانایی، هدایت و جهت دهی مسافران می گردد.

Marbella ورودی شهر Mogok ورودی شهر Montreat ورودی شهر Sharjah

(4) نمونه ای از شهرهای خارجی با دروازهای ورودی شهری

دروازه های ورودی(تصاویر شماره 4) به نوعی باعث ایجاد کریدور بصری و ادراکی بین خارج و داخل شهر می گردد که به حس ورود به منزله مهمترین وظیفه یک ورودی شهری اثرگذار است. البته باید توجه داشت که وجود دروازه در شهرهای بزرگ کنونی به تنهایی نمی تواند بیان کننده پدیده ورود به آن باشد. اما می تواند به عنوان یکی از عناصر کمک کننده به این امر با ایجاد کریدور بصری بین داخل و خارج، بر غنای حسی حوزه بیافزاید.

(5)ورودی شهر Jeannette-pennsylvania

در این ورودی(تصویر شماره5) اگرچه اغتشاشات بصری بسیاری به چشم می خورد اما به دلیل وجود چشم انداز فراگیر از شهر، دریافت سریع در ذهن ناظر از معنای رسیدن به شهر ایجاد شده و ورود به لحاظ معنایی و عینی صورت می گیرد.

(6) ورودی شهر Shanghai

همانطور که ملاحظه می شود (تصویر شماره 6) در این تصویر می توان بسیاری از ویژگیهای ورودی شهری موفق را مشاهده کرد. دریافت سریع و کلی از شهر صورت گرفته و در ذهن ناظر تصویر و معنایی مطلوب از ورود به شهر تشکیل می گردد. دروازه ورودی شهر نقش کریدور بصری بین داخل و خارج شهر بوده و به دلیل فرم خاص خود دعوت کننده و جهت دهنده به حرکت مسافران می باشد. همچنین کیفیت بصری بالاو سیمای طبیعی مطلوب مسیر ورودی باعث افزایش کیفیت سکانس ها وهویت بخشی که در نهایت باعث ایجاد حس مکان و تعلق خاطر ناظر به این فضا خواهد گشت.

5- تاثیر حرکت، سرعت و زمان در فضای ورودی شهر

فضای ورودی شهرها شامل یک مسیر حرکت است که جریان ورود به شهر را با توجه به سرعت حرکت و زمان حرکت تسهیل می بخشد. حرکت نسبی است و تنها وقتی قابل درک است که سرعت و زمان لازم برای این حرکت در طی مسیر مشخص، متناسب و هماهنگ باشد.

حرکت نسبی است و لازم وجود حرکت فضاست.اسامی مختلفی که برای فضاهای مخصوص حرکت وجود دارد،نشانگر این است که برای انسان انواع مختلف حرکت وجود دارد: کریدور، راه، خیابان، کوچه، اتوبان از آن جمله اند.

حرکت همیشه سرعت را در دل خود دارد .زمانهای متمادی سرعت حرکت انسان ها محدود بود . اختراع اتومبیل در این زمینه تغییر اساسی به وجود آورد.سرعت بالای اتومیل سبب میشود که قسمت قابل کنترل در زاویه دید ها محدود تر شده و زاویه دید بسته تر شود، پس جهت یابی ذهنی بیشتری را طلب میکند . هرچه سرعت بیشتر شود جزئیات کمتری برای درک باقی می ماند. به این ترتیب ادراک محیط برای ما از داخل یک اتومبیل درحال حرکت با ادراک ما از همان محیط در حال پیاده روی اختلاف زیادی دارد . (گروتر 1375:405)

در این جا منظور از زمان حرکت مدت زمانی است که ناظر در حال حرکت برای ادراک کامل فضا نیاز دارد. بنابراین زمان حرکت رابطه ی معکوس با سرعت حرکت دارد و هرچه سرعت حرکت بالاتر باشد زمان حرکت کمتر شده و ناظر زمان کمتری برای درک محیط دارد. در فضاهای ورودی شهری سرعت و در نتیجه زمان حرکت یکی از مولفه های مؤثر در ادراک فضاهای مجزا و در نهایت تشخیص یک سلسله مراتب فضایی و عملکردی به هم پیوسته می باشد.

البته تمامی این مباحث در مورد ورودی شهر های امروزی و طی مسیر با وسیله نقلیه با سرعت حرکت بالا صادق است . چه بسا ناظر پیاده با سرعت حرکتی پایین تر و زمان حرکتی بالاتر با فضاهای پراکنده و نامربوط به هم مواجه شده و کلیت فضای ورودی شهر را به عنوان فضای واحد ادراک نمیکند.

برای اینکه بتوان سلسله فضا را بصورت فضاهای متوالی ادراک نمود، باید فرد با عبور از داخل سلسله مراتب فضاها، فضاهای مجزا و قابل تمیز را تشخیص داده و آن ها را مرتبط به هم ادراک نماید.

کیفیت فضاهای متوالی بستگی دارد به:

محصوریت

یک مرتبگی

تنگ و گشاد شدن فضا

سرپوشیده و مسقف بودن

ایجاد سایه روشن

تاکید کالبدی

موانع بصری

عوامل وحدت (غفاری 8-7 :1378)

6- حوزه های فضای ورودی شهر

همانگونه که گفته شد فضای ورودی شهرها یک مسیر حرکتی است که جریان ورود به شهر را میسر می سازد. این مسیر حرکتی قابل تفکیک به سه حوزه4 با ویژگی های خاص خود می باشد. در این جریان با عبور از داخل فضایی با خصوصیت مستقل، سلسله مراتب فضاهای مجزا قابل تشخیص و ادراک است و در مجموع کل به هم پیوسته ای را تشکیل می دهند حوزه میانی را میتوان به عنوان حوزه حد واسط که هویت کاملا مستقل دارد در نظر گرفت. این حوزه در واقع به عنوان بزرگترین و موثر ترین حوزه در تبدیل سکانسها به یکدیگر نقش مهمی را در فضای ورودی شهر ایفا می کند. این حوزه با استقرار بر روی مرز بیرون و درون شهر و دادن فرصت کافی برای تبدیل بیرون و درون به یکدیگر، به تفسیر رفتار در دو طرف ورودی کمک می کند. این فضا به عنوان یک مفصل با تغییر در ریتم کالبدی و با کاستن از یکمرتبگی در مواجهه با هر یک از دو عرصه، تبدیل ملایم دو عرصه به یکدیگر را میسر می سازد. حوزه های کناری به عنوان حوزه های نیمه مستقل در مجموع فضاهای ورودی عمل می کنند.

(7) تقسیم بندی فضای ورودی شهر (منبع: نگارندگان)

حوزه ی اول یا حوزه خارجی با ویژگیهای طبیعی بیشتر ناظر را آماده ورود به حوزه ی حد واسط می کند. این آمادگی برای ورود، با ملاحظه ی تغییراتی که دربافت حاشیه (رویت کارخانجات و...) و یا تغییر آهنگ حرکت و سایط نقلیه صورت می گیرد. در واقع این حوزه نقش ارتباط اولیه بیرون و طبیعت را به حوزه میانی و در نهایت با پدیده شهر فراهم میکند.

پس از حوزه دوم یعنی حوزه میانی، حوزه نیم مستقل دیگری به نام حوزه داخلی ناظر را آماده ورود به شهر می کند . این حوزه با ویژگی های مصنوعی بیشتر ارتباط حوزه حد واسط را با عناصر مصنوعی شهر میسر می سازد و در واقع تداوم حس نزدیک شدن به شهر که در حوزه حد واسط وجود دارد به حس حضور در شهر در این حوزه تبدیل می شود.

(8)روند ورود به شهر(منبع: نگارندگان)

7- فرم، عملکرد و معنی در فضاهای شهری

فضاهای شهری مانند هر پدیده ای در جهان دارای فرم و محتوا می باشد. البته تجزیه یک پدیده به فرم محتوا فقط به صورت انتزاعی امکان پذیراست. هیچ فرمی را بدون محتوا نمی توان تصور کرد و نه محتوایی را می توان بدون فرم تحلیل کرد . محتوا، موضوع،معنی و مفهومی است که در یک پدیده نهفته است. محتوا دارای خصلتی دوگانه است (عینی و ذهنی) محتوای یک پدیده یا فرآیند در داخل اثر نهفته است . جنبه های ذهنی و عینی محتوای یک پدیده در کنار یکدیگر زندگی نمی کنند بلکه در هم عجین هستند. عنصر زیبایی شناختی یک اثر نه فقط در فرم که در محتوای آن نیز وجود دارد: عملکرد به طور معمول فایده یک پدیده برای انسان است ولی معنا، ارزش، مفهوم و پیام (چه عقلی و چه احساسی) و ... یک پدیده می باشد. ( پاکزاد: 1385ص96)

همانطور که گفته شده مولفه های کیفی هر پدیده از جمله فضاهای شهری شامل: فرم، عملکرد و معنی است که در اینجا به توضیح و بررسی هر یک می پردازیم:

1-7- فرم یا صورت5 :

ظاهر ، ساختار،چگونگی و نحوه رشد و محتوا و تجسد و بیان آن است" کاگان، زیبایی شناسی"

فرم یا ظاهر پدیده آن بخشی است که مورد قضاوت قرار می گیرد . در واقع فرآیند ادراک آن به صورت زیر است:

(9)فرایند ادراک فرم6

در فضاهای شهری نیز فرم و صورت خود را در سه بعد (چه مصنوعی و چه طبیعی چه کالبدی و چه غیر کالبدی) مطرح می کند. بسته به زمانهای مختلف و در مکانهای مختلف به صورت های گوناگونی ادراک می شود.

2-7- عملکرد7:

" گاه عملکردهای متفاوتی برای یک پدیده قائل میشوند و گاه بالعکس پدیده ها را بر اساس عملکرد مشترک آنها گروه بندی می کنند" (پاکزاد 1385)

(10)فرایند نیاز به عملکرد (منبع: نگارندگان)

عملکردها در فضای شهری امروز در بستر کاربری های مختلف پاسخگوی نیازهای استفاده کنندگان است.حال در این میان شناخت صحیح نیازها، انطباق کاربری ها با نیازها، ایجاد بستر مناسب برای اتفاق افتادن رفتارهای هنجاری و یا به عبارتی ایجاد قرارگاه های رفتاری متناسب با الگوی رفتاری از عواملی است که در رسیدن به کیفیت مطلوب تر فضاهای شهری می بایست مورد توجه قرار گیرد.

3-7- معنی 8:

" بهترین راه حل های عملکردی نمی توانند به تنهایی نیازهای انسانها را برآورده نمایند" (پاکزاد 1385)

لذا علاوه بر ظاهر و عملکرد برای انگیختن احساسات انسانی و ادراک صریح و مستقیم باید معنای قابل درکی وجود داشته باشد.

معانی آموختنی اند و ریشه در تجربه ، دانش و ارزشها و هنجارهای فردی و اجتماعی و بطور کلی فرهنگ ما دارند.9

معانی که بر یک فضای شهری حادث می شود منجر به خاطره انگیزی، هویت بخشی و غنای حسی فضا می گردد این احساس تعلق و تعادل بین فضا و انسان به وجود آورنده اشتراکات ذهنی جمعی است که موجب پایدار محل در ذهن و خاطر شهروندان و استفاده کنندگان از فضا می شود.10

8- ارزیابی مولفه های کیفیت محیطی در حوزه های ورودی شهر

در ارزیابی مؤلفه های کیفیت محیط هرچه هماهنگی بین مؤلفه ها بیشتر باشد، ادراک فضا سهل تر صورت گرفته و تصویر ذهنی عمیق تری از آن به جای می ماند. در فضاهای شهری همچون فضای ورودی، دستیابی به این امر نیازمند انجام اقداماتی است که در این عرصه صورت می گیرد. اقداماتی که به صورت چند جانبه تمامی مسائل فرمی و محتوایی را در بر داشته باشد. در این راه وجود یک الگوی جامع برای متخصصین می تواند در بررسی و ارزیابی مؤلفه های کیفی حوزه ورودی، نقش اساسی ایفا کند.

سه حوزه تقسیم بندی شده فضای ورودی شهر، علی رغم وجوه مشترک بسیار دارای تفاوتهایی در فرم و محتوا می باشند که با بررسی آن در هر یک، اقداماتی متناسب با نیاز و جایگاه منطقه مورد مطالعه انجام می گیرد. در بررسی حوزه ورودی، جزئی تر کردن هریک از مؤلفه ها برای وضوح بیشتر مسئله ، ابزار مناسبی برای دسته بندی بهتر ویژگیهای فرمی، عملکردی و معنایی خواهد بود.

همانطور که در جدول زیر مشاهده می شود، ویژگیهایی که از هریک از حوزه های داخلی، میانی و خارجی انتظار می رود، در واقع بخشی از ویژگیهای کلی تری است که سازنده یک مؤلفه می باشد. به گونه ای که ویژگیهای فرمی ورودی شامل کالبد، سیما و منظر، ویژگیهای عملکردی شامل کاربری ها، فعالیت ها و ارتباطات و در نهایت ویژگیهای معنایی مسائل ادراکی و هویتی را در بر دارد که در هر سه حوزه 1،2 و 3 مورد ارزیابی قرار گرفته است.11

مؤلفه های کیفی		حوزه (1) نیمه مستقل خارجی	حوزه (2) مستقل میانی	حوزه (3) نیمه مستقل داخلی
فرمی (صوری،ظاهری)	سیما و منظر	- دعوت کنندگی به سمت شهر - باز بودن بستر طبیعی بکر - تظاهر اولین نشانه های شهری - ویژگی های طبیعی بیشتر	- به حد کفایت در کل زیبا باشد - نقاط عطف و جذاب تعریف عرصه ورود تصویری	- به حد کفایت زیبا باشد - تذکر دهنده ورود و خروج به شهر - قابل تحول و نو شدن باشد - تعریف عرصه ورود فیزیکی
کالبد	- همنشینی و تعامل متناسب بین کالبد و عرصه طبیعی با تسلط عرصه طبیعی	- قابلیت خوانایی و جهت دهندگی به شهر	- ساخت و سازمتناسب با معماری بومی - انعطاف پذیری زیاد برای تبدیل شدن به بافت درون شهری در آینده - لبه های پیوسته ی تعریف شده - ریتم و هماهنگی در تناسبات و ارتفاع لبه ها
عملکردی	کاربری ها	- تناسب کاربری با زمینه - خدمات رسانی به روستاهای اطراف (شعاع عملکرد منطقه ای) - امکانات رسانی به مسافرین عبوری	- تناسب کاربری با زمینه - خدمات رسانی به شهر و روستاهای اطراف - خدمات رسانی به مسافرین شهر	- همجواری مناسب کاربری - تناسب کاربری با زمینه - خدمات رسانی به شهر(شعاع عملکرد شهری)
فعالیت ها	- تعریف سطح و مقیاس عملکردی فعالیت های مجاز به استقرار و تعیین محدوده های حضور	- تعریف سطح و مقیاس عملکردی فعالیت های مجاز به استقرار و تعیین محدوده های حضور	- تعریف گروههای فعالیتی متناسب با ماهیت ورود - تعریف گروههای فعالیتی متناسب با ماهیت و هویت شهر
ارتباطات (آمد و شد)	- کیفیت حرکتی رو به کاهش - عرض راه متناسب با حجم تردد و حجم پذیرش راههای شهری	- کاهش سرعت نسبت به حوزه(1) - کاهش عرض نسبت به حوزه (1) برای ایجاد سلسله مراتب - ایمنی و راحتی - فیلتری برای انواع وسایل نقلیه متناسب باشد	- کاهش سرعت نسبت به حوزه (2) - کاهش عرض نسبت به حوزه (2) برای ایجاد سلسله مراتب - ادامه راهها تا بخش های مرکزی برای افزایش نفوذپذیری - ایمنی و راحتی
معنایی	ادراکی	- تعریف عرصه ورودی روانی	- افزایش عناصر شهری نسبت به حوزه(1) جهت افزایش خوانایی -استفاده از طراحی هماهنگ	- جهت دهنده به مرکز شهر
هویتی	- داشتن ویژگی تفرجگاهی در راستای ایجاد خاطره جمعی	- وجود مجتمع های خدماتی مسافرین در راستای خاطره انگیزی	- بازتاب دهنده هویت شهر - استفاده از معماری بومی در ساخت و ساز

(11) بررسی مؤلفه های کیفیت محیط در سه حوزه(خارجی، میانی و داخلی) فضای ورودی شهر (منبع: نگارندگان(

نتیجه گیری:

با توجه به مطالب فوق ، فضای ورودی شهرها نیازمند ایجاد سلسله مراتب در مسیر حرکتی جریان ورود به شهر می باشد، تا از یکمرتبگی ورود به شهر و مواجهه ناگهانی دو عرصه با هم جلوگیری شود. در این میان توجه به حوزه های واسط فضای خارج شهر به فضای داخل شهر بهترین ابزار برای دستیابی به این امر می باشد. این حوزه ها که شامل حوزه های مستقل و نیمه مستقل (داخلی و خارجی ) است به عنوان مفصل ، تغییر ریتم و آهنگ ورود به شهر را ممکن می سازد. این مفاصل باید ویژگی های فرمی ، عملکردی و معنایی را که در هر فضای شهری لازم است، دارا باشد.

این موضوع با به کار گیری تمامی حواس انسانی (با فاصله و بدون فاصله) در جهت ادراک فضا و توجه به مسائلی چون توانایی انسان در حرکت، تغییرات فضا در طول زمان، فرهنگ مردم منطقه، میزان پاسخگویی به حضور گروه های اجتماعی، میزان استفاده مرتب و دائمی شهروندان از فضا، میزان کارایی فضا و بسیاری موارد دیگر محقق می گردد.

طراحی و اقدامات صورت گرفته در هر حوزه می بایست با جایگاه و توقعاتی که از آن حوزه انتظار می رود متناسب بوده و با تامین مؤلفه های کیفی فوق به فضاهایی در شان نام ورودی شهری برسیم که با هویت خاص خود و ایجاد خاطرات جمعی، تا مدتها در ذهن هر مسافر و شهروندی باقی بماند.

پی نوشت:

1- علیرضا ابلقی و امیر حسین پورجوهری،مبادی ورودی شهرها و تدوین اصول و معیارهای ساماندهی برای بازیابی یک فضای شهری فراموش شده، مجله آبادی، شماره 53، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری ،1385، ص 66

2- برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: حسین سلطان زاده، فضاهای شهری در بافت های تاریخی ایران، چاپ دوم، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، تهران، 1372، ص141

2- Qaulity

4- District

5-Shape,Forme

6- برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: جهانشاه پاکزاد، مبانی نظری و فرایند طراحی شهری، انتشارات شهیدی، 1385

7- Function

8-Virtuallity

9- "معانی قابل درک هستند و ادراک میشوند این ادراکات غالبا بسیار صریح و مستقیم به نظر می رسند چرا که ما بدون اینکه ظاهرا متوجه جزئیات فیزیکی بشویم این معانی را درک می کنیم" (نیسر 1976)

10-" معنی خاصیتی از محیط است که می تواند فرد را به دیگر جنبه های زندگی مرتبط سازد"( لینچ 1376)

11- به عنوان مثال دعوت کنندگی به سمت شهر در حوزه نیمه مستقل خارجی(2) از ویژگیهای مربوط به سیما و منظر به حساب می آیدکه خود بخشی از مؤلفه های فرمی یک فضای شهری است.

بررسی شاخص های محیط در فضای ورودی شهرها

مطالب مشابه :

شهروگردشگری

فضاهای شهری و اصول شهرسازی ایرانی

فضاهای گمشده شهری

اصول وضوابط طراحی پارک های شهری

فضاهای شهری و اصول شهرسازی ایرانی

میدان های شهری

بررسی شاخص های محیط در فضای ورودی شهرها

انواع فضاهای عمومی در شهر _ درس تحلیل فضای شهری

فرهنگ و طراحی فضاهای شهری