نگاهی به شاخص های رفاهی در ایران
خبرگزاری فارس: امید به زندگی یک شاخص آماری است که نشان می‌دهد متوسط طول عمر در یک جامعه چقدر است ، هر چه شاخص‌های بهداشتی و درمانی بهبود یابد، امید زندگی افزایش خواهد یافت.
رفاه اجتماعی به‌عنوان واقعیتی جدید همواره مورد توجه اندیشمندان اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی بوده است، اما در دهه‌های ابتدایی قرن بیستم پس از پیدایش بحث‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی و به صورت مشخص‌تر با طرح مباحث مربوط به رفاه اجتماعی و سیاست اجتماعی، این واژه، مورد تأمل بیش‌تر قرار گرفته و ادبیات گسترده‌ای را به خود اختصاص داده است.
رفاه اجتماعی یک مقوله یکپارچه از تلاقی عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که بیش‌تر به یک وضع چندجانبه- اقتصادی، اجتماعی و سیاسی معطوف است و حفظ شأن انسان‌ها و مسؤولیت‌پذیری جامعه در قبال آن و ارتقای توانمندی کلیت جامعه در عرصه‌های فردی و جمعی از اهداف اساسی آن است.
بنا بر برخی تعاریف، رفاه اجتماعی دو بُعد مادی و معنوی زندگی را در برمی‌گیرد. بعد مادی بر تأمین نیازهای اساسی، خوراک، پوشاک، شغل، مسکن و بهداشت و درمان تأکید دارد و بعد معنوی را هم می‌توان شامل سواد و آموزش، سلامت، حمایت قانونی از عموم مردم و برخورداری از حقوق انسانی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دانست. از این رو رفاه اجتماعی را می‌توان واژگانی دانست که با مفاهیمی چون "حمایت اجتماعی"، "تأمین اجتماعی"، "خدمات اجتماعی" و "بهزیستی"، پیوستگی معنایی نزدیکی دارد که گاهی بر قلمروی مفهومی مشترکی هم اشارت دارد.
سیاست اجتماعی گرچه از جنبه‌های مختلف با رفاه اجتماعی هم‌سو است، به نوعی که گاه مترادف یکدیگر به کار می‌روند، اما از نظر نوع رویکرد به مسأله و نحوه کارکرد، با رفاه اجتماعی مرزبندی دارد. سیاست اجتماعی از یک سو معطوف به تدبیر و اجرا است و به نوعی ابزار پیوند برنامه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی محسوب می‌شود و از سوی دیگر به‌عنوان پوششی عام برای برنامه‌های مختلف دولت در عرصه‌های گوناگون به شمار می‌رود. عده‌ای آن را مداخله عامدانه‌ای می‌دانند که دولت برای تحصیل به اهداف رفاهی با توزیع مجدد منابع بین شهروندان انجام می‌دهد.
بنابر این تعریف، سیاستگذاری اجتماعی حالتی خاص از دخالت دولت است که از طریق اهداف اجتماعی مانند عدالت اجتماعی، مساوات و فقدان تبعیض، حفاظت از افراد آسیب‌پذیر و برنامه‌ریزی مدبرانه زندگی پی‌گیری می‌شود و بر سه زمینه ساختار و ترکیب مفهوم رفاه، توضیح خاستگاه و عملکرد مسایل در اجرای برنامه‌های رفاه اجتماعی و شکل‌دهی و رده‌بندی نظریه‌ها متمرکز است. از طرف دیگر، رفاه اجتماعی و سیاست اجتماعی هرکدام به نوعی مشتمل بر دو مفهوم تأمین اجتماعی و حمایت اجتماعی است. تأمین اجتماعی واژه‌ای است که به نحوه بارزتر و ملموس‌تری با تحولات اقتصادی ارتباط دارد.
تنیدگی این ارتباط به گونه‌ای است که بسیاری آن را بیش‌تر مفهومی اقتصادی می‌دانند تا مفهومی اجتماعی و نخستین‌بار در پی بحران 1929 و در برنامه‌ای معروف به "نیودیل" در ایالات متحده آمریکا به کار برده شد، تأمین اجتماعی و حمایت اجتماعی، زیر مجموعه‌ای از رفاه اجتماعی و ابزاری در سیاست اجتماعی محسوب می‌شود. اختلاف مهم بین آن دو هم در نحوه تأمین منابع مالی آن‌ها و منطق توزیع آن منابع است.
از لحاظ مفهومی و کارکردی، تأمین و حمایت اجتماعی در مقابل مفاهیم چند بعدی رفاه اجتماعی و سیاست اجتماعی به‌طور عمده بعد قوی‌تری دارند. به‌طور کلی حیطه فعالیت تأمین اجتماعی، محدوده نیروی کار فعال و موجود جامعه است و از نظر مفهومی بر نوعی توزیع مناسب درآمد بین گروه‌های مختلف با توجه به خطرپذیری توزیع آن طی زمان است.
رفاه دردیدگاه اقتصاد رفاه
هر مکتب اقتصادی، نظرخاصی به انسان دارد و برای او اهداف، انگیزه‌ها و رفتارهایی مد نظر می‌گیرد و بر اساس آن، رفتارها و پدیده‌های اقتصادی مرتبط را تجزیه و تحلیل می‌کند. اقتصاد خرد به بررسی رفتار اقتصادی انسان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی می‌پردازد و مباحث فقر، تولید، هزینه، بازارها، تعادل عمومی و اقتصاد رفاه در این بخش جای می‌گیرند و بررسی مسایل اقتصادی در سطح کلان ملی یک کشور از قبیل ثبات اقتصادی، توازن تراز بازرگانی خارجی، رشد اقتصادی، اشتغال، تورم، رکود اقتصادی، بحران اقتصادی، بیکاری، فقر و اقتصاد توسعه در اقتصاد کلان جای می‌گیرند که مباحث فوق ارتباط دو سویه با رفاه اجتماعی در هر جامعه‌ای دارند.
اقتصاد رفاه، شاخه‌ای از اقتصاد است که با استفاده از تکنیک‌های اقتصاد خرد به ارزیابی رفاه اقتصادی و مباحث مربوط به تعادل عمومی در اقتصاد و بازدهی اقتصادی و نحوه توزیع درآمد می‌پردازد و در تجزیه و تحلیل رفاه اجتماعی به فعالیت‌های اقتصادی افراد جامعه نگاه دارد. براساس این، افراد، واحدهای اساسی در تجزیه و تحلیل رفاه اجتماعی هستند، رفاه اقتصاد به طور معمول ترجیحات فردی را به‌عنوان داده اصلی قرار می‌دهد و جنبه‌های درآمد، توزیع و هزینه از ابعاد مختلف مورد بررسی و مؤثر بر رفاه می‌داند.
شاخص‌های حوزه سلامت و بهداشت
سلامتی و تأمین آن یکی از مقوله‌هایی است که از دیر باز مورد توجه بشر بوده و دولت‌ها تلاش می‌کنند شرایطی را فراهم کنند تا مردم از حداکثر سطح سلامت با توزیعی عادلانه از خدمات بهره‌مند شوند و ارتقای سطح سلامت جامعه، به‌عنوان مهم‌ترین هدف نظام سلامت مطرح است. در ادبیات اقتصاد، سلامت انسان یک سرمایه تلقی می‌شود و امور بهداشتی و درمانی با عملکرد خود به افزایش سطح سلامت انسان‌ها (سرمایه‌گذاری خالص) یا به جایگزین کردن سلامت از دست رفته به دلیل بروز بیماری یا حوادث (سرمایه‌گذاری جایگزین) می‌پردازد.
بنابراین سلامت یکی از ارکان مهم و مؤثر در رفاه خانواده است و سلامت افراد جامعه تحت تأثیر سطح دسترسی، کارآیی و کیفیت خدمات درمانی قرار دارد. از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی میزان موفقیت نظام سلامت می‌توان به شاخص امید به زندگی در بدو تولد، نرخ مرگ و میر کودکان زیر پنج سال و مرگ‌ومیر مادران درصد هزار تولد زنده و.... اشاره کرد.
شاخص تعداد پزشک به ازای هر10 هزار نفر
پزشکان، مهم‌ترین عامل در مدیریت تخصیص منابع بخش سلامت هستند و نقش اساسی را در میزان اثربخشی و کارآیی خدمات بهداشتی و درمانی بر عهده دارند.میزان شاخص تعداد پزشک به ازای هر 10هزار نفر جمعیت بیانگر میزان دسترسی افراد به خدمات بهداشتی و درمانی است و مبیّن سطح برخورداری از سلامت در کشورها است.
براساس آمار، میزان این شاخص به ازای هر 10هزار نفر جمعیت 9 پزشک است که سطحی مشابه کشورهای متوسط در جهان دارد. همچنین در زمینه گسترش امکانات درمان بستری، شاخص تخت به ازای هزار نفر جمعیت معادل 14 نفر است. گفتنی است که میانگین جهانی تعداد پزشکان نسبت به جمعیت 14 نفر و میانگین تعداد تخت‌های بیمارستانی نسبت به جمعیت 27 تخت است.
یکی از برنامه‌های مهم برای توزیع مناسب پزشک در سطح کشور طرح "پزشک خانواده" است که با اهداف ایجاد نظام ارجاع در نظام سلامت کشور، افزایش پاسخگویی و کاهش هزینه‌های غیرضروری در بازار سلامت، افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامت و توسعه پوشش خدمات سلامت در مناطق روستایی و شهرهایی با جمعیت زیر 20 هزار نفر از سال 1384 مستقر شد که از دستاوردهای مهم نظام جمهوری اسلامی ایران در توزیع مناسب پزشک محسوب می‌شود.
براساس این، بیمه مبتنی بر بیماری، به بیمه مبتنی بر سلامت تغییر می‌کند و پزشک خانواده در قبال تداوم ارایه خدمات سلامت در سطوح مختلف ارایه خدمت، پاسخگو است. نظام پرداخت بر اساس عملکرد و بسته‌های خدمات سلامت برای تمام روستاییان و عشایر فراهم می‌شود و میزان دسترسی روستاییان و عشایر به خدمات سلامت افزایش می‌یابد. دسترسی بیش‌تر به خدمات درمانی، عادلانه شدن توزیع خدمات سلامت در کشور، کاهش و حذف هزینه‌های غیرضروری و ارتقای سطح سلامت مردم از مزایای اجرای طرح پزشک خانواده در ایران شناخته می‌شود.
امید به زندگی
امید به زندگی یک شاخص آماری است که نشان می‌دهد متوسط طول عمر در یک جامعه چقدر است یا به عبارت دیگر از هر عضو آن جامعه چند سال می‌تواند توقع طول عمر داشته باشد. هر چه شاخص‌های بهداشتی و درمانی بهبود یابد، امید زندگی افزایش خواهد یافت.
امید به زندگی یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی و اجتماعی است که به خودی خود حتی می‌تواند بیان‌کننده توسعه‌یافتگی یا توسعه نیافتگی کشوری یا منطقه‌ای باشد. بنابراین، مطالعه میزان و روند زمانی تغییرات امید به زندگی در هر منطقه یا کشور، می‌تواند اطلاعات زیادی در مورد وضع اقتصادی-اجتماعی و بهداشتی منطقه مورد نظر در اختیار محققان قرار دهد.
عوامل اقتصادی، مردم شناسی، بهداشتی و درمانی و آموزشی بر امید به زندگی تأثیر دارند. عواملی مانند نرخ ایمن‌سازی کودکان در برابر بیماری‌های مسری، نرخ پیشگیری از بارداری، سرانه تخت بیمارستانی، درآمدسرانه واقعی برحسب دلار برابری قدرت خرید، نرخ دسترسی به آب بهداشتی و سرانه پزشک، ارتباط مستقیم با امید به زندگی دارند. امید به زندگی در ایران در سال 2009معادل 5/72 سال است که نزدیک به کشورهای با درآمد متوسط بالا در جهان است.
شاخص عدالت در سلامت
در دهه‌های اخیر، افزایش هزینه‌های خدمات سلامت ناشی از توسعه و تکامل تکنولوژی از یک سو و افزایش سطح آگاهی و انتظارات بهداشتی افراد از سوی دیگر، مشکلاتی را در زمینه تأمین مالی هزینه‌های بهداشتی و درمانی برای افراد جامعه به وجود آورده است. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، اگر خانوار بیش از 40 درصد توان پرداخت خود را صرف هزینه‌های سلامت کند، با هزینه‌های کمرشکن مواجه شده و در تأمین سایر مایحتاج لازم برای یک زندگی مناسب دچار مشکلات جدی خواهد شد. برخی از تبعات حادث شدن وضع یادشده در نظام سلامت به شرخ زیر است.
- خانوارها بخصوص اقشار آسیب‌پذیر، به واسطه تأمین مالی دستیابی به خدمات درمانی با رنج و زحمت فراوان مواجه شده و در ازای تأمین این هزینه‌ها، از مخارج ضروری دیگر خود می‌کاهند. این موضوع باعث پایین آمدن شرایط رفاهی خانوار خواهد شد.
- بار مالی هزینه‌های سلامت به سبب کاهش پس‌انداز و تخصیص کم‌تر درآمد خانوار به سایر مصارف بخصوص اقلامی مانند خوراک مناسب یا تحصیل و آموزش که به مثابه انباشت سرمایه انسانی به‌ویژه برای فرزندان خانوارها تأثیر غیر قابل انکاری دارد، توان تولید خانوارها را به‌عنوان کلیدی‌ترین عامل در فرآیند تولید ملی کاهش می‌دهد. بنابراین به وضوح می‌توان تأثیر منفی نقصان عملکرد نظام مالی بخش بهداشت و درمان را در فرآیند انباشت سرمایه و از آن جا تولید و رشد و توسعه اقتصادی آتی جامعه ملاحظه کرد.
- گروهی از خانوارها به سبب ناتوانی پرداخت هزینه‌های درمان، از پی‌گیری درمان صرف نظر می‌کنند که این امر باعث کاهش سطح سلامت و بهداشت خانوارها و جامعه خواهد شد. بنابراین یکی از مؤلفه‌های اصلی سنجش عدالت در سلامت، میزان پرداخت هزینه درمان از جیب مردم است. برهمین اساس در تدوین برنامه پنجم توسعه بار دیگر بر کاهش پرداخت هزینه درمان از جیب مردم به 30درصد تأکید شده است.
شاخص نرخ باسوادی بزرگسالان
نرخ باسوادی بزرگسالان، بیان‌کننده درصد افراد 15 ساله و بالاتر است که می‌توانند با درک کامل، یک عبارت ساده و کوتاه را در مورد زندگی روزمره خود بخوانند و بنویسند. نرخ باسوادی بزرگسالان یکی از شاخص‌های مهمی است که سطح آموزش کشور را نشان می‌دهد.
شاخص نسبت خالص اولیه ثبت نام در دوره ابتدایی
نسبت متوسطه خالص ثبت‌نام در دوره ابتدایی در سال 2007 برای مردان در ایران 90/99 بوده که این میزان برای خاورمیانه 75/92 و در بعد جهانی 29/88 بوده است و موفقیت ایران در حوزه آموزش ابتدایی و به عبارتی تحت پوشش قرار دادن جمعیت واجب التعلیم را نشان می‌دهد. این آمار در بخش زنان برای ایران در سال 2007 معادل 08/99 و در سطح خاورمیانه 25/88 و در بعد جهانی 93/88 بوده است، که این موضوع باز هم نشانگر مطلوب بودن وضع آموزش کودکان در قلمرو آموزش ابتدایی است.
ضریب نفوذ بیمه
با در نظر گرفتن ارقام مربوط به تولید ناخالص داخلی (GDP) می‌توانیم ضریب نفوذ بیمه را به تفکیک زندگی و غیرزندگی و به تفکیک بیمه‌های بازرگانی و اجتماعی به دست آوریم. بدیهی است از جمع مربوط به حق بیمه‌های بازرگانی و اجتماعی و تقسیم آن بر تولید ناخالص داخلی به ضریب نفوذ واقعی بیمه در کل کشور خواهیم رسید.بخش اعظم فعالیت‌های بیمه‌ای در ایران خارج از حوزه بیمه‌های بازرگانی و در قالب بیمه‌های اجتماعی ارائه می‌شود و به این ترتیب ضریب نفوذ بیمه بخصوص در بخش بیمه‌های زندگی با اضافه کردن بیمه‌های اجتماعی به شدت افزایش یافته است.
به هر حال مهم این است که صرف‌نظر از اجباری یا اختیاری بودن بیمه مورد نظر و صرف‌نظر از این که حق بیمه را چه کسی (بیمه‌گذار، کارفرمایا دولت) پرداخت می‌کند، خدمات ارائه شده در حوزه وزارتخانه‌های مختلف در قالب حمایت‌های بیمه‌ای ماهیت بیمه‌ای دارد. در اکثر کشورهای دنیا خدمات مربوط به بیمه‌های بازنشستگی و درمان توسط نهادهای خصوصی و در حوزه بیمه‌های بازرگانی ارائه می‌شود و دولت‌ها بیش‌تر به حمایت‌های امدادی و توانبخشی می‌پردازند. با توجه به مطالعه انجام شده در این گزارش، با افزودن بیمه‌های اجتماعی به بیمه‌های بازرگانی، رقم ضریب نفوذ بیمه در کشور به استانداردهای جهانی نزدیک می‌شود.
شاخص‌های اقتصادی
ابعاد اقتصادی یکی از محورهای اساسی و زمینه‌ساز برنامه‌ها و فعالیت‌های مربوط به رفاه اجتماعی است. توجه به رفاه اقشار مختلف جامعه از طریق مطالعه توزیع درآمد، فقر، ثروت و متغیر‌های دیگر اقتصادی، از مباحث کانونی حوزه اقتصاد در دو قرن اخیر بوده است؛ زیرا یکی از اهداف مهم هر نوع سیاستگذاری اقتصادی، بهبود رفاه عمومی به ویژه افزایش رفاه اقشار کم‌تر بهره‌مند جوامع است.
عدالت و رفاه اجتماعی همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اهداف و آرمان‌های نظام‌های تصمیم‌گیری اقتصادی برشمرده می‌شود، به طوری که در بسیاری از جوامع، توان فکری و منابع مالی قابل توجهی مصروف رسیدن به این آرمان اجتماعی شده است و بسیاری از اقدام‌هایی را که در قالب کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی انجام می‌شود منجر به افزایش رفاه در جامعه می‌شود.
شاخص فقر انسانی برای کشورهای در حال توسعه
این شاخص، یک شاخص ترکیبی است که محرومیت را در سه بُعد از ابعاد توسعه انسانی (زندگی طولانی و سالم، دانش، و استاندارد شایسته زندگی) اندازه‌گیری می‌کند. ایران بین 10 کشور منطقه که آمار شاخص فقر انسانی‌شان موجود بود، در سال 2009، رتبه پنجم را کسب کرده، به‌طوری که شاخص فقر انسانی کشورمان در این سال برابر 9/12 درصد بوده است. این در حالی است که ایران در سال 2007 بدون تغییر در مقدار شاخص فقر انسانی در جایگاه 30 جدول قرار گرفته بود. بالاترین درصد شاخص فقر انسانی متعلق به کشور یمن با 38 درصد و کم‌ترین درصد شاخص فقر انسانی متعلق به کشور اردن با 9/6 درصد است.
جمع‌بندی
رفاه اجتماعی، یکی از سه دستاورد مهم جامعه بشری در قرن بیستم است. امروزه جوامع، با این دستاورد بزرگ یعنی دولت رفاه، زندگی با کیفیت و مطلوبی را تجربه می‌کنند.در واقع مفهوم عدالت و رفاه اجتماعی در همسویی کامل هستند و جامعه‌ای که در آن رفاه وجود داشته باشد، عدالت هم در آن شکل می‌گیرد. بنابراین رفاه اجتماعی مجموعه قوانین، برنامه‌ها و خدمات سازمان یافته‌ای است که هدف آن، تأمین حداقل نیازهای اساسی آحاد کشور است.
نظام رفاه اجتماعی خصلتی پویا و متحول دارد و متناسب با تغییرات به وجود آمده در جوامع و رشد انتظارها دگرگون می‌شود. در واقع، ویژگی انعطاف‌پذیری آن و هم زیستی با شاخص‌های توسعه اقتصادی و ملاحظات سیاسی جامعه کارکرد آن را از ترمیم‌های موضعی و تصمیم‌های مقطعی خارج می‌سازد.سلامت، سواد، درآمد و اشتغال باعث افزایش بهره‌وری در نیروی کار و تولید و جذب و جلب مشارکت به‌عنوان یک ابزار در رفاه اجتماعی مدنظر است. در این‌باره سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف، اصلاح نظام مالیاتی، تجدیدنظر در نظام تأمین اجتماعی، گسترش اشتغال و اجرای سیاست‌های مؤثر بر بهبود توزیع درآمد را می‌توان در افزایش رفاه اجتماعی مؤثر دانست.
معصومه بااوش - ایمان علمداری
منبع: نشریه برنامه
مطالب مشابه :
قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی
قوانین سلامت خدمات بیمه های اجتماعی و و به معنای ارائه خدمات رفاهی به شرط
تغییر ادرس سایت بیمه سلامت ایرانیان (خدمات درمانی سابق )
تغییر ادرس سایت بیمه سلامت ایرانیان (خدمات - اداره بیمه سلامت - امکانات رفاهی -
بیمه طلایی
کارشناسی تعاون وامور رفاهی بیمه خدمات پورتال سازمان بیمه سلامت ایران خدمات درمانی
نگاهی به شاخص های رفاهی در ایران
نگاهی به شاخص های رفاهی های خدمات سلامت ناشی از خدمات مربوط به بیمه‌های
نگاهی به شاخص های رفاهی در ایران
به اهداف رفاهی با های خدمات سلامت برای خدمات مربوط به بیمه‌های
سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح
•تمرکز در سیاست گذاری و تصمیم گیری بمنظور تأمین خدمات رفاهی و سلامت برای آحاد بیمه
مشکلات بیمه طلایی فرهنگیان به قوت خود باقی است
از خدمات بیمه طلایی از سلامت خود آگاه افزایش خدمات رفاهی معلمان
برچسب :
خدمات رفاهی بیمه سلامت