مقاله ای در ارتباط باسنندج - سیرجان

۱-مقدمه

فرورانش پوسته ی اقیانوسی نئوتتیس زیر ایران, زمین درز ایران-عربستان و همگرائی بعدی دو قاره کمربند کوهزائی زاگرس را به وجود می آورد.این کمربند شامل 4 منطقه با امتداد شمال غرب-جنوب شرق می باشد:

1-تجمعات ماگمائی ارومیه-دختر UDMA))

2-زون سنندج-سیرجان (SSZ )

3-زاگرس مرتفع (داخلی-راندگی-خرد شده)

4-زاگرس چین خورده(بیرونی)( ZSFB)

زون سنندج-سیرجان به صورت نوار باریک بین شهرهای سیرجان و اسفندقه در جنوب شرقی و شهرهای ارومیه و سنندج در شمال غربی قرار دارد.می توان در ناحیه گلپایگان ssz را به بخش تقسیم کرد (افتخار نژاد):

1-قسمت جنوبی ( ssz جنوبی)شامل سنگهای دگرگون شده در تریاس میانی-بالائی

2-قسمت شمالی (ssz شمالی ) شامل سنگهای دگرگون شده در کرتاسه بالائی

ایران مرکزی نیز 2 بخش مجزا دارد:

1-صفحه ایران شمال غربی NWIP (بین گسل درونه و کوه های البرز) لبه ی جنوب غربی SSZ شمالی

2- خرده قاره ایران مرکزی(بین سیستان و افیولیتهای مکران و نائین-بافت) لبه ی شرقی SSZ جنوبی

هدف اصلی این مقاله نوسازی سیر تکاملی تکتونیک کمربند کوهزائی زاگرس مخصوصا زون سنندج – سیرجان می باشد.

2- اطلاعات و منابع

2.1- Permo-triassic

قبل از پرمین ایران پلات فرم قاره ای پوشیده از رسوبات فلات قاره ای بوده است.در پرمین بالائی یک کافت زائی همراه با فعالیت های آتشفشانی در جلوی زون سنندج-سیرجان اتفاق می افتد.کمپلکس بازیک و الترابازیک سیخوران در شرق حاجی اباد(SSZ جنوبی)احتمالا به سن تریاس می باشد.این کمپلکس از یک منبع ماگمائی تولئیتی سرچشمه گرفته و روی این کمپلکس رسوبات ژوراسیک به صورت ناپیوستگی قرار دارند.

2.2-Jurassic-Cretaceus

در SSZ جنوبی .سنگهای با دگرگونی فشار پائین-متوسط همراه با توده های نفوذی آندزیتی دارای سن ژوراسیک هستند.فعالیت های پلوتونیک و دگرگونی در SSZشمالی بیشتر در زمان کرتاسه پسین اتفاق افتاده است.در اثر کوتاهشدگی در جهت NE-SW در زمان ژوراسیک , ایران مرکزی و کوه های البرز بالا آمده اند.در ژوراسیک –کرتاسه پیشین پلات فرم عربی به صورت فلات قاره ی کم عمق و پایدار و عریض باقی می ماند که در آن رسوبات کربناتی غالب هستند.فلیش امیران (ماستریشتین بالائی – پالئوسن )در طول یک فرو رفتگی خطی در ناحیه زاگرس مرتفع انباسته شده است.

2.3-Cenozoic

در SSZ , کنگلومرای همزمان با تکتونیک (syn-tectonic) فعالیت گسلی را از کرتاسه پسین تا کواترنر نشان می دهد.تجمعات ماگمائی ارومیه-دختر (UDMA) در ائوسن فعالیت های آتشفشانی شدیدی با طیف وسیعی از ترکیبات (کالکو آلکالن ) داشته که اوج این فعالیت ها در ائوسن میانی بوده است.در سرار ایران سنگهای ائوسن با یک ناپیوستگی زاویه دار روی سازندهای قدیمی تر قرار گرفته اند.توده های پلوتونیک دیوریت خرزهره,پنجه وان,کامیاران و کلاه سر در SSZ شمالی به ائوسن-الیگوسن نسبت داده شده اند.

3- سنگهای افیولیتی کوهزائی زاگرس

افیولیت ها در کوهزائی زاگرس به 2 گروه تقسیم می شوند:

1-کمربند افیولیتی نائین – شهربابک – بافت : بقایای پوسته اقیانوسی نائین-بافت در طول حاشیه شمالی SSZ جنوبی

2-کمربند افیولیتی نیریز-کرمانشاه : بقایای پوسته اقیانوسی نئوتتیس در طول تراست اصلی زاگرس و مرز جنوبی SSZ

3.1-کمربند افیولیتی نائین –شهربابک-بافت

<?xml:namespace prefix = o /><?xml:namespace prefix = v /><?xml:namespace prefix = w />به این کمربند افیولیتی, مجموعه ملانژرنگین گفته می شود.سنگهای این کمربند تحت تأثیر گسلهای قائم و زون های برشی به طور شدید خرد شده اند.این افیولیت ها قبل از کرتاسه پسین استقرار یافته اند و روی آن ها رسوبات فلات قاره ای پالئوسن-ائوسن به صورت ناپیوستگی قرار گرفته اند.

3.1.1- افیولیت نائین

توسط سن سنجی انجام شده سن آلبین بالائی برای این افیولیت ها پیشنهاد شد.حضور سنگهای ولکانیکی با ترکیب گوناگون همراه با میان لایه های از سنگهای رسوبی کرتاسه بالا نشان می دهد که این افیولیت ها دو جزء جزایر قوسی و میان اقیانوسی دارند .

3.1.2- افیولیت شهر بابک

اطلاعات شیمیائی نشان داد که سنگهای بیرونی این افیولیت ها دو منبع ماگمائی متفاوت و مشخص دارند:

1-آندزیت بازالت ها و ریو داسیت های تولید شده در محیط جزائرقوسی

2-تراکی آندزیت های تولید شده در محیط میان اقیانوسی

این افیولیت ها قبل از پالئوسن استقرار یافته اند.

3.1.3- افیولیت های بافت

این افیولیت ها سرپانتینیزه شده همراه با تکه های کرومیت هستند.بازالت های بالشی در این افیولیت ها دو منشأ پشته های میان اقیانوسی و پیوستگی های میان صفحه ای دارند.این افیولیت ها در کرتاسه پسین تشکیل شده اند و قبل از پالئوسن استقرار یافته اند.

3.2- کمربند افیولیتی نیریز-کرمانشاه

هر دو رخنمون این کمربند افیولیتی ,در کرمانشاه و نیریز ,از نظر ترکیب و تاریخ ساختاری مشابه کمپلکس افیولیتی کوه های عمان می باشند .استقرار این افیولیت ها نتیجه بسته شدن نئوتتیس بین صفحات ایران و عربستان در کرتاسه پسین می باشد.

3.2.1- افیولیت نیریز

این افیولیت ها از سنگهای آتشفشانی جزایر قوسی و سنگهای ولکانوکلاستی تشکیل شده اند.سری پیچخون حاوی رسوبات تریاس بالا-کرتاسه میانی, زیر این افیولیت ها قرار گرفته اند. بالای این کمپلکس یک ناپیوستگی به زمان کرتاسه پسین و آهک انیدریتی سازند تاربور قرار دارد.

3.2.2- افیولیت کرمانشاه

این افیولیت ها به طور قابل ملاحظه ای تجزیه شده اند.سنگهای رسوبی همراه شامل رسوبات آبهای کم عمق و عمیق مربوط به تریاس بالائی – کرتاسه پائینی می باشند.افیولیت های کرمانشاه در دو محیط جزایرقوسی وجزایراقیانوسی تشکیل شده اند.

4-تجمعات ماگمائی ارومیه- دختر (UDMA)

UDMA کمپلکسی از سنگهای درونی و بیرونی مختلف به صورت خطی مشخص در امتداد کوهزائی زاگرس با عرض بیش از 4 کیلومتر است.فورانهای آتشفشانی در این زون از ائوسن شروع شده و در ائوسن میانی به اوج خود رسیده است.

یکی از سؤالهای مهم در مورد ارومیه-دختر این است که:"اگر UDMA یک کمان ماگمائی است چرا بعد از بسته شدن نئوتتیس باز هم فعال بوده است؟"

Berberian & King(1981) پیشنهاد کردند که UDMA در ارتباط با گسلهای امتداد لغز به وجود آمده اند اما با این سناریو نتوانستند علت کم شدن حجم فوران های UDMA را با زمان توضیح دهند.

6-بحث :در پرمین نئوتتیس بین صفحه عربی وssz شروع به باز شدن کرد.

دومین فاز کافت زائی در طول SSZ جنوبی در زمان تریاس شروع شد.

مطالعات جدید زمین شمیائی روی سنگهای آتشفشانی کمپلکس های افیولیتی کوهزائی زاگرس نشان داد که اغلب آنها (نائین ,شهربابک, نیریز, کرمانشاه) در محیط جزایر قوسی به صورت افیولیت های Supra-subduction تشکیل شده اند.

جزایر قوسی در اقیانوسهای نئوتتیس و نائین-بافت به عنوان افیولیت روی حاشیه شمالی عربی وشمال شرقی سنندج-سیرجان فرارانش می شوند.هنگامی که صفحه اقیانوسی فرو رونده می شکند ,باعث ایجاد کشش بزرگ مقیاسی در صفحه اقیانوسی بالا رونده می شود و افیولیت های بالا فرورانش را تولید می کند.

اتصال نهائی خرده قاره ایران مرکزی و sszجنوبی در پالئوسن و اتصال نهائی ایران و صفحه عربی در ائوسن پیشین – میانی می باشد.

زمین درز کرتاسه پسین یک کمربند باریک با روراندگی ها و چین های سفره ای رورانده (زاگرس مرتفع)در طول حاشیه صفحه عربی به وجود می آورد ,و یک حوضه فورلند در جلوی این کمربند ایجاد می شود(حوضه فورلند امیران)

ادامه اقیانوس نائین-بافت در طول حاشیه شمال شرقی ssz شمالی به اقیانوس تبدیل نمی شود و کافت وامانده (بازوی غیر فعال )

را به وجود می آورد.

فعالیت گسترده ماگمائی پس از کوهزائی در طول بخش شمالی UDMA و پلوتونیک های ائوسن-الیگوسن SSZ با فرایند شکست صفحه فرورانده به زیر NWIP توضیح دادهمی شود.

لیتوسفر فرورانده شده ی نئوتتیس در ائوسن میانی در SSZشمالی گسیخته می شود و این گسیختگی به سمت جنوب ادامه می یابد .حال استنوسفر بالا می آید و فضای خالی زیر Suture zone را پر می کند.آشفتگی گرمائی منجر به ذوب متاسوماتیسم لیتوسفر بالا رونده می شود در نتیجه UDMAبا خصوصیات پیچیده ی زمین شیمیائی تشکیل می شود.

6-نتیجه

1-فعالیت ماگمائی نامتقارن در زون SSZ در پرمین ودر SSZ جنوبی در تریاس به باز شدگی اقیانوسهای نئوتتیس و نائین-بافت در کافت های نیمه گرابنی,اشاره دارد.

2-مطالعات جدید زمین شیمیائی سنگهای ولکانیکی نشان داد که افیولیتهای حاشیه عربی و SSZ جنوبی با Suturing جزایر قوسی-قاره ای ایجاد شده اندو در ادامه با suturing قاره-قاره استقرار میابند.

3-فقدان فعالیت قوس ماگمائی در SSZ و خرده قاره ایران مرکزی (صفحات بالا رونده)می تواند ناشی از زاویه کم فرو رانش در دو مرحله بسته شدن اقیانوس باشد.(suturing جزایر قوسی-قاره ای و قاره ای-قاره ای)

4-وجود رسوبات ضخیم تریاس بالا-ژوراسیک بالا در SSZ شمالی به ا دامه یافتن اقیانوس نائین-بافت به سمت NW ,بدون تولید لیتوسفر اقیانوسی اشاره دارد.

5-فعالیت ماگمائی پس از suturing در طول SSZوUDMA وبالا آمدگی سریع کوهزاد زاگرس می تواند ناشی از فرایند شکسته شدن صفحه فرورونده باشد.

پایان

مقاله ای در ارتباط باسنندج - سیرجان

مطالب مشابه :

زون های ایران

نقشه تقسیم بندی زونهای ساختاری ایران

زون ایران مرکزی

تقسیم بندی زونهای ساختاری ایران، نبوی 1355

زونهای زمین شناسی ایران

پتانسیل اکتشافی نفتی آینده در شمال غرب ایران (دشت مغان)

مقاله ای در ارتباط باسنندج - سیرجان

گسلهای مهم ایران