خاکهای صنعتی

کانی‌های صنعتی زیادی تاکنون تحت عنوان خاکهای صنعتی به‌ کار گرفته شده‌اند. اساس تقسیم بندی خاکهای صنعتی در کشورها بسته به کاربردشان متفاوت است، اما در یک چیز مشترک هستند و آن این است که عمده خاکهای صنعتی در گروه انواع رس‌ها قرار می‌گیرند. رس‌ها بسته به کاربردشان معانی و تعاریف ویژه دارند و در حقیقت رس نامی نیست که نزد همه یکسان باشد. خواص شیمیایی و ساختمان رس‌ها تا نیمه قرن بیستم به خوبی شناخته نشده بود، ریزی دانه‌های رس علت اصلی ناشناخته ماندن کانی در بررسی آنها بود. کاربرد پرتوهای رونتگن در تجزیه و تحلیل ساختمان آنها و کاربرد میکروسکوپ الکترونی برای مشاهده ذرات بسیار ریز این کانی‌ها، معلوم داشت که ویژگی‌های منحصر به فرد رس‌ها پی‌آمد مستقیم ابعاد و ساختمان شبکه‌ای ویژه آنها است.

خاک رس
از واژه رس، بسته به کاربرد آن، چنین برداشت‌هایی می‌شود:
 - از دیدگاه کانی شناسی به گروه خاصی از خانواده کانی‌های سیلیکاته ورقه‌ای که دارای یون OH- در ساختمان خود دارند، گفته می‌شود.
 - در رسوب شناسی باتوجه به اندازه ذرات تعریف می‌شود.
 - در سنگ شناسی رسوبی به سنگ‌هایی گفته می‌شوند که یکی از ویژگی‌های بالا و یا هر دو را داشته باشند.
 - در کشاورزی نیز به خاکی که جاذب خوب آب باشد و گیاهان در آن خوب رشد کنند خاک رس اطلاق می‌گردد.

تعریف رس به‌ عنوان یک سنگ دشوار است، زیرا مواد گوناگون دیگری نیز در ترکیب این سنگ‌ها شرکت دارند و از اینرو تعریف می‌بایستی تا حدودی کلی باشد. مثلا می‌توان گفت رس خاکی است طبیعی، مواد آن ریزدانه و عموما از گروهی کانی‌های متبلور مرسوم به کانی‌های رسی و کانی‌های بی شکل به‌نام آلوفین تشکیل شده‌است.

بسیاری از رس‌ها چنانچه رطوبت به خود گیرند، ویژگی شکل پذیری نشان می‌دهند. رس به‌ عنوان واژه مشخص کننده اندازه، معرف ریزترین ذرات است. بیشترین اندازه دانه‌های رس در درجه بندی‌های گوناگون مقادیری ناهمسان دارد. پژوهشگران خاک‌شناس و کانی شناسان، بیشتر 2 میکرون را بالاترین مرز اندازه ذرات می‌دانند در حالی که مقیاس معروف 1922 Vent Worth رس را ماده‌ای با ذرات ریزتر از 4 میکرون تعریف می‌کند. برخی از رس‌ها در اثر دما، ویژگی‌های سختی، نفوذپذیری و رنگ‌های زیبا به‌دست می‌آورند که سبب کاربرد آنها در صنعت می‌گردد.

تقسیم بندی خاکهای صنعتی و رس‌ها در صنعت
هر کشوری با توجه به توسعه یافتگی محصولاتی که مواد اولیه آنها وابسته به رس است و نگاهش به صنعت، برای خود یک دسته بندی برای رس‌های صنعتی دارد. ایالات متحده که سابقه طولانی در به کارگیری خاک‌های صنعتی دارد انواع خاکهای صنعتی رسی را به شکل زیر دسته بندی می‌کند. این دسته بندی در برخی از کشورهای دیگر هم به‌کار گرفته می‌شود. خاکهای صنعتی یا رس‌ها در این دسته بندی در شش گروه قرار می‌گیرد:
1. رس معمولی و شیل
2. بال‌کلی
3. خاک نسوز
4. بنتونیت
5. فولرارث یا گل سرشور
6. کائولن

خاک صنعتی در ایران
در ایران با توجه به منابع خاک‌های صنعتی و رس‌ها و کاربری آنها توصیه می‌شود که خاک‌های صنعتی به شکل زیر دسته بندی شوند:
 - رس‌های کائولینیتی و نسوز
 - رس‌های بنتونیتی
 - رس‌های معمولی یا نیمه صنعتی

اندیس خاک صنعتی خشکنات
خاک صنعتی خشکنات یک اندیس غیرفلزی است که در حوالی شهر تاکستان استان قزوین قرار دارد و مادهٔ معدنی موجود در آن، خاک صنعتی است. سنگ میزبان این اندیس سنگ های آتشفشانی ریولیتی و توف های اسیدی سازند کرج است و دیرینگی آن به دوران ائوسن می‌رسد.

اندیس خاک صنعتی سنگاوین
خاک صنعتی سنگاوین یک اندیس غیرفلزی است که در استان قزوین قرار دارد و مادهٔ معدنی موجود در آن، خاک صنعتی است. سنگ میزبان این اندیس توفهای سبز کرج است و دیرینگی آن به دوران ائوسن - الیگومیوسن می‌رسد. در این اندیس، پاراژنز‌های کائولن - هماتیت یافت می‌شوند.